Month: September 2018

Тэртээ 1974-1983 онд тухайн үеийн Монгол ардын хувьсгалт намын Төв хороонд, Ерөнхий нарийн бичгийн дарга, БНМаУ-ын ардын Их Хурлын Тэргүүлэгчдийн дарга Юмжаагийн Цэдэнбалын туслахаар ажиллаж байсан дипломатч, монгол угсаатны зүйн гэр музейн эзэн Очирын Маш-Эрдэнийнхээс энэ удаагийн “Танайд өнжье” булангаа бэлтгэлээ. Өдгөө далан насыг ардаа үлдээсэн О.Маш-Эрдэнэ гуай гэргийн хамт гуравдугаар хороололд байх дөрвөн өрөө байрандаа биднийг угтан авсан юм. Гэрийнх нь үүдээр ороод л түүхийн музейд орчиховуу гэлтэй энд тэндгүй эртний эдлэл өрөөстэй байх. Монгол түмний үнэтэй өв соёл болсон морин хуур хөгжим эртнээс эдүгээ цагийн хийцээрээ ялгагдан өрөө бүрийн хананд өлгөөстэй харагдана. Бурхан шашны эд зүйл, судар номыг ч хоймортоо хүндэтгэлтэйгээр залжээ.

Зун, намартаа агаар устайг нь бодож Яармаг дахь хашаа байшиндаа амарч үр хүүхэд, ач зээ нартайгаа наадан өнгөрүүлдэг байна. Харин хүйтрэхээр хороолол дахь энэхүү байрандаа өвөлждөг ажээ. О.Маш-Эрдэнэ гуайн гэргий д.Оюун гуай бидэнд цай аягалж, тавгийн идээ барив.

Хана, ширээн дээр байх эртний ваар, авдар, модон сийлбэр, баримал, судар, бурхан, ташуур, эмээл, хазаар, уран зураг гэх мэтийн сонин содон эд зүйлийг гайхан харж суусаар чухам ямар цай, идээ ундааг идэж ууснаа мартаж. Ийн суутал О.Маш-Эрдэнэ гуай “Хэдүүлээ манай Яармаг дахь гэрт очъё. Тэнд манай гэр музей бий. Түүнийг очиж сонирх” гэлээ. Ингээд хороолол дахь гэрээс нь гарч Яармаг дахь Монгол угсаатны зүйн гэр музей рүү нь явлаа. Бид замдаа О.Маш-Эрдэнэ гуайгаас зарим зүйлийг асууж, түүний түүх намтраас сонирхов. Тэрбээр 1949 онд Сэлэнгэ аймгийн Алтанбулаг суманд төржээ. Түүнийг таван настай байхад нь Улаанбаатарт ирж, суурьшсан байна. 1967 онд тэрбээр ерөнхий боловсролын сургуулийг төгсөж, 1973 онд хуучин ЗХУ-ын Улсын аюулаас хамгаалах хорооны дээд сургууль буюу тагнуулчдыг бэлтгэдэг алдартай сургуулийг гадаад хэл, хууль эрх зүйн мэргэжлээр сурч, төгсжээ. Улмаар эх орондоо ирж Нийгмийг аюулаас хамгаалах яамд ажиллаж байгаад МАХН-ын Төв хороонд хариуцлагатай албан тушаал хашиж байсан аж. Түүнээс тагнуулчийнх нь талаар сонирхон асуусан боловч дорвитой хариулт авсан ч үгүй, инээгээд л өнгөрсөн юм. Тагнуулч хүн ийм л байдаг даа гэлтэй. Тэрбээр хожим 1983-1987 онд Афганистан улс дахь БНМАУ-ын Элчин сайдын яаманд үүрэг гүйцэтгэсэн дипломатч байснаа буцаад НАХЯ-д ажиллаж байгаад 1990 онд тэтгэвэртээ гарчээ. Тэр цагаас хойш өдий хүртэл Монгол угсаатны зүйн эд зүйлийг цуглуулж, өдгөө хувийн музей байгуулах хэмжээнд хүрсэн байна. О.Маш-Эрдэнэ гуай хууль эрх зүйч мэргэжилтэйгээс гадна орос, англи, франц, герман, перс хэл эзэмшжээ. Тэрбээр эцэг, эхээс зургуулаа. Түүний хамгийн том ах О.Бат-Эрдэнэ гуай олон жил телевизийн салбарт ажилласан Монгол Улсын соёлын гавьяат зүтгэлтэн хүн юм. О.Маш-Эрдэнэ гуайн дүү О.Машбатыг манай уншигчид “Жинжиймаа” буюу гавьяат жүжигчин Н.Батцэцэгийн хань гэдгээр нь илүү мэдэх биз. Монголын кино урлагийн нэрт найруулагч, зохиолч О.Машбат агсны найруулсан “Жинжиймаа”, “Сийлэн бөөр”, “Хэенхуар”, “Вансэмбэрүү”, “Зүүдэнд ирсэн хонгорхон ижий” зэрэг олон кино нь монголчуудын сэтгэл зүрхэнд мөнхрөн үлдсэн уран бүтээлүүд билээ. О.Маш-Эрдэнийн гэргий Дашнямын Оюун гуай 1949 онд Улаанбаатар хотод мэндэлжээ. Тэрбээр урлагийн хүн юм. Хуучин Хөгжим бүжгийн дунд сургууль, Багшийн сургуулийн соёлын ангийг тус тус төгссөн байна. Гэр бүлийн хоёр маань тэртээ жаран найман онд хувь заяагаа холбосноос хойш 50 гаруй жил хамт амьдарч буй. Таван хүүхэдтэй, хамгийн бага нь дөч хүрч яваа бол хамгийн том нь 50 настай гэнэ. Хоёр бага хүүхэд нь Америк улсад 10 гаруй жил гэр бүлээрээ ажиллаж амьдарч байгаа бол ах, эгч нар нь эх орондоо хувийн ажил, ахуйгаа эрхлэн аж төрдөг байна. Ач, зээ хэдийнэ арав гарсан өнөр өтгөн сайхан амьдарч байна даа хэмээн О.Маш-Эрдэнэ гуай сэтгэл өег ярьж явав.

Монгол угсаатны зүйн эртний эд зүйлс. 200 жилийн настай дархад бөөгийн хувцас

МОНГОЛ ТУУРГАТАН ДУНДАА ХАМГИЙН ОЛОН АВДАРНЫ ЦУГЛУУЛГАТАЙ ХҮН

Ийн явсаар түүний Яармаг дахь Монгол угсаатны зүйн гэр музейд нь ирлээ. Хоёр давхар, өндөр дээвэртэй модон байшингийн орой дээр төрийн далбааг байрлуулсан нь хаанаас ч харагдахаар юм. Биднийг очиход тосч авсан залуу бол түүний хүү М.Золбаяр. Энэ залуу мөн л аав шигээ англи, орос, герман, япон хэлтэй, түүх соёлоо дээдэлдэг нэгэн аж. Эднийх хашаан дотроо жимсний мод, төрөл бүрийн ургамлыг битүү тарьжээ. Урин дулаан цаг учир эдгээр тарьсан модны зарим нь жимсэлж, ургамал бүрээс нь өнгө өнгийн цэцэг дэлбээлсэн байна. Үнэхээр ч агаар устай, ойн төгөл мэт цэвэр цэмцгэр хашаа хороотой. Байшингийн хажууханд том саравч барьжээ. Түүний цаана таван ханатай монгол гэр харагдана. Энэ гэр дотор нөгөө Монгол угсаатны зүйн эд зүйлс байгаа нь тодорхой. О.Маш-Эрдэнэ гуайн энэхүү байшинд мөн л эртний эдлэл, түүх соёлын үнэтэй олдвор, урлагийн бүтээл энд тэндгүй харагдана. Хувь хүнд ийм содон сонин олон гайхам эд зүйлийн цуглуулга байна гэдэг гайхамшиг. Тэрбээр 1990 онд тэтгэвэртээ гарснаас хойш өдийг хүртэл эдгээр эд зүйлсийг цуглуулж эхэлж. Өдгөө арван мянган эд цуглуулгатай болсон гэнэ. Ингээд түүнтэй хамт гэр музей рүү нь орлоо. 2005 оноос угсаатны зүйн гэр музей болгож хүмүүст сонирхуулж эхэлсэн байна. Хуучны сархинаг тоонотой дөрвөн ханатай гэрт тийм ч олон эд зүйл багтахгүй болохоор таван ханат болгож томсгон эд зүйлсээ байрлуулж гэр музейгээ байгуулжээ. Эдний музейд 300 гаруй эд зүйлс бий. 30 гаруй жил цуглуулсан модон авдар, хайрцаг, сав суулга, төмөр тогоо, мод, зэс, гууль, төмрөөр хийсэн шанага, хувин сав, таваг, гуулин данх, айргийн хөхүүр, ширээ, сандал, малгай, ууж, дээл хувцас, эмээл, хазаараас эхлээд тэмээнд тохож хүүхдээ дүүрдэг “өөжин”, нохойны идүүр, морин хуур, хөгжмийн зэмсэг, бурхан шашны эд зүйл гээд нүүдэлчин монголчуудын ахуйн соёлыг эндээс харах боломжтой болгож. Тухайлбал, нэг ч хадаас ороогүй углуургатай модон авдар гэхэд 200 гаруй, номын сан хөмрөгт нь Алтангэрэл, Жадамба, Их хөлгөний болон уншлагын судрууд, Чойрын номууд гээд 3000 гаруй судар тэвхийтэл хураасан байх. 100 гаруй жилийн настай XIX зуунд хамаарах бэлтэй айлын хүүхдийн уужтай дээл. Монголын ЮНЕСКО-гийн номд орсон хуучны айргийн хөхүүр байдгийг ч тэрбээр тайлбарлав. Гэр музейн баруун хатавчинд дөрвөн эвэртэй хонины толгойд модоор их бие хийгээд байрлуулжээ. Энэ ямар учиртай болохыг лавлахад, “Хөвсгөл аймгийн мянгат малчны хотонд төрсөн дөрвөн эвэртэй хонины толгой юм. Энэ бол тэр айлын сэтэртэй хонь. Монголчууд хайртай малаа сэтэрлэж заазлахгүй, тахин шүтээд байгалийн жамаар нь наслуулж нүд аниулдаг уламжлалт зан үйл байдаг. 7-8 жилийн өмнө шүтээн болсон хонины толгойг авч ирж өгчээ. Мөн 1800-аад оны үед томоохон ламын хэрэглэж байсан үнсэн самбар энд байна. Үүнийгээ ЮНЕСКО-гийн биет бус өвд бүртгүүлэхээр хүсэлт тавьсан гэж байв. Түүний цуглуулгад байх нэг төрлийн хамгийн олон эд байсан нь авдар юм. Тэрбээр өдгөө 400 гаруй авдарны цуглуулгатай болжээ. Энэ нь Монгол туургатан дундаа хамгийн олон авдарны цуглуулгатайд тооцогдох аж. Авдарнууд нь жижиг том, өргөн, нарийнаас эхлээд сийлбэртэй, эртний, орчин цагийнх гэдгээрээ ялгагдана. Түүний цуглуулгуудаас хамгийн эртнийх нь 1640-оод онд Бээжинд хэвлэгдсэн шашны судар номууд. Эрдэмтэд О.Маш-Эрдэнэ гуайд байх энэхүү эртний судар номыг үзээд ийн дүгнэсэн гэнэ. Харин угсаатны эд зүйлээс нь 300 гаруй жилийн настай хөхүүр, 200 жилийн настай эртний бөөгийн хувцас зэрэг эд зүйлс байдаг 200 жилийн настай Хөвсгөлийн бөөгийн нэлээд эртний иж бүрэн өмсгөл гэрийн хойморт байлаа. Японы Киотогийн Их сургуулийн нэг эрдэмтэн модон сав суулганы гарал үүслийн талаар 27 жил судалгаа хийсэн судлаач дөрвөн жилийн өмнө Монголд гурав хоногийн хугацаатай ирээд Түүхийн музейд байдаг нэг гэрт модон эдлэл буйг хараад ихэд сонирхон зургийг нь авах гэхэд музейн ажилтнууд зөвшөөрөөгүй аж. Тэгээд мань судлаач урамгүйхэн нутаг буцах гэж байтал түүний хэлмэрч охины ээж нь О.Маш-Эрдэнэ гуайтай холбож өгснөөр модон сав суулганы үзмэрийг нь хараад нүд нь сэргэж ихэд олзуурхаж байжээ. Судалгааны ховор материалуудаас гадна О.Маш-Эрдэнэ гуайн цуглуулгаас авч түүхэн кинонд ашиглах тохиолдол олон гэнэ. Хамгийн сүүлд “Солиот эх” кинонд орсон түүхэн цаг үеийг харуулсан эртний эд зүйлсийг О.Маш-Эрдэнэ гуайн цуглуулгаас авчээ. Нүүдэлчин монголчуудын эдлэл хэрэглэлийн нэг онцлог нь нүүдлийн ахуй, соёл, сэтгэлгээтэйгээ уялдсан авсаархан, олон хувилбараар ашиглаж болдог, зай бага эзэлдэг, эвхэгддэг, аяны зориулалттай, бөх бат бөгөөд ур хийц нь өвөрмөц байдаг билээ. Тус музейд XVII-XX зууны эхэн үеийн монголчуудын нүүдэлчин сэтгэлгээ шингэсэн ахуй, соёлыг сав, суулга, хувцас, хэрэглэл, шашны эд зүйлс байрлуулсан нь сонирхогчид, гадаадын жуулчдын анхаарлыг татахаас аргагүй юм. О.Маш-Эрдэнэ гуай арав гаруй жил Европын орнуудаар аялж, амьдарч явсан хүн. Ийн явахдаа орон бүрт уран зургийн үзэсгэлэн зохион байгуулж, Монголын залуу зураачдын үзэсгэлэн гаргаж, язгуур урлагийн хамтлагуудыг урьж тоглуулдаг байжээ. Ер нь Монголын уламжлалт соёл, урлагийг сурталчлах чиглэлийн ажлуудыг голдуу хийдэг байсан гэв. Үүний хажуугаар гаднын орны иргэдийн тэрхүү түүх соёлын үнэт өв, эдлэлээ хэрхэн хайрлан хамгаалж, хадгалж байгааг хараад эх орондоо угсаатны зүйн музей байгуулах хүсэл нь төрсөн байна.

Зүүн гар талаас “Үнэн” сонины эрхлэгч Ц.Намсрай, I орлогч эрхлэгч Цэрэндагва, Юмжаагийн Цэдэнбал нарын хамт. 1981 он.

ЮМЖААГИЙН ЦЭДЭНБАЛ ДАРГЫН ТУСЛАХ О.МАШ-ЭРДЭНЭ

О.Маш-Эрдэнэ гуайн аав Ц.Очир хэмээх хүн 1912 онд Сэлэнгэ аймгийн Баруунбүрэн суманд мэндэлжээ. Хуучин Дотоод яаманд ажилд орж, сүүлдээ офицер болсон байна. Харамсалтай нь 1954 онд эрүүл мэндийн шалтгаанаар цэргээс халагдаж, улс төрийн албанаас чөлөөлөгдсөн аж. Улмаар Утга зохиолын салбарт орж, янз бүрийн түүхэн, адал явдалт, хилийн цэрэг, тагнуулын тухай роман бичиж эхэлсэн байна. О.Маш-Эрдэнэ гуай өнгөрсөн 2012 онд аавынхаа бичсэн “Амь насны хөлс”, “Бага дарга” хэмээх романыг нь хэвлүүлжээ. Харин монгол бичгээр бичсэн шүлэглэсэн романыг нь хуучин МАХН-ын Төв хорооны нарийн бичгийн дарга асан, Шинжлэх ухааны гавьяат зүтгэлтэн, доктор, профессор Ц.Балхаажав гуайгаар эхний долоон бүлгийг нь кирилл үсэг дээр буулгуулсан байна. Монголд шүлэглэсэн роман ховор байдаг. Аавынхаа энэхүү оюуны өв соёлыг хойч үедээ хадгалан үлдээхийн тулд идэвхтэй ажиллаж буй талаараа О.Маш-Эрдэнэ гуай хэлж байв. Тэрбээр өөрөө түүхэн үнэнийг гаргаж ирэх зорилгоор нэгэн ном бүтээхээр ажиллаж байгаа юм байна. О.Маш-Эрдэнэ гуай БНМАУ-ын төрийн тэргүүн, ерөнхий сайд Ю.Цэдэнбал даргын туслахаар зургаан жил ажиллажээ. Тиймээс Ю.Цэдэнбал гэж хэн бэ, түүхэнд ямар ул мөрөө үлдээсэн хүн бэ гэдэг талаас нь ном бичиж байгаа гэлээ. Энэ талаараа “Ю.Цэдэнбал даргыг би мэднэ. Түүнтэй зургаан жил хамт ажилласан. Төв хорооны бүх нууцыг хадгалж, Улс төрийн товчооны бүх хурлын протоколыг хөтөлдөг байсан хүнийхээ хувьд энэ талаараа түүхэн үнэнийг гаргаж ирсэн ном бүтээхээр ажиллаж байна. Үндсэндээ номоо бичээд дууссан. Бал даргын 100 жилийн ойгоор хэвлэх санаатай байсан боловч бүтсэнгүй. Энэхүү номоо “Хөшигний ар дахь амьдрал” гээд нэрлэчихсэн байгаа. Түүхэн баримт, зураг хөрөгтэй хийхээр төлөвлөсөн. Ер нь Бал даргын тухай яриад байвал барагдахгүй. XX зуны монголчуудын манлай удирдагч хүн байсан. Би бол Их удирдагч гэж хэлнэ. Монгол Улс 1940 онд ямар байсан, үүнийг нь 24-хөн настай хүн хүлээж аваад өдгөө ямар болгов. Бичиг соёлтой, эрүүл, хөдөө аж ахуй, үйлдвэрлэл хөгжсөн улс болголоо. Хуучин нийгмийн үзэл суртлын талаар яригдах асуудал байгаа. Гэхдээ ард түмэн, улсынхаа хувьд түүхэн чухал зүйл бүтээсэн хүн юм аа. Хүнийхээ хувьд их зөөлөн, ямар нэгэн асуудал тавиад өрөөнд нь орохоор шууд шийдэж өгдөг. Хүнийг ялгаж харьцана гэсэн ойлголт ер гаргадаггүй хүн байсан. Энэ мэт Бал даргын талаар болоод тухайн үеийн улс төр, нийгмийн амьдралын талаар баримттай түүхэн үнэнийг гаргасан номоо удахгүй гаргана” гэж байлаа.

Монголчуудын бичгийн их соёлыг хадгалсан үнсэн самбар

Гэрэл зургуудыг Ц.МЯГМАРСҮРЭН

-ЭДИЙН ЗАСГИЙН ӨСӨЛТИЙГ МАРГААШДАА ЯАЖ ХАНГАХ ВЭ ГЭДГИЙГ ШИЙДЭХИЙН ТУЛД Л “ДИСКОВЕР МОНГОЛИА”-Г ЗОХИОН БАЙГУУЛЖ БАЙНА-

MIBG компанийн гүйцэтгэх захирал, эдийн засагч А.Билгүүнтэй ярилцлаа.

---

-Монгол олон улсын зах зээлээс хөрөнгө оруулалт татах боломж өндөр гэсэн ангилалд багтдаг гэдэг. Яг үнэндээ аль ангилалд нь багтдаг юм бол оо?

-Дэлхийд гадаадын хөрөнгө оруулалтыг татаж буй бүс нутгуудыг гурав ангилж байна. Хөгжсөн зах зээл, шинээр гарч ирж буй зах зээл, хөгжиж байгаа зах зээл гэж хувааж байгаа. Манай улс олон улсын мэргэжлийн хөрөнгө оруулагчдын нүдээр харахад шинэ зах зээлд багтдаг. Энэ зах зээлүүд нь хөрөнгө оруулагчдад өгөөжийнхөө хувиар ялгаатай. Америк, Герман, Сингапур зэрэг хөгжсөн улсуудын зах зээлийг харахад Засгийн газрынх нь бондын өгөөж зарим улсад тэг байхад, заримд нь дөрвөн хувь байдаг. Харин хөгжиж буй орон болох Турк, ОХУ, БНХАУ зэргийн хувьд харьцангуй эрсдэл өндөртэй, хөгжсөн улсуудаас өндөр өгөөжтэй байх жишээтэй. Гурав дахь буюу шинэ зах зээлд Монгол, Мозамбек, Мьянмар гэсэн гурван улс орж байгаа. Энэ гурван улсын Засгийн газрын бондын, томоохон компаниудын бонд болон хувьцааны өгөөж харьцангуй өндөр байдаг. Геополитик гэж яривал Туркт гарсан өөрчлөлттэй холбоотой хөгжиж буй болон шинээр гарч ирж байгаа зах зээлүүд рүү олон улсын хөрөнгө оруулагчид хөрөнгө оруулахаас татгалзаж эхэлсэн. Учир нь АНУ нэг талдаа Холбооны нөөцийн бодлогын хүүг чангалсан. АНУ 2008 оноос хойш мөнгөний хэт зөөлөн бодлого баримталж ирсэн. Энэ нь бодлогын хүүгээ харьцангуй бага байлгаж байж банкуудын зээл гаргах сонирхлыг нь төрүүлдэг. Үүнтэй холбоотойгоор бодлогын хүү харьцангуй бага байсан ч мөнгөний хэт зөөлөн бодлогоо эргүүлэн татаж, мөнгөний хатуу бодлого баримтлах болсон. Хатуу бодлоготой холбоотойгоор АНУ-д хүүгийн түвшин өндөрсөж байна. Долларын валютаар арилжаалагддаг хөрөнгүүд рүү хөрөнгө оруулах сонирхол хөрөнгө оруулагчдын дунд нэмэгдэж эхэлсэн. Эсрэгээрээ нөгөө талд хөгжиж буй улсууд буюу хамгийн сүүлд Турк улс хөрөнгө оруулагчдын анхааралд ороод байна. Туркийн лир он гарсаар 20 гаруй хувиар унасан. Лир унахтай зэрэгцээд хөгжиж буй улсуудад улс төрийн тогтворгүй нөхцөл байдал хөрөнгө оруулагчдын дунд маш их айдас төрүүлж байна. Туркийн лир унасан шалтгааныг хүн бүр мэдээгээр хараад ойлгож байгаа байх. Үүн дээр олон улсын санхүүгийн салбарт сонирхолтой нэг үзэгдэл бий болсон.

-Ямар үзэгдэл…?

-Туркийн лир унахтай зэрэгцээд бусад хөгжиж байгаа орнууд буюу Өмнөд Африк, Энэхтэг, ОХУ зэрэг улсуудын валют тухайн улсын дотоодын шалтгаанаас үл хамааран унаж эхэлсэн. Валютын энэ уналтыг эдийн засагчид агаар дуслаар халддаг ханиадтай зүйрлэсэн. Бүх хөрөнгө оруулагчдын итгэл Туркийн лирт алдарч байгаа бол үүнтэй адилхан бусад хөгжиж байгаа орнуудын валютад алдарна гэсэн хүлээлттэй байж, хоорондоо уралдаж зарах нөхцөл байдлыг үүсгэсэн.

-Энэ байдал манайд яаж нөлөөлөх бол?

-Яг үүнтэй зэрэгцэн манай улсад энэ байдал хэрхэн нөлөөлөх нь сонирхол татаж байна л даа. Сүүлийн хэдэн жилд зэс, нүүрсний үнэ харьцангуй өндөр байснаар манай эдийн засгийн өсөлт сэргэсэн тал бий. ОУВС-ийн өргөтгөсөн санхүүжилтийн хөтөлбөр хэрэгжсэнээр төсвийн сахилга бат харьцангуй сайжирч, эдийн засаг арай эрүүлжиж эхэлсэн дүр зураг ажиглагдаж байна. Гэтэл нөгөө талаас гаднаас нөлөөлөх шатахуун, нефтийн үнэ нэмэгдээд эхэлсэн. Хөгжиж буй болон шинэ зах зээлд олон улсын хөрөнгө оруулагчдын итгэл алдраад эхэлсэн нь манай улсад сөргөөр нөлөөлөх хандлагатай байна. Зэсийн ханш сүүлийн хоёр долоо хоногийн турш уналаа. Өнөөгийн байдлаар нэг тонн зэс 5700 орчим ам.доллар руу уруудаад буй. Энэ уналт нь бүс нутагт өрнөж болзошгүй худалдааны дайн, БНХАУ-ын эдийн засгийн тэлэлт нь өөрийнхөө хурдыг хадгалж чадахгүй байж магадгүй гэсэн хүлээлтээс үүдсэн. Яг ийм шалтгаанаар голлох металуудын үнэ унасан.

-Манай улсын хувьд эрсдэл мөн үү?

-Энэ бол манай улсын дараагийн нэг том эрсдэл мөн л дөө. Манайх бүсээ чангалдагаараа чангалж цаашдаа ч чангалах нь тодорхой. Голлох экспортын үнэ сайн байсан нь дампуурах эрсдлээс хэд хоногийн хугацаанд аварсан тал бий.

-Ийм эрсдлээс аврагдлаа гээд өсч хөгжинө гэдэг өрөөсгөл хэрэг байх, тийм үү?

-Үүнээс цааш манай эдийн засаг илүү хурдтайгаар өсөх, хөгжих дүр зураг бүрдээгүй байна. Манайд шалгагдаад туршигдчихсан ганцхан арга байдаг. Монгол Улсын эдийн засгийг дараагийн шатанд гаргаж, тэсрэлт хийх ганц арга бол гадаадын хөрөнгө оруулалтыг татах. Дараагийн шатанд гаргаж тэсрэлт хийе гэвэл уул уурхайн эрдсийн ордуудын шинэ нөөцийг нээж олох хэрэгтэй.

-Товчхондоо хөрөнгө оруулалт татаж байж хайгуулаа хөгжүүлэх нь ойлгомжтой. Ингэсэн нөхцөлд л улсын хөгжил гэж ярих нь ээ дээ?

-Эрдсийн шинэ нөөцийг нээхэд эдийн засагт хамгийн эерэг байж болох арга бол хөрөнгө оруулалт татах. Бодит эдийн засаг маань ямар байгаа вэ, улс төрийн нөхцөл байдал хэр билээ, сонгогчдын боловсрол аль түвшинд яваа вэ гэх мэт анхаарал татсан асуултууд бий. Энэ бүхэнд хариулт өгдөг ганц суваг бол олон нийтийн мэдээллийн хэрэгсэл юм. Энэ бүгдийн зөв хариултыг олохын төлөө, эдийн засгийн өсөлт хөгжлийг маргаашдаа яаж хангах вэ гэдгийг шийдэхийн тулд “Дисковер Монголиа”-г зохион байгуулж байна.

–“Дисковер Монголиа”-гийн өмнөх хурлуудаас ялгарах онцлогийг энэ гэж ойлголоо. Тэгэхээр дэлхийн хөрөнгө оруулалтын их урсгалаас Монгол гэдэг улс яаж илүү ихийг хүртэх вэ гэсэн асуулт төр засгийн анхааралд байх л юм байна…?

-“Дисковер Монголиа” –гийн хувьд нэлээд хэдэн шинэ зүйл хийгдэж байгаа. Хамгийн гол нь Монголд үйл ажиллагаа явуулж буй гадаадын хөрөнгийн бирж дээр бүртгэлтэй бүх компани “Дисковер Монголиа”-д оролцоно. Ер нь бүх компанийн ерөнхий захирал, гүйцэтгэх захирлууд оролцоно. Эдгээр компаниуд өөрсдийнхөө голлох хөрөнгө оруулагчид буюу олон улсын хөрөнгө оруулалтын сангуудыг урьж авчирч байгаа. Энэ нь нэлээд хэдэн ач холбогдолтой. Эдгээр хөрөнгө оруулагчид шинэ хөрөнгө оруулалтын төсөл хайж ирээгүй. Нэгэнт хөрөнгө оруулчихсан компанийнхаа үйл ажиллагаатай танилцах, тухайн компанийн үйл ажиллагаа явуулж байгаа Монгол Улсыг улстөрч, иргэдийнх нь хандлагаас эхлээд цаг агаарыг нь хүртэл сонжиж харах сонирхлоор ирэх есдүгээр сард хүрэлцэн ирнэ.

Үүнтэй зэрэгцээд “Дисковер Монголиа”-гийн зохион байгуулагчид мэргэжлийн хөрөнгө оруулагчдад Оюу толгойтой танилцуулах аяллыг санал болгохын зэрэгцээ улс төрийн шийдэл гаргагчидтай уулзах боломжийг нээж өгч байгаа. Учир нь эдгээр мэргэжлийн хөрөнгө оруулагчид Монголын талаар зөв бодит мэдээлэлтэй байх нь аль аль талдаа хэрэгтэй. Тэгэхээр эдгээр хөрөнгө оруулагчид төрийн байгууллага, улстөрчидтэй уулзана гэдэг нь асар их ач холбогдолтой. Хөрөнгө оруулагчдаас өмнө гадны бирж дээр гарсан уул уурхайн компаниуд маань өөрсдөө Засгийн газартайгаа дөрвөн сэдвээр ярилцаж, хаа хаанаа тулгарч байгаа асуудлаа ойлголцмоор байна.

Үүнд нэгдүгээрт, хууль эрх зүйн тогтворгүй орчин, гарч болох өөрчлөлтүүдийг анхаарах хэрэгтэй. Аливаа нэг өөрчлөлт гарахад хувийн салбарын компаниуд эрс эсэргүүцдэг. Нөгөө талдаа төр засаг нь тэрнийг нь тоохгүй байгаа юм шиг дүр зураг ажиглагддаг. Гэтэл яг үнэндээ хоёр талтай, хоёулантай нь уулзаад үзэнгүүт аль аль талдаа тодорхой хэмжээний зөв шалтаг, шаардлагуудыг яриад байдаг. Тэгэхээр яагаад, ямар өөрчлөлт хууль, эрх зүйн орчинд орох гээд байгааг аль аль талдаа тайлбарлаж ярих хэрэгтэй. Энэ өөрчлөлт орох юм бол тухайн хөрөнгө оруулалтын үйл явцад яаж нөлөөлөх вэ, компанийн ирээдүйд юу болох вэ гэдгийг шууд нүүр нүүрээ харж ярих ёстой. Хоёрдугаарт, татвартай холбоотой асуудлыг ярилцах хэрэгтэй. Татварын чиглэлээр хөрөнгө оруулагчид, Засгийн газар ба иргэний байгууллагын түвшинд уулзалт яриа хийх учиртай.

Гуравдугаарт, манай улсад уул уурхайн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулахад нийгмийн хандлага гэж зүйл бий. Ний нуугүй хэлэхэд нийгмийн хандлага тэр чигтээ уул уурхайн салбарыг үзэн ядаж байгаа юм шиг дүр зургийг сошиал орчинд үүсгэчихсэн. Энэ нөхцөл байдал яагаад бий болсон, цаашид яавал залруулах вэ, жинхэнэ хариуцлагатай уул уурхай гэдэг чинь юу вэ гэдэг талаар ярилцах шаардлагатай. Ялангуяа уул уурхайн компаниуд өчнөөн саад бэрхшээл туулж байж төрөөс зөвшөөрлөө авдаг. Авсных нь дараа орон нутгийн иргэд ажлыг нь хийлгэдэггүй. Засгийн газрын шийдвэр илүү хүчтэй юу, орон нутгийн шийдвэр илүү хүчтэй юу гэдэг асуудал гарч ирдэг. Үүнийг ярилцаж хамтарсан шийдвэр гаргах асуудал дэвшүүлээд байгаа. Дөрөвдүгээрт, Монгол Улсад ус гэдэг асар их ач холбогдолтой.

Усны нөөц багатай учраас уул уурхайн салбар үүнийг хэрхэн байгаль орчинд ээлтэй байдлаар ашиглах вэ гэдэг тал дээр ярилцах хэрэгтэй. Устай холбоотой буруу ойлголт олон нийтийн дунд их байна. Үүнийг хэрхэн залруулах вэ гэдэг нь бидний гол асуудал. Уурхайгаас болж ган гачиг үүссэн гэх зэрэг маш олон явган цуу яриа гарах болсон. Энэ бүгдийг салбараараа ярилцах хэрэгтэй. Бидний өмнө тулгарсан энэ мэт асуудлыг хөрөнгө оруулагчдын өмнө ил тавиад байх нь тийм чухал биш. Тэр үүднээсээ чуулган болохоос өмнө эдгээр асуудлыг өөр зуураа хөндөж хэлэлцэнэ. Чуулганаар мэргэжлийн хөрөнгө оруулагчдыг түлхүү оролцуулж, тэдэнд эх орноо зөвөөр таниулах шаардлага бидэнд бий.

–“Дисковер Монголиа” чуулганы онцлох итгэл гэвэл…?

-Миний хувьд Монгол Улсын геологийн потенциалийн тухай илтгэлийг онцгойлон сонирхож байгаа. Сүүлийн үед залуусын ихээр сонирхох болсон криптовалют, хиймэл оюун ухааны технологийн зах зээлээс илүү сонирхолтой зах зээл гэж би хувьдаа хардаг. Сүүлийн гурван жилийн хугацаанд уул уурхайн салбарын ач холбогдлыг ойлгосон төрийн шийдвэрүүдтэй холбоотойгоор гадны хөрөнгө оруулагчдын Монголд итгэх итгэл харьцангуй сэргэж эхэлж байна. Манайд урьд нь идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулдаг хайгуулын дөрвөн компани байсан бол Степ голд гээд тав дахь компани Торонтогийн хөрөнгийн бирж дээр хөрөнгө босгоод орж ирлээ.

Сүүлийн хоёр жилд эдгээр компаниуд харьцангуй их хэмжээний мөнгийг хөрөнгийн биржээс татаж чадаж байна. Эд чинь олон улсын хөрөнгө оруулагчдын өмнө Монголыг илтгэх нэрийн хуудас болдог. Тэгэхээр ийм компаниуд олширно гэдэгт эргэлзэхгүй байна. Өөр нэг зүйлийг онцолж хэлэхэд энэ компаниудын хувьцааны ханш 2012-2013 онд хүрч байсан хамгийн доод хэмжээнээсээ дээшлээд эхэлчихсэн. Дээшлээд эхлэхээр тухайн компанийн хувьцаа эзэмшигчид ашигтай ажиллаад эхэлсэн гэсэн үг. Эдгээр хувьцаа эзэмшигчдийг цааш хэрхэн батлах, дараагийн хувьцаа эзэмшигчийг хэрхэн татах вэ гэдэг асуудал үүснэ. Энэ компаниудын өмнө тулгамдсан асуудлууд их байгаа. Тэгэхээр тэр бүхнийг шийдэх хэрэгтэй.

–“Дисковер Монголиа”-гаас юу хүлээж байна вэ?

-Энэ чуулганыг зорьж ирэх мэргэжлийн олон хөрөнгө оруулагчид Монголд нэмж хөрөнгө оруулах шийдвэртэй болоод буцаасай гэж хүсч байна.