Month: December 2018

“Mongolia’s Got Tal­ent” шоуны шигшээд шалгараад буй ая зохиогч Д.Бердибектэй ярилцлаа.

---

-Өөрийгөө танилцуулахгүй юу?

-Намайг Даулетбекүлийн Бердибек гэдэг. Баян-Өлгий аймгийн Баяннуур сумын уугуул хүү.

-Өмнө нь“Авьяаслаг монголчууд” шоунд М.Абай гэж залуу домбор тоглож амжилттай оролцсон шүү дээ. Энэ удаа хөгжим тоглож, дуулдаг бас нэг казак залуу гарч ирэх нь гэсэн хүлээлт бий болчихлоо шүү?

-Баярлалаа. “Авьяаслаг монголчууд” шоуны анхны дугаарт М.Абай орж байсан. М.Абай бол миний хуурай дүү л дээ. Түүний ах бид хоёр нэг ангид сурдаг байсан юм. Тэдний гэр бүлийнхэнтэй ч ойр дотно. Өлгийд манай эгчийнх бий. Тэд хөрш амьдардаг юм. М.Абай маань ухаантай, авьяастай залуу. Одоо Тайваньд сурч байгаа. Аавынхаа мэргэжлийг өвлөх гээд хуулийн чиглэлээр сурч байгаа болохоор урлагаар яваагүй. Том шоунд домбор тоглож оролцоод ард түмний хайрыг татсан залуу болж чадсан шүү. Миний хувьд домбор дарж чаддаггүй. Тоглож чаддаггүйдээ жаахан санаа зовдог юм (инээв). Харин төгөлдөр хуур тоглодог. Би СУИС-ийг 2016 онд найрал дууны удирдаач мэргэжлээр дүүргэсэн. Оюунхишиг багшийн отгон шавь нарын нэг. Оюунхишиг багш бол бахархмаар. Ээж, аавын минь дараа ордог хүндэтгэлийг минь хүлээсэн хүн л дээ. Надад бүхнээ харамгүй зориулж хэлж, зөвлөж ирсэн. Багшдаа маш их баярлалаа.

-Та төгөлдөр хуур тоглоод “Хурд” хамтлагийн “Эх орон” дууг дуулсан?

-Арван жилийн дуу хөгжмийн багш маань энэ дууг санал болгосон л доо. Өөр хэд хэдэн дууны сонголт байсан ч энэ дууг сонгосон. Энэ дууг сонгосон нь цаанаа маш том агууламж, агуулгатай. Казак, монголоор хүүхдийн хоортой дуулсан нь ч том агууламжтай. Хүмүүс ойлгосон болов уу гэж бодож байна.

-Хүмүүс ойлгохдоо таныг бас нэг дуучин гарч ирэх нь гэж хараад байгаа. Гэтэл та хөгжмийн зохиолч болох том зорилготой байх аа?

-Хөгжмийн зохиолч гэдэг тодотгол надад томдоно, зохимжгүй. Тэгж дуудуулбал том алдаа болно. Монголын алдартай, том хөгжмийн зохиолчдын дэргэд өөрийгөө тэгж хэлж ёстой болохгүй. Би дөнгөж эхэлж байгаа залуу хүн. Ая зохиогч. Хөгжмийн зохиолч болохыг маш их хүсдэг, мөрөөддөг ая зохиогч. Миний өмнө маш том мөрөөдөл, зорилго бий. Үүнийгээ биелүүлэхийн тулд “Авьяаслаг монголчууд” шоунд оролцсон. Энэ шоу миний мөрөөдлийг биелүүлэх гарааны нэг хэсэг болсон. Үүний ачаар өөрийгөө хүмүүст таниулах боломж олдож байна гэж харж байгаа. Хоёрдугаарт, хөгжмийн зохиолч болохын тулд өөрийгөө хөгжүүлж, улам цаашаа сурах ёстой. Одоо би ая зохиодог. Монгол ч, казак ч дуу зохиодог. Дуучдад өгсөн дуу маань байгаа. Хэд хэдэн дуу минь хүмүүст хүрээд явж байна. Энэ бүхэн миний эхлэл.

“Авьяаслаг монголчууд” шоу өмнө нь хоёр жил зохиогдоод байсан. Бас дараа нь “Voice of Mongolia” шоу эхэлсэн. Мөн “Universe best songs” шоу ч болдог байсан. Энэ бүх шоунд оролцох юмсан гэсэн бодол байсан. Оюутан ч байлаа. Гэр бүл, найз нөхөд, эргэн тойрныхон маань энэ шоунуудад оролцооч, урлагаар явж байгаа хүн байж өөрийгөө олонд таниул, авьяасаа нээж сорьж үз гэж зөвлөдөг байсан. Хэрвээ тэр үед оролцсон бол хөгжим байтугай нот мэдэхгүй л хүүхэд байсан шүү дээ. Одоо ч гэсэн бүрэн дүүрэн мэдээгүй, суралцаад л явж байна. Өнөө жил энэ шоунд оролцохоор шийдэхдээ жаахан зориг муутай байсан. Нэгдүгээр шатанд үзүүлбэр маань сонирхолтой байсан учраас шүүгчдэд таалагдаад хоёрдугаар шат руу орсон. Нэгдүгээр шатанд орохдоо “За яахав ороод үзье” гэж бодож байсан бол шат ахих тусам зориг орж амжилтаа ахиулахын төлөө хөдөлмөрлөсөн, хөдөлмөрлөж байна. Хөдөлмөрлөснийхөө ачаар дөрөвдүгээр шат руу орчихоод байна. Маш их баярлаж байна. Ганц өөрийн хүчээр биш Монголын ард түмэн, багш, гэр бүлийнхэн, нутаг ус, сургуулийнхан гээд олон хүний дэмжлэгээр энэ хүртэл яваад байна. Намайг гуравдугаар шатанд амжилттай оролцоход гавьяат жүжигчин Ч.Насантогтох багш маань бэлдэж өгсөн. Би мэргэжлийн дуучин биш ч гэсэн өөрийнхөө зохиосон дуунаас дуулж ард түмэндээ хүргэнэ гэсэн бодол бий. Гэхдээ миний хамгийн том зорилго, мөрөөдөл бол хөгжмийн зохиолч болох. Мэргэжлийн хөгжмийн зохиолч болохын тулд дахин сурах ёстой. Гадагшаа тэтгэлгээр сурах бодол бий. Одоогоор гадагшаа явж суралцахад нөхцөл байдал нь хараахан бүрэлдээгүй байна, залуу гэр бүл болохоор санхүүгийн асуудал тулгарах юм. Өнгөрсөн есдүгээр сарын 7-нд хуримаа хийсэн л дээ. Бусад залуу гэр бүлүүдийн адилаар л энд тэнд байр түрээслээд амьдарч байна. Хөгжмийн багшаар ажиллахын сацуу гадаад сургуулиудын тэтгэлгийг хөөцөлдөж байгаа.

-Хэрвээ та энэ шоунд түрүүлбэл шагналын мөнгөөрөө гадагшаа явж сурах зорилготой юм байна гэж ойлголоо?

-Мэдээж. Хүн эхлээд өөрийгөө боловсруулах хэрэгтэй. Дараа нь Монголын урлагт өөрийн гэсэн хувь нэмрээ оруулах болно. Дээрээс нь өөрийн гэсэн студи, продакшнтай болж, продюсер болох зорилготой гэдгээ “Авьяаслаг монголчууд” шоунд оролцохдоо ярьсан л даа. Миний зорилго дуучин, хөгжмийн зохиолч, продюсер болох, урлагийн замаар явах. Би Монголд амьдардаг. Монголын иргэн. Казак, монголоор нь ялгах ямар ч бодол надад байдаггүй. Би эх орноо гэсэн сэтгэлтэй. Надад тийм сэтгэл байхгүй байсан бол надаас монгол аялгуу гарахгүй. Энэ бол миний эх орон. Миний зүрхэнд байгаа орон. Тийм ч болохоор ээж, эх орон, найз нөхдийн сэдэвтэй дуу хийдэг. Дуучин С.Жавхлан, Д.Отгонжаргал, Э.Чулуунчимэг гээд олон дуучин миний дууг дуулж байна. Мөн хамтарч дуу хийсэн яруу найрагч сайхан ах, эгч нар бий. МЗЭ-ийн шагналт яруу найрагч Н.Минжинсайхан ахтайгаа хэд хэдэн дуу хамтарч хийсэн. Энэ хүн бол миний хамгийн хайртай ах минь. Урлагт хөл тавьж ая зохиогч гэж явахад энэ хүний тусламж, дэмжлэг хамгийн их гэж хэлж болно. Надад маш их дэм болдог. Энэ хүнийг энд дурдахгүй өнгөрч болохгүй. Өөрийнхөө төрсөн дүү мэт л намайг хайрлаж зөвлөдөг. “Бек ээ, чи маргааш хэн ч болж болно. Өнөөдөр чамайг хүн магтсан ч, муулсан ч зэмлэл, магтаал хоёрыг дааж явах хэрэгтэй” гэж захидаг юм. Намайг олон сайхан дуучин, яруу найрагчидтай уулзуулж танилцуулсан хүн л дээ. Гэрт нь очихоор гэргий нь их сайхан хүлээн авдаг. Сайхан сэтгэлтэй, ухаалаг гэр бүл. Н.Минжинсайхан ахын найз нар болох яруу найрагч Э.Гантулга, зураач Г.Мөнхбаатар, яруу найрагч О.Цэнд-Аюуш, М.Наранболд нарыг ч энд дурдах ёстой болов уу. Саяхнаас яруу найрагч Б.Болорцэрэнтэй хамтарч “Бүсгүй ертөнц” дуу хийснийг дуучин Э.Чулуунчимэг дуулж байгаа.

-Аав, ээжийнхээ талаар ярихгүй юу?

-Намайг төрүүлж, өсгөсөн аав, ээждээ маш их хайртай. Хоёулаа урлагт дуртай. Өвөө маань дуулдаг, хуурддаг хүн байсан. Дээр үед Баян-Өлгий аймгийг төлөөлж хотод урлагийн наадамд оролцож явсан юм билээ. 1970, 1980-аад оны үед. Өвөө маань надад маш их хайртай хүн байсан л даа. Миний төрсөн ээж эмч хүн байсан юм. Зургадугаар ангид байхад минь бурхан болсон л доо. Хэдий төрүүлсэн ээж минь бурхан болсон ч намайг өсгөсөн ээж минь миний төлөө бүхнээ зориулдаг. Хойд ээж гэж хэлэхийн аргагүй сайхан сэтгэлтэй эмэгтэй. Сумандаа тааралдсан хүн бүрт “Миний хүүг дэмжээрэй” гээд тэмцээний хувийн дугаарыг минь цаасан дээр бичээд тараагаад явж байна гэсэн, миний төлөө шүү дээ. Ээжийгээ их өрөвдсөн. “Та өөрийгөө битгий ядраа. Болно оо, ээж ээ. Хүмүүс намайг дэмжинэ” гэж хэлсэн. Намайг төрүүлээгүй ч төрсөн хүү шигээ намайг хайрладаг сайхан ээжтэй хүн би. Бас Аллах бурхандаа маш их талархдаг.

Намайг маш ихээр дэмжиж байгаа хүмүүс байна. Нийслэлийн 141 дүгээр сургуулийн захирал Баасанцэцэг, менежер Нямсүрэн, нийгмийн ажилтан Дэлгэрмаа, нарийн бичгийн дарга Алимаа болон сургуулийн бусад удирдлага, хамт олондоо маш их баярлалаа. Миний хүчтэй арын фронт байсан шүү, та нар. Гуравдугаар шатанд үзүүлбэрээ үзүүлэхэд манай сургуулийн бараг бүх багш нар очиж дэмжихдээ миний нэрийг бичсэн цаасыг өндөрт өргөөд “Бек ээ” гэж хашгирч байсан нь надад их урам өгсөн. Хамт олондоо баярлалаа. Казахстаны Элчин сайд, Нутгийн зөвлөл, Баян-Өлгий аймгийн Засаг дарга А.Гылымхан, ИТХ-ын дарга Д.Бауыржан болон “Алаш MGL” залуучуудын клубийн дүү нартаа баярлалаа. Хамгийн гол нь намайг дэмжиж байгаа Монголын ард түмэндээ баярлалаа. Та бүхний итгэлийг алдахгүй ээ.

ШУТИС-ийн механик тээврийн сургуулийн тээврийн салбарын профессор Б.Баярсүрэнтэй ярилцлаа.

---

-Багш мэргэжлийг яагаад сонгох болсон бэ? Хэдэн жил багшилж байна?

-1981 онд ПДС-ийн авто тээврийн тэнхимд дотоод шаталтын хөдөлгүүр мэргэжлийн багш шаардлагатай болсон нь миний энэ мэргэжлээр ажиллах боломжийг нээж өгсөн юм. Намайг анх багшаар ажиллахаар ирэхэд Политехникийн дээд сургууль нь МУИС-ийн харьяанд байсан юм. 1982 оноос сургууль маань бие даасан дээд сургууль болж өрх тусгаарласан. Ийм болохоор бие даасан дээд сургуультайгаа нас чацуутан багш гэж хэлж болно. Эндээс миний ажлын гараа эхэлсэн. Энэ хугацаанд ПДС маань ТИС дараагаар ШУТИС болон улам өргөжсөн. Намайг багш болгох тал дээр сургаж, тусалж бас заримдаа багагүй зэм хүртээдэг байсан хүн гэвэл гавьяат багш С.Ишбалжир гэж их мэдлэгтэй сайн багш байлаа. Ингээд өдгөө хүртэл 37 дах жилдээ багшилж байна. Миний унаган мэргэжил бол дотоод шаталтын хөдөлгүүрийн механик инженер. Хуучин Зөвлөлт холбоот улсын Ворошиловградын машин үйлдвэрийн дээд сургуульд суралцаж энэ мэргэжлийг эзэмшсэн. Дотоод шаталтын хөдөлгүүрээр нь зөвхөн автомашин төдийгүй бүх л төрлийн хүнд машин механизм, усан онгоц, нисэх онгоц гэх мэт өөрөө явдаг хөдөлгүүр бүхий техник хэрэгслийн хүчний төхөөрөмж болж ашиглагддаг. Нэг үгээр хэлбэл зүрх нь юм даа. Ер нь багш болоход сайн багшийн үлгэр дуурайлал их нөлөөлдөг. Арван жилдээ би 24 дүгээр сургуульд сурч байсан. Тухайн үед манай сургуулийн физикийн багш Маналжав гэж хичээлээ их гоё ойлгомжтой заадаг багш байж билээ. Анх багш болоод тэр багш шигээ л хүнд юм ойлгуулах чадвартай багш болох юмсан гэж бодогддог байлаа.

-Тухайн үед энэ мэргэжлээр хэр их оюутан суралцдаг байв?

-Тэр үед дотоод шаталтын хөдөлгүүр мэргэжлээр зөвхөн ЗХУ болон зарим гадаад улсад цөөн тоогоор суралцуулж байсан.

-37 жил ажиллана гэдэг урт хугацаа. Багш мэргэжлийн сайхныг юу гэж тодорхойлох вэ?

-Багш мэргэжлийн тухай яривал олон сайхан зүйл байна л даа. Нэгдүгээрт8 олон шавь төрүүлж, улс эх орондоо хэрэгтэй мэргэжилтэн бэлтгэж байгаа нь бахархалтай сайхан санагддаг. Багшийн мэргэжлийн бас нэг онцлог гэвэл байнга өөрийгөө хөгжүүлж, хөгжиж байх боломжтой бөгөөд шаардлагатай байдаг. Мэргэжлийн мэдлэг чиглэл бүх юм маань шинжлэх ухаан техник, технологийн хөгжлийг дагаад өөрчлөгдөж байна. Мөн оюутнуудыг сургах арга барил ч цаг үеэ дагаад өөрчлөгдөж байна. Ийм учраас тасралтгүй хөгжих боломж олгодог нь бас нэг сайхан зүйл. Бид цаг үргэлж залуучуудтай харилцдаг учраас сэтгэл санаа үргэлж залуу байдаг юм даа.

-Та хэдэн шавьтай болсон бэ?

-Тоолж үзээгүй. Гэхдээ өнөөг хүртэл гэвэл 3000 орчим шавь бий байх аа. Үүн дотор магистр, докторын сургалт төгсөгчид ч орно доо. Багш болох процесс урт удаан хугацаанд үргэлжилдэг гэж боддог. Багш болно гэдэг хязгааргүй үргэлжлэх үйл явц гэж ойлгодог. Тодорхой хугацааны дараа заасан хичээлийг маань ойлгож байгаа эсэхийг хараад мэдэрдэг болдог. Гэвч энэ бол багш болчихлоо гэсэн үг биш. Шагнал урамшуулал зөндөө хүртсэн ч сайн багш боллоо гэж бодож болохгүй. Энэ олон жил ажиллаж явахад төрөлх сургуулиасаа олон шагнал хүртэж явсан ч багш нарын анхны аттестатчиллаар ШУТИС-ийн “топ 50” багшийн нэг болсон маань хамгийн үнэтэй санагддаг. Учир нь шалгаруулалтын гол үзүүлэлтийг оюутнаас авсан саналаар тодорхойлсон байсан. Багш хүнд шавь нараараа үнэлүүлэхээс илүү үнэлгээ гэж юу байх билээ.

-Та нийт хэдэн ном бүтээл хэвлүүлсэн бэ?

-Мэргэжилтэй холбоотой арав гаруй ном сурах бичиг бичсэн. Одоо сургуулийнхаа 60 жилийн ойд зориулж “Дотоод шаталтын хөдөлгүүр” гэсэн сурах бичиг гаргахаар ажиллаж байна.

-Та ямар арга барилаар оюутнууддаа хичээл зааж байна?

-Сурах процесс хоёр талтай. Өөрөөр хэлбэл нэг талаас багш сургана. Нөгөө талаас оюутан сурна гэсэн хоёр хүний хоорондын процесс. Багш сайн, муу байж болно. Оюутан ч бас сайн, муу байж болно. Сайн материалаар сайн бүтээгдэхүүн гаргахад амар. Үүгээр би ямар нэгэн сөрөг юм хэлэх гээгүй. Хуучин их, дээд сургуулийн тоо цөөхөн байсан. Оюутан болж сургуульд орохын тулд олон даваа давж бэлтгэлтэй суурь мэдлэг сайтай хүүхдүүд орж ирэх нь дийлэнх байсан учраас сургахад харьцангуй амар байсан. Одоо бол хүн бүхэн дээд сургуульд ордог болсонтой холбоотойгоор түвшин олон янз. Өнөөгийн хүүхдүүдийн мэдээллийн техник хэрэгсэлтэй харьцах хамаарал хамаагүй өөр болсон. Арай өөр хэлбэрээр мэдээллийн технологийг ашигласан байдлаар идэвхтэй сургалтын аргыг хэрэглэх хэрэгтэй. Энэ арга нь аль болох оюутан өөрөө бие дааж сургалтыг явуулах юм. Ингэснээр оюутан бие дааж хийх явцдаа маш олон чадамжуудыг эзэмших боломжтой. Одоо оюутан өөрөө бие дааж хийж байж л сурч боловсрох тэр хандлага руу нийгэм явж байна.

-Энэ мэргэжлээр хэр их оюутнууд суралцаж байна вэ?

-Та дотоод шаталтын хөдөлгүүр мэргэжлийг асууж байна уу? Монголд энэ мэргэжлээр анх 1986 оноос эхэлж элсэлт аваад түүнээс хойш тодорхой хугацаанд элсэлт авалгүй завсарласан. Харин 1990 оноос дахин элсэлт авч эхэлсэн. Одоо бол жил бүр 20-30 оюутан энэ мэргэжлийг эзэмшин төгсч байна. Энэ мэргэжлийг автын инженер гэж ойлгож болно. Манай сургууль авто инженер гэсэн хөтөлбөрөөр мэргэжилтэн бэлтгэж байна. Энэ хөтөлбөр нь буюу авто инженер нь дотроо автомашин аж ахуй, нөгөөх нь дотоод шаталтын хөдөлгүүр гэсэн 2 чиглэлээр мэргэшүүлж байна. Жилдээ манай сургуульд энэ хөтөлбөрөөр 80 орчим хүүхэд элсэж, үүний 50 хувь нь автомашин авто аж ахуйн мэргэжлээр үлдсэн хэсэг нь дотоод шаталтын хөдөлгүүрийн мэргэжлээр суралцан төгсч байна.

-Манай улсын хувьд хөгжил дэвшлээ дагаад инженер мэргэжил эрэлттэй байгаа. Нийгэмд энэхүү мэргэжил хэр эрэлт үүсгэж байна?

-Уул уурхай хөгжиж байгаатай холбоотойгоор эрэлт их үүсч байгаа. Хөдөлгүүрийнх бол арай нарийссан гэдэг утгаар уул уурхай чиглэлээр ажиллах нь элбэг. Автомашин аж ахуй төгсөгчид нь авто тээвэр, уул уурхай, замын цагдаа ер нь автомашин, замын хөдөлгөөн бүхий бүх л салбарт ажиллаж байна. Манайд энэ мэргэжлээр суралцах хүсэлтэй оюутнууд анги дүүргэдэг. Ахиад ч нэмэгдэх эрэлт хэрэгцээ их байдаг. Гэхдээ яамнаас тогтоосон тодорхой тоогоор элсэлтээ авдаг. Авто инженер чиглэлээр өөр сургуулиуд мэргэжилтэн бэлтгэж эхэлж байна.

-Багш, эмч хоёрыг монголчууд их хүндэлдэг. Таны үе, өнөө үеийн багш, оюутнуудын ялгаа хэр анзаарагдаж байх юм. Тухайн үед багшаар сонгож авахад шалгуур өндөр байсан байх?

-Багш байтугай суралцаж байгаа оюутнууд хүртэл өөрчлөгдөж байна. Цаг үе, нийгмээ дагаад сургах арга техникт өөрчлөлт гарахаас өөр аргагүй болсон. Инженерийн боловсрол эхлээд нэг хэсэг практикт суурилж байлаа. Түүнийхээ дараа илүү онол тал руу шилжиж онолоор л голлож мэргэжил бэлтгэх тал дээр суурилж байв. Сүүлийн үед онол практикаас илүү шинийг зохион бүтээх хандлага руу орох шаардлага үүссэн. Тиймээс инженерийн чиглэлийн ажил олгогчдын зүгээс боловсрол эзэмшүүлж байгаа их, дээд сургуулиудад тавигдах шаардлага нь өөрчлөгдөж байна. Одоогийн гарч байгаа инженер техникийн мэргэжилтэн зөвхөн мэдлэг талдаа биш, өөр олон чадамжуудыг эзэмших шаардлагатайг онцолж байгаа. Тэр нь нэг талаасаа хувь хүний чадамжуудыг хэлээд байгаа юм. Үүнд харьцааны ур чадвар, багаар ажиллах чадвар, зохион бүтээх чадвар гээд маш олон чадвар багтаж байна. Ажил олгогчид мундаг дүнтэй оюутан байх уу, хүн болж төлөвшсөн оюутан байх уу гэдэг дээр анхаарч байна. Эдгээрийг эзэмшүүлэх шаардлага гарч ирж байна. Инженерийн мэргэжлийн гол онцлог зохион бүтээх. Манайд үйлдвэрлэл сайн хөгжөөгүй учраас ашиглалтын талынхаа мэргэжилтэнг бэлтгэж явсан. Одоо ч тэр чиглэлээ хаяхгүй байх ёстой. Өөрөөр хэлбэл гадны улсад үйлдвэрлэсэн машин техникийг найдвартай ажиллуулж чаддаг байх ёстой гэх гол шаардлага тавигдаж байсан бол инженерийн салбарт шинээр бий болгох хэрэгтэй гэх шаардлага тавигдаж байна. Ямар нэгэн зүйлийг бий болгосноор шинэ бүтээгдэхүүн үүснэ. Энэ нь улс орны үйлдвэрлэл хөгжихөд нэн чухал. ШУТИС-ийн хэмжээнд олон улсын хандлагыг харж туршиж үзээд CDIO гэдэг сургалтын шинэ загвар зарчмыг хэрэгжүүлэхээр ажиллаж байгаа. Энэ хөтөлбөрийн онцлог инженер хүн заавал нэг зүйл сэдээд түүнийхээ зураг хөрөг төслийг гаргаад, бодитоор хэрэгжүүлээд туршиж ажиллуулаад бүтээгдэхүүн болгох ёстой юм. Бидний хувьд 100 хувь зөвхөн зохион бүтээхээр ажиллаж болохгүй байна л даа. Бид техник ашиглагч учраас аль алинтай нь хослуулах конвенцийг барьж байгаа. Бидний үед багш болохын тулд их олон шат дамжлага дамждаг байлаа. Тухайн үед намын шат, захиргаа гээд олон хурлаар ороод дээд, дунд, тусгай боловсролын хороогоор баталж байж багш болдог байлаа.

-Инженер хүн гэж ямар хүнийг хэлэх вэ?

-Инженер гэдэг нь мэргэжлийн тодорхой мэдлэг, чадварыг эзэмшсэн, шинийг зохион бүтээх чадвартай, урт удаан хугацаанд ямар нэг техникийг найдвартай ажиллуулах зорилгоор бэлтгэгдсэн мэргэжилтэн. Өнөөгийн нийгэм, хүний хөгжлийг инженергүйгээр төсөөлөх боломжгүй. Тэдний зохион бүтээсэн олон зүйл өнөөгийн хөгжлийг авчирсан гэдэгтэй хэн ч маргахгүй биз ээ. Хэрэв инженерүүд байгаагүй бол ямар байхыг төсөөл дөө. Гар утас, автомашин, компьютер, эмнэлгийн тоног төхөөрөмж гээд тоолж баршгүй олон зүйл инженерийн ур ухаанаар бүтсэн шүү дээ. Танай сонинд ярилцлага өгөх болсон энэ завшааныг ашиглаад Монгол орны өнцөг булан бүрт ажиллаж амьдарч байгаа мэргэжил нэгт олон арван шавь нартаа ажил хөдөлмөрийн амжилт, эрүүл энх,сайн сайхан бүхнийг хүсье.

МОНГОЛ НЭР

Хориод жилийн өмнө Эрик гэж нэг Шотланд оюутанд монгол хэл заадаг байлаа. Нэг өдөр түүнд “Монгол хэл сурч байгаа гадаад хүмүүс үнэхээр монгол хэл, соёлыг илүү сайн суръя гэж бодож байгаа бол монгол нэртэй болох нь зүйтэй. Өөрийнхөө нэртэй төстэй дуудлагтай монгол нэр олбол их сайн. Кара Дъёрдъ гэж мажар багшийг монголчууд жишээ нь хар Дорж гэдэг юм” хэмээн зөвлөв.

Ердөө маргааш нь Эрик маань нүүр дүүрэн инээсээр, нүд дүүрэн мишээсээр орж ирэв.

“Манай гэрийнхэн одоо бүгд сайхан монгол нэртэй болсоон, багш аа!”

“Ухай?”

“Би, Эрик – Айраг, миний эхнэр Эмма – Эмээ, том хүү Томас – Төмс, бага хүү Магнус – Мангас…”

Айраг, Эмээ, Төмс, Мангас дөрөв Монголд олон жил тухтай сайхан амьдарч, монгол хэл, соёл сайтар сураад буцсан даа.

НҮҮР ДҮҮРЭН УНШИХ

Амласан сүү, амласан хэл гэдэг шиг амласан бичиг гэх ойлголт бий. Анх сурсан бичиг нь аливаа хүнд хавьгүй амар байдаг ажээ. Манай ангийн багш Ж.Гомбосүрэн хувийн бүх тэмдэглэлээ монгол бичгээр хөтөлдөг байв. Бүр наяад оны юм ярьж байна шүү дээ. Саяхан учрыг нь асууваас, 40-өөд оны эхээр бичиг сурсан, тэр амласан бичиг нь монгол бичиг байсан, тиймээс тавь, жар далаад он байтугай өнөөдрийг хүртэл монголоороо явчихаж.

Кирилл үсгийн дүрмийг зохиосон Ц.Дамдинсүрэн багш өөрөө монгол бичгээр илүү хурдан уншдаг байжээ. Академич Цэрэнсодном багшийг ид залууд нэг удаа Да багш хуучилж суугаад “Үгүй хө энэ кирилл ч уг нь амар л бичиг дээ, гэхдээ хамгийн хачин нь нэг нүүр дүүрэн уншиж болдоггүй юм шүү” гэж байсан тухай Цэсо багштан нэгэнтээ хүүрнэж билээ. Нүүр дүүрэн унших гэдэг ойлголт одоогийнхоор бол сониныг “гарчиглах, гүйлгэж харах” гэдэгтэй төстэй юм. Нэг бүрчлэн уншихгүйгээр хаана хаана, юун тухай байгааг ерөнхийд нь харчих, эсвэл хайж байгаа зүйлээ нүүрээр нь харж байгаад олчих чадвар юм.

Миний бие монгол бичигтээ илүү элэгтэй хүн, гэхдээ эгээ л бусдын адил кирилл үсгээр амласан тул монгол бичгийн эхийг тухайлан унших хэрэг гардаг, кирилээр бол нүүр дүүрэн уншчихдаг билээ. Энэ нь кирилл, монгол бичгийн аль нэг нь сайн муу тухай асуудал биш, амласан болоод сүүлд сурсан бичгийн ялгаа болохыг кирилл үсгийн дүрмийг өөрөө зохиосон атлаа нүүр дүүрэн уншиж чаддаггүй Да багшийн түүх харуулах мэт.

ТУУГААД БАЙНА ДАА

АНУ-ын Төрийн Департаментын сургуульд олон жил багшилсан доктор Гоогийн Бадан нутгийнхаа нэг хөгшний тухай төсөрхөн хуучлав. Насаараа тууварт явсны эцэст “Алтан гадас” одонгоор шагнуулж. Мал туухаас өөр элдвийг хийгээд байдаггүй, олон долоон үггүй нэг хөгшин байж л дээ. Сумын захиргаа тэгтэл улаан буланд бүх иргэдийг цуглуулан, Алтан гадас авсан хөгшнийг үг хэл гээд индэр дээр гаргачихлаа гэнэ шүү. Хөгшин тайвуухан алхалж очоод индэр дээр хэсэг зогссоноо:

“Сайхан байна даа. Туугаад байна даа” гэчихээд буугаад алхчихсан гэнэ.

АР МОНГОЛД ХУВИСГААЛ ХИЙСЭН ХҮҮХДҮҮД

Дилав хутагтыг асрах гэж АНУ-д тавиад онд ирсэн Жамбалдорж ламыг манайхан андахгүй. Саяхан шахуу, 2011 онд хий настайгаа 103 хүрээд жанч халлаа. Одоогийнхоор бол Өмнөговь аймгийн хүн. Зуун настай Жамбалдорж гуайн “дүү лам” болох Шилийн голын Сөнид хошууны Ёндонжамц лам тэгэхэд 90 гарч байлаа. Миний өгүүлэх явдал Монголд ардчилал мандсан ерээд оны эхээр болжээ. Ардчиллын анхдагч хоёр залуу АНУ-д дүрвэн зугтан гарч ирсэн гэх. Нэг их хөөж туулуу үгүй бил үү, за тэр тухай ч юм биш. Тэр үед Америкт Жамбалдорж гуайгаас өөр монгол хүн бараг байсангүй, мань хоёр партизан тэдний хийд дээр очиж хэсэг амьдарсан юм байна.

Жамбалдорж гуай ная гарсан, Ёндонжамц гуай дал хүрсэн байсан үе. Хоёр хөгшин өглөө таван цагт босоод л ажиллаж эхэлнэ дээ. Хашаа хороогоо арчлах, навч цэцэг цэвэрлэх, хог хаягдал хаях гээд хийд мэтийн том газартай эдлэнд бол ажил мундахгүй. Монголоос ирсэн хоёр залуу харин ихэвчлэн 9, 10 хүртэл унтдаг байж. Нэг өглөө Жамбалдорж гуай хашаагаа цэвэрлэнгээ “Энэ хоёр хүүхэд ар Монголд хувисгаал хийгээд ирсэн гэх. Ингэж их унтдаг хүүхдүүд хэдий завандаа хувисгаал хийдэг юм бол доо?” хэмээн гайхан өгүүлснийг чихээр сонссон хүн үүнийг бичээчид хуучилсан бөлгөө.

БАРЛУУ

Бага хүүтэйгээ тоглоомын дэлгүүрээ явж байв. Таван настай байсан үе. Нэг чихмэл тоглоом үзүүлээд “Энэ арслан заан байна” гэсэн “За” гэснээ сүүлд бодоход жуумалзаад өнгөрсөн нь санагдсан, тухайн үедээ бол би огт анзаарсангүй. Элдэв амьтны нэр хэлэхээр юу гэнэ ээ гээд Лавлаадаш шиг лавлаад байдаг, яасан сүрхий ойлгоод авчихав гэж бодоод л өнгөрлөө. Тэгсэн тун удалгүй, нэг киноны л баатар бололтой нуруундаа том далавчтай муур шиг амьтан барьчихсан “Аав аа, энэ хар аа, Барлуу байна” гэнэ.

Юун “барлуу”, юу гэж байгаа юм?

Та чинь өөрөө түрүүн нэг амьтныг Арслан-Заан гээ биз дээ. Энэ тэгвэл БАР-ЛУУ за юу!….

ААВ НЬ ХААНА БАЙНА?

Индиана мужид бидний хичээллүүлдэг Монгол хэл, соёлын зуслан дээр хөгжилтэй яриа хөөрөө олон болно. Түшиг гэж охины аав ирээд, бидэнд тусалж, хүүхдүүдийн үүгээр түүгээр хаясан тоглоомыг хамалцаж байсан юм. Уулзах хэрэг болоод гадаа гартал аав нь алга, Түшиг охин ганцаар зогсож байна. Зуслан дээр бид зөвхөн монгол хэлээр ярих дүрэмтэй.

Түшиг ээ, аав нь волейболын бөмбөг хайгаад явж байсан, одоо хаана байна?

Аав бөмбөгөө олсон байх. Бөмбөгний хажууд байгаа байх.

Тэр бөмбөг нь тэгвэл хаа байна?

Аавын хажууд байгаа байх.

ЭЭЖИЙН ДОТОР БАЙГАА ДҮҮ?

Англиар огт ярьж болохгүй, яаж ийгээд мэддэг монгол хэлээрээ ойлгуул гэхээр заримдаа бол там болно. Гэхдээ сэргэлэн хүүхдүүд бол яаж ийгээд санаагаа ойлгуулчихдаг л юм. Нэг хүүгээс “Чи дүүтэй юү?” гэж асуусан, хэсэг бодолхийлснээ “Миний дүү миний ээжийн дотор байгаа” гэв. Би ч шууд ойлгов. Жирэмсэн гэж үг монголоор мэдэхгүй гээд таг дуугүй зогсож байхын оронд зөв л хариулсан байгаа биз.

ГЭРЭЭСЭЭ ИРСЭН ХҮҮХЭД

Бага хүүхдүүдэд хэрхэн өөрийгөө танилцуулж, хаанаас ирснээ хэлэхийг зааж байв.

-Намайг Ариунаа гэдэг. Би Колорадогийн Дэнвэрээс ирсэн.

-Намайг Зулаа гэдэг. Би Иллинойгийн Шикаго хотоос ирсэн.

Манай хүний ээлж болов: Намайг Гэгээ гэдэг. Би ГЭРЭЭСЭЭ ирсэн.

Монголоос ирээд манайд амьдарч байсан үеэлийнх нь ээлж болов: Намайг Цэлмүүн гэдэг. Би ГЭГЭЭГИЙН ГЭРЭЭС ирсэн.

НҮЦГЭН ТЭМЦЭЛ

Арваад жилийн өмнө Майн нэгнийг хөрөнгөтний газар үзэв гэдэг шиг жигтэй зүйлтэй миний бие нэгэнтээ учирч билээ. Вашингтон хотын Мкпэрсоны талбай гэж газрын орчим, “Олон улсын хэлний сургууль” гэж том нэртэй жижиг сургуульд, Монголд Мянганы сорилын сангийн захирал, ажилтнууд болох гэж буй хэдэн хүнд монгол хэлний хичээл заадаг байсан юм. Метроноос буугаад дурдсан талбайг нэвт дайраад сургуульдаа ирнэ.

Тэгсэн нэг өдөр баахан охид бүсгүйчүүд нөгөө талбай дээр чинь чармай нүцгэн зогсоцгоочихсон, ухуулах хуудас барьж, чанга яригчаар элдвийг өгүүлэх аж. “Майн нэгнийг хөрөнгөтний газар үзэв” гэдэг л шууд санаанд орж ирж байна. Гэхдээ ажилтай байсан болохоор хэн юуны төлөө яагаад ийн тэмцэв гэдгийн учрыг олж чадсангүй.

Орой нь мэдээ харсан чинь харин ийм учиртай тэмцэл байж. Ираны ерөнхийлөгч Махмуд Ахмадинежад эмэгтэйчүүдийг нүүр ам, үс зүсээ далдалж явах ёстой гэсэн санаатай мэдэгдэл хийхдээ “Ойрд газар их хөдөлж байгаа нь эмэгтэйчүүд хамаагүй нөмгөн хувцастай гадуур явж байгаатай холбоотой” гэсэн ажээ.

Тэгтэл, эмэгтэйчүүдийн эрхийн төлөө тэмцэгч охид хүүхнүүд, “Нөмгөн хувцаслахаар газар хөдөлдөг юм бол нүцгэн гүйхээр бүр сөнөх үү, май чи” хэмээн тайчсан юм байна. За тэгээд мэдээж газар ч хөдөлсөнгүй, тэр хэдийн нүцгэн нөмгөн байгааг байгаль дэлхий мэдсэн ч үгүй. Мэдсэн ч юу л тоогоо аж, хэдэн мянган жилийн өмнө угаасаа эр эмгүй шалдан явж байдаг байсан биз дээ?

Махмуд Ахмадинежадыг хөөрхий тэгээд дийлэгдлээ гэж бодож байна уу? Үгүй шүү. Маш хөгжилтэй юм хоёр долоо хоногийн дараа болдог юм. Тэртээ Тайваньд нэг газар хөдлөөдхөв. Тэгтэл, Ираны Вашингтон дахь нэг албан ёсны төлөөлөгч “За тэр харав уу, та нараас болоод хөөрхий Тайваньд газар хөдөлчихлөө” гэж мэдэгдэж билээ.

САРУУЛ-ЭРДЭНИЙН БИЛГИЙН…

Бага хүүгээ хэлд дөнгөж орж байхад овог нэрээ хэрхэн бүтнээр нь хэлэхийг заасан юм. Овоо сурчих шиг боллоо. Р авиа гэхдээ хэлж чаддаггүй:

Чиний нэр хэн билээ?

Са-уул Эедэнийн Билгийнгэгээ…

Их сайн байна. Яг зөв. Агаа нь хэн билээ?

Са-уул Эедэнийн Билгийн-Илд

Дагааг нь хэн гэдэг юм?

Са-уул Эедэнийн Билгийндалай

Ерөнхий аналогийг нь бол гаргаахгүй болж гээч. Тэгээд жаахан байж байснаа гэнэт ээжийнхээ нэрийг мэддэг нөхөр үү гэж бодоод

Ээжийг нь хэн гэдэг билээ?

Са-уул Эедэнийн Билгийн-Ээж гэнэ шүү.

ҮЛ ҮЗЭГДЭГЧ МАНГАР

Одоо ч тооцоолуурын орчуулга хөгжөөд их сайн болжээ. Анхны юм гэдэг дандаа шууд бүтэлтэй болдоггүй. Америкт анх машины орчуулга туршиж эхэлж. ерөнхийлөгч Эйзэнхауэр ажил байдалтай нь танилцаж л дээ. Тэгээд англи хэлний ‘out of sight – out of mind’ буюу “нүднээс далд бол санаанаас далд” гэсэн маягийн зүйр цэцэн үгийг орос хэл рүү орчуулуулан үзжээ. Тэгсэн машин “невидимый идиот” буюу “үл үзэгдэгч тэнэг” гэж орчуулсан байгаа юм.

Out of sight гэхээр нээрээ л үзэгдэхгүй, үзэгдэх орчноос гадуур гэж ойлгож болох, out of mind гэхээр ухаан санаанаас ангид, гадуур бол элий балай гэж тооцох нь аргагүй биз.

Тэгэхээр нь Эйзэнхауэр яасан жигтэй машин гээч вэ гээд Библиэс нэг эшлэл оруулж. Матайн 26:41 The spirit is willing, but the flesh is weak. Манайхан “Сүнс хүсэж байна, харин махан бие сул дорой юм” гэж орчуулсан байна билээ. Мань машин тэгсэн Spirit гэдгийг нь Спирт гэдэг утгаар нь ойлгоод “Архи нь сүрхий байгаад байна, харин мах нь муудчихлаа” гэж орчуулсан гэдэг.

Гэхдээ Эйзэнхауэр ухаантай хүн болохоороо “улам сайжруулаарай” л гэснээс биш “шал дэмий юм хийлээ, боль” гэж тэр төслийг хаагаагүй л юм даа.

Манай сонины Вашингтон дахь тусгай сурвалжлагч М.Саруул-Эрдэнэ

Сайхан хүний мэндэлсний 100 жилийн ойд зориулсан номын нээлт, хүндэтгэлийн ажиллагаанаас сурвалжлага бэлтгэх үүрэгтэй очсон миний бие найман настайдаа үсэг нүдлэхдээ эрхбиш А-гаас эхэлсэн байх л даа. Гэхдээ хамгийн түрүүн, сонирхолтойгоор цээжилсэн, байн байн өндөр дуугаар хэлдэг таван үсэг байсан нь Б, Н, М, А, У юм. Нийлүүлээд уншихаар БНМАУ болдог. Аав минь өдөр бүр шинээр авчирдаг, гарын дор байх “Үнэн” сонин шүүрч аваад л өөрийн дуртай үгээ хайж олж уншаад, нэг нүүрэнд хэд байгааг нь тоолж тоглодог байсан юм.

Хоёрдугаар ангид онц сураад “баатарчууд”-ын эгнээнд элсэх үедээ хэдийнэ өнөөх “Үнэн” сониныхоо тэргүүн өгүүллийг уншиж чаддаг болсон байлаа. Өдөр бүр шинэ тэргүүн өгүүлэл дурлан унших ч утгыг нь төдийлөн сайн ойлгохгүй. Гэхдээ алдаа мадаггүй яг л зөв хэлж дуудахад аав минь баярлана. Өдөр хоног, сар, жил улирах тусам өгүүлэлд юун тухай бичсэнийг ухахтайгаа болж ирсэн. Тэр л үед дурлан уншдаг сонины минь ерөнхий эрхлэгчээр нэрт соён гэгээрүүлэгч Цэндийн Намсрай ажиллаж байсныг бүр хожим мэдэж билээ. Мэндэлснийх нь 100 жилийн ойн баярт “тусгай даалгавар”-тай очоод гэр бүл, үр хүүхдүүд, хамтран зүтгэгчдийнх нь яриаг сонсож суух ер бусын байлаа.

Монголын ууган хэвлэл “Үнэн” сонин, Монголын сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэлийн ерөнхийлөгчөөр 22 жил тасралтгүй ажиллаж, эдгээр байгууллагыг хамгийн олон жил удирдсан, Марксизм-Ленинизмийн зохиол орчуулж, энэ төрөлд Төрийн шагнал хүртсэн анхдагч, Намын Төв хорооны гишүүн, АИХ-ын депутат, Гадаад явдлын яамны ерөнхий нарийн бичгийн дарга, Элчин сайд Цэндийн Намсрайн мэндэлсний 100 жилийн ойд зориулсан “Монголын улс төр, нийгэм, соёлын нэрт зүтгэлтэн Цэндийн Намсрай” номын нээлт, хүндэтгэлийн ажиллагаа “Улаанбаатар” зочид буудалд боллоо.

Цэндийн Намсрай гуайн зээ охин Балдоржийн Номинтүшиг хүндэтгэлийн ажиллагааг нээж үг хэлэхдээ өвөөгөө Гэгээрлийн сайдын албан тушаалыг хэсэгхэн зуур хашсан гэж даруу хэлж байна билээ. Ц.Намсрай Дэлхийн шатарчдын холбооны дэд ерөнхийлөгч, Азийн шатарчдын холбооны ерөнхийлөгч байв. Дэлхийн сэтгүүлчдийн байгууллагын дэд ерөнхийлөгчөөр ажилласан анхны монгол хүн, Монгол Улсыг НҮБ-д элсүүлсэн дипломатчдын нэг ажээ. Монгол Улс анх удаа НҮБ-ын “Эдийн засгийн хөгжил ба байгаль орчныг хамгаалах” сэдвээр санал дэвшүүлсэн бөгөөд уг баримт бичгийг хамтран боловсруулсан их хүн. Хоёр Солонгосын дайныг зогсоох анхны гэрээ, хэлэлцээрт оролцож, коммунист Германд Элчин сайдаар суун, Фидель Кастротой уулзаж явсан байна.

Номыг санаачлан эмхэтгэсэн Соёлын гавьяат зүтгэлтэн, шинжлэх ухааны доктор Д.Цэдэв “Монголын соёл гэгээрэл, нийгмийн ухааны түүхэнд дурсгалтай үйл явдал болж байна. Улс төр, нийгэм, соёлын нэрт зүтгэлтэн Цэндийн Намсрай гуай ажилласан бүхий л салбартаа өөрийн ул мөрийг баттай үлдээжээ. Монгол Улсын түүхийн төв, Монгол Улсын Гадаад явдлын яамны, ЗХУ-ын Улаан-Үдийн Рабфак буюу Ажилчны сургуулийн, Мөн Зөвлөлтийн, Ерөнхийлөгчийн нэрэмжит Нийгмийн шинжлэх ухааны академийн гэсэн архивуудын шинэ хэрэглэгдэхүүнийг “Монголын улс төр, нийгэм, соёлын нэрт зүтгэлтэн Цэндийн Намсрай” гэсэн 750 хуудастай номд багтаахыг эрмэлзсэн. Энэ номыг бүтээхэд туслалцаа үзүүлсэн Ц.Намсрай гуайн журамт гэргий Л.Цогзолмаа, үр хүүхдүүд, Монгол Улсын архивч Эрдэнэбат, Эрдэнэтунгалаг, Гаадагмаа, Улаан-Үдийн архивч Лариса Чимиддоржиева болон БСШУСЯ, сайд Ц.Цогзолмаа, Монголын сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэлийн ерөнхийлөгч Х.Мандахбаяр, “Мөнхийн үсэг” хэвлэлийн газрын хамт олонд талархал илэрхийлье. Энэ хүмүүс чин сэтгэлээсээ хандаагүй бол энэхүү ном гарахгүй байх байлаа” хэмээсэн.

Хөтлөгч, зээ охин Б.Номинтүшиг нь “Өвөөгийн минь хийж бүтээсэн бүхэн, улс эх орныхоо хөгжилд оруулсан хувь нэмэр нь бидний хувьд Өвөө маань хийж бүтээсэн бүхэндээ чин сэтгэлээсээ хандан амьдралаас аз жаргал авч чадсан. Эмээтэй минь 45 жил амьдарсан түшигтэй хань, таван хүүхэд хүмүүжүүлсэн аав өдгөө 11 ач, зээ, 18 гучтай болжээ. Хамгийн гол нь, өөд болсноос нь 30-аад жилийн дараа ч найз нөхөд, хамтран ажиллагсад нь түүний хүн чанарыг санан, гэгээлгээр дурсаж байна. Хажууд нь өсөж том болоогүй, аль эсвэл над шиг хэзээ ч уулзаж байгаагүй ач, зээ нартаа хүртэл өвөө маань өөрийн үлгэр жишээгээрээ хүнд хэрэгтэй, сайн хүн байхын үнэ цэнийг ойлгуулдаг. “Монгол кино” үйлдвэр Соёлын гавьяат зүтгэлтэн Б.Галааридын зохиолоор өвөөгийн маань ажил үйлсийн талаарх баримтат кино хийж байгаа” гэсэн юм.

Энэ үдшийн хүндэтгэлийн ажиллагааны онцлох мөч нь нэрт сэтгүүлч, редактор Ц.Намсрайн нэрэмжит, шилдэг редакторт олгодог шагнал гардуулах агшин байлаа. Шагнал гардуулахаар тайзнаа гарч ирсэн, Ц.Намсрайн охин Н.Шүр болон Монголын сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэлийн төлөөлөл Х.Батхишиг нар уг шагналыг сэтгүүлч, редактор, Соёлын гавьяат зүтгэлтэн, “ТВ-9” телевизийн захирал Т.Баасансүрэнд олгох болсноо зарласан юм. Уг шагналыг өмнө нь Соёлын гавьяат зүтгэлтэн Х.Цэвлээ, сэтгүүлч С.Батбаатар, Ц.Ганбат, Я.Сумъяа нар авч байжээ.

Индэрт Соёлын гавьяат зүтгэлтэн Х.Цэвлээ гуайг үг хэлэхийг урилаа. Тэрбээр “Өөрийн бус, бусдын төлөө явж байдаг, энэрэнгүй, цагаан сэтгэлтэн, хүнд муу юм бодож, санадаггүй, дандаа сайн, сайхан зүйл хүсч, мөрөөдөж явдаг хүн бол Ц.Намсрай эрхлэгч. Түүний ажил үйл нь дандаа ариун цагаан байдаг. Нэг ч хар, муу юм хийдэггүй. Хүнд, бусдад, нийгэмд, эх орондоо ямар нэгэн хортой юм хийгээгүй. Сая дурдсан бүхнийг дандаа хамгаалж, өмгөөлж явдаг хүн байсан. Ийм хэдэн шинж чанараар нь би Намсрай эрхлэгчийг Бурхан гэж бодож явдаг. Бурхан гэдэг чинь хүн л юм шүү дээ. Нас нь богино, үйл хэрэг нь мөнх хүн юм байна, Намсрай эрхлэгч. Үйл хэргийг нь үргэлжлүүлэн авч яваа үр хүүхдүүд нь мөн аавыгаа, өвөөгөө дуурайсан цагаан, гэгээн хүмүүс. Ц.Намсрай эрхлэгчийн нутгийнхан мөн үйл хэргийг нь үргэлжлүүлэх, мөнхжүүлэх чиглэлд нэлээд ажиллаж байгааг дуулахад таатай байна” хэмээсэн юм.

Ц.Намсрай эрхлэгчийн гэргий, Ардын жүжигчин Л.Цогзолмаа гуайн үг хэлэх ээлж ирэхэд том охин Н.Сувд нь хамт тайзнаа гарсан юм. Монгол түмний хайртай ижий тэрбээр “Намсрай бид хоёр 1946 онд гэр бүл болж хурим хийж байлаа. Тэр үед хүмүүс хурим төдийлөн хийдэггүй байсан юм. Тэгсэн ч бид 1940-өөд онд энэ ёслолыг анхлан хийсэн улсуудын нэг болж байлаа. Миний өвгөн хүн сайтай, төлөв, үр хүүхдүүддээ хайртай, ханьдаа үнэнч, анд нөхдөдөө түшигтэй хосгүй сайн хүн байсан. Бид хоёр 40 гаруй жил ханилж, таван хүүхдийн эх, эцэг болсон. Хүүхдүүд маань сайн сайхан явж байна. Өнөөдөр би өвгөнтэй минь хамт ажиллаж байсан хэвлэлийн нөхдүүд болон танил сайн хүмүүсээ хараад сэтгэл их хөдөлж байна. Өвгөнтэйгөө уулзсан юм шиг санагдаж байна. Хөгшин минь хүүхдүүдийнхээ сайн сайхан явж байгааг тэнгэрээс харж байгаа байх. Ер нь ч дандаа биднийгээ харж байдаг гэж боддог. Хэн нэгэнд ямар нэг зүйл хэрэг болохоор би заавал өвгөнөөсөө гуйдаг. Өвгөний минь төрсөн ээж нь гэж их сайхан хүн байсан. Ач, зээ нарыг маань ч өсгөсөн ачтай ижий байсныг дурсъя. Өнөөдөр өвгөн минь 100 хүрч, би 94, 95-тай ч болжээ. Мэндэлснийх нь 100 жилийн ойг тэмдэглэж байгаа та нөхдөд баярлаж байгаагаа илэрхийлж, эрүүл энхийг хүсье” гэсэн юм.

Б.Номинтүшиг өвөөгийнхөө таван хүүхдийг тайзнаа урихад Н.Сувд, Н.Шүр, Н.Ганчимэг, Н.Ганхуяг, Н.Энхтүвшин нар цугтаа тайзнаа гарч зочдод талархлаа илэрхийлсэн юм. Ардын жүжигчин Н.Сувд “Өнөөдөр баярын өдөр шүү. Бид тав аав, ээжтэйгээ хамт та бүхэнд чин сэтгэлээсээ баярлаж талархаж байгаагаа илэрхийлж, сайн сайхан бүхнийг хүсч байна” гэж яг л тэртээ 30 жилийн өмнө “Мандухай сэцэн хатан” кинонд ярьж байсан шиг дуу хоолойгоор хэлсэн нь дотно сайхан байлаа.

Р.ОЮУНЖАРГАЛ

Б.Уранбат хэмээх хүү нэгэн эмээгийн гээсэн үнэт эдлэл, түрийвчийг нь олж өгсөн тухай пост цахим ертөнцөд шуугиан болсон билээ. Ингээд түүнтэй ярилцлаа.

---

-Түрийвч олоод эзэнд нь буцааж өгсөн гэсэн. Яг хаанаас олсон бэ?

-Бэлтгэлдээ нэг хүүхэдтэй хамт явж байсан юм. Гэтэл КТМС-ийн тэр хавийн нэгэн байрны урдаас түрийвч олсон. Тухайн үед “Эзэнд нь заавал буцааж өгөх ёстой” гэж бодсон. Ойролцоох дэлгүүрүүд рүү орж “Түрийвчээ хаячихлаа гэсэн хүн орж ирсэн үү” гэж асуусан. Дэлгүүрийн худалдагч нар “Бүгд мэдэхгүй, ямар нэг хүн орж ирээгүй” гэж хэлсэн.

-Аав руугаа залгасан уу?

-“Яах вэ, эзнийг нь олж өгмөөр байх юм” гэж бодоод аав руугаа залгасан. Тэгсэн “Аав нь олоод өгье. Миний хүү аваад, хүрээд ир” гэсэн юм. Ингээд очтол аав түрийвчинд байсан цахилгааны төлбөр төлсөн баримтыг харчихаад нэг утас руу залгасан. Утсаар ярихдаа “Энэ гэрийн хаяг дээр оршин суудаг хүний утасны дугаар хэрэгтэй байна. Өгч тусална уу” гэсэн юм. Тэгээд бид хоёр эзэнтэй нь холбогдоод, аав “Миний хүү, таны түрийвчийг олчихлоо. Ирж авах уу” гэсэн. Тэгсэн нэг эмээ бид хоёр дээр ирсэн.

-Эмээд түрийвчийг нь өгөхөд юу гэж хэлсэн бэ?

-Эмээ ирээд “Маш их баярлалаа. Яасан сайн хүү вэ” гэж хэлсэн. Намайг үнсэж, арван мянган төгрөгөөр шагнасан. Миний хүсэл биелж байгаа юм шиг санагдсан. Тухайн үед маш гоё байсан.

-Түрийвчинд нь яг юу байсан юм бэ?

-Гурван ширхэг монетон гинж, бөгж, мөнгө. Мөн хуян бууруулах эм, уруулын будаг байсан.

-одоо хэддүгээр анги вэ. Ямар хичээлээ илүү сайн хийе гэж боддог вэ?

-33 дугаар сургуулийн 7е ангид сурдаг. Математикийн хичээлд дуртай. Ихэнх хичээлийнхээ гэрийн даалгаврыг тогтмол хийхийг хичээдэг. Математикийн даалгавраа заавал бүрэн хийдэг. Чөлөөт цагаараа би таэквондагаар хичээллэдэг. Гурван жил таэквондагаар хичээллэж байгаа. Өнгөрсөн жил олон улсын тэмцээнээс хүрэл медаль авсан. Гэртээ долуулаа амьдардаг.

-Ирээдүйд ямар хүн болъё гэж бодож байна?

-Цагдаа юм уу, цэргийн хүн болно. Учир нь тушаал сайн биелүүлдэг, аливаа зүйлд үнэнч хандана. Мөн би тусламж хэрэгтэй хүмүүст тусалдаг хүн болно гэж боддог. Аав, ээж маань надад “Сайн хүн болоорой” гэж захидаг. Мөн аливаа зүйлд чин сэтгэлээсээ хандана гэдэг аз жаргал юм болов уу. Хүнд туслах үйл бүтээхэд надад маш сайхан санагддаг.

-Чи өмнө нь туслах үйлс бүтээж байсан уу?

-Хоёр жилийн өмнө хичээлээ тараад явж байгаад нэг хүүхдэд гар утсыг нь олж өгч байсан. Тухайн үед “Баярлалаа” гэж хэлсэн. Манай ангийн О.Ундрал гэдэг охин өмнө нь зургаан удаа хүнд хагалгаанд орж байсан. Одоо хамгийн сүүлийн хагалгаандаа орох бэлтгэлээ хийж байгаа. Түүнд туслахаар манай ангийнхан хандив цуглуулж байгаа юм. Тухайлбал, бид урлагийн тоглолт хийж, сургуулийн бүх хүүхдүүдийг “Тусламжийн гараа сунгацгаая” гээд уриална. Манай ангийнхан сэтгэлээрээ чадах бүхий л зүйлээ хийж, туслах гэж байгаа.

-Чам руу нэг хүн залгаад “Чи яасан мундаг хүү вэ, хөөрхөн санагдчихлаа. Эгч нь чамайг шагнамаар байна” гэж хэлсэн гэв үү?

-Тийм. Нэг эгч утсаар ярьж, “Яасан хөөрхөн, мундаг хүү вэ. Эгч нь чамайг шагнамаар байна. Хүрээд ирээрэй” гэсэн. Би ээжтэйгээ хамт очсон. Надад хоёр сая төгрөг өгч, намайг үнссэн. Ээж бид хоёр магнайгаа тэнийтэл их баярласан. Тэр эгч бизнес эрхэлдэг юм билээ. Намайг хараад “Хүний түрийвчийг олоод өгчихдөг, мундаг хүү вэ” гэж хэлээд инээмсэглэсэн. Би тэрхүү мөнгөө сайн үйлсэд зарцуулна. Тодруулбал, ангийнхаа О.Ундралд хагалгаагаа амжилттай хийлгээрэй гээд 500 мянгыг нь өгнө. Түүний эмээ нь элэгний хорт хавдрын улмаас нас барсан. Тиймээс би түүний эмээгийн буяны ажилд 500 мянгыг нь өгөх гэж байгаа. Түрийвч олоход хамт явж байсан н.Билгүүнтамир гэдэг хүүд үлдсэн мөнгөнөөсөө өгнө. Бид хоёр хамт бэлтгэлд явж байсан юм.

Г.Пүрэвбаяр: Манай АнгийнХАн АЯн Өрнүүлж бАйгАА

Түүний ангийн багш болох Г.Пүрэвбаяраас зарим зүйлийг тодруулсан юм.

-Б.Уранбат хүү сайн үйлс бүтээжээ. гэр бүлийн хүмүүжил сайтай хүү юу?

-Б.Уранбат энгийн, даруухан хүү. Тусч, аливаа зүйлд их нээлттэй, илэн далангүй, шударга ханддаг хүүхэд юм. Ангийнхандаа их сайхан зүйлээр үлгэр жишээ үзүүллээ. Аав ээж нь хүүхдэдээ их сайн анхаарал хандуулж, зөв хүмүүжүүлэх арга барилыг эзэмшүүлсэн. Б.Уранбат хүүгээр бахархаж байна. Манай ангийнхан аль болох их нийтэч, тусч байхыг эрмэлздэг. Мөн бүгд хичээлээ сайн хийнэ. Бүх сурагчдын эцэг, эхчүүд нь ч гэсэн идэвхтэй, аливаа зохион байгуулсан ажилд санаачилга сайтай оролцдог. Манай анги 48 сурагчтай.

-Танай анги аян өрнүүлж байгаа гэсэн үү?

-Манай ангийнхан өнгөрсөн есдүгээр сараас хойш аян өрнүүлж байгаа. Ангийн О.Ундрал гэдэг охин нурууны хагалгаанд олон удаа орсон. Одоо долоо дахь удаагаа хагалгаанд орох гэж байгаа. Түүнд зориулаад бид сэтгэлийн дэм барих зорилгоор сурагчид өөрсдийнхөө чаддаг, мэддэг зүйлийг бүтээж, сургууль дотроо борлуулах, мөн урлагийн тоглолт зохион байгуулах гэж байгаа юм. Энэ талаарх хүсэлтийг сургуулийн захиргаанд гаргасан байгаа. Сургуулийнхандаа урлагийн тоглолт үзүүлж, хандив мөнгө цуглуулах гэсэн зорилготой. Урлагийн тоглолтдоо ирэх долоо хоногоос бэлдэж эхэлнэ. Эцэг эхчүүд хуваарь гаргаж, бэлдэнэ гэдгийг ярьсан. Багахан хэмжээний үнийн дүнтэй тасалбар олгогдоно. Тэрхүү тасалбарын мөнгө хандив болно гэсэн үг.

-О.ундралын ээж нь төрөхийн хүндрэлийн улмаас нас барсан гэж сонслоо?

-Төрөхийн хүндрэлээс болж, ээж нь нас барсан. Тухайн үед эмч нар охинд хиймэл амьсгал буруу хийснээс болоод хавирга нь цөмөрч ороод зүрх, уушги нь дарагдаж, нурууны гэмтэлтэй болчихсон юм байна лээ. Тэрээр одоо аавынхаа эгчтэй амьдардаг. Цээжний цөмөрхийг нь татаж гарган, төмөр суулгах хагалгааг таван настайдаа хийлгэснээсээ хойш маш олон удаагийн хүнд хагалгааны ард гарсан. Одоо сүүлийн хагалгаагаа хийлгэх гэж байгаа. Монголд арай хямд зардлаар хагалгаа хийх боломжтой. Гэвч О.Ундралын зүрх нь муу болохоор эрсдэлтэй гээд эмч нар шийдтэй хариу өгөхгүй байгаа юм билээ. Харин Солонгост хагалгаа хийлгэвэл зардал нь бараг 100 сая болно гэсэн. Тиймээс Б.Уранбат болон манай ангийнхан бүгдээрээ туслахыг хүсч, охидууд нь үсний даруулга болон гар урлалын зүйл хийж, хөвгүүд нь модоор тоглоом хийж борлуулахаар бэлдэж байгаа. Ер нь манай ангийнхан О.Ундралдаа их хайртай. Нэгдүгээр ангид байх үеэс нь хойш сургуулийн коридороор явахдаа голдоо оруулаад л хүүхдүүдээс хамгаалж явдаг байсан. Мөн гутлыг нь өмсүүлж, цүнхийг нь үүрч өнөөдрийг хүрсэн. Бүгдээрээ “Хагалгаа нь амжилттай болоосой. Хурдан эдгээсэй” гэж чин сэтгэлээсээ хүсдэг юм гэв.

О.Ундрал үеийнхээ найзууд шиг гүйж харайж, унагаасан үзгээ тонгойгоод авч чадахгүй ч өөрийг нь чин сэтгэлээсээ хайрладаг ангийнхныхаа дэмээр өнөөдрийг хүртэл амжилттай суралцаж байгаа гэнэ. Тэрээр дэлхийд Монголынхоо нэрийг гаргасан чадварлаг дизайнер болох мөрөөдөлтэй аж. Эхийн хайраар дутагддаг асрамжийн газрын хүүхдүүд болон өндөр настай хүмүүст өөрийн гараар хувцас урлаж өгөх хүсэлтэй. Мөн бүх тусалсан хүмүүсийнхээ ачийг ирээдүйд хариулна гэдгээ тэрээр хэлж байлаа.

Монгол дахь Америкийн худалдааны танхим өнгөрсөн баасан гаригт 2018 оны тайлан, 2019 оны ажлын төлөвлөгөөгөө хэлэлцэн батлаж, байгууллагын цаашдын зорилго, тэргүүлэх чиглэлээ тодорхойлов. Энэ үеэр Америк, Монголын эдийн засгийн хамтын ажиллагааны талаар Монгол дахь Америкийн худалдааны танхимын гүйцэтгэх захирал О.Адъяатай ярилцлаа.

---

-Энэ онд хоёр орны эдийн засгийн хамтын ажиллагаанд ямар эерэг өөрчлөлтүүд гарсан бэ?

-Энэ оны эхний хагас жилд Америкийн зүгээс Монголын тал дээр ямар бодлого явуулж буй нь ойлгомжгүй байсан. Харин хоёр дахь хагас жилд харилцаа эрчимжиж, тодорхой ахиц гарсан. АНУын Конгрессын гишүүд гуравдагч хөршийн худалдааны хуулийн төсөл санаачилсан. Энэ хууль батлагдвал оёмол, сүлжмэл бараа бүтээгдэхүүнийг Америкийн зах зээлд тарифгүй гарах юм. Одоогоор тус хууль нь Конгрессоор хэлэлцэгдэх гэж байгаа. Албаны хүмүүсээс сонсоход Америкт хуулийн төсөл санаачилж, батлагдах процесс нь их уддаг юм байна. Санаачлаад хороодоор хэлэлцэгдээд явахад гурван жил зарцуулдаг. Харин энэ Гуравдагч хөршийн худалдааны хуулийн төсөл харьцангуй хурдан батлагдах магадлалтай. Ойрын өдрүүдэд Америкт сонгууль явагдаад төслийг хэлэлцэх асуудал хойш тавигдсан. Гэхдээ удахгүй эрчимтэй явах байх. Энэ хуулийн төслийг санаачлагч Тэд Йохо тэргүүтэй Америкийн Конгрессын гишүүд өнгөрсөн аравдугаар сард манайд айлчилсан. Айлчлалын үеэр Монгол дахь Америкийн худалдааны танхимын Төлөөлөн удирдах зөвлөлийн гишүүд хүлээн авч уулзаж, уг хуулийн төслийг дэмжиж буйгаа илэрхийлсэн.

-Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх АНУ-д айлчилсан. Энэ хүрээнд эдийн засаг, бизнесийн чиглэлд ямар ахиц гарав?

-Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх Америк дахь айлчлал амжилттай болсон. Бидний зүгээс Ерөнхий сайдын айлчлалын үе дүнд хоёр эерэг зүйлийг харж байна. Нэг нь, Мянганы сорилтын сангаас усны хангамжийг сайжруулах тал дээр 350 сая ам.долларын төсөл орж ирсэн. Бизнесүүдийн хувьд энэ том төслийг дагаад олон тендер зарлагдаж, тодорхой тооны ажлын байр бий болно гэж харж байгаа. Ерөнхий сайдын айлчлалтай холбоотой өөр нэгэн асуудал нь хоёр улсын Засгийн газрын хооронд Өргөтгөсөн эдийн засгийн хамтын ажиллагааны зураглал гэж гарсан. Энэ нь хоёр орны бизнес, худалдааг яаж өргөжүүлэх вэ гэдэгт ямар ажлуудыг хийх вэ гэдгийг тодорхойлсон.

-Монгол дахь Америкийн худалдааны танхим энэ онд ямар ажлуудыг хийсэн бэ?

-Монгол дахь Америкийн худалдааны танхим бүх гишүүдээ оролцуулсан хурлаа хийлээ. 2018 оноо эргээд харвал Монгол Улсын хэмжээнд бизнесийн орчинд эерэг үзэгдлүүд гарлаа. Мөн цаашид анхаарах зүйл ч гарсан. Сайн зүйл нь Монгол Улс макро түвшний үзүүлэлтийг олон улсын санхүүгийн үнэлгээний байгууллагуудаас хэтийн төлөв эерэг гэж үзсэн. Үүнийг Олон улсын валютын сантай хэрэгжүүлж байгаа хөтөлбөрийн үр дүн гэж ойлгож байгаа. Энэ хөтөлбөрийн хүрээнд төсвийн сахилга бат сайжирсан, өрийн удирдлагын асуудал шийдэгдсэн. Макро түвшинд гарч буй эдгээр эерэг үзүүлэлтийг микро түвшний компани, бизнес дээр хэрхэн буух вэ гэдэгт анхаарах асуудлууд бий. Төр, засгийн хамтын ажиллагааг сайн үргэлжлүүлсэн. Санхүүгийн салбарт Сангийн яам, Монголбанктай хамтран ажиллаж байна. Хөдөө аж ахуй, уул уурхайн чиглэлд холбогдох яамдтай хамтрах болсон. Хамгийн гол нь автомашин, механизмын чиглэлээр Зам, тээвэр хөгжлийн яамтай хамтарсан ажлуудаа хийж эхэлсэн явдал юм. Америкийн худалдааны танхим гэдэг үүднээс тус улстай харилцах тал дээр анхаарсан.

-Бизнесийн орчинг сайжруулахад эрх зүйн орчин ямар байна вэ. Одоогоор хэд хэдэн хуулийн төсөл хэлэлцэгдэж байгаа. Танай зүгээс эрх зүйн орчинг ямар байгаасай гэж хүсч байна вэ?

-Татварын багц хуулиудыг манай гишүүн компаниудын зүгээс дэмжиж байгаа. Бидний санхүүгийн тайлагналын асуудлыг энгийн, шуурхай болгох эерэг зүйлүүд энэ хуульд бий. Харин бидний зүгээс асуудал тавьж буй зүйл нь газрын болон уул уурхайн лицензийг шилжүүлэхтэй холбоотой татвар юм. Иймэрхүү татварыг 30 хувь болгох асуудал маань бидний хөрөнгө оруулагчидад сөрөг нөлөө үзүүлнэ. Бас нэг анхаарах зүйл нь удахгүй УИХаар хэлэлцэх гэж буй Валютын зохицуулалтын хуулийн төсөл юм. Энэ хуулиар Монголд хөрөнгө оруулсан, оруулах гэж буй бизнес эрхлэгчид, үндэсний томоохон аж ахуйн нэгжүүдийн валютын урсгалд хяналт тавих гэсэн нь гаднаас орж ирэх валютын урсгалд саад болох сөрөг нөлөөтэй. Монгол Улс нь Валютын зохицуулалтын тухай хуультай. Энэ хуулийн дагуу Монголбанк өнөөдрийг хүртэл валютын зохицуулалтын үүргээ амжилттай хэрэгжүүлсээр ирсэн. Үүнээс гадна манай улс банкны хоёр шатлалын тогтолцоотой. Монголбанк нь хяналт, зохицуулалтын үүрэгтэй. Арилжааны банкууд өдөр тутмын үйл ажиллагаа явуулдаг. Энэ удаа санал болгосон Валютын зохицуулалтын тухай хууль дээр хоёр хувилбар яваад байгаа. Нэг нь М.Оюунчимэг гишүүнийх, нөгөө нь Ерөнхийлөгчийн гаргасан.

-Үүн дээр ямар асуудал байна?

-Монголбанк өөрөө арилжааны банк шиг ажиллах зүйл яваад байгаа юм. Тэгэхээр манайх банкны тогтолцооны асуудлаа эргэж харах болно. Мөн Монголбанк хяналт, зохицуулалт хийх үүрэгтэй байтал Санхүүгийн зохицуулах хороо, бусад байгууллага хяналт тавих, хязгаарлалт хийх үүрэгтэй гэж заачихсан. Тэгэхээр төрийн байгууллагын шат дамжлага нэмэгдэх юм. Дээрээс нь томоохон төслүүдийн хөрөнгө оруулалтыг Монголбанкин дээр данс нээн байршуулах ёстой болно.

-Энэ нь ямар сөрөг нөлөөтэй вэ?

-Тодорхой хэмжээний валют Монголд ороод ирлээ гэж бодъё. Тэр мөнгөнд Монголбанк, Санхүүгийн зохицуулах хороо хяналт тавьж, гүйлгээг нь хаах эрхтэй гэсэн үг. Гарах хаалгыг хаачихвал хүмүүс мөнгө оруулж ирэхээ болино. Нэгэнт ийшээ орсон мөнгө эргэж гарч ирэхгүй гэсэн ойлголт, болгоомжлол хөрөнгө оруулагчдад бий болох учраас манай танхимын гишүүд үүн дээр санаа зовоод байгаа юм. Бид үүн дээр Эдийн засгийн байнгын хороонд албан бичиг хүргүүлсэн. Заалт болгоноор яагаад болохгүй байгаа, бид ямар саналтай байгааг албан бичигт тодорхой заасан. Энэ бол зөвхөн Америкийн худалдааны танхимтай холбоотой юм биш. Монголын банкны холбоо ч бидэнтэй ижил байр суурьтай байгаа. Бид энэ талаар хуулийн төслийн ажлын хэсэгт танилцуулна. Мөн Эдийн засгийн байнгын хорооны ажлын хэсэгт танилцуулахаар болсон.

-Америк, Хятадын хооронд өрнөж буй худалдааны дайн дэлхийн нийтийн анхаарлын төвд байгаа. Энэ дайн Монголд ямар нөлөөтэй вэ?

-Америк олон орнуудын хамтарсан худалдааны хэлэлцээр гэхээс илүү хоёр улсын хоорондын худалдааны хэлцлийг голчилох болсон. Уг нь Америк, Канад, Мексик гэсэн бүсийн гэрээг задлах маягтай байна. Америк-Канад, АмерикМексик гэсэн гэрээ хийх юм. Зүүн Өмнөд Азийн ТрансНомхон далайн түншлэлийн гэрээнээс Америк гарчихсан. Ингэхдээ 10 гаруй орон бөөнөөрөө ажиллахаас илүү тус тусад нь хамтран ажиллах сонирхолтой байгаа нь ажиглагдсан. Нөгөө талаасаа Хятадтай үүсгээд буй худалдааны хурцадмал байдал нь Монголд тодорхой хэмжээний боломж олгож байна гэж болно. Дээр хэлсэн Америкийн Конгрессын гишүүд Гуравдагч хөршийн худалдааны хуулийн төсөл санаачилсан нь хоёр талын худалдааны чиглэлийг баримтлах болсонтой холбоотой. Мөн ноолуурын зах зээлийн томоохон тоглогч болох Хятадтай зөрчилдөөн үүсгэж байгаа учраас манайхыг дэмжих уг хуулийн төсөл харьцангуй батлагдах магадлал өндөртэй. Учир нь Хятадтай ноолуураар өрсөлдөж байгаа Монголыг дэмжье гэсэн хандлагаар энэ хуулийн төсөл дэмжигдэх байх.

-Үүнээс өөр боломжууд бий юу?

-Хөдөө аж ахуйн чиглэлд ноолуураас гадна мах, цагаан идээний чиглэлээр боломж нээгдэж байна. Махны хувьд нэлээд эрчимтэй явж байна. Цагаан идээний хувьд Маку ХХК-ийн үйлдвэрлэсэн бяслагууд дотоодын томоохон сүлжээ дэлгүүрүүдэд зарагддаг. Энэ монгол бяслагийг хоёр хөрш рүүгээ гаргах сонирхолтой байгаа. Цагаан идээний чиглэлээр хоёр хөрштэй хийсэн худалдааны хэлэлцээр байдаггүй. Тиймээс энэ асуудлаар холбогдох яамдтай холбогдсон. Үүнээс гадна эрчим хүчний чиглэлээр боломж нээгдэнэ. Ялангуяа сэргээгдэх эрчим хүч, нар, салхинаас эрчим хүчний нөөцөө ашиглах боломжтой. Сэргээгдэх эрчим хүчээ экспортлох боломжтой гэж харж байна. Өнгөрсөн аравдугаар сард Америкийн таван компанийн бизнес төлөөлөгчид манайд айлчилсан. Эдгээр нь хөдөө аж ахуй, байгаль орчны чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг компаниуд юм. Манай гишүүн компаниудтай ямар боломж, сорилтууд байгааг ярилцсан. Бид ирэх оны намар иймэрхүү төрлийн айлчлалыг Монголд зохион байгуулах болно. Уулзалтын чиглэлийг франчайзинг, эрчим хүчний чиглэлээр байж болох юм гэж үзсэн. Энэ хоёр чиглэлээр хөрөнгө оруулалт татах боломж их байна. Зах зээл бага, хүн ам цөөн гэсэн шалтгаанаар Америкийн хөрөнгө оруулагчид тийм амархан манайд орж ирдэггүй. Гэхдээ бид төрийн шугам болон бизнесбизнес гэсэн чиглэлээр Монгол Улсыг таниулах ажлыг хийж байна.

-Америкийн хөрөнгө оруулагчдыг татахын тулд юун дээр анхаарах хэрэгтэй вэ?

-Гадаадын хөрөнгө оруулагчид тоглоомын дүрэм тодорхой байхыг л хүсдэг. Хамгийн төгс хувилбар биш ч гэсэн өмнөх Засгийн газрын бодлогыг дараагийнх нь үргэлжлүүлдэг залгамж чанартай байхыг л шаарддаг. Төрийн савлагаатай бодлого нь гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулагчдын хувьд хүндрэлтэй байдаг. Тиймээс тогтвортой, тууштай бодлого хэрэгтэй. Ийм тогтворгүй байдал нь бизнес эрхлэгчдийн цаг зав, хөрөнгийг бардаг.

-Ирэх онд ямар ажлуудыг хийхээр төлөвлөсөн бэ. Танхимынхаа цаашдын чиглэлийг танилцуулахгүй юу?

-Уул уурхай, санхүүгийн зах зээл, хөдөө аж ахуй, автомашин, механизм гэсэн дөрвөн чиглэлээр төрийн байгууллагын хамтын ажиллагааг үргэлжлүүлнэ. Үүний зэрэгцээ Америктай бизнес харилцаагаа өргөжүүлье гэж бодож байгаа. Манайхаас жил бүр Америк руу бизнес айлчлал зохион байгуулдаг. Ингэхдээ Вашингтонд очиж, төрийн байгууллага, Конгрессын гишүүдтэй уулзаж манай улс жижиг хэдий ч эдийн засаг, бизнесийн боломж байгаа шүү гэдгийг ухуулан сурталчилдаг. Нөгөө талаасаа манай танхимын гишүүд прагматик бодлогын онолыг баримталдаг. Америкийн Конгрессын гишүүнтэй уулзах нь нэг талын асуудал. Нөгөө талаасаа Монгол дахь Америкийн худалдааны танхимын гишүүд маань бизнесбизнес гэсэн уулзалт хийх хүсэлтэй байдаг. Франчайзинг экспо ч юм уу, томоохон экспог үзэж, тэр хүрээнд уулзалт хиймээр байна гэдэг. Энэ утгаараа ирэх онд бизнесбизнес гэсэн айлчлалыг хийхээр санал тавьсан.

Э.ЯНЖМАА