Month: August 2018

Монгол Улсын зөвлөх инженер Ж.Цэвээнжавтай ярилцлаа.

-Газрын тосны гэрээний олон төрлүүд байдаг. Манай улсын хувьд бүтээгдэхүүн хуваах гэрээ хэрэгждэг. Энэ хэр зөв шийдэл вэ?

-Газрын тос бол худалдаа арилжааны талбар биш. Уул уурхай, барилгын салбараас ялгаагүй бүтээн байгуулалт, үйлдвэрлэлийн салбар. Мэргэжлийн агентлаг бий болсон ч олигтой ажиллаж чадсангүй. Хамтын хайгуулын гэрээ, үйлчилгээний гэрээ, бүтээгдэхүүн хуваах гэсэн хэлбэрүүдээр газрын тосны гэрээг хийдэг. Эдгээрээс эзэн орондоо хамгийн муу гэрээ нь бүтээгдэхүүн хуваах гэрээ юм.

-Тэгвэл бид хамгийн муу хувилбарыг нь сонгочихсон болж таарах нь ээ?

– Мөнгө байдаг бол үүнээс өөр хэлбэрээр гэрээ хийх боломжтой. Дэлхийн томоохон улс орнууд бол бүтээгдэхүүн хуваах гэрээг сонгодоггүй. Манайх шиг буурай хөгжилтэй оронд бүтээгдэхүүн хуваах гэрээ байгуулахаас өөр аргагүй гэсэн тайлбар бий л дээ.

-Нефть боловсруулах үйлдвэр барих гэхээр мөнгөгүй гэсэн зовлон бас яригдаад байдаг шүү…?

-Ямар ч асуудалд гарц бий. Уул уурхайн салбараас олсон ашгаа газрын тосны боловсруулах үйлдвэр рүү оруулж болно шүү дээ. Монгол Улс олборлогч орон болон нөөцөөрөө дэлхийд 33 дугаарт жагсдаг. Гэтэл манайд бодитой хийсэн бүтээн байгуулалт цөөхөн байна. “Эрдэнэт үйлдвэр” ХХК, “Говь” ХХК шиг үндэсний үйлдвэр бол газрын тосны үйлдвэр юм. Тосчин байхын тулд тосны төлөө сэтгэлтэй байх ёстой. Нөөц ихтэй учир дэлхийн улс орнууд манай ашигт малтмалын сонирхох нь аргагүй. Монголд бензин, хар төмөр хоёр хамгийн хэрэгтэй. Манайд цементийн үйлдвэр олноороо байгуулагдсан. Одоо хар төмрөөр арматур төмөр хийж байшин барих л үлдлээ. Ингэснээр утааг бууруулах боломжтой -Газрын тос боловсруулах үйлдвэр барих талаар олон жил ярьсан ч ажил болсон юм өнөөхөндөө алга. Саяхан Сайншандад газрын тос боловсруулах үйлдвэрийн дэд бүтцийн ажил эхэллээ гэсэн мэдээ дуулдаж байсан. Аль нь зөв хувилбар гэж та бодож байна?

-Би үйлдвэр барих 12 төслийг судалж үзэж байлаа. Зургаан үйлдвэрийнх нь шав тавих ёслолд оролцсон. Анх Дорноговь аймгийн Зүүнбаянд газрын тосны үйлдвэр барина гэж яригдаж байсан. Дараа нь НИК-ийн үйлдвэр гэж хэсэг ярьсан шүү дээ. За тэгээд “Оюуны ундраа”-гийн “Зүүнбаян Рефайнер, Дарханы үйлдвэр, “Сод Монгол”-ынх гээд олон төсөл яригдсан. Минийхувьд эдгээрийн алийг нь ч шүүмжлэхгүй. Газрын тос бол наймааны биш харин үйлдвэрлэлийн салбар. Манайх шиг оронд өөрсдийн хэрэгцээгээ хангаад, хоёр хөршийнхөө дургүйг хүргэчихгүйажиллахаас өөр зөв шийдэл үгүй.

-Таны хувьд газрын тос боловсруулах үйлдвэрийн менежментийг ямар аргаар хэрэгжүүлбэл зүгээр вэ?

-Газрын тос боловсруулах үйлдвэр дээр улс төрийн буруутайүйл ажиллагаа, хөрөнгө мөнгө, нөөц бага зэрэг янз бүрийн шалтгаан байгаа. Гэхдээ болгоё гэвэл арга мундахгүй. Дэлхийн газрын тос боловсруулах үйлдвэрийн технологи бол нэрэх бас дахин нэрэх. Айргийг нэрээд архи, архийг нэрээд арз, арзыг нэрээд хорз, хорзыг нэрээд хор болдог гэдэг. Биднийхувьд бусдыг дагадаг сэтгэлгээнээсээ салах хэрэгтэй. Манайулсын шатахууны нийт хэрэгцээ хэрэглээ нэг сая тонн. Тэгэхээр нэг нөхөр шууд нэг сая тонны хүчин чадалтаймонополь үйлдвэр байгуулах гээд байдаг.

Манайорны газар нутгийн хэмжээ том учраас газрын тосны үйлдвэрлэлийг бүсчилсэн хөгжлийн онолоор зохицуулах ёстой. Өөрөөр хэлбэл, газрын тостойбүс нутагт нь тухайн бүсээ л шатахуунаар хангах хэмжээнийүйлдвэр барих хэрэгтэй. Жишээ нь Зүүнбаянд 150 мянган тонны үйлдвэр барьж болно. Төвийн бүсийн хэрэгцээг Оросоос хангаад явж болно. Баруун бүсэд газрын тосны хайгуул хийгдэж байна. Хайгуул хийгээд үр дүнд хүрэхгүйбол Казахстан улсаас шатахуунаа авч болно.

-Таны ярианаас нэг том үйлдвэр гэж зүтгэхгүйгээр жижиг хүчин чадлын үйлдвэрүүдийг бүс нутгийн онцлогоос хамаарч барих ёстой гэсэн ойлголт авлаа. Газрын тосны үйлдвэр барих санаа бодит ажил болно гэдэг утгаар нь та ийм хувилбар хэлж байна уу?

-Нэг талаас тэгж ойлгож болно. Хэрдээ таарсан жижиг үйлдвэр байгуулж, шинэ технологи оруулж ирэх нь зүйтэйгэж бодож байна. Бид газрын тосыг боловсруулахдаа өөр шинэ технологи нэвтрүүлэх хэрэгтэй. Нэрэх технологиор дагнасан бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг байвал зүгээр. Манайхан Евро-5 үйлдвэрлэнэ гээд байна. Евро-5-ыг Оросоос авч болно шүү дээ. Евро-5-ын хэрэглээ бага учраас заавал дэлхийн стандартад нийцсэн бүх бүтээгдэхүүнийг хийнэ гэж туйлшрах хэрэггүй. Ингэхдээ нэгдүгээрт, импортолж байгаа шатахуунаа төвийн бүсэд 50 хувь, газрын тосны нөөцтэйбүсэд 25 хувийг нийлүүлэх замаар либералчилсан бодлого баримтлах хэрэгтэй Хоёрдугаарт, боловсруулах үйлдвэрийн технологид нано түвшин технологийг нэвтрүүлэх нь зүйтэй. Түүхийтосоо сэгсрээд холих зэргээр өөрөөр боловсруулж олон янзын бүтээгдэхүүн гаргалгүйганцхан дизель түлш гаргавал нийт хэрэглээний62 хувийг хангана. Монголын газрын тосны хэрэглээнийдийлэнхийг уул уурхайн салбар эзэлдэг. Тэр утгаараа шатахууны хэрэглээнийихэнх нь дизель түлш байдаг. Бусад шатахуунаа ОХУ болон өөр гадны орнуудаас импортолж болно. Би Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн сайдад бензинийүнээр оролдож байхаар газрын тосны хайгуул олборлолтоо эрчимжүүлээд, боловсруулах үйлдвэрээ барихаа бод гэж хэлсэн удаатай.

-Бага хүчин чадлын үйлдвэрийг бүсчилж барих гэсэн санаа өмнө нь дуулдаж байгаагүй юм байна…?

-Ингэж сэтгэлгээнийөөр хандлага гаргахаас аргагүйбайна. Бага хүчин чадлын үйлдвэр байгуулах хэрэгтэй. Хуванцар сав хайлуулаад шатахуун үйлдвэрлэх, хоолны хаягдлаас тосыг нь ялгаж нэрээд шатахуун гаргасан тохиолдол байна. Хамгийн гол нь ийм шийдэл бүрд анхаарал хандуулаад стандарт ном дүрмийг нь л тогтоогоод өгчих хэрэгтэй. Стандарт, хууль журмын дагуу шаардлага тавихаас өөр зүйл байж болохгүй. Бизнесийг бүр либериалчлах ёстойгэж хэлэх гээд байна л даа.

-Газрын тосны тухай хуулинд засаж сайжруулмаар зүйл юу байна? Төрөөс хэрэгжүүлж байгаа бодлогын талаар ярилцлагаа үргэлжлүүлье?

-Газрын тосны хууль анх 1997 гарснаас хойш 2014 онд арайгэж нэг өөрчлөгдсөн. Гэсэн хэдийч зарим нэг шинэчлэх зүйлс байсаар байна. Газрын тосны тухайхуулинд нэн яаралтайүндэснийбайгууллага, мэргэжилтэн ажиллагсдын оролцоог хуульчлах ёстой. Тэгэхгүйбол ямар ч тендер зарлаад нэмэргүй. Ажилчдын эзлэх хувийг тавь тавин хувь байхаар төлөвлөсөн нь бий. “Петрочайна Дачин Тамсаг” ХХК-д ажилладаг 600 хүний300 нь монгол ажилчид байна. Гэтэл тэнд зуны улиралд туслан гүйцэтгэх ангиуд ирж, 6000 гаруйажилчин цугладаг.

-Үндэсний ажилчдын оролцооны талаар 2014 онд хуульд өөрчлөлт ороход мэргэжлийн хүмүүс санаа оноогоо хэлсэн үү?

-2014 онд хууль батлагдахад судлаач, газрын тосны мэргэжилтнүүдийн санааг тусгаагүй. Жишээ нь, ажилчдын квотыг Хөдөлмөрийн яам мэддэг юм гээд Хөдөлмөрийн хуулиар зохицуулахаар болсон. Гэтэл өнөөдөр Хөдөлмөрийн хуулиар зохицуулж байгаа нь аль вэ гэж асуумаар дүр зурагтайл сууцгааж байна. “Петрочайна Дачин Тамсаг” ХХК-аас гурван тэрбумын долларын хөрөнгө оруулсан. Үүнийхоёр тэрбум гаруйдоллараар нь 1500 гаруйцооног өрөмдсөн байдаг. Үүнээс Монгол хүн нэг ч төгрөгийн цалин аваагүй. Өрмийн анги, туслан гүйцэтгэх анги цаад байгууллагаас санхүүждэг юм. Гэтэл манайөрмийн салбарынхан ямар билээ. Дэлхийн түвшинд ажиллаж байна шүү дээ. Хөрөнгө оруулалтын таатайнөхцөлөө бага багаар чангалж болох л байсан гэж боддог. Үүн дээр Газрын тосны агентлагийн үе үеийн дарга нар үнэхээр хариуцлагагүйажилласан.

-Газрын тосны салбарт мэргэжлийн ажилтан дутмаг гэсэн шалтгаанаар дотоодоос хүн авдаггүй юм болов уу?

-Магистр, докторын зэрэг хамгаалсан хүмүүс “Петрочайна Дачин Тамсаг” ХХК-д оператор хийж байна. Газрын тосны чиглэлийн мэргэжилтэн хангалттайбий. Газрын тос боловсруулах үйлдвэр байгууллаа гэхэд ч боловсон хүчин тулгамдсан асуудал биш. Газрын тосны салбар боловсон хүчнийхувьд санаа зовохооргүйболчихсон.

-Сүүлийн үед хуурамч шатахууны талаар яригдах боллоо. Энэ тал дээр та ямар бодолтой яваа вэ?

-2006 оны Газрын тосны тухайхуулинд “Химийн нэгдлүүдийг газрын тос гэнэ” гэж заасан байгаа. Газрын тосны үйлдвэрлэлд химийн нэгдлүүдийг ашиглаж байгаа. Үүнийг хуурамч шатахуун үйлдвэрлэлээ гэж татвар нэмж болохгүй. Харин стандартад нийцэж байгаа эсэхийг хянаад болзол хангахгүйтохиолдолд үйлдвэрийг нь хааж болно. Машины гаалийн татвар нэмэгдсэнээс болж эд ангиар нь задалж оруулж ирээд дараа нь угсарсан тохиолдол бий. Төр засгийн буруу шийдвэр удаа дараа гарсаар байгаа нь эрх баригчдын буруу гэж шууд хэлэхэд хэцүү. Минийхувьд салбарын мэргэжилтнүүдийн буруугаас болдог гэж боддог. Салбарын сайд нар нь мэргэжлийн бус байж болно. Харин агентлагийнхан мэргэжлийн хүн байх хэрэгтэй. Учир нь тэднийүгээр төр засгийн үйл ажиллагаа явагддаг.

Ерөнхий сайд Хятадад айлчлах үеэрээ тус улсын Экзим банкны 300 сая ам.долларын хөнгөлөлттэй зээлээр шинэ цэвэрлэх байгууламж барих гэрээг байгуулсан. Зундаа өмхий үнэрт дуниартах нь холгүй суудаг улаанбаатарчуудад үүн шиг сайхан мэдээ үгүй. Нийслэлчүүдэд хүлээлт үүсгээд буй уг ажлыг Барилга хот байгуулалтын сайд Х.Баделхан ахалсан. Бүр тэрээр хар толгойгоороо хариуцаж байгаа. Учир нь Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх “Бид нийслэлийн цэвэрлэх байгууламжийг шинэчлэх, барих талаар их удаан ярилцсан. Одоо бодит ажил болгох цаг ирсэн байна. Ярих бус ажилдаа оръё. Цаашид энэ ажлыг Барилга хот, байгуулалтын сайд Х.Баделхан та хар толгойгоороо хариуцан ажиллана” хэмээн үүрэгдсэн билээ.

Төв цэвэрлэх байгууламжийг барихад 2-4 жилийн хугацаа шаардагдана гэж Хятадын талаас мэдэгдсэн. Шинэ цэвэрлэх байгууламжийг барихдаа өмнөх буюу Францын “Артелиа Вилл энд транспорт” ХХК-ийн боловсруулсан Төв цэвэрлэх байгууламжийн ТЭЗҮ-ийг ашиглах гэнэ. Харин Хятадын тал өөрсдөө шинээр дахин ТЭЗҮ хийх саналтай байгаа гэх мэдээлэл байна. Хэрэв энэ үнэн бол хотынхны шинэ Төв цэвэрлэх байгууламжтай болж, өмхий үнэрээсээ сална гэх хүсэл биелэхэд дахин багагүй хугацаа шаардагдах бололтой. Энэ талаар Барилга, хот байгуулалтын сайд Х.Баделханаас тодруулахад “Шинэ Төв цэвэрлэх байгууламж өмнө нь яригдаж байсан ТЭЗҮ-ээр хийгдэнэ. Францын “Артелиа Вилл энд транспорт” ХХК-ийн боловсруулсан ТЭЗҮ-ээр хийгдэнэ гэсэн үг. Энэ бол олон улсад алдартай компани. ТЭЗҮ-ийн хувьд дэлхийн стандартын шаардлага хангасан. Одоогоор ажлыг гүйцэтгэх компани шалгаруулж байгаа. Тун удахгүй ямар компани Төв цэвэрлэх байгууламжийг барих нь тодорхой болно. Гүйцэтгэгч компанийг сонгочихвол ажил эхлэхэд бэлэн” гэв. Мөн Сангийн сайд Ч.Хүрэлбаатар “Шинэ цэвэрлэх байгууламжийн ажил хугацаандаа хийгдэнэ” хэмээн цахим хуудаснаа жиргэжээ.

Төв цэвэрлэх байгууламжийг БНХАУ-ын хөнгөлөлттэй зээлээрбарьж байгаа тул тус улсын компани гүйцэтгэлийг хийх аж. Тиймдээ ч Хятадын компаниудын дунд хаалттай тендер зарлагдаж байгаа гэнэ. Цэвэрлэх байгууламж барих үед Мянганы сорилтын сангийнхан буцалтгүй тусламжаар цэвэрлэсэн усыг дахин боловсруулах тоног төхөөрөмж суурилуулж өгөхөөр болжээ. Энэхүү төхөөрөмжийн тусламжтайгаар Төв цэвэрлэх байгууламжаас гарсан усыг дахин боловсруулан “ДЦС-3”, “ДЦС-4”-т нийлүүлэх боломжтой юм байна. Мөн шинэ цэвэрлэх байгууламжийн хувьд хоногт 250 метр.куб бохир ус хүлээн авах хүчин чадалтай байх давуу талтай аж. Ямартай ч шинэ цэвэрлэх байгууламжтай болсноор нийслэлийнхэн ойрын 30 жилдээ айх айдасгүй байж болох юм байна. Төв цэвэрлэх байгууламж нь 1964 онд ашиглалтад орсон. Хоногт 160-190 мянган метр.куб ахуйн болон үйлдвэрийн бохир ус хүлээн авч цэвэрлэдэг. Гэсэн хэдий ч лаг боловсруулах байгууламж байхгүйгээс шалтгаалж хоногт 1000-1200 метр.куб буюу 10 тонны даацтай машинаар өдөрт 100 удаа зөөх хэмжээний нойтон лагийг ил талбайд усгүйжүүлэн хатаадаг юм байна. Үүнээс үүдэн 900 мянган метр.куб лаг хуримтлагдан байгаль орчин, агаар, хөрс бохирдуулж, иргэдийн эрүүл мэндэд ноцтой нөлөөлсөөр байгаа ажээ.

Тэгвэл шинэ Төв цэвэрлэх байгууламж барих хүртэл өмхий үнэрийг хэрхэн дарах талаар Барилга хот, байгуулалтын сайд Х.Баделханаас тодруулахад “Үнэр байхгүй болсон. Одоо Төв цэвэрлэх байгууламжийг барих хүртэл гарч байгаа усыг стандартын шаардлага хангасан байлгахын тулд цэвэрлэх байгууламжид багагүй шинэчлэл хийж байгаа. Тиймдээ ч гарч байгаа усны чанар сайжирч байгаа гэж ойлгож болно. Хоёрт, Японы компанитай гэрээ хийсний дагуу 50 жил хадгалагдсан лагийг хар бордоо болгож байна. Одоо бол үнэр дарагдаж байгаа. Хуучин шиг үнэр байхгүй болсон. Гэхдээ тэр хавьд маш олон арьс ширний үйлдвэр байдаг юм билээ. Тэдгээрийг нүүлгэхгүй бол үнэр бүрэн дарагдахгүй” гэсэн юм.

Төв цэвэрлэх байгууламжийн үнэргүйжүүлэх ажлыг дөрөвдүгээр сараас эхлэн эрчимжүүлжээ. Одоогоор төв цэвэрлэх байгууламж ашиглалтад орсноос хойш буюу 50 гаруй жилд хуримтлагдаад байсан 250 мянган метр.куб хур лагийг биологийн аргаар үнэргүйжүүлж, бактераар хоргүйжүүлэн бордоо болгон хувиргах ажил хийгдэж эхэлжээ. Япон эрдэмтдийн гаргаж авсан энэ бактерийг Япон монголын хамтарсан компаниуд хамтран үржүүлж, агаарт дэгдэх үнэр, орчинд тархах халдварыг устгах ажлыг гүйцэтгэж байгаа юм байна. Уг ажил тавдугаар сарын 22-ноос эхэлжээ.

Энэ талаар “Эко тайхи” компанийн гүйцэтгэх захирал Ш.Ганчимэг “Эко энергийн систем” компани манайхтай хамтарч энэ ажлыг хийж байгаа. Хоккайдогийн их сургуулийн эрдэмтэд, судлаачид уг бактерийг гаргаж авсан. Энэхүү бактери нь Японы маш олон газар туршигдсан байдаг. Фүкүшимагийн атомын цахилгаан станцын дэлбэрэлтийн нөлөөгөөр үүссэн хөрсний бохирдлыг уг бактериар цэвэрлэсэн юм. Ингэхдээ хамгийн хортой цацраг идэвхт бодисуудыг багасгасан туршилт бий. Төв цэвэрлэх байгууламж дээр дээрх бактерийг ашигласнаар үнэр эрс багасч байгаа.

Бид энэхүү бактерийг ашиглахдаа нэн тэргүүнд үржүүлдэг. Үржүүлэх процесс нь маш нарийн. Технологийн дагуу хийхгүй бол бактери дахин үрждэггүй. Үртэс, модон материал дээр сайн үрждэг. Иймд бид үртсэнд энэхүү бактерийг үржүүлж байгаа. Ойгоо цэвэрлэж бас үнэрээсээ салж байгаа давуу талтай. Лаг эргээд бордоо болно. Бордоог цаашид яах талаар судалгаа шинжилгээг давхар хийгээд явна. Ямартай ч ойн болон уул уурхайн нөхөн сэргээлтэд бүрэн ашиглах боломжтой байх болов уу гэж харж байна” гэлээ.

Түүнчлэн Төв цэвэрлэх байгууламжийн цэвэршүүлэлтийн хувийг сайжруулах зорилгоор улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар хоёр тунгаагуур, био цөөрөм барьж байгаа юм байна. Ингэснээр Төв цэвэрлэх байгууламжийн цэвэрлэгээний түвшин дээшилж, Туул голд нийлүүлэгдэх усны чанар сайжрах үр дүнтэй гэнэ. Хур бороо ихтэй байгаагийн улмаас хоногт цугларах бохир усны хэмжээ 200 мянган тонн давах болсон талаар ч албаныхан онцолсон. Мөн бохир усны цэвэршүүлэлт 75-85 хувьтай байгаа гэсэн.

Ямартай ч холбогдох албан тушаалтнуудын хэлж байгаагаар цэвэрлэх байгууламжаас гарах эвгүй үнэр тодорхой хувиар буурч байгаа аж. Энэ талаар “Ногоон титэм” лабораторийн эрхлэгч, химич Б.Алтангадас “Бидний зүгээс Төв цэвэрлэх байгууламжийн үнэрт шинжилгээ хийж байгаа. Янз бүрийн үнэрт бодисуудыг агаарт ямар хэмжээгээр дэгдэж байгаа эсэхийг бид шинжилж байгаа юм. Бид эцсийн дүгнэлтээ арваннэгдүгээр сард хүлээлгэж өгнө. Урьдчилсан дүгнэлтээр цэвэрлэх байгууламжийн үнэр 30-50 хүртэлх хувиар буурсан.

Ерөнхийдөө агаарт дэгдэж буй бодисууд бидний биед нөлөөлж, шууд өвчлөл үүсгэх нь харьцангуй бага. Гэхдээ удаан хугацаагаар дотор нь ажиллаж байгаа, ойр орчимд амьдарч буй хүмүүсийн төв мэдрэлийн систем, зүрх судаст нөлөөлж болохуйц бодисууд ялгарч байгаа” гэлээ.

Тэгвэл Төв цэвэрлэх байгууламжийн үнэр буурсан эсэх нь иргэдэд хэрхэн нөлөөлж байгаа талаар иргэдээс тодрууллаа. Хан-Уул дүүргийн 10 дугаар хорооны иргэн Х.Оюунаа “Цэвэрлэх байгууламжийн үнэр өглөө, оройдоо бол заавал үнэртдэг. Үнэртэж байх үед л цонхоо онгойлгоно гэж саналтгүй л байдаг юм. Гэхдээ багассан байж болох талтай. Өмнө нь зарим тохиолдолд цонх, тагт бүгд хаалттай байхад ч үнэртээд байдаг байсан. Ойрд угаартуулах шахам үнэртэх нь гайгүй л байна. Ер нь нэг мөсөн арилчихвал муухай үнэр ороод ирэх вий нялх хүүхдэд маань муугаар нөлөөлчих вий гэж санаа зоволтгүй л цонхоо дэлгээд байж баймаар санагддаг. Энэ үнэрээс болж цонхоо дураараа нээж чаддаггүй гэсэн үг шүү дээ. Зундаа цонхоо онгойлгох эрхгүй, өвөлдөө утаа, өмхийнд дарагдана гэдэг хүсээд байх зүйл биш. Тэр зовлонг төв цэвэрлэх байгууламжтай ойр байдаг, үнэр нь салхинд ирж үнэртдэг айл өрхүүд сайн мэднэ дээ” гэж ярьлаа.

Харин Хан-Уул дүүргийн тавдугаар хорооны иргэн Н.Ганцэцэг “Манайх яармагийн буудлын ойролцоо учир цэвэрлэх байгууламжийн үнэр үе үе л үнэртдэг. Заримдаа бүр айхтар үнэртэнэ. Ямар тохиолдолд тэгж их үнэртдэгийг сайн хэлж мэдэхгүй л байна. Төв цэвэрлэхийн үнэр буурсандаа биш салхи, хаанаас байна гэдэгтэй л холбоотой болов уу. Яахав бага ч гэсэн буурч байгаа нь сайшаалтай л юм. Гэхдээ бид заавал өмхий үнэртэж, тав тухтай амьдрах боломжоо алдах ёсгүй шүү дээ. Төв цэвэрлэх байгууламжтай ойр амьдардаг нь бидний буруу биш гэдгийг төр, засгийнхан ойлгох хэрэгтэй” гэв.

Хэдий шинэ цэвэрлэх байгууламж барих хүртэл үнэрийг дарахаар дор бүрнээ анхаарал хандуулж байгаа ч шинээр барихаас нааш үнэр бүрэн дарагдах эсэх нь эргэлзээтэй. Хэрэв Төв цэвэрлэх байгууламж барих компаниа энэ хавартаа багтаан Хятадын талыг сонгуулчихсан бол зуны дэлгэр цаг гэж налайн суулгүй барилгын ажлаа эхлүүлчих боломж бидэнд байсан. Ингэж чадвал үнэр дарах гэж зовж суух цаг багасах нь ойлгомжтой. Нэгэнт л хоёр улс Төв цэвэрлэх байгууламж барихаар сэтгэл шулуудсанаас хойш яаравчлах нь зүйтэй юм. Иймд хар толгойгоороо хариуцсан салбарын сайд маань дахин нэг анхаарах нь зүйтэй болов уу.