Month: May 2020

Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх ерөнхий газар хорих ял эдлүүлэх ажлын хүрээнд хоригдлуудыг нийгэмшүүлэх ажлыг өргөн хүрээтэй зохион байгуулан явуулдаг. Үүнд боловсрол олгох, мэргэжил эзэмшүүлэх, улмаар хорих ялаа эдэлж дуусахад нь ажлын байранд зуучлах, зан үйлийг засах зэрэг олон чиглэлээр ажил зохион байгуулдаг. Уг ажлын хүрээнд Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх байгууллагын хурандаа, Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн О.Эрдэнэчулуунаас зарим зүйлийг тодрууллаа.

-Хоригдлыг мэргэжилтэй болгох ажлын хүрээнд та олон жил ажилласан хүн. Энэ тухайгаа бидэнтэй хуваалцана уу?

-1996 онд тухайн үеийн Хууль зүйн сайд Ж.Амарсанаа миний үзэсгэлэн дээр тааралдаад надтай уулзах хүсэлт тавьсан. Бид уулзах үеэрээ уран дархны үйл хэргээр дамжуулж хоригдлуудыг нийгэмшүүлж, мэргэжил эзэмшүүлэх ажлын талаар ярилцсан юм. Тэгээд тэр үеийн Шүүхийн шийдвэр биелүүлэх ерөнхий газрын дарга, хошууч генерал Л.Гарамжил, хурандаа Л.Санжаасүрэн нарын санаачилга шийдвэрээр энэ хөтөлбөрийн суурь тавигдсан. 24 жилийн хугацаа өнгөрчээ. Уран дарханы үйл бол маш нарийн чухал ариун зүйл юм. Сургалтад хамрагдсан хоригдлууд бүгд сэтгэл дүүрэн байдаг. “Биднийг нийгэмд гарч амьдрахад туслалцаа үзүүлж, Монгол Улсын өв соёл болсон уран дарханы сургалтад хамруулсанд баярлалаа” гээд л талархал илэрхийлэх нь олон. Мэдээж хоригдол бүрт уран дархны арга ухааныг заагаад байх боломжгүй. Хоригдлыг нийгэмшүүлэх ажлын хүрээнд хорих байгууллагаас суллагдаад сайхан амьдрахад нь тус дэм болох үүднээс гарын эв дүйтэйг нь сонгон сургалтад хамруулдаг. Би дархан хүн худалч хуурмаг байж болохгүй гэсэн зарчим баримталдаг. Тиймээс сургалтандаа залилангийн гэмт хэрэгтэй хоригдлуудыг хамруулдаггүй. Алдаа гаргадаггүй хүн гэж байдаггүй. Санаандгүйгээр гэмт хэрэг үйлдсэн хүн ч байдаг. Гэхдээ тухайн хүн өөрөө нийгэмд гараад цаашдаа зөв хандлага, төлөвшилтэй амьдрах чин хүсэл эрмэлзэлтэй байх ёстой. Тийм л хүмүүсийг би сонгож сургадаг байсан. Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх байгууллага бол хоригдлыг нийгэмшүүлэх, төлөвшүүлэх, зөв хандлагатай иргэн болгоход чиглэсэн ажлуудыг тасралтгүй зохион байгуулдаг. Тиймээс хүнийг хөдөлмөрөөр болон сурсан эрдэм мэдлэгээр нь хүмүүжүүлж дахин нийгмийн харилцаанд ороход нь бэлдэх ёстой. Миний хувьд шавь нартаа энэ эрдмийг сураад нийгэмд гараад мэргэжлээрээ ажил хөдөлмөр эрхлээд сайхан амьдраарай гэж ерөөгөөд үдэн гаргаж өгдөг дөө.

-Дархны мэргэжлийг ямар хугацаанд эзэмшдэг вэ. Ял эдлэх хугацаандаа энэ эрдмийг таниар заалгаж суралцсан олон хүн байдаг уу?

-Сүүлийн 15 жилийн хугацаанд уран дархны мэдлэг эзэмшүүлэх хөтөлбөр Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх ерөнхий газрын харьяа хорих ангиудад явагдаж байна. Миний хувьд энэ хугацаанд 60 хоригдолд уран дархны мэргэжил эзэмшүүлсэн. Уран дархан болохын тулд маш их цаг, хугацаа шаардагддаг. Нэг хоригдол ойролцоогоор таван жилийн хугацаанд уран дархны эрдэмд суралцдаг.Сургалтад хамрагдсан хоригдлуудаас олон сайн дархчууд төрөн гарсан. Өнөөдрийн байдлаар 21 дархан ажиллаж байна. Мөн гурван хүн баг бүрдүүлсэн. Таван хүн урлангийн зохион байгуулалтаар ажиллаж байна. Хувиараа болон мэргэжлийн урлан, аж ахуйн нэгжүүдэд 13 хүн ажиллаж байгаа.

-Ял эдэлж байх хугацаанд нь хоригдлуудад цахилгаанчин, мужаан, барилгачин, өрлөгчин, гагнуурчин зэрэг олон төрлийн мэргэжил эзэмшүүлдэг. Тэгвэл уран дархны мэргэжил олгох сургалтын онцлог юу вэ?

-Хоригдлууд шүүхийн тогтоолоор ял эдэлж байгаа ч сурч, хөгжих эрх нь нээлттэй. Монголын уламжлалт өв соёлыг түгээн дэлгэрүүлж, алдсан ч гэсэн эргээд зөв амьдралаа олоход уран дархны сургалт үр нөлөө үзүүлж л байвал энэ хөтөлбөрийн үр дүн гарч байгаа юм. Би амьдралынхаа 40 гаруй жилийг монгол дархны үйл хэрэгт зориулсан. Уран дархан, дархны үйл бол миний амьдралын утга учир юм. Тэр дундаа сүүлийн 20 орчим жилийг хүмүүнлэгийн ажилд буюу Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх байгууллагаар дамжуулж монгол дархны өв соёлыг түгээн дэлгэрүүлэх ажлыг хийж байна.

-Уран дараны мэргэжлийг эзэмшихэд хувь хүн өөрөө авьяастай байх хэрэгтэй юү?

-Өөрийн мэддэг чаддаг бүхнээ хойч үедээ өвлүүлэн үлдээнэ гэдэг бол уран дархан хүн бүрийн эрхэм үүрэг гэж хэлж болно. Миний гурван хүү уран дархан. Шавь нараас маань хүүхдүүдтэй минь хамтран ажиллаж байгаа. Тэд маань одоо ч гэсэн уран дархны үйлд суралцаж яваа. Хүн ер нь өдөр бүр л суралцдаг юм байна.

-Хорих ангид байх хугацаандаа уран дархны мэргэжил эзэмшээд суллагдсаны дараа үргэлжлүүлэн ажиллаж байгаа хэдэн хүн байдаг вэ?

-Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх байгууллагаас хэрэгжүүлсэн уран дархны мэргэжил эзэмшүүлэх хөтөлбөр олон хүнд үр өгөөжөө өгсөн. Миний сургасан 60 хоригдлоос 21 нь энэ мэргэжлээрээ ажиллаж байна. Үлдсэн хэд нь ямар ч л байсан өөрийнхөө бүсийг дархлаад зүүчихдэг, мөнгөн аягаа хийчихдэг л болсон. Шавь нараас маань хоёр нь Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн өргөмжлөлийг хүртсэн бол нэг нь Монгол Улсын соёлын тэргүүний ажилтан цол тэмдгээр шагнагдсан байдаг. Мөн 2004 онд хоёр жил тутамд зохион байгууллагддаг хорих байгууллагуудад ял эдэлж байгаа хүмүүсийн урлал, бүтээлийн олон улсын үзэсгэлэнд хорих ангид ял эдэлж байсан хоёр шавь маань бүтээлээрээ оролцож тэргүүн дээд Гранпри шагнал авсан. Зөв сайхан амьдарч яваа шавь нараа хараад бахархаж суудаг.

-Таны яриаг сонсож байхад хүнийг сурсан эрдэм мэдлэг хүмүүжүүлдэг гэх санаа төрж байна. Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх байгууллагад ажиллаж байсан үеэ эргээд нэг харахад юу гэж бодогдож байна?

-Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх байгууллагад ажилласан цаг хугацаа маань үр дүнтэй, өгөөжтэй сайхан он жилүүд байсан. Байгууллагынхаа нэг хэсэг нь болж үе үеийн дарга, удирдлагуудтай мөр зэрэгцэн гар нийлэн ажилласандаа баярлаж явдаг. Хүмүүс Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх байгууллагыг ер нь муугаар бодох тал бий. Шорон гэх өөрийнхөө төсөөллөөр хараад байдаг. Манай байгууллага бол хүмүүнлэгийн нийгмийн сайн сайхны төлөө үйл хэргээ явуулдаг газар гэдгийг онцлон хэлмээр байна. Хэдийгээр эрхээ хязгаарлуулж, ял шийтгэл эдэлж байгаа ч тэнд ч гэсэн нийгмийн харилцаа хором бүрт явагдаж байдаг.

–Бидний хүсэлтийг хүлээн авч ярилцсан танд баярлалаа. Таны урласан бүтээл болгон өнө мөнхөд өвлөгдөн үлдэх болтугай.

-Та бүхэнд ч их талархаж байна. Нийгэм харилцаан дээр тогтдог. Харин харилцаа гэдэг зүйлд хүн өдөр бүр суралцаж байх хэрэгтэй. Зөв хүн гэж аливаад шударга, сэтгэл зүрхнээсээ ханддаг хүнийг хэлдэг юм шүү гэж захимаар байна.

Засгийн газар 2018 оны гуравдугаар сарын 14-ний өдрийн хуралдаанаараа Төв цэвэрлэх байгууламжийн лагийг үнэргүйжүүлэх, усгүйжүүлэх, хатаах, шатаах технологи бүхий тоног төхөөрөмжийг суурилуулах ажлыг гурван жилийн хугацаанд хийж дуусгахаар төлөвлөсөн. Энэ төлөвлөгөөний дагуу өчигдөр Шадар сайд Ө.Энхтүвшин тэргүүтэй ажлын хэсэг лагийг цэвэрлэж үнэргүйжүүлэх технологи, шинээр баригдаж байгаа цэвэрлэх байгууламжийн ажлын явцтай газар дээр нь танилцлаа.

Улаанбаатар хотын төв цэвэрлэх байгууламжийн лаг түүнээс гарч байгаа үнэр нийслэлчүүдийн тулгамдсан асуудлуудын нэг байсаар ирсэн. Тиймээс өнгөрсөн 10 жилийн хугацаанд яриа төдий байсан тус байгууламжийг шинэчлэх ажлыг 2019 онд эхлүүлсэн бөгөөд 35 сарын хугацаанд гүйцэтгэж 2023 онд ашиглалтад оруулахаар төлөвлөжээ. Нийт 267.2 сая долларын төсөвтэйгөөр Төв цэвэрлэх байгууламжийн шинэ барилгыг барьж байна. Барилгын ажлын хөрс, шорооны ажил үргэлжлэн явагдаж байна. Учир нь барилгын ажлыг явуулах гадны орны инженер, техникийн 45 ажилчдыг удахгүй Монголд авчирна гэсэн мэдээллийг Барилга, Хот Байгуулалтын яамнаас өглөө.

Энэ үеэр Эрүүл мэндийн сайд Д.Сарангэрэл “Зөвхөн Төв цэвэрлэх байгууламжаас гадна орон сууцны дунд байрладаг Харгиа арьс ширний үйлдвэрүүдийн цэвэрлэх байгууламжууд хангалтгүй ажиллаж байгаа. Харгиа цэвэрлэх байгууламжийн үнэр танарын асуудалд иргэд шүүмжлэлтэй ханддаг. Харин Харгиагийнхан орон сууц баригдахаас өмнө бид энд байсан гэдэг. Гэхдээ иргэдийнхээ асуудлыг тэргүүнд тавина. УИХ дээр 2012 онд Харгиа цэвэрлэх байгууламжийг Улаанбаатар хотоос нүүлгэн шилжүүлэх асуудал яригдсан. Үүнийг бодитоор хийхээс өөр арга байхгүй. Засгийн газар энэ ондоо шийдвэрлэнэ гэж ярьж байгаа. Үнэр та нараас гадна өвчний нөлөөллийн дам шалтгаан болж байгаа” гэв.

Төв цэвэрлэх байгууламжид өдөр тутам гардаг түүхий лагийг усгүйжүүлэх байгууламжийг барьж байгуулсан байна. Лагийг усгүйжүүлэх арга хэмжээ авснаар үнэр болон лагийн овор хэмжээ 5-8 дахин багассан үзүүлэлттэй байгаа гэнэ. 10 га газар дээр хур лаг хуримтлагдсан байсны хамгийн гүн нь 12м хүртэлх гүнтэй байсан. Одоо лагийг бүрэн чөлөөлж цэвэрлэсэн аж. Гэсэн ч тулгамдсан асуудал байсан хэвээр. Засгийн газрын бүх үйлдвэр аж ахуйн нэгжийг урьдчилсан цэвэрлэх байгууламжтай болгох тогтоол гарсан хэдий ч энэ шийдвэр хэрэгжихгүй байна. Стандарт шаардлага хангахгүй бохир ус ирсээр байгаа аж. Одоо Төв цэвэрлэх байгууламж дээр хуримтлагдсан лагийг цэвэрлэж, үнэргүйжүүлжээ. Лагийг бүтэн цогцоор нь боловсруулахад хөрөнгө оруулалт багагүй шаардлагатай байсан учир Японы эрдэмтний химийн бодисгүй аргыг сонгон шалгаруулсан. Улсын төсөвт нийт хөрөнгө оруулалтад 35 тэрбум төгрөг тавьснаас 26,5 тэрбум төгрөгөөр энэхүү ажлыг хэрэгжүүлснээ Шадар сайдад тайлагнав. Улаанбаатар хотын Төв цэвэрлэх байгууламжийг шинээр барих төслийн нийт өртөг 262,7 сая ам.доллар. Хятадын засгийн газрын хөнгөлөлттэй зээлээр баригдах бөгөөд 2023 онд барилга угсралтын ажил бүрэн дуусч, улсын комисст хүлээлгэж өгөхөөр ажиллаж байна. Үүнд зориулж Хятад улсын засгийн газраас нэг тэрбум ам.долларын хөнгөлөлттэй зээл олгож байгаа гэнэ.

Цэвэрлэх байгууламжийн ойролцоо амьдардаг хүмүүсийг алслагдсан зайд амьдардаг хүн амтай харьцуулахад мэдрэлийн гаралтай өвчин дөрөв дахин, харшил нэг дахин, үе мөч, ясны өвчлөл 1.5 дахин их байгааг гадаад оронд хийгдсэн судалгаагаар тогтоосон байдаг. Түүнчлэн дэлхий нийтээр гамшгийн хэмжээнд хүрээд байгаа “COVID-19” цар тахлын үүсгэгч ариутгах татуурга болон бохирын шугамаар дамжин халдварласан гэсэн нотолгоо одоогоор байхгүй ч үүсгэгч өтгөнд байж болох ба өтгөн мөрийн замаар халдвар үүсгэдэг гэсэн зарим судалгааны дүнгүүд байна. Тийм ч учраас цар тахлын үед эрүүл мэндийн байгууллагуудад өвчтөний ялгадсыг биологийн аюултай хог хаягдал хэмээн үзэж халдваргүйтгэл хийж, дараа нь ариутгах татуургын сүлжээнд нийлүүлж байна.

Цэвэрлэх байгууламжийн лагийн үнэрээс гадна Морингийн хогийн цэг,шаталтаас үүсэх хорт утаа, Шувуун фабрикийн шувууны өд, сөд, сангасны үнэр, малчдын малын өтөг, бууцны бохирдол, дээрээс нь олон арван карьер, тэдгээрээс элс, хайрга зөөх том оврын ачааны машинуудын тоосонд эрүүл мэндээрээ хохирч буй иргэд олон байна. Дэд бүтцийн өөрчлөлт, шинэчлэлттэй зэрэгцээд нэн даруй хэрэгжүүлж болох хүн амын эрүүл мэндийг хамгаалахад хамгийн гол нь эрүүл ахуйн шаардлага хангасан, аюулгүй ариун цэврийн байгууламжийг барьж, ашиглах явдал юм.

Шинээр баригдаж буй Төв цэвэрлэх байгууламж нь хоногт 250.000м3 усыг цэвэрлэх хүчин чадалтай. Хуучин цэвэрлэхийн хүчин чадлыг хоёр дахин өсгөсөн байгууламж гэдгээрээ онцлогтой юм байна. Лаг нь ахуйн болон үйлдвэрийн бохироор хоёр шугамаар орж ирнэ. Үйлдвэрийн бохир усыг үйлдвэрийн аргаар усгүйжүүлээд хатааж цэвэрлэнэ. Харин ахуйн бохир усны лагийг дахин боловсруулж био хий гарган, үйлдвэрүүдийн цахилгаан дулааны 30 хувийг хангаж, дотоод урсгал зардлыг бууруулах тооцоотой ажиллаж байна. Одоогоор биологи цэвэрлэгээний байгууламжийн суурь ажил хийгдэж байна. Нийт 17га газрын 38 нэр төрлийн барилга байгууламж баригдана. Нийт байгууламж нь төлөвлөгөөний дагуу 2023 онд дуусах юм.