Month: January 2020

Төв аймгийн Борнуур сумын газрын даамал Пүрэвжавын Батмөнх өөрийн хийж бүтээсэн ажлаа салбарынхаа яамд үнэлүүлж, “Улсын шилдэг газрын даамал”-аар шалгарсан байна. Тэрээр Монгол Улсын газрын харилцааны салбарт олон жил үр бүтээлтэй ажиллаж, 2019 онд дэвшүүлсэн зорилтоо ханган биелүүлсэн амжилттай байгаа юм.

-“Улсын шилдэг газрын даамал” болсонд баяр хүргэе, 2019 онд хийсэн ажлуудаас тань онцлох бүтээн байгуулалт нь юу байв?

-Борнуур суманд 2003 оноос хойш газар өмчилсөн иргэдийн дэлгэрэнгүй судалгааг ланд менежер программд хувийн хэрэг үүсгэж, үүнийг бүртгэсэн мэдээллийн сантай харьцуулсан судалгааг гаргах программ зохион, хэрэглээнд нэвтрүүлээд байна. энэ ажлыг аймгийн газрын алба өндрөөр үнэлж, тэргүүн туршлага болгохоор шийдвэрлэснээр, Төв аймгийн 27 сумын харьцуулсан судалгааг өөрийн зохиосон программаа ашиглан хийх үүрэг даал-гавар авч, амжилттай хэрэгжүүлсэн юм. Түүнчлэн Борнуур сумын хувьд хадлангийн болон тариалангийн нийт талбайгаа орон нутгийн иргэн, аж ахуйн нэгжүүддээ эзэмшүүлсэн. Мөн ашиглахгүй байгаа талбайг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах үүднээс гэрээ дүгнэх ажил хийгдэж байна.

-Таныг өөрийн зохион бүтээсэн программаа хөгжүүлэхэд ямар хүмүүс хамтран ажилласан бэ?

-Уг програмыг сайжруулах тал дээр аймгийн газрын албаны удирдлага болон мэргэжилтнүүд хамтран ажиллаж, программыг улам боловсронгуй болгох саналууд гаргасан бөгөөд тухайн саналуудыг тусган программчилснаар 27 сумын харьцуулсан судалгааг долоо хоногийн дотор бүрэн гаргаж дууссан. Энэхүү программыг нэвтрүүлэхээс өмнө нэг сумын судалгаа гаргах гэж арав гаруй хонодог байлаа.

-Харьцуулсан судалгаа хийдэг программын гол зарчим нь юу вэ?

-Газрын салбар цахим системд шилжиж байгаа. Цахимд шилжих явцдаа бүртгэлийн алдаа гаргахгүй байх зарчмыг баримталж буй. Харьцуулсан судалгаа хийдэг программыг өдөр тутмын хэрэглээнд нэвтрүүлснээр иргэдийн дунд газрын давхцал, маргаан үүсэхгүй байх сайн талтай. Түүнчлэн шүүхийн байгууллагад ийм төрлийн маргааныг шийдвэрлэх шаардлага гарахгүй бөгөөд газрын даамлуудын ажлыг ч хөнгөвчилж буй юм. Өмнө нь олон төрлийн хүснэгтээр гардаг байсан судалгааг нэгдсэн нэг хүснэгтээр гаргаж, цаашид хийх шаардлагатай ажлуудыг эмх цэгцтэй, хяналттай хийх боломжтой болгож байгаа зэрэг олон талын ач холбогдолтой.

-Борнуур сумын хувьд аялал жуулчлалын томоохон бүс нутаг гэдэг утгаараа газрын харилцааны хувьд ихээхэн ач холбогдолтой байх?

– Газрын харилцаатай холбогддоггүй нэг ч салбар байдаггүй. Борнуур суманд Аглаг бүтээлийн сүм хийд, Дуган хад жуулчин, Ар монгол травел, Удамт жонон, Ах жонон, Ёл хад амралт, Цагаан булаг, Солонго, Солонго-Өргөө зэрэг амралт, жуулчлалын газрууд байдаг. Мөн Урьхан, Бамбарууш, Буугаад мордъё, Стоп-92, Борнуур-Эрүүл хүнс шууд борлуулах цэг,Өгөөж сүлд, есөн-эрдэнэ, Хишиг төв, Өгөөмөр зэрэг зоогийн газар, супермаркетууд үйл ажиллагаа явуулж байна. Борнуур суманд 4906 иргэн, аж ахуйн нэгж газар эзэмшиж байдгаас газар өмчлөгч 2615, газар эзэмшигч 2288, газар ашиглагч гурав тус тус байна.

-Таны хувьд цаашид ямар ажлуудыг хийхээр төлөвлөж байна вэ?

-Газарт байгаа байгалийн нөөц бололцоог бүрэн ашиглах, газрын судалгаа, ухаалаг хийгээд нэгдсэн төлөвлөлтийн дагуу газрыг олгож, сумын хэмжээний нэгдсэн кадастрын баталгаажуулалтад хамруулан, газрыг жинхэнэ утгаар нь эдийн засгийн эргэлтэд оруулдаг сэтгэлгээг хөгжүүлэхийг зорьж байна. Мөн үйл ажиллагаагаа тогтвортой явуулан сум орон нутгийнхаа хөгжил дэвшилд хувь нэмрээ оруулж байгаа хүмүүсийн газар ашиглалтыг хөгжүүлэн дэмжинэ. Харин газраа ашиглахгүй байгаа иргэн, аж ахуйн нэгжүүдийг шахан ажиллана, ашиглахгүй байгаа хүмүүсийн оронд газар ашиглаж тогтвортой үйл ажиллагаа явуулахыг хүсч буй хүмүүст боломж олгох үүднээс сум орон нутгийн удирдлагуудаар хуулийн хүрээнд тодорхой шийдвэр гаргуулан ажиллах төлөвлөгөөтэй байна. Ажилд маань байнга тусалж дэмждэг Аймгийн газрын алба, Сумын ИТХ, Засаг даргын тамгын газрын хамт олондоо баярлалаа.

У.ЧИНЗОРИГ

“Нэг анги” булангийн энэ удаагийн зочиноор Хэвлэлийн хүрээлэнгийн 2002 оны төгсөлтийнхөн уригдлаа. Монголын хэвлэл мэдээллийн салбарын өнөөгийн өнгийг тодорхойлж яваа олон эрхэм, тэр дундаа сонины гал тогооныхон энэ үеийн төгсөгчид. МҮОНТВ-ийн нэвтрүүлэгч, Монгол Улсын соёлын гавьяат зүтгэлтэн Ш.Бямбацогт, UBS телевизийн мэдээний албаны дарга Г.Мянганбаяр, нийслэлийн ЗДТГ-ын Хэвлэл мэдээллийн албаны М.Батбаатар, шог зохиолч А.Амарсайхан гээд олон эрхэм монгол түмэндээ хэвлэлийн салбартаа нэгэнт танигджээ. Баялаг намтар түүхтэй, хөгжилтэй хөөртэй, мэргэжлээрээ “өвчилсөн” дурсамж арвинтай нэгэн үеийн түүхийг бүтээлцсэнээ ангийнхан дурсан ярьж байна.

Г.Алтанзул, А.Амарсайхан, Э.Амартогтох, Л.Батхүү, С.Батмагнай, М.Батбаатар, Ч.Бат-Оюун, Б.Бурмаа, Ш.Бямбацогт, Г.Мянганбаяр, Б.Сүхбат, Т.Саруул, Г.Төрмөнх, М.Хонгорзул, А.Хишигдэлгэр, Т.Отгонбаяр, С.Оюунцэцэг, Ч.Учралтсайхан, Х.Мөнхжаргал, Б.Цэнгэл, Р.Цэцэгбазар, П.Цэдэв, М.Энхчимэг нар эдний төгсөлтийнхөн. Анги удирдсан багш Г.Гучин-Ес, ангийн дарга Л.Батхүү байж. Хэвлэлийн хүрээлэнд сэтгүүл зүйн дээд курсэд элсэхдээ эдгээр залуус бүгд өмнө нь дээд сургууль төгссөн, хэвлэлийн салбарынхан байв. МҮОНТВ, UBS, C-1 телевизүүд, Монголын өдөр тутмын том сониноос, орон нутгийн хэвлэлүүдээс гээд бүгд сэтгүүлчээр ажилладаг залуус нэгджээ. Тийм байхыг ч Хүрээлэнгээс шаарддаг.

Багш нар гэхэд бусад дээд сургуульд ордог шиг нэг нэгээрээ биш олуулаа заадаг. Анхны хичээл гэхэд таван багш орж ирээд л чиглэл чиглэлээрээ зааж эхэлсэнд ангийнхан ихэд гайхаж байжээ. Монголын радиод олон жил ажилласан, хүүхдийн зохиолч Д.Батжаргал, Монголын радиогийн сурвалжлагч Р.Оюунцэцэг, А.Оюунгэрэл, Г.Гучин-Ес, Я.Болдбаатар, Н.Дариймаа гээд чанга бүрэлдэхүүнтэй баг багшилдаг байсан гэнэ. Тухайн үед сэтгүүл зүйн салбарт барууны сэтгүүл зүй гэж яригдаж эхлээгүй байх үед Хэвлэлийн хүрээлэнгийн эдгээр залуус гадаадын багш нараар барууны сэтгүүл зүйг заалгаж, практик голдуу хичээл дээр сурч эхэлсэн байна. Үүнийгээ ч тэд азтайд тооцож, сургуулиараа ихэд бахархдаг аж.

Зочин ангийнхны дунд орон нутгийн сэтгүүлчид олон. Говь-Алтай, Хөвсгөл, Хэнтий, Дархан-Уул, Ховд гээд олон аймгийн телевиз, сонины сэтгүүлчид байжээ. Мэдээж томоохон телевизүүд, Монголын өдөр тутмын Өдрийн сонин, Өнөөдөр, Зууны мэдээ, Монголын мэдээ болон долоо хоног тутмын тухайн үеийн алдартай сонинуудын сэтгүүлчид байсан байна. Нэгэнт сэтгүүл зүйн гал тогоон дотроос ирсэн залуус шууд практикаар ажилладаг. Сургалт нь ч тийм зориулалттай. Мэдээ, сурвалжлага, ярилцлага бичиж сонин гаргах, телевизийн нэвтрүүлэг хийх хичээл байнга орно. Тэр нь ч оюутнуудад өгөөжтэй, өсч дэвших, мэргэших боломжийг олгосныг залуус онцолж байлаа.

Хөгжилтэй, наргиантай адал явдал тус ангид өдөр тутам тохиолддог байсныг тэд дурсаж байв. МҮОНТВ-ийн нэвтрүүлэгч Ш.Бямбацогт гэхэд хошин шогийн өндөр мэдрэмжтэй. Кино дуу оруулагч байсан учраас багш нараа дуурайж элэглэдгээрээ ангийнхан хийгээд сургуульдаа нэртэй. “Оюуны элч” хүүхдийн сонины эрхлэгч, Налайхаас ирсэн Б.Сүхбат ангидаа хамгийн хөгжилтэй нэгний тоонд ордог. Түүнийг ангийнхан “Манай Налайх” гэж хочилдог аж. Учир нь хичээл бүр дээр Налайхаараа жишээ татаж ярьдаг оюутан байсан гэнэ. Тэнэмэл хүүхдийн тухай бичих болоход Б.Сүхбат “Манай Налайхад…” гээд л босоод ирдэг. Архичны тухай нэвтрүүлэг хийе гэхээр бас л Б.Сүхбат гараа өргөдөг. Алдартай хүмүүсийн тухай хөрөг хийвэл Б.Сүхбатын санал хэзээ ч дутахгүй.

“Ховдын толь” сонины сэтгүүлч, яруу найрагч Г.Төрмөнх ч ангидаа паянтай нэгэн аж. Нэг удаа ангийнхан алдартай нэгэн хүний хэвлэлийн хуралд сууж, тал бүрээс нь асуулт асуух хичээл оржээ. Оюутнууд ээлжилж асуултаа асуусаар Г.Төрмөнхийн ээлж ирэхэд “Та ямар ястай вэ” гэж асуугаад ангиар нэг инээдэм болсон гэнэ. Хотын залуус тэр асуултыг хүний ясаар шууд ойлгосон нь тэр. Угтаа Г.Төрмөнх Ховд нутгийнхаа аялгаар яс үндэс асуусан нь тэр байж. Ангийн охид ч “галзуу” талдаа байжээ. Ер нь Хэвлэлийн хүрээлэндээ хамгийн их дуу шуутай, инээд наргиан цалгисан анги байсныг залуус ярьж байв.

Мэдээж сургамжтай үйл явдал ч оюутны жилд мундахгүй. Оюутнууд мэдээ, сурвалжлага, ярилцлага бэлтгэн дүнгээ авах болоход Говь-Алтайн “Цахиур төмөр” сонины сурвалжлагч А.Амарсайханы сэтгэлд хүрэх ярилцагч олдохгүй байсаар хугацаа тулжээ. Арга ядан багын найз прокурор дээрээ явж очин “Нэг сайхан гэмт хэргийн талаар яриад өгөөч” гэж шалсаар байгаад хэрэг яриулжээ. Хэргийн талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэлтэй болсон тэрээр хэрэгтнээс ярилцлага хийсэн болж зохиогоод яваад очиж. Багш нар ч магтаад сүйд болтол А.Амарсайхан баярлах бус нүүр нь халуун оргиод байдаг. Өдөржин ичээд дахиж хэзээ ч худлаа мэдээлэл бэлтгэхгүй юм шүү гэж өөртөө амласан гэдэг. Тэрээр МҮОНТВ-ийн “Хэцүү анги”, “Тусгай салаа” зэрэг олон ангит киноны зохиолч гэдгээр нь хүмүүс андахгүй. А.Амарсайхан зохиолч шог зохиол бичихээс гадна 1980-аад оны Монголын нийгмийг харуулсан 100 ангит кино зохиол бичсэнээ дуулгасан юм.

Хэвлэлийн хүрээлэнгийн 2002 оны Сэтгүүл зүйн дээд курсийн төгсөлтийнхөн эдүгээ бүгд хэвлэлийн салбартаа шат ахин нэр төртэй ажилласаар байна. Мөн бизнесийн салбарт ч цөөнгүй нь амжилттай явна. Тэдний цаашдын ажилд амжилт хүсье.

Б.ЭНХЗАЯА

Монголчууд чөлөөт бүсийг байгуулж, эдийн засгаа тэлэх бодлогыг 25 жилийн өмнөөс эхлүүлсэн билээ. Дорноговь аймагт “Замын-Үүд” чөлөөт бүс байгуулахаар 58.8 сая ам.долларын хөрөнгө оруулалттай бүтээн байгуулалтын ажил хийгээд буй. Хэрвээ Чөлөөт бүсийн хоёр улсын Засгийн газар хоорондын гэрээ УИХ-аар батлагдвал Монголын эдийн засагт ямар үр дүн гарах талаар өчигдөр “Эдийн засгийн коридорт чөлөөт бүс холбогдох нь” сэдэвт хөрөнгө оруулагчдын форумын үеэр хэлэлцсэн юм. Энэ үеэр Монгол Улсын Шадар сайдын зөвлөх доктор С.Янжинсүрэнтэй ярилцлаа.

– Чөлөөт бүс хөгжсөнөөр ямар давуу талууд бий болох вэ?

– Монгол Улсын Их Хурал 2002 онд “Алтанбулаг” худалдааны чөлөөт бүс, 2004 онд “Замын-Үүд” эдийн засгийн чөлөөт бүс, 2005 онд “Цагааннуур” чөлөөт бүсүүдийг байгуулсан. Эдгээр чөлөөт бүсүүд маань хоорондоо авто замаар холбогдож байгаа юм. Анзаарвал гурван улсыг холбосон эдийн засгийн том коридор үүсэх боломжтой болсон. Тэгэхээр энэ коридорыг жинхэнэ утгаар нь бий болгохын тулд ачаа бараа тээвэрлэлтийг эргэлтэд оруулах зорилт бүхий дэд бүтцийг нь бүтээн байгуулах шаардлага гарч байгаа юм. Энэ бүтээн байгуулалтыг эхлэхийн тулд юуны өмнө “Замын-Үүд” чөлөөт бүсийг нээгээд ажиллуулчихвал “Алтанбулаг” чөлөөт бүстэйгээ холбогдох эхний гарц нээгдэнэ гэж бид харж байна. Учир нь Замын-Үүд чөлөөт бүс өөрөө БНХАУ-ын том зах зээлтэй ойрхон. Мөн чөлөөт бүсэд байрлалтай, үйлдвэр, аж ахуйн нэгжүүдийг татвараас чөлөөлнө.Үүнд гаалийн татвар, нэмүү өртгийн албан татвар, орлогын татвар гэх мэт татвараас чөлөөлөгдөх, эсвэл хөнгөлөлт эдлэх боломжтой байгаа.

-Өөрчлөлт оруулах гэж байгаа гэлээ. УИХ-д өргөн барьчихсан байгаа юу?

-Монгол Улсын шадар сайд санаачлаад 2015 онд шинэчлэн батлагдсан чөлөөт бүсийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах, түүнчлэн эдийн засгийн хамтын ажиллагааны бүс байгуулах асуудлыг хөндөөд явж байна. УИХ хуулинд өөрчлөлт оруулах тухай асуудал хэлэлцэгдээд явж байна. Эхний шатны хэлэлцүүлэг хийгдчихсэн байгаа.

-2002 онд баталж, 2015 онд шинэчлэн найруулж баталсан “Чөлөөт бүсийн тухай хууль”-нд БНХАУ-ын иргэдийг 30 хоног визгүй зорчуулахаар болох гэж байгаа нь олон нийтийн дунд хардалт дагуулаад байгааг юу гэж тайлбарлах вэ?

-Замын-Үүд чөлөөт бүс дээр 13.4 км авто зам тавигдчихсан. Тэнд аж ахуйн нэгж байгуулагдаад үйл ажиллагаа явуулах, явган зорчигчид худалдаа наймаа хийх боломжтой болчихсон гэсэн үг. Дорноговь аймаг тэр дотроо Замын-Үүд ус хангамж муутай шүү дээ. Гэтэл тэнд 58.8 сая ам.долларын хөрөнгө оруулалттай ус цэвэршүүлэх байгууламж байгуулагдчихсан. Ийм их хэмжээний мөнгө зарчихаад байхад хятадууд хилээр ороод ирчихэж магадгүй гэсэн айдастай хөтлөгдөж болохгүй. Хэрвээ хятадууд ороод ирэх юм бол Монголын дархан хил, хилийг манаж буй цэргүүд, Хил хамгаалах газар нь байгаа биз дээ. Бүгд л ажлаа хийдгээрээ хийнэ шүү дээ. Чөлөөт бүс рүү хятадууд визгүй орлоо гэхэд тэр чигээрээ Монгол Улс руу визгүй орно гэсэн үг биш юм. Энэ бол зөвхөн шадар сайдын түвшинд шийдэгдсэн асуудал биш. Асуудлыг шийдэхийн тулд 2017 оноос 80 гаруй хүний бүрэлдэхүүнтэй гурван ажлын хэсэг байгуулсан. Чөлөөт бүсийн хууль эрх зүйн орчинг үнэлж, дүгнэх ажлын хэсэг, эдийн засгийн үр нөлөөг нь тооцох ажлын хэсэг гарч ажилласны үр дүнд бодлого гарч ирсэн.

-Ажлын хэсгүүдийн байр суурийг базаж хэлж болох уу?

-Энэ ажлын хэсэгт чөлөөт бүсийн асуудалд хамаатай бүх төрийн байгууллага, төрийн бус байгууллагууд, бизнес эрхлэгчид орсон. Мөн холбоо харилцаа сэтгүүл зүйн салбараас ч хүмүүс орж ажилласан. “Замын-Үүд” чөлөөт бүсийг нээчихвэл ач холбогдолтой юм байна. Тодорхой хэмжээний хөрөнгө зарчихсан юм байна шүү дээ. Тиймээс ашиг авах цаг нь болсон байна” гэсэн байр суурь дээр нэгдэж байгаа.

-Хэрэв чөлөөт бүсээ нээж ажиллуулахгүй удвал бүтээн байгуулалт элэгдэх эрсдэлтэй. Аж ахуйн нэгжийн бүртгэл хэр урагштай байгаа вэ?

Одоогийн байдлаар 58 аж ахуйн нэгж үйл ажиллагаа явуулахаар бүртгүүлээд зарим нь газраа авчихсан. долоон аж ахуйн нэгж л гэхэд хөрөнгөө гаргаад газар дээрээ үйлдвэрийн байр барьж, зарим нь бүтээгдэхүүнээ үйлдвэрлэж байна. Өнгөрсөн жил таван аж ахуйн нэгж 90 орчим сая төгрөгийн хөрөнгө оруулалтаар цахилгааны шугам сүлжээний өргөтгөл барьсан. Одоо төр засаг хэзээ чөлөөт бүсээ нээж биднийг ажиллах, бизнес хийх нөхцөл боломжоор хангах бол гэж хүлээгээд л сууж байна. Орон нутгийн иргэд ч ажлын байртай болчих юмсан гээд ярьцгааж байна. Тэр хөрөнгө оруулсан, газар авсан аж ахуйн нэгжүүдийн хөрөнгийг салхинд хийсгэх эрх бидэнд бий гэж үү? Уг нь дэд бүтцийн бүтээн байгуулалтыг хийсэн даруйд нь чөлөөт бүсээ нээгээд ажиллуулсан бол өнөөдөр тодорхой хэмжээнд үр дүнгээ өгчихсөн л байх байлаа.

-Яг одоо чөлөөт бүс нээгдлээ гэхэд монгол компаниудыг ямар бизнесийн орчин угтаж байна?

-Эрээн хот 700-800 мянган хүн амтай. Дамжин өнгөрч байгаа болон түр суух худалдаа арилжаа эрхлэгчидтэйгээ нийлээд 1.5 сая хүн тэнд бий гэсэн тооцоо ч байдаг л юм билээ. Чөлөөт бүсээрээ дамжуулаад 800 мянга биш юм аа гэхэд 100 мянган хэрэглэгчид бараа бүтээгдэхүүн нийлүүлэх боломжтой шүү дээ. Хилийн ойр байгаа монгол угсаатнууд манай бүтээгдэхүүнийг хэрэглэх дуртай байдаг гэсэн судалгаа ч бий. Буриад, тува, халимаг гээд. Жишээлбэл, цагаан идээ, ноос ноолууран бүтээгдэхүүнүүдэд тэд дуртай. Гэтэл Өвөр монголчууд цагаан идээ савлаад борлуулж байна. Харин бид чөлөөт бүсээ ярьсаар л байгаа нь харамсалтай.

Э.БУЛГАН