Month: July 2019

МУИС-ийн ХЗС-ийн профессор, хууль зүйн доктор Д. Гангабаатартай ярилцлаа.

---

-Шинэ Үндсэн хууль батлах нь зүйтэй гэсэн хүмүүс байна. Мөн энэ УИХ Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулж огт болохгүй гэсэн хүмүүс байна. Энэ талаар таны бодол?

-Ханын цаас хуучирсан гээд шууд гэрээ нураагаад шинэ байшин барьдаг бил үү? Үндсэн хуульд засаж сайжруулах зүйл байгааг шинэ Үндсэн хууль батлах ёстой гэж ойлгож болохгүй. 1992 оны Үндсэн хууль Монгол Улсад үндсэн хуульт ёсны суурийг тавьсан сайн хууль. Үндсэн хуулиа байшин гэж үзвэл дотор засал хийж, тавилгаа сольж, зохион байгуулалтаа өөрчилж, сайжруулж болно. Гол даацын баганыг хөндөж болохгүй. Үндсэн хууль бол ард түмний бүтээл, ард түмний үнэт зүйл байдаг. Хэн нэгэн, хэсэг бүлгийн хүсэлтээр хүчингүй болгодог баримт бичиг биш.

Нөгөө талаас Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулж болохгүй гэж ярих хүмүүс бий. Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулж болно, оруулахдаа яаж оруулах вэ гэдгийг заасан бүхэл бүтэн бүлэг Үндсэн хууль дотор нь байдаг. Ойр ойрхон өөрчилбөл төр тогтворгүй болох учраас нэмэлт, өөрчлөлт оруулахад хязгаарлалтууд тогтоосон. Огт өөрчилж болохгүй Үндсэн хууль гэж байхгүй.

1992 оны Үндсэн хуулиар энэ эрхийг УИХ-д олгосон. Ямар зүйл заалтыг яагаад өөрчилж болохгүй, яаж өөрчлөх ёстой талаар үндэслэл, саналаа хэлээд Үндсэн хуулиа сайжруулахад оролцох эрх хүн бүрт нээлттэй. Төслийг сөхөж ч харалгүйгээр энэ нам учраас, тэр нам учраас, ийм субьект бол Үндсэн хуулийг сайжруулж болохгүй, өөрчилж болохгүй. Харин тэр нам, ийм хүмүүс л төрийн эрхэнд гарвал, бид гарвал өөрчилж болно гэж харж болохгүй.

Мэдээж олон ургальч үзэлтэй нийгэмд эсрэг тэсрэг олон санал гарна. Монголчуудын нийтлэг эрх, ашигт нийцсэн олны дэмжлэг авсан саналууд дэмжигдэх ёстой. Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлт шиг чухал асуудлаар улс төр хийж болохгүй.

Үндсэн хууль илүү сайжрах нь чухал уу? Хэн санаачилсан гэдэг нь чухал уу? Хоолны амт чанар чухал уу, өөрийн аяганд идэх ньилүү чухал уу?Номын агуулга чухал уу? Хавтас нь илүү чухал уу? Бодох л асуудал.

-Үндсэн хуульд оруулах нэмэлт, өөрчлөлтийн хоёр дахь хэлэлцүүлэг эхэлчихлээ. Ерөнхийлөгчийн зүгээс Үндсэн хуульд оруулах нэмэлт, өөрчлөлтийн талаар өргөн барьсан санал, төслийн талаар та ямар байр суурьтай байна вэ?

-Хоёрдугаар хэлэлцүүлгийн өмнө ч гэсэн санал гаргахад оройтоогүй. Хэлэх үг, нэмэрлэх саналтай хүн бүрийн оролцоо чухал. Ерөнхийлөгчийн институцийн зүгээс ирүүлсэн санал нэг бүрийг ул суурьтай хэлэлцэж авахаа аваад явах нь УИХ-ын мэдлийн асуудал. Ийм процесс явж байх шиг байна. Сонгуулийн тогтолцоо, гишүүдийн тоо, ард нийтийн санал асуулга гээд дэмжмээр санаа ч байна гээмээр зүйл ч бас байна.

-Ерөнхийлөгч Үндсэн хуульд оруулах нэмэлт, өөрчлөлтөд гишүүдийн гаргасан санал дээр санал өгсөн хэдий ч нэмж төсөл оруулж байгааг одоо өрнөж байгаа хэлэлцүүлгийн үеэр оролцогчид шүүмжлэлтэй хандаж байсан. Энэ төсөл нь УИХ-ын гишүүдийн зүгээс дэвшүүлсэн төсөлтэй хэрхэн уялдаж хэлэлцэгдэж явах вэ?

-Хуулийн дагуу урьдчилан тогтсон нэг л төсөл чуулганаар хэлэлцэнэ. Тиймээс Ерөнхийлөгчийн төслийг саналын түвшинд харгалзан үзэж, чуулганы хоёрдугаар хэлэлцүүлгийн өмнө олон нийтийн хэлэлцүүлэг явуулж байна гэж ойлгож байгаа. Гол хэлэлцэх төсөл нь УИХ-ын гишүүдээс санаачилсан төсөл байна.

-Мөн Ерөнхийлөгч гишүүдийн тоог 108 болгож таван жилийн хугацаатай Их хуралд суух санал гарган түүнийгээ судалгаанд үндэслэгдсэн хэмээн тайлбарлаж байгаа. Иргэдийн зүгээс ихээхэн эсэргүүцэл авчрах заалт байж болох. Гишүүдийн тоог нэмэх нь хэр зөв юм бэ?

-Одоо 76 гишүүнтэй байгаа боловч 20 гишүүн хууль батлах боломжтой. Гурван сая иргэн, улс даяараа дагаж мөрдөх хуулийг 20 гишүүн гар өргөөд батлах боломжтой байгаа. УИХ-ын гишүүдэд нөлөөлж, лоббидож өөртөө, өөрсдөдөө, бизнестээ, бүлэглэлдээ ашигтай шийдвэр гаргуулах ашиг сонирхолтой этгээдүүд байгаа л байх. Тэгэхээр ийм цөөн тооны гишүүд лоббид автахгүй, хувийн компанийнхаа эрх ашгийг урьтал болголгүй, гадна, дотны нөлөөнд оролгүй бүх ард түмнийг төлөөлж чадахуйц тоо гэж үзэхэд хангалтгүй санагддаг юм. УИХ ард иргэдээ бүрэн төлөөлж, гадна дотны нөлөөллөөс ангид тасралтгүй үйл ажиллагаа явуулж чадахуйц тооны гишүүнтэй байх нь Монгол Улсын тусгаар тогтнолын нэг баталгаа юм.

-Мөн “давхар дээл”-ийг тайлах асуудлыг гишүүдийн зүгээс тав болгож оруулж ирсэн. Харин Ерөнхийлөгч зөвхөн Ерөнхий сайдыг давхар дээлтэй байхаар оруулж ирж байна. Ерөнхий сайд дангаараа давхар дээлтэй байх нь сонгуулийн холимог тогтолцоотой үед хэрэгжих боломжтой гэж байх юм. Манайд ямар сонгуулийн тогтолцоо зохимжтой юм бэ?

-500, 600 гишүүнтэй парламенттай улсад парламентын гишүүн Засгийн газрын гишүүнээр ажиллах нь хэвийн үзэгдэл. Харин цөөн гишүүнтэй парламенттай, олон яам байгуулдаг манайх шиг улсад л асуудал мөн. Цөөн гишүүнтэй парламентын хувьд хууль тогтоогч, гүйцэтгэх засаглал хоёр тодорхой хэмжээнд бие даасан байхгүй бол хоорондын хяналт суларна. Хяналтгүй бол эрх мэдэлтний дур зорго, авлига, хүний эрхийн зөрчил цэцэглэх эрх зүйн орчин бүрдэнэ. Парламент, Засгийн газар, шүүх эрх мэдэл нь харилцан хяналттай байж иргэдийн эрх, эрх чөлөө хангагддаг. Ийм хяналт бий болгох нь Үндсэн хуулийн үүрэг. Товчоор хэлбэл, иргэд УИХ-тай, УИХ нь Засгийн газартай, Засгийн газар нь салбарын сайдтайгаа хариуцлага тооцдог, сайд нь салбартаа хяналт тавьдаг байх ёстой. Эсрэгээрээ, хариуцсан салбарт нь хариуцлагагүй, хяналт муу байгаа бол сайд огцордог, сайдтай хариуцлага тооцож чадахгүй Ерөнхий сайд огцордог, Ерөнхий сайд, Засгийн газарт хяналт тавьж чадахгүй байгаа УИХ ард түмний өмнө сонгуулиар хариуцлага хүлээдэг ийм хяналтын тойрог юм.

Манай Үндсэн хуульд энэ хяналтын тогтолцоо нэг газраа доголдолтой байгаа. Салбар хариуцсан сайдыг Ерөнхий сайд биш УИХ нь томилдог, огцруулдаг нэг буруу механизм байна. Үүнийг энэ нэмэлт, өөрчлөлтөөр засна. Ерөнхий сайд нь сайд нараа өөрөө мэдэн томилж, огцруулдаг болно. УИХ нь салбарын сайдтайгаа хариуцлага тооцоогүй Ерөнхий сайдтай өөртэй нь хариуцлага тооцох боломжтой болно. Сонгуулийн тогтолцооны хувьд бид одоо хүртэл явуулсан долоон парламентын сонгуулийнхаа 6-д нь хэрэглэсэн олонхын тогтолцоог хэрэглэвэл одоогийн хоёр намын тогтолцоо ноёрхож, улам хүчирхэг болно. Өөр гарцгүй. Холимог тогтолцоог сонговол шинэ улс төрийн хүчин гарч ирэх, олон нам төлөвших боломж нэмэгдэнэ.

-50000+1-ээс доошгүй иргэний гарын үсэг, 10 мянгаас дээш гишүүнтэй байж нам байгуулна гэж санал оруулж байгаа нь намуудад өндөр босго нөгөө талаараа шинэ нам үүсэх боломжгүй болж байгааг шүүмжилж байгаа. Энэ талаарх саналдаа Ерөнхийлөгч хатуу байр суурьтай байгааг ЕТамгын газрын дарга хэлж байсан. Намын талаар Үндсэн хуульдаа тусгах шаардлага бий юү?

-Намын талаар 1992 оны Үндсэн хуульд тусгагдсан. Харин юу тусгагдаагүй вэ гэхээр намын үйл ажиллагаанд баримтлах зарчмын талаар, нам ямар хариуцлага хүлээх талаар, намын дотоод ардчиллын талаар, хэрхэн байгуулах талаар тусгагдаагүй. Нам нь иргэд улс төрд оролцох, эвлэлдэн нэгдэх, үзэл бодлоо илэрхийлэх нэг үндсэн арга. Монгол Улсын ардчилсан төрийг барилцах гэж байгаа нам юм бол дотооддоо ардчиллын зарчмыг баримтлах ёстой. Нэг хүний эрхшээлийн нам, садан төрлийн нам, дотооддоо дектатур бүхий нам төрийн эрхэнд гараад энэ улсын ардчиллыг бэхжүүлнэ гэж байхгүй. Нам хандив өгсөн хүмүүс, компани, аж ахуйн нэгжүүдээс хараат байж болохгүй. Хөрөнгө орлогын эх үүсвэр, зарцуулалт нь ил тод болгох зэргээр намын үйл ажиллагаанд зохицуулах шаардлагатай байна. Гадаад улсуудын жишээг харахад нам байгуулахад 50-5000 гишүүнтэй байх шаардлага тавьж байна. Мэдээж энэ тоог өндөр тогтоох тусам иргэд эвлэлдэн нэгдэж, нам байгуулахад улам хэцүү болно.

-Ерөнхий сайдын эрх мэдлийг нэмэгдүүлснээр Засгийн газар тогтвортой ажиллана гэж гишүүдийн зүгээс үзэж байсан. Гэтэл Ерөнхийлөгчийн Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн дотор хөгжлийн бодлого төлөвлөлтийн байгууллага, ҮАБЗ гэх мэт байгууллагууд ЗГ, УИХ-ын бүрэн эрхээс булаацалдсан байдлаар оруулж Үндсэн хуулиар түүнийгээ баталгаажуулах гэж оролдож байна гэх шүүмжлэл яригдаж байна?

-Улс төрийн нам сонгуульд мөрийн хөтөлбөрөөр өрсөлдөж ард түмнээр бодлого, хөтөлбөрөө шүүлгэдэг. Иргэд дэмжвэл УИХ-д олонхийн суудал авч Засгийн газраа байгуулж, бодлого хөтөлбөрөө хэрэгжүүлнэ. Бодлого, хөтөлбөрийг нь шүүн тунгаах эрхийг сонгогчид үлдээх ёстой. Амлалтаа биелүүлээгүй бол сонгуулиар иргэд хариуцлага нэхнэ. Засгийн газар Үндсэн хууль зөрчвөл Цэц хяналтаа тавих тогтолцоо байгаа.

Хэд хэдэн байгууллагын нэр нэлээд эртнээс төсөлд явж байсан. Миний санаж байгаагаар цөөнгүй судлаачид Үндсэн хуульд шинээр олон байгууллагын нэр оруулахыг дэмжихгүй байгаа. Шаардлагатай бол бусад хуулиараа байгуулах боломжтой. Ямар ч байгууллага байгуулсан эрх мэдлийг гурван чиг үүрэгт хуваарилсан Үндсэн хуулийн үзэл баримтлалд нийцэх ёстой.

-Хэлэлцүүлэгт оролцогчдын зүгээс манай парламент хоёр танхимтай байх нь зөв хэмээн ярьж байгаа. Гэтэл манайх нэгдмэл улс байтал холбооны улсын энэ хэв шинжийг оруулснаар улс задрах бодлого явагдах эрсдэлтэй хэмээн зарим хуульч үзэж байсан?

-Хоёр парламентын танхимтай нэгдмэл улс бий. Манайд ч хоёр танхимтай байсан туршлага байгаа. Гэхдээ энэ асуудалд нухацтай хандах хэрэгтэй. Хоёр танхимтай болсноор дээд танхим нь хяналт хэрэгжүүлнэ гэж итгэдэг. Гэтэл Японы парламентын хоёр танхимд нэг нам олонх болсноос болж хяналт хэрэгжихгүй нөхцөл бүрдсэн туршлага бий.

Ер нь өнгөрсөн 27 жилийн бүх алдаа, дутагдлыг Үндсэн хуульд тохож, шүүмжлэх хүмүүс байна. Эсхүл Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулснаар бүх асуудлыг өргөс авсан юм шиг шийдвэрлэнэ гэж хөнгөмсгөөр найдах нь өрөөсгөл. Олон асуудал Үндсэн хуультай шууд болон шууд бусаар холбоотой нь үнэн. Тийм учраас сайжруулах зорилгоор нэмэлт, өөрчлөлт яригдаж байна. Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр УИХ, Засгийн газрын хариуцлага хяналтыг сайжруулах, шүүхийн бие даасан байдлыг илүү хангахыг зорьж байгаа. Шүүх засаглалыг Ерөнхийлөгч гартаа бүрэн оруулж байгаагаас гадна хонгилын түлхүүрийг нээх биш бүр атгаж байна хэмээсэн шүүмжлэлүүд бас яригдаж байна л даа. Шүүх засаглал бол үндсэн хуульт ардчиллын амин сүнс. Ялангуяа, шүүгчийн томилгоо, Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн бүтэц, бүрэлдэхүүн, томилгооны асуудлыг УИХ-ын гишүүдийн санаачилсан төсөлд тусгасан. Өнгөрсөн хугацаанд шүүх бие даасан байдлаа алдсан гэсэн шүүмж их гардаг. Тийм бол одоо томилгооноос нь эхлээд сайжруулах боломж гарч ирлээ. УИХ-ын гишүүдийн өргөн барьсан төслийг хэлэлцэхдээ Ерөнхийлөгчийн өргөн барьсан төслийг саналын түвшинд харгалзан үзэх учир эрхбиш зөв шийдэлд хүрэх байх гээд харж байна. Шүүх эрх мэдлийн бие даасан байдлыг хангахад дэвшил гаргаж чадахгүй бол энэ төсөл үнэ цэнээ алдана.

Эили нэрээр Солонгостоо төдийгүй дэлхий дахинд алдаршаад буй америк-солонгос гаралтай залуу дуучин, дууны зохиолч Эми Лигийн намтар, уран бүтээл, хувийн амьдралын тухай сонирхуулъя.

---

Эми Ли АНУ-ын Колорода мужийн Денвер хотод 1989 оны тавдугаар сарын 30-нд мэндэлжээ. Нью-Жерсид хүүхэд насаа өнгөрөөсөн бүсгүй ахлах сургуулиа төгссөний дараа хөгжмийн карьераа эхлүүлэхээс өмнө Pace University-д харилцаа холбооны чиглэлээр суралцаж байж. К-поп уран бүтээлээ хийж эхлэхээс өмнө тэрээр АНУ-ын “Muzo” энтертайнментад харьяалагдаж байжээ. 2010 онд Өмнөд Солонгос руу нүүхийнхээ өмнө Youtube-д өөрийн гэсэн сувгуудыг нээж “mzamyx3” буюу “aileemu­sic” гэх нэрийг өгчээ. Энэ үеэс л интернэт орчинд олны анхааралд өртөж эхэлсэн гэдэг.

ТВ ШОУГААР ТЭСЭРСЭН НЬ …

Тэр авга ахынхаа холбож өгсний дагуу хоолойгоо шалгуулж Солонгосын алдарт эмэгтэй хамтлаг болох Big Mama-гийн “Resig­nation” дууг дуулснаар YMC энтертайнмэнтийн дуучин болжээ. Энэ үедээ буюу 2011 оны аравдугаар сард Эили дуучин Wheesung-тай хамтран “They are coming” буюу “Тэд ирж байна” дуугаа бичүүлсэн аж. Мөн энэ үедээ Жэй Парк, Жоннипло, Клара-Си нарын алдартнуудтай хамтарч уран бүтээл туурвиж байжээ. Ингээд 2011 оны есдүгээр сард Солонгосын MBC телевизээс зохион байгуулсан “Singer and Trainee” шоу тэмцээнд алдарт дуучин Беойнсегийн “Halo” дуугаар оролцож үзэгчид болон шүүгчдээс өндөр үнэлгээ авч чадсан байдаг. Шүүгчид түүнийг “Тэр хаана ч байлаа гэсэн үргэлж од болон гялалзах болно. Тэр үнэхээр их авьяастай юм” хэмээн магтаж байж. Тэр тэмцээнд Эили тэргүүн байр эзэлж байв.

2012 оны хоёрдугаар сарын 6-нд түүний “Диваажин” дууны клип цацагдсан юм. Уг дууг Эилигийн уран бүтээлийн хамтрагч Wheesung бичиж продюсерложээ. Нэг сарын дараагаар тэр энэ дуугаараа Солонгосын сошиал компани болох Cyworld-ийн хөгжмийн номинацийг тэргүүлээд зогсохгүй “Азийн хөгжмийн наадам”-ын “Шилдэг шинэ уран бүтээлч” өргөмжлөлийг хүртжээ.

Мөн оныхоо гуравдугаар сард KBS телевизийн “Immor­tal songs-2” буюу “Мөнхийн дуунууд-2” шоунд 1967 онд Өмнөд Солонгосын поп дуучин Пэтти Кимийн дуулсан “Гэрэл ба сүүдэр” дуугаар оролцсон байна. Петти Ким сүүлд нь Эилиг “дараачийн агуу дуучин” хэмээн дүгнэн хэлсэн байдаг. Тавдугаар сарын 19-ний өдрийн шоугаар тэрээр мөн л Өмнөд Солонгосын алдартай дуучин, хөгжмийн зохиолч JYP буюу Пакийн “Намайг бүү орхиоч” дууг дуулж Солонгосын охидын хоёрол хамтлаг болох “Давичи”-гийн Ли Хэериг ганцхан онооны зөрүүгээр ялж байжээ. Мөн зургадугаар сарын 30-ны өдрийн үзүүлбэртээ тэрээр Солонгосын хамгийн алдартай уран бүтээлчдийн нэг болох Ли Сүн Чолын “Тавилан” дуугаар оролцож мөн л ялалт байгуулсан байна. Наймдугаар сараас нь харин өөрийн уран бүтээлдээ анхаарал хандуулах хэрэгтэй байна гэх шалтгаанаар уг шоуг орхих болсноо мэдэгджээ.

Тус оныхоо аравдугаар сарын 6-нд “Invitation” нэртэй EP (extended play буюу 5-6 дуутай бөгөөд бүрэн хэмжээний биш) цомгоо гаргажээ. “Invita­tion” буюу “Урилга” цомог зургаан дуунаас бүрдэх бөгөөд түүний хамгийн алдартай уран бүтээл гэгддэг “I’ll show you” болон “Heaven” дуунууд нь багтжээ. 2012 онд тэрээр шаргуу хөдөлмөрлөсний үр дүнд “Сөүлийн хөгжмийн авардс”, “Мелон хөгжмийн авардс”, “М нет Азийн хөмжмийн авардс” болон “Алтан цомог авардс”-аас “Шилдэг шинэ уран бүтээлч” цом хүртжээ. Мөн К-попын шилдэг хамтлаг, дуучдыг шалгаруулдаг “Gaon chart awards”-аас “Шинэ эмэгтэй соло уран бүтээлч” номинацийг тэргүүлсэн байна. Эилиг 55 дугаар Грэммиийн шагнал гардуулах үйл ажиллагааны өмнөх Улаан хивсний ёслолын ажиллагаанд Лос Анжелос хотноо хүндэт зочноор урьж байж. Энэ үеэр тэр “Mnet America Rising Star” шагналыг хүртсэн юм.

“A’S DOLL HOUSE” БА ЯПОН ДАХЬ КАРЬЕРИЙН ЭХЛЭЛ

2013 онд гаргасан “A’s doll house” нэртэй хоёр дахь EP цомогт нь багтсан “U&I” сингл нь цацагдаад дөрөвхөн цагийн дотор хөгжмийн чаартыг тэргүүлжээ. Цомог гарсан даруйдаа Солонгосын ойр орчмын бүх дэлгүүрээр зарагдаж дууссан гэдэг. 2013 оны наймдугаар сарын 4-нд Эили Японы “Warner Music Japan”-тай хамтран “Heaven” дуугаа япон хэлээр гаргажээ.

2013 оны арваннэгдүгээр сарын 13-нд К-попынхныг ангуучилдаг “Allkpop” хэмээх шар сайт түүний хэд хэдэн нүцгэн зургийг нийтэлж шуугиан тарьж байв. Үүний дараа түүний харьяалагддаг YMC энтертайнмэнт уг зургуудыг дотуур хувцасны зар сурталчилгаанд зориулсан зургууд байсан хэмээн мэдэгджээ. Дуучин нүцгэн зураг тараагчдыг цагдаад мэдэгдсэн бөгөөд өөр олон охиныг ийм байдалд оруулсан болох нь тогтоогджээ. Тэд хуучин найз залуутайгаа бичиж байсан фэйсбүүк мессенжерийг нь хакердаж нүцгэн зургуудыг олж авсан байж. Энэ дуулианаас болж тэрээр хэд хэдэн рекламны зураг авалтаас хасагдаж уналтад орсон гэдэг. Гэвч фэнүүд нь түүний энэ асуудлыг сүртэйгээр хүлээж аваагүй юм.

2014 оны нэгдүгээр сард Эили зургаан сарын турш олны нүднээс хол байсны эцэст эргэн гарч ирэв. Мөн оны есдүгээр сард “Don’t touch me” буюу “Надад бүү хүр” дуу нь гарч, мөн гурав дахь бие даасан EP цомог болох “Magazine”-ээ гаргасан байна. Энэ цомог нь “Gaon single chart”-ийн хоёрдугаарт бичигдэж байв.

АНХНЫ БИЕ ДААСАН ТОГЛОЛТОО ХИЙЖ БҮРЭН ХЭМЖЭЭНИЙ ЦОМГОО ГАРГАСАН ЖИЛҮҮД

Жэй Парк болон Сан И нартай Торонтод хамтарсан тоглолт хийснийхээ дараа Эили өөрийн бие даасан тоглолтоо хийхээр төлөвлөж эхэлжээ. Зургадугаар сарын 4-нд Сөүлийн олимпийн хүрээлэнгийн 3000 хүний суудалтай Гимнастикийн асарт анхны бие даасан тоглолтоо хийжээ. Тавдугаар сарын 27-ноос тоглолтын тасалбарыг интернэтээр худалдаалж эхлэхэд дороо дуусч, хамгийн хурдан зарагдсан тасалбарын рекордыг эвдэж байв. Эили олон алдартай дуучинтай хамтран гайхалтай шоуг үзүүлж чадсан байна.

2015 оны есдүгээр сард клипний зураг авалтанд орж байхдаа хөлөө гэмтээжээ. YMC энтертайнмэнтийн зүгээс түүнийг зураг авалтын турш суугаагаараа байвал ажлаа цааш үргэлжлүүлж болох юм хэмээн үзэж байсан бөгөөд дуучин бүсгүй ч өөрөө энэхүү бэртэл гэмтэл маань фэнүүддээ амласан амлалтыг маань зөрчүүлж чадахгүй хэмээж байжээ.

2015 оны есдүгээр сарын 30-нд дуучин бүсгүй маань анхны бие даасан бүрэн хэмжээний цомог “VIVID”-ээ гаргасан байна. Энэ үедээ тэрбээр шилдэг эмэгтэй дуучин төрөлд гурван ч удаа нэр дэвшээд байсан юм.

2016 онд Эили “Superstar K 2016” тэмцээний шүүгчээр ажиллахаар сонгогдов. Аравдугаар сарын 5-нд “New Empire” EP цомгоо гаргасан байна. Энэхүү цомог нь “Gaon chart awards”-ийн 10 дугаарт, АНУ-ын Billboard чаартын есдүгээр байранд бичигдэж байжээ.

АМЕРИК СИНГЛ, АЯЛАН ТОГЛОЛТУУД

2017 оны нэгдүгээр сарын 7-нд “West side” энтертайнмэнттай хамтран анхны америк сингл болох “Fall Back”-ийг A.Leean нэрийн дор гаргажээ. Энэ нь “Gaon Digital Chart”-ийг гурван долоо хоногийн турш тэргүүлсэн байна. Мөн 2016 онд гарсан Өмнөд Солонгосын телевизийн “Хамгаалагч: Ганцаардал ба агуу бурхан” олон ангит киноны дууг дуулсан нь 2017 оны шилдэг киноны дуу шагналыг хүртэж байжээ. Энэхүү дуу нь маш олон шагналыг ар араасаа дагуулсан гэдэг. “Сөүлийн үндэсний драм авардс”, “М нет Азийн хөгжмийн авардс”, “Мелон хөгжмийн авардс”, “Сөүлийн хөгжмийн авардс”, “Алтан цомог авардс”-аас “Шилдэг киноны дуу” шагналыг хүртэж байв. “Mu­sic Bank” хөгжмийн сувгийн жагсаалтыг мөн 20 долоо хоногийн турш тэргүүлэн рекорд эвдэж байлаа. Үүнээс хойш тэрээр өөрийн улсын томоохон хотуудаар аялан тоглолтуудаа хийж эхэлсэн юм. Тайванд “Эили-Сайн байна уу Тайпэй 2017” нэртэй анхны тоглолтоо хийж байсныг нь бас онцолъё.

2018 оны гуравдугаар сарын 18-нд Эили Пёнчаны олимпийн цэнгэлдэх хүрээлэнд Паралимпийн олимпийн хаалтан дээр “I will show you” дуугаа дуулж сонирхуулж байжээ. Өмнөд Солонгосын соёлын элчээр сонгогдож Хойд Солонгосын нийслэл Пхеньян хотод болсон дээд хэмжээний уулзалтанд ая дуугаа өргөж байв. Мөн оныхоо 10 дугаар сарын 24-нөөс “Ailee I am” нэртэй хоёр дахь үндэсний хэмжээний аялан тоглолтоо эхлүүлж байжээ. Саяхан буюу энэ сарын 2-нд тэрээр хоёр дахь бүрэн хэмжээний цомог болох “Butterfly” цомгоо гаргасан юм байна.

Дуучин бүсгүй Солонгостоо мэдэхгүй, танихгүй хүнгүй болтлоо нэр алдарт хүрч, дэлхийн тайзнаа од болон гялалзаж яваа хэдий ч хувийн амьдрал нь олонд ил биш. Нууцлаг амьдралтай од. Хэд хэдэн залуутай болзож байсан ч энэ талаараа огт дурсдаггүй. Ийм байдал нь ч үзэгч фенүүдэд нь таалагддаг гэсэн. Баруунд төрж өссөн болоод тэр үү, маш энгийн. Энгийн даруу зан нь алдрын оргилд хүрэхэд нь том нөлөө үзүүлсэн гэдэг юм билээ.

А.МӨНХЗУЛ

Монгол Улсын гавьяат жүжигчин цол тэмдгээ аваад удаагүй байгаа Даваагийн Сүхбаатартай ярилцлаа. Түүнийг монголчууд “Ацаг шүдний зөрүү” киноны Намжилын дүрээр нь сайн мэдэх билээ.

---

-Юуны өмнө Монгол Улсын гавьяат жүжигчин болсонд тань баяр хүргэе. Бага нас тань хаана өнгөрөв?

-Миний бага нас Монгол кино үйлдвэрийн зүүн талын хамар хашаанд өнгөрсөн. 1959-1969 оны хооронд арван жил яг тэр хашаанд амьдарсан. 1990-ээд оноос хойш манай буурь кино үйлдвэрийн обьектод орчихсон. Гэрийн буурин дээр минь саяхныг болтол барилга баригдалгүй байсаар байсан. Эргэж бодоход хүүхэд үеэсээ жүжигчин болно гэж мөрөөдөж зүтгэсэн зүйл байгаагүй. Тэр үед хүүхдүүдэд таван өнгийн л будгийн харандаа байлаа. Одоо бол олон төрөл болжээ. Нэгдүгээр ангид байхдаа тэр харандаагаараа нүүр амаа эрээлжилж будчихаад багшийг цаашаа хараад самбар дээр юм бичиж байх хооронд зүггүйтдэг товариш байсан юм уу даа. Хойгуур л суудаг байсан юм шиг байгаа юм. Нүүр амаа будаад жорвогноод суухаар хүүхдүүд хараад инээлддэг. Түүнд нь онгироод багшийг эргэж харангуут партан доогуураа шургаад, цаашаа харангуут нь гарч ирж зүггүйтнэ. Манай ангийн багшийг Нансалмаа гэдэг байлаа. Тэгж байгаад баригдаад, багш намайг чихнээс чангааж багш нарын конторт аваачиж байсан юм. Тэр үеэс л миний жүжигчин болчихъё доо гэсэн мэдрэмж зөн совин эхэлсэн болов уу даа.

-Аль сургууль төгссөн юм бэ?

-Арван жилийн 14 дүгээр сургуулийг төгссөн. Хоёрдугаар ангидаа шилжиж ирсэн. Анх бол 16 дугаар сургуульд элссэн л дээ. Түүнээс хойш 1959 онд 14 дүгээр сургуулийн багш нарын байр гээд Кино үйлдвэрийн зүүн талын хамар хашаанд нүүж очлоо. Долдугаар ангиа төгстлөө тэнд байсан. Сургуулийнхаа концерт, урлаг уран сайхны ажилд бүгдэд нь идэвхтэй оролцдог. сургуулийнхаа концерт, шинэ жил гэх мэт арга хэмжээг хөтөлнө. Шүлэг унших дуртай, ном их уншдаг хүүхэд байж. Долдугаар анги төгсөхөд үеийнхнээсээ хамаагүй илүү ном уншчихсан, том том романууд, дэлхийн сонгодог зохиолуудыг мэддэг болсон байлаа. Жюль Вер, Майн Рид, Александр Дюма гээд дотоодоос Б.Ринчен, Л.Түдэв гээд тэр үеийн томчуудын “Хөх тэнгэр” роман, “Заан Залуудай” хэмээх хүүхдийн тууж, “Тунгалаг тамир” роман гээд уншаагүй зохиол байхгүй. Хэвлэлтээс гарангуут нь шүүрч авч уншина. Хичээлээ хийхгүй аав ээждээ аашлуулаад, шөнө орондоо гар чийдэн тусгаж ном уншиж байгаад баригдаад гар чийдэнгээ хураалгаж явсан түүх бий. Тэгсэн хэр нь хичээлдээ муу. Аман хичээлдээ бол сайн. Түүх, нийгэм, монгол хэл, уран зохиол зэрэг хичээлдээ сайн. Багш хичээлээ заагаад дуусахаар баталгаажуулж асуухад хамгийн түрүүнд гараа өргөнө. “Чи дут, чамаас хэн асуусан юм” гэж загнадаг болчихсон сүүлдээ. Тэгсэн мөртлөө математик, геометр, физик, химидээ “Сүхээгээс бусад нь ойлгосон уу?” гэдэг байж билээ. Одооныхоор бол нийгмийн идэвх сайтай пионерын бүхий л арга хэмжээнд оролцдог жаахан бор хүү байж дээ.

-Кино үйлдвэрийн хашаанд бага нас өнгөрсөн гэхээр хотын унаган хүүхэд байжээ дээ?

-Тийм. Би 1950 оны дөрөвдүгээр сарын 5-нд Нэгдүгээр төрөхөд төрсөн. Миний ижий Хөвсгөл аймгийн Түнэл сумын харьяат. Маанийн Лхамсүрэн гэж сайхан монгол эмэгтэй байлаа. их мэргэн цэцэн үгтэй. Голдуу зүйр цэцэн үгээр ярьдаг, их шооч. Хүнийг шоолохоороо яг голыг нь олж хэлнэ. Хүн доромжилж, дээрэлхэж биш, яг л тэр хүнийг байгаагаар нь хэлдэг. Хотгойд хүн байсан. Аав минь Архангай аймгийн Булган сумын харьяат. Заяын гэгээний шавь. Миний өвөө лам хүн байсан гэнэ лээ. 1937 оны их хэлмэгдүүлэлтийн өмнө өөрөө сураггүй алга болчихсон юм гэсэн. Аав маань өвөөгийн тухай ярих тун дургүй. Тэр үеийн хүмүүжсэн хүмүүжил нь тийм л дээ. Шашингүйн үзэл суртал гэдэг айхтар зүйлээр толгойг нь угаачихсан, өөрөө намын ажил хийдэг багш хүн байсан учир ярьдаггүй байх. Намын төв хорооны хөдөө аж ахуйн хэлтэс гэж бүх л аймгуудын хүнсийг хуваарилах байгууллагын зааварлагч байж л дээ. Дайны жилүүдэд Намын төв хороонд ажилладаг, улсын бага хурлын гишүүн байсан. 1948 юм уу 1949 онд намайг төрөхийн урдхан их сургуульд суралцаж байхдаа машинд дайруулсан юм гэнэ лээ. Өрөөсөн нүд нь төрөлхийн хараа муутай. Хараа муу талаас нь машин гарч ирэхийг өөрөө харалгүй дайруулаад гэмтчихсэн. Тэгээд намын төв хорооны ажлаасаа чөлөөлөгдсөн. Дараа нь сургуульд сурч, нийгмийн ухааны багш болсон. Их чанга дуутай, маш тод хурц ярьдаг. Хурдан хөдөлгөөнтэй. Өөрийнхөө гурван хүүхдийг хайхардаггүй мөртлөө хүний хүүхдийн төлөө гүйж явдаг. Хүний төлөө гэсэн сайхан сэтгэлтэй хүн байсан юм.

-Тэгэхээр жүжигчин болоход аав ээжийн зан чанар бас нөлөөлж дээ?

-Тийм шүү. Аавынхаа тэр чанга тод дуу, хурц яриаг дуурайж. Одооныхоор бол дикц гэдэг. Аав минь их дикцтэй ярьдаг. Түүнийг нь дуурайсан юм болов уу. Ижийгийнхээ шооч, шогч, юмыг их ажигладаг занг дуурайсан байх. Шооч, шогч зан гэдэг амьдралд их гярхай, юмыг сайн ажигладаг гэсэн үг шүү дээ. Хошин олж хардаг. Түүнийгээ уран гоёор хошигнож чаддаг. Тэр занг нь би өвлөсөн байх. Би бол сургууль соёл төгсөөгүй. Одоо цагийн үнэлэмжээр би боловсролгүй хүн. Нэг талдаа. Нөгөө талдаа бол амьдралын гүн ухаан монгол өвөг дээдсийн гүн ухаанд суралцсан. Албан ёсны аль нэгэн сургуульд сураагүй. Чөлөөт уран бүтээлч хүн.

-Та ах, дүү гурвуулаа гэсэн. Тантай ижил жүжигчин болсон хүн бий юү?

-Миний хоёр дүү бол төрсөн эгчийн минь хоёр хүүхэд. Би уг нь эхээс гурвуулаа. Эгч минь намайг зургаан настай байхад бурхны оронд одсон юм. Хүргэн ах маань хоёр нялх хүүхэдтэйгээ үлдэж, бид хамтдаа олон жил амьдарсан. Эгчийг минь нас барснаас хойш арваад жилийн дараа хань ижилтэй болж, явах болоход ижий, аав хоёр минь энэ гурав цугтаа нэг гэрт өсчихлөө. Аав минь хүргэн ахыг “Миний хүү хоёр хүүгээ үлдээгээд яв. Мэдээж чамаар овоглодог чиний үр удам чинь бүгд л холбоотой байна” гээд үлдээсэн юм. Тэгээд л бид гурав нэг гэрт төрсөн ах дүү шиг өссөн. Бага дүү минь өнгөрсөн жил бурхан болчихсон. Амьдралд их юм үзлээ дээ. Зургаан настай даа эгчийгээ алдаад, түүнээс хойш хоёр сайхан хүү, хорвоогийн жамаар эцэг эх, найз нөхөд, ах эгч нар минь буцаад л явах юм. Өндөр наслахад нэг талдаа их зүйл үзэж, үр хүүхэддээ хань бараа болох нь сайхан л юм. Нөгөө талдаа сэтгэл шимширсэн, зүрх эмтэрсэн зүйл ихийг үзэх юм. Хорвоогийн жам юм даа.

-Гэр бүлийнхээ хүнийг танилцуулаач, хэдэн хүүхэдтэй вэ?

-Би сайхан ханьтай. Амьдралдаа хоёр удаа гэрлэсэн. Анхны ханьтайгаа арван жил амьдраад хоёр хөөрхөн охинтой болоод сайхан л амьдарч байлаа. Гэтэл үл ялиг зүйлээс болж ойлголцохгүй, дээр нь хүмүүс даарин дээр давс нэмнэ гэгчээр зүйл болсон. Үл ойлголцож ядаж байгаа хүмүүсийг улам холдуулах зүйл болдог юм байна лээ. Хагарсан шаазанг эргэж нийлүүлнэ гэж байдаггүй шиг нэгэнт холдсон сэтгэлийг эргээд нийлүүлнэ гэж байдаггүй л юм билээ. Бид амьдралын сүүлийн мөчид юу эсийг бодохов. Эргүүлээд бодож, гэмшиж, ухаарч явахад гэр бүл салахад ямар ч гэмгүй хүүхэд л хохирч үлддэг. Зүгээр ч нэг хохироод үлдэхгүй, ямар сайхан ирээлүйтэй, ямар сайхан амьдралыг туулах байсан хүүхэд насан туршдаа эрэмдэг зэрэмдэг болох нь бий. Сэтгэлийн хувьд эрэмдэг зэрэмдэг, харгис хатуу янз бүрийн л хүн болж төлөвшдөг юм байна лээ. Азаар миний хоёр охинд тийм зүйл тохиолдоогүй. Анхны ханийн минь сүүлд суусан хань нь сайн хүн таарч, хоёр охиныг минь эцгийн хайраар дутаагаагүй. Өвөө, эмээ нь ч их буянтай сайн хүмүүс байсан. Эцэг, эхийн хураасан буяны үр гэж байдаг байх гэж боддог юм. Тэр буянаар миний хоёр охинд сайн аав таарч, хайраар дуталгүй сайхан өссөн. Одоо миний хань Бадамаа гэж эм зүйн мэргэжилтэй. Сайхан монгол эмэгтэй. Бид хоёр ханилаад 25-26 жил болж байна. Хүүхэд байхаасаа хоёулаа нэг хашаанд тоглож явсан юм билээ. Түүнийгээ хэзээ хойно мэдэцгээсэн л дээ. Дарханы театрт би жүжигчин, миний ханийн анхны нөхөр нь манай театрын дуу хоорын багш. Бид хоёр сайхан нөхөрлөдөг. Өмнөх эхнэр одоогийн хань хоёр маань сайхан найзууд. Бид өөд өөдөөсөө харсан хаалганд амьдардаг байлаа. Хүний амьдрал гэж сонин шүү. Олон жилийн дараа би хотод буцаж ирсэн л дээ. Аав, ижий хоёр минь нас дээр гарч бие нь чилээрхдэг болж, би эмийн сангаас эм тариа авч аав ээжийгээ асардаг байх үед миний хань Бадамаа таарсан. Уулзаагүй олон жил болчихсон байсан. Тэр үедээ хань ижлийг нь бурхан болсныг мэдээгүй. Эмийн мэргэжилтэй болохоор миний аав ээжид их тус болж асарч сувилдаг байлаа. Тэгээд л хоёул зовлон жаргалаа хуваалцаж, нийлцгээсэн. Миний ханийн хоёр сайхан охин бий. Тэд минь намайг аав гэдэг. Би ч өөрийн үр гэж хайрладаг. Анх тэднийд орохдоо би талийгаачийн зурганд хадаг тавиад ярьсан. Хувь тавилангийн эрхээр ийм боллоо. Би хоёр охиныг чинь, ханийг чинь чадлынхаа хэрээр тулж, түшиж явна аа гэж хэлсэн. Анх бид хоёр тэгэж нийлж байлаа. Одоо манай хүүхдүүд хоорондоо бүгд эгч дүүс. Хоёр бага маань гадаадад амьдардаг. Зургаан охин, нэг сайхан хүүтэй хүн дээ би.

-Тэгэхээр бага хүү тань хайранд бүүвэйлэгдсэн хүн байна даа?

-Тийм ээ. Миний бага хүү айлын ганц хүү гэлтгүй багаасаа биеэ даасан. 18 настайдаа Франц руу гарч, хоёр жил амьдраад буцаж ирээд 5-6 сар болсон юм уу даа. Тэгээд нэг хөөрхөн охин дагуулж ирээд хоёул хөтлөлцөөд Америк руу явцгаасан. Одоо хоёр хүүхэдтэй. Бэрийн маань гэдсэнд бас нэгэн ач минь бойжиж байгаа.

-Танайх тэгэхээр өнөр өтгөн айл болжээ. Ач зээ нийлээд хэд болж байна?

-Одоо хорь гарч байгаа байх аа. Би нэг их тэгэж бүртгэж тоолоод байдаггүй. Би юманд хэнэггүй аажуу талдаа. Нөгөө талаар ном, сүжиг сүсэгтэй. Учиргүй мал тоолж байгаа аятай хүнээ тоолоод байх нь ч юу юм дээ.

-Таны мэргэжлийг өвлөсөн хүүхэд бий юү?

-Одоогоор яг жүжигчин болсон хүн байхгүй. Бүжигчин, дуучин, хөгжмийн талын хүмүүс л болох шинжтэй байна. Заавал жүжигчин бол гэж тулгахгүй. Хүн анх төрөхдөө л программчлагдаад төрдөг. Одооны хэлээр ярьж байгаа шүү би. Хуучныхаар бол төрсөн өдрийн төөрөг, гарсан өдрийн гариг гэж байна. Хувь тавилангаараа л яваг.

-Жүжигчин болсон нь яг хэзээ вэ?

-Би хүүхэлдэйн театраас гараад хийх ажилгүй ёстой л гудамжинд лааз өшиглөж явахад минь миний найз Жигжидсүрэн 1983 онд монгол кино үйлдвэрийн орчуулгын киноны дуу оруулагч шалгаж авч байна. Чи тийшээ очоод шалгуул гэхээр нь очсон юм. Тэр үед Кино нэгтгэлийн дарга Бямбажав хүлээн авч анхны суурийг минь тавьж байлаа. Сэлэнгэсүрэн найз минь анх хөтөлж оруулсан даа.

-Анхны тоглосон дүр, уран бүтээл юу вэ?

-Би театр, киноны уран бүтээлч гэж явдаг. 1975 онд анх Дархан хотын Соёлын ордон гэж байгаад Хөгжимт драмын театр гэж зохион байгуулагдах үед нь МУУГЗ И.Нямгаваа гэдэг хүний шавь болж дагалдан жүжигчнээр орсон. С.Надмид зохиолчийн Шалгалтнаар гэдэг хошин үзэгдлийн Буурал гэх 50 гаруй насны өвгөний дүрд тоглосон. Тэр нь нэлээн хариуцлагагүй, шалгалт ирэхэд сүрхий ажилсаг болдог, ширээнийхээ бүтээлгийг дэвсээрээ шинэхэн халатаа өмсөөрэй гэдэг шиг л хүний нүд хуурсан юм хийдэг нөхрийн дүрд тоглосон. Тэгэж хамгийн тайзан дээр гарсан. Тэр үед би 25-тай. 50 гаруй насны хүний дүрийг бүтээх гэж хөдөлгөөн, сэтгэж байгаа сэтгэлгээ, биеийн үйлдэл, сэтгэлийн үйлдлийг хийхийн тулд их сургууль хийж, нэлээн зэмлүүлж байж гаргах гэж оролдсон л доо. Би ямар мэргэжлийн жүжигчин ч биш. Дагалдан, уран сайханч л байсан. Эргээд бодоход тэр дүр их инээдтэй, ичмээр ч юм шиг санагддаг. Гэхдээ сайхан. Жүжигчин хүн анхныхаа дүрийг мартдаггүй л юм байна. лээ. Жамцдорж гэж манай нэг жүжигчин “Чи учиргүй ухасхийгээд давхиад байх юм. Дап, дуп гээд түргэн хөдлөх юм. 50 настай хүн яаж тэгж хөдлөх билээ” гээд зэмлэж байсан юм. Найруулагчаас гадна хамт ажиллаж байгаа нөхдөөсөө бас их зүйл сурдаг. Ер нь хүн хүний үг сайн авдаг болчихвол дараа нь ямар ч зүйлд хэрэг болдог юм шүү.

Үргэлжлэл бий