Month: June 2018

Гэрэл зургийг Ц.МЯГМАРСҮРЭН

УИХ-ын гишүүн, Ардчилсан намын дарга С.Эрдэнэтэй ярилцлаа.

-Таны санаачилсан Зээлийн хүүгийн дээд хязгаар тогтоох болон мөнгө хүүлэлттэй тэмцэх тухай хуулийн үзэл баримтлал УИХ-аар хэлэлцэгдээд дэмжсэнгүй. Хуулийн төсөл батлагдсан бол ямар зохицуулалт хийгдэхээр байсан бэ?

-Банк санхүүгийн үйл ажиллагаа төрөөс ямар ч зохицуулалтгүй явж ирсэн. Өөрөөр хэлбэл 28 жил ямар ч дарамт шахалтгүй, чөлөөтэй явж ирсэн гэсэн үг. Төрийн зохицуулалт хийгдэхгүй явснаас болж банк, санхүүгийн байгууллага монополь болсон. Бүр вант улс шиг болчихсон юм. Сүүлийн арван жил банк санхүүгийн байгууллагын нийт актив зээлийн эх үүсвэр 6.8 дахин өссөн. Ингэж өссөн хэр нь зээлийн хүү ерөөсөө буураагүй. Нөгөөтэйгүүр зээлийн эрэлт, нийлүүлэлт тодорхой хэмжээгээр зохицуулагдах ёстой. Гэтэл зээлийн эрэлт өндөр хэвээрээ байхад нийлүүлэлт нь хуучнаараа бага буюу хомсдолтой байгаад байдаг.

Монголбанкны Мөнгөний бодлогын газрын захирал Б.Баярдаваа Эдийн засгийн байнгын хорооны хуралдааны үеэр надад “Сүүлийн жилүүдэд арилжааны банкуудад Монголбанк долоон их наяд төгрөгийн дэмжлэг үзүүлсэн” гэж ярьсан. Үнэхээр дэмжлэг үзүүлсэн бол энэ мөнгө хаашаа орсон юм бэ. Монголд банк, санхүүгийн байгууллагуудад төрийн зохицуулалт хийх зайлшгүй шаардлага тулгарчихсан байна. Нийт мөнгөний урсгал буюу активийн 95 хувь нь арилжааны банкуудад төвлөрчихсөн байгаа. Яагаад арилжааны банкууд ийм их хэмжээний мөнгөний урсгалыг бариад байна гэхээр өндөр хүүтэй хадгаламжийг төлдөг болчихсон юм. Тэгэхээр өндөр хүүтэй хадгаламж байгаа цагт хувь хүн байна уу, аж ахуйн нэгж байгууллагууд ч байна уу ялгаагүй өөрийнхөө мөнгийг ямар нэгэн хөрөнгө оруулалтад хийж, эрсдэлтэй байдал үүсгэж байхаар гээд шууд хадгаламжинд байршуулдаг. Ингээд амар тайван, ямар ч алдагдал, эрсдэлгүй, хуулийнхаа дагуу хүүгээ хүртээд суудаг. Мэдээж энэ нь тэдэнд ашигтай. Зарим аж ахуйн нэгж байгууллагууд гадаадаас маш бага хүүтэй мөнгө татаж оруулж ирээд түүнийгээ Монголын арилжааны банкуудад өндөр хүүтэй хадгаламжинд байршуулдаг болж. Тэр дундаас нь мөнгө хүүлж, хөлждөг. Ямар ч ажил хийхгүй, зүгээр сууж байгаад зардалгүй, эрсдэлгүй хүүгээр мөнгө хүүлэх ийм үйл ажиллагааг ч явуулж байна.

Энэ бүгдийг таслан зогсоохын тулд уг хууль өндөр ач холбогдолтой байсан.

Хоёрдугаарт, Монголд хөрөнгийн зах зээл яагаад хөгжихгүй байна вэ. Яагаад улс орны бүтээн байгуулалтад хувийн хэвшлийн оролцоо бага байна вэ. Зөвхөн гадаадын хөрөнгө оруулалт, эсвэл улсын төсвийн хөрөнгө оруулалт дээр тогтож байна шүү дээ. Энэ бүгд үндсэндээ банкны гаж тогтолцоонд байгаа юм. Тийм учраас зээлийн хүүгийн дээд хязгаарыг хуульчилж өгье, тэрхүү хязгаараас давсныг нь мөнгө хүүлэлт гэж үзээд хариуцлага тооцдог байхаар энэ хуулийн төслийг санаачилж, өргөн барьсан.

-Заавал төрийн зохицуулалт хийх шаардлага байгаа юм уу?

-Зээлийн хүүгийн дээд хязгаарыг хуульчлаад өгөхөөр банкны хадгаламжийн хүү дагаад буурна. Хадгалам-жийн хүү буурахаар банкинд мөнгөө хадгалуулж хүүгээр нь хөлждөг иргэд, аж ахуйн нэгж байгууллагууд өөр ашигтай зүйл рүү хөрөнгөө чиглүүлдэг болно. Энэ дагуу тэр хүмүүс хаана, ямар ашигтай хөрөнгө оруулалт, бизнес байна гэдгийг эрж хайж эхэлнэ. Ингэснээрээ улсын эдийн засагт томоохон хөшүүрэг болж өгөх юм болов уу гэж харсан. Тэр утгаараа уг хуулийн төслийг санаачилсан. Гэхдээ дан ганц зээлийн хүүг бууруулах гээд байгаа юм биш.

Нөгөө талаасаа баялаг бүтээж байгаа, жижиг дунд үйлдвэрлэл эрхэлж буй байгууллага, хувь хүмүүст банкны зээлийн хүү гэдэг үнэхээр хэцүү дарамт болдог. Хамгийн багадаа жилийн 20, 30 хувийн хүүтэй зээлийн дор босч, ашигтай ажиллана гэдэг боломжгүй, хэцүү зүйл. Хамаг юмаа барьцаанд алдана, сүүлдээ дампуурна. Юун нөгөө бизнес, үйлдвэрлэл. Ингээд ядуурал руу явж орж байгаа хүмүүс их байна. Тэгэхээр ийм нөхцөл байдал амьдрал дээр байгаа учраас үүнийг зөв болгохын тулд төрийн зохицуулалт хийе л гэсэн юм.

-Зээлийн хүүг бууруулах талаар байнга ярьдаг хэрнээ яагаад уг хуулийн төслийг дэмжээгүй юм бэ?

-Ер нь арилжааны бан-куудын зээлийн хүүгийн дээд хэмжээг боломжийн хэмжээнд тусгаж өгсөн гэж харж байгаа. Тэгэхээр арилжааны банкуудад алдагдалтай зүйл биш байсан. Харамсалтай нь уг хуулийн эсрэг банкуудын лобби маш хүчтэй явлаа. Дээр нь арилжааны банкуудын лоббиг Монголбанк бодлогын хувьд дэмжлээ. Монголбанк чинь төрийн байгууллага шүү дээ. Мөнгөний бодлого, банк санхүүгийн тогтвортой байд-лыг хангаж ажиллах ёстой байгууллага. Харамсалтай нь өөрөө арилжааны банкуудын талд орчихоод лоббиг хүчтэй явууллаа. Нөгөөтэйгүүр Эдийн засгийн байнга хороон дээр үг хэлсэн гишүүд бүгд дэмжсэн хэр нь санал өгөхдөө бүгд эсрэг өгсөн. Тэр гишүүдэд хүсэл зориг байгаа мөртлөө санал нь эсрэг явж байна гэдэг лоббид орсны л илрэл.

-Хуулийн төслийг хэлэлцэх явцад зарим гишүүнд хувийн эрх ашгийн сонирхлоор хандсан гэсэн үг үү?

-Тийм. Арилжааны бан-кинд хэдэн тэрбумын хадгаламжтай гишүүд байж л байгаа. Өөрөө биш юм гэхэд ах дүү, хамаатан садан, найз нөхөд нь өндөр хадгаламжтай байгаа. Тэдэнд ашиг сонирхол шууд л үйлчилнэ шүү дээ.

-Хуулийн төслийг дэмжээгүй. Одоо яах бодолтой байна вэ?

-Олон нийтэд илүү их таниулж, сурталчилна. Ямар ч байсан Монгол Улсад шударга, өөрсдийгөө бус ард түмнээ хүндэтгэдэг, улс орны эдийн засгийг боддог улс төрийн хүчин ялах цаг ирнэ биз дээ. Ийм хүмүүсээр олонх нь бүрдсэн Их хурал бий болох цаг ирэх байх. Тэр үед нь уг хуулийг батална даа.

-Ардчилсан хувьсгалын анхдагчдад төрөөс дэмжлэг үзүүлэх хуулийн төслийг та өргөн барьсан. Их хурал хууль санаачлагчид нь буцаалаа. Их хурал үүнийг дэмжээд явах боломж байсан уу. Нам харгалзаад унагачихав уу?

-Энэ хуулийг анх өргөн барихдаа хэдэн хүнд төрөөс хөнгөлөлт үзүүлэх төдийгөөр асуудлыг авч үзээгүй юм. Аливаа улсад түүхэн үйл явдлууд байдаг. Нийгмийг өөрчилсөн томоохон хувьсгал хөдөлгөөнүүд тэр нь тухайн улсдаа түүх болж үлддэг. Хорьдугаар зууны төгсгөл хориннэгдүгээр зууны босгон дээр Монголд болсон том содон үйл явдал гэвэл ардчилсан хувьсгал байсан. Үүнтэй хэн ч маргахгүй. Ардчилсан хувьсгалын түүхэн ололт амжилт, үнэ цэнийг ярих цаг болсон. Тэр утгаараа түүхийн томоохон өөрчлөлт хувьсгалыг санаачлан эхлүүлж, ардчилсан хөгжлийн замыг сонгоход тодорхой үүрэг гүйцэтгэсэн хүмүүсийг амьд сэрүүн байгаа дээр нь гавьяа зүтгэлийг нь үнэлэх үүднээс хуулийг санаачилсан. Түүнээс Ардчилсан намын болон МоАХ-ны хэдэн хүнд байр, мөнгө өгөх гэж байсан юм биш.

Эрх баригчдын зүгээс мэдээллийн хэрэгслүүдээр ардчиллыг гутаах гэсэн явуулга сүүлийн үед явж байна. Социализмыг магтан дуулсан үйлдвэртэй бол үйлдвэртэй байсан, хүмүүс ажилтай бол ажилтай, элбэг хангалуун сайхан нийгэм байсан юм байх. Яг бодит байдал ямар байсан бэ гэхээр магтан алдаршуулаад байгаа социалист нийгэм тэнд амьдарч байсан хүмүүс өнөөдөр 45-аас дээш насныхан болчихсон байна. Үүнээс доош насныхан тухайн үеийн нийгмийн амьдралыг бараг ойлгохгүй. 30-аас доош насныхан мэндлээ ч үгүй байсан. Тиймээс ардчилал гарчихсан бүх зүйл нээлттэй болчихсон, хэвлэн нийтлэх, үг хэлэх эрх нь чөлөөтэй болчихсон байсан юм. Тэд бүх цаг үед ийм л байсан гэж ойлгодог. Ийм нөхцөл байдалд залуучуудын уураг тархийг угаах, хордуулах ажлыг эрх баригчдын зүгээс зориуд хийж байна. Тиймээс ийм цаг үед энэ хуулийг батлуулах, төслийн үнэ цэнийг хүүхэд залуучуудад коммунизм, социализмын хөнөөл юу байсныг бодитоор ойлгуулах нь чухал болсон. Уг хуулийг эрх баригчид унагалаа. Гэхдээ ямар үндэслэлээр энэ хуулийг баталж болохгүй гэдгээ тайлбарлаж чадаагүй. Ардчилал гэдэг нэр зүүсэн болохоор энэ хууль унасан.

-Хуулийн төслийг хэрэгжүүлэхэд 70 тэрбум төгрөг шаардлагатай. Энэ их мөнгө байхгүй гэж Ардын нам яриад байсан. Тийм их мөнгө шаардлагатай байсан уу?

-1990 онд ардчилсан Үндсэн хуулийг батлалцсан АИХ-ын депутатуудад байр, тэтгэмж өгсөн. Тэр хүмүүс хэний, юуны хүчинд АИХ-ын депутат, УИХ-ын гишүүн болж байсан юм. Хөрс суурийг бэлдэж шинэ Үндсэн хуулийг хэн санаачилсан юм гээд яривал олон зүйл бий. Тухайн үеийн депутатуудын гуравны хоёр нь тухайн үеийн МАХН-ын гишүүд байсан. Ингээд яриад байвал аль намын гаралтай хүн нь ардчилсан хувьсгалын ололтын үр дүнг хүртэж ямар нь хүртдэггүй юм. Үндсэн хуулиар хүний нийгмийн гарал, үзэл бодол, шашин шүтлэг гэх мэтээр ялгаварлан гадуурхахыг хориглосон. Өнөөдөр эрх барьж байгаа МАН-ынхан алхам тутамдаа Үндсэн хууль зөрчиж байна. Хүүхдийн мөнгөн дээр мөн л Үндсэн хууль зөрчсөн. Өөрсдөө суурь хуулиа зөрчсөнөө ойлгохгүй юм. Хүүхэд хаана ч төрсөн бай төрийн хайр хишгийг адилхан хүртэх ёстой. Харамсалтай нь Ардчилсан намтай холбоотой, ардчилал орсон үг бүхнийг үзэн яддаг хэсэг бий.

-Хүүхдийн мөнгийг мөн 100 хувь олгох асуудлыг хэлэлцсэн дэмжээгүй. Сангийн сайд Ч.Хүрэлбаатар мөнгө байгаа ч ОУВС-гийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх хүрээнд гэрээгээ зөрчиж болохгүй гээд байсан…

-Ардын намынхан Ардчилсан нам хүүхдийн мөнгийг 60 хувьд нь олгох шийдвэр гаргаж байсан гэж баахан зөрүүлж бухав даа. Тэд асуудлаа ялгаж салгаж ойлгохгүй юм. Тухайн үед нийгмийн хамгааллын зорилтот бүлгийг тодорхойлох асуудлын хүрээнд 19 категориор өрхийн амьжиргааны түвшинг тогтоосон. Зорилтот бүлгийн хүүхдүүддээ хүүхдийн мөнгөө өгөөд амьжиргааны түвшин дээгүүр өрхийн хүүхдүүд хүсвэл хүүхдийн мөнгөө авдаг, хүүхдийн мөнгөө авахгүй байгаа бол хүүхдийн мөнгийг төсөвт буцаан төвлөрүүлэхгүй байхаар шийдэж хүүхдэд зориулсан бүтээн байгуулалт хийх замаар хуульчилсан. Үүнийг хольж хутгаад АН хүүхдийн мөнгийг 60 хувьд өгсөн юм шиг яриад байгаа юм. Хэмнэсэн хүүхдийн мөнгөөр таван аймгийн хүүхдийн зусланд огт засвар хийгээгүй байсныг их засварт оруулж байсан. Хүүхдийн хөгжлийн найман төв байгуулж байсан юм. Энэ нь шууд бус утгаараа хүүхдэд чиглэсэн ажил болж байгаа байхгүй юу. Эцэг, эхчүүд нь хүүхдийн мөнгийг аваагүйгээрээ нийт хүүхдэд хөрөнгө оруулж байгаа юм шүү дээ. Энэ зөв хуулийг Ардын намынхан гарч ирээд хүчингүй болгосон. Ардын намынхан гарч ирээд хүүхдийн мөнгийг дандаа байхгүй болгодог. 2012 онд хүүхдийн мөнгийг 10 мянган төгрөгөөр олгож байсныг Ардын намынхан бүр байхгүй болгосон байсныг нь 20 мянга болгож байсан юм, бид.

Улс оронд мөнгө байхгүй гэж худлаа яриад байгаа хэр нь өөрсдийнхөө тансаглалыг бүрдүүлээд л явж байна. Сүүлдээ Сангийн сайд нь цагаандаа гарч “Мөнгө байгаа, гэхдээ ОУВС зөвшөөрөхгүй байна” гэдэг зүйлийг ярьж байна. Энэ юу гэсэн үг юм. Монгол Улсыг ОУВС удирдах ёстой юм уу, шийдвэр гаргадаг болчихсон юм уу. Тэгвэл тэр ОУВС-даа төрийнхөө эрх мэдлийг тамга, тэмдэгтэй нь хамт өгчих хэрэгтэй шүү дээ. Хэрэв бие даасан тусгаар улс мөн л юм бол бодлогоо хэрэгжүүлээд явах ёстой. Ер нь бол хүүхдийн мөнгийг нийт хүүхдэдээ олгох ёстой. Манай улс Олон улсын хүүхдийн эрхийг хамгаалах гэрээ, конвенцид нэгдчихсэн. Уг конвенцид хүүхдийг ямар нэгэн байдлаар алагчлахгүй байна гэж заасан байдаг. Гэтэл эрх баригчид Монголын хүүхдүүдийг эцэг, эхээр нь, баян, ядуугаар нь ялгаварлаж байна. Ийм байж болохгүй шүү дээ.

Хүүхдийн мөнгө чинь эрх баригчдын яриад байгаа шиг халамж биш. Хүүхдийн ирээдүйд оруулж буй хөрөнгө оруулалт. Эрх баригчид мөрийн хөтөлбөртөө хүүхдийн мөнгийг ялгаваргүйгээр ол-гоно гэчихээд хамгийн их ялгаварлаж байгаа хүмүүс. Б.Бат-Эрдэнэ, Ж.Мөнхбат гээд юмыг эрүүлээр хардаг гишүүд эрх баригчид дунд бий. Даанч тэднийгээ нүд үзүүрлээд байх юм. 2016 оны сонгуульд дэвшүүлсэн мөрийн хөтөлбөрөөсөө эрх баригчид юу ч хэрэгжүүлсэнгүй. Өрийг өрөөр дарахгүй гэсэн хэрнээ өрийг өрөөр дарсан. Баялаг бүтээж бодит хөрөнгө босгож өр дараагүй л байхгүй юу.

Ардын нам гараад нэг км авто зам ч тавьсангүй. Өнгөрсөн жил Ардчилсан намын тэргүүлсэн эвслийн Засгийн газрын үед эхлүүлсэн ажлуудыг дуусгаж шоу хийлээ. Бүрэн эрхийн хугацаа нь талдаа орчихсон байгаа тул эрх баригчид авсан тэр их зээлээрээ юу хийснээ тайлагнах цаг болсон. Нэг удаа тэтгэврийг 27 мянгаар нэмсэн. Өөр юу хийв. Эмч, багш нар нь талбайдаа гарчихсан жагсаал цуглаан хийгээд л. Би тэднийг дэмжиж байгаа. 400 мянган төгрөгөөр тэд яаж амьдрах юм. Ам.долларт шилжүүлбэл 100 гаруй доллар болно. У.Хүрэлсүхийн Засгийн газар тайлангаа тавих цаг болсон. Үүрэх үүрэг хариуцлага гэж байдаг бол хариуцлагаа хүлээх болсон. Шоуддагаа боль. 2012-2016 онд АН-ыг муулсаар байгаад нэр хүндийг нь унагаасан. Одоо ч гэсэн өмнө нь тэгсэн гээд ярих юм. 65 суудалтай МАН-д бүх боломж бий. Ямар нэгэн хуулийн гацаа алга. Хүрэхгүй гэх эрх мэдлийн зовлон алга.

-Ардчилсан намын зүгээс хоёр сайдыг огцруулах асуудлыг хөндсөн ч асуудал нам жим боллоо. Юу болж байна вэ?

-Бидэнд албан ёсоор хариу ирүүлээгүй. Сошиалаар л ийм хариу өгсөн гэдэг юм яриад байгаа. Бусад оронд улстөрчдийн хүлээх үүрэг хариуцлага өндөр байдаг. Ямар нэгэн асуудалд холбогдсон л бол огцордог, шалгуулдаг ёс зүйтэй байж чаддаг. Монголд нотлогдчихоод байхад “Би гэм буруугүй” гээд гүрийдэг. Ц.Нямдорж сайд байранд мөнгө төлөхгүй сууж байгаа, хүүхдийнхээ Эрдэнэт үйлдвэрт шахсан шахааг хүлээн зөвшөөрсөн. Үүнээс илүү яаж нотлох юм. Ч.Хүрэлбаатар сайд өмнө нь мөнгөтэй холбоотой асуудал, Хотгор шанагын уурхайг зарсан асуудал нь нотлогдчихоод байхад “Би гэм буруугүй” гээд суугаад байдаг. Энэ чинь ёс зүйгүй байгааг харуулаад байгаа юм. У.Хүрэлсүхийн тэргүүлсэн Засгийн газрын Ц.Нямдорж, Ч.Хүрэлбаатар сайд нар хууль дээдлэх зарчмаар ажиллаж чадсан юм уу. Чадсан гэж хэн ч хэлж чадахгүй. Хууль зөрчсөн хоёр сайдаа илт хамгаалаад байгаад У.Хүрэлсүхийн Засгийн газар өөрөө хууль дээдлэх зарчмаар ажиллаж чадаж байна уу. Чадахгүй байна шүү дээ. Бид У.Хүрэлсүхийн Засгийн газрын хоёр сайдын асуудлыг ингээд орхихгүй. Үндсэн хуулийн Цэцэд асуудлыг тавина.

Олон улсын худалдааны эдийн засагч, Төв Азийн бүс нутгийн худалдааны эксперт, СЭЗИСийн докторант Д.Адьяасүрэнтэй ярилцлаа.

-Манай улс Армен, Беларусь, Казахстан, Киргизстан, ОХУ зэрэг таван улс багтсан Евразийн эдийн засгийн холбоотой чөлөөт худалдааны хэлэлцээр байгуулахаар ажиллаж байгаа гэж Ерөнхийлөгч саяхан мэдэгдсэн. Та эхлээд энэ холбооны талаар сонирхуулахгүй юу?

-2010 онд Беларусь, ОХУ, Казахстан гэсэн гурван улс нэгдэж гаалийн холбоог байгуулж, Евразийн эдийн засгийн комиссын суурь тавигдаж байсан. Тэд зах зээлээ тэлэх, дотоод болон гадаад бараа эргэлтээ нэмэгдүүлэх үндсэн чиглэлтэй байгуулагдсан. Явцын дунд өргөжөөд бүс нутгийн интеграцичлалын хэлбэрт орж, нэгдсэн эдийн засгийн холбоог бий болгож байгаа юм. Өнөөдөр Евразийн эдийн засгийн комисс эгнээндээ Армен, Киргизстан хоёр улсыг нэмсэн. Манай улсын хувьд энэ холбоотой өмнөх парламентын үеэс хамтарч ажиллаж байгаа.

-Евразийн эдийн засгийн комисстой худалдааны хэлэлцээр байгуулснаар манай улсад ямар ач холбогдолтой вэ?

-Манай хоёр талд Орос, Хятад гэсэн асар том зах зээл байна. Хятад ихэвчлэн түүхий эд авдаг. Тэгвэл Евразийн комиссын таван улс руу манайхаас бараа, бүтээгдэхүүн төдийлөн гарахгүй байгаа. Эдгээр улсын зах зээлийг аваад үзэх юм бол манайхаас бэлэн бүтээгдэхүүн болон уул уурхайн бүтээгдэхүүн авах сонирхолтой. Энэ том зах зээл Монголын талд нээгдчихвэл бидэнд маш их ач холбогдолтой. Комиссын гол бодлого нь худалдааны, гаалийн, барааны тарифын бодлогыг хэрэгжүүлдэг. Бараа болгон дээр ялгавартай тариф ашигладаг. Энэ таван улсын аль руу нь ч бараа бүтээгдэхүүнээ гаргасан бүгд ижил гаалийн тарифтай. Ерөнхийдөө тариф нь өндөр. Яагаад гэвэл Евразийн эдийн засгийн холбооны улсууд дотоод зах зээлээ хамгаалах үүднээс ийм зохицуулалттай. Ялангуяа хөдөө аж ахуйн гаралтай бүтээгдэхүүнүүд дээр өндөр тарифтай.

-Манай улсын хувьд хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүнээ дэлхийд экспортлох сонирхолтой. Хэлэлцээр байгуулснаар бид ямар боломжуудыг эдлэх вэ?

–Евразийн эдийн засгийн комисстой хамтран ажиллах ажлын хэсэг болон судалгааны баг ажиллаж байгаа. Ямар, ямар бүтээгдэхүүн дээр бид татвараа яаж бууруулах уу, алийг нь тэглэх үү гэдгийг хэлэлцээрийн ширээний ард суугаад ярих юм. Дээрх таван улсын зах зээлд Монголоос гарч байгаа экспортын бүтээгдэхүүнүүд комиссын мөрддөг тарифыг дагана. Евразийн эдийн засгийн комисс өнгөрсөн хоёрдугаар сараас шинэ тарифаа мөрдөж эхэлсэн. Бид хэлэлцээрийн ширээний ард суухдаа “Танайх энэ тарифаа багасгаач ээ. Манайх энийгээ багасгая” гэж харилцан тохиролцох юм. Манай улс Евразийн эдийн засгийн комиссын зах зээлд үнэхээр гаръя гэвэл боломжууд байна. Жишээлбэл, Казахстан руу Баян-Өлгий, Ховдоор, ОХУ руу Сэлэнгээр гарах боломжтой. Беларусь улсын хөдөө аж ахуйн салбар сайн хөгжсөн. Евразийн эдийн засгийн комиссын орнуудын зах зээлийг сүү, сүүн бүтээгдэхүүнээр 100 хувь хангаж байна. Тэгэхээр бид гаалийн өндөр тарифаар сүү, сүүн бүтээгдэхүүнээ тус улс руу гаргах шаардлагагүй. Харин мах, махан бүтээгдэхүүний тухайд Беларусь улс зах зээлийнхээ 40-50 хувийг нь хангачихсан. Үлдсэн 50 хувьд нь бидэнд боломж байна гэсэн үг.

-Ер нь Монгол Улс Евразийн эдийн засгийн комисст гишүүн орноор нэгдэх шаардлагатай юу?

-Евразийн эдийн засгийн холбооны техникийн зохицуулалт маш өндөр. Зах зээл бүр өөрийн гэсэн стандарттай байдаг. Тэгэхээр гишүүн орноор элсье гэвэл зах зээлийнх нь тэр стандартыг хангах шаардлагатай болж байгаа юм. Евразийн эдийн засгийн комисст эхний гурван улс шууд нэгдчихсэн гэж дээр хэлсэн шүү дээ. Гэвч тухайн үед Беларусь хамгийн их хохирлыг амссан. Харин Армен улс комиссын гишүүн орноор элсэхдээ бүтэн хоёр жилийн турш дотоодын бүтээгдэхүүнүүдийнхээ техникийн зохицуулалтуудыг хангаж өгсөн. Ингэснээр тус улсын экспортын тоо хэмжээ 70 хувь өссөн.

Евразийн эдийн засгийн комиссоос манай улсыг гишүүн орноор нэгдээч гэсэн байр суурийг тавьдаг л даа. Гэтэл бизнес эрхлэгчдийн зүгээс аваад үзэх юм бол комиссын гишүүн орноор элсвэл дотоодын зах зээлд хүндрэл үүснэ. Одоо манай дотоодын үйлдвэрлэл дөнгөж хөл дээрээ босч эхэлж байна. Хамгийн түрүүнд дотоодын зах зээлээ хамгаалах ёстой. Тэгж байж эдийн засаг өснө шүү дээ. Гэтэл ийм хамгаалалтгүй байхад нь Евразийн эдийн засгийн комисст нэгдчихвэл таван улсын бараа бүтээгдэхүүн манайх руу чөлөөтэй ороод ирнэ. Энэ нь манай дотоодын үйлдвэрлэгчдэд хүндрэлтэй. Иймд манай улс Евразийн эдийн засгийн комиссын гишүүн орноор элсэнэ гэхээсээ илүү чөлөөт худалдааны хэлэлцээр байгуулах ёстой.

-Энэ холбоо хэдэн улстай чөлөөт худалдааны хэлэлцээр байгуулсан юм бэ?

-Ганцхан улстай хэлэлцээр байгуулсан. Тэр нь Вьетнам. Тэд хэлэлцээр байгуулахын тулд бараг найман жил үргэлжилсэн. Тус эдийн засгийн комиссын Вьетнамтай хийсэн чөлөөт худалдааны хэлэлцээрийн тарифын хэмжээг аваад үзэхэд ялгавартай хандсан байгаа юм. ОХУ-ын зах зээлд хөдөө аж ахуйн бараа бүтээгдэхүүн гаргавал гаалийн өндөр тариф тавиад өгчихсөн. Энэ бол Вьетнамаас хэзээ ч хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүнийг ОХУ-ын зах зээл рүү оруулахгүй гэдэг нь ойлгомжтой. Бас Вьетнамын ганц экспортолдог бүтээгдэхүүн болох цагаан будаанд нь хүртэл өндөр тариф тавьсан. Гэхдээ 2020 он хүртэл үе шаттайгаар багасгана гээд заагаад өгчихсөн байгаа юм билээ. Бид Евразийн эдийн засгийн комисстой чөлөөт худалдааны хэлэлцээр байгуулахын тулд Вьетнамын хэлэлцээрийн туршлагыг судлах хэрэгтэй. Ажлын хэсгүүд нэлээд өндөр даалгавар хүлээж байна гэсэн үг.

-Евразийн эдийн засгийн комисстой чөлөөт худалдааны хэлэлцээр байгуулснаар импортын гаалийн татваргүйгээр худалдаа хийх боломжтой гэж Ерөнхийлөгч тодотгосон байна лээ?

-Аль, аль талаасаа татварын хөнгөлөлт эдэлнэ гэсэн үг. Бүр татваргүй болно гэсэн ойлголт байхгүй. Манайх гаалийн тухай хуулиараа гурван төрлийн татвар хэрэглэж байгаа шүү дээ. Нэн тааламжтай, тааламжтай, хөнгөлөлттэй тариф. Олон улсын гэрээ хэлэлцээр байгуулсан улс орон экспорт, импортын үйл ажиллагаандаа хөнгөлөлттэй тарифыг ашиглана. Үүнтэй адилхан манайх Евразийн эдийн засгийн комисстой чөлөөт худалдааны хэлэлцээр байгуулах юм Монголын бүтээгдэхүүн таван улсын зах зээл дээр хөнгөлөлттэй тарифыг ашиглана. Нөгөө талаар таван улсын зах зээлээс бараа бүтээгдэхүүн манай улсад хөнгөлөлттэй тарифаар орж ирэх юм.

-Манайх хоёр хөрштэйгээ чөлөөт худалдааны хэлэлцээр байгуулаагүй. Монголын бараа бүтээгдэхүүн энэ хоёр том зах зээл рүү гарч байж дэлхийд гарна биз дээ. Яагаад өнөөдрийг хүртэл Орос, Хятадтай чөлөөт худалдааны хэлэлцээр байгуулаагүй юм бэ?

-Хятадын тал манайхтай чөлөөт худалдааны хэлэлцээр байгуулна гэхээсээ илүү нөгөө л ШХАБ-д элсэх саналаа тавьдаг. Гэтэл 10 жилийн өмнөөс Хятадтай чөлөөт худалдааны хэлэлцээр байгуулъя гэсэн үйл явц эхэлсэн. Одоо зогсонги байдалтай байна. Яагаад гэвэл Хятадын талд манайхтай чөлөөт худалдааны хэлэлцээр байгуулах нь төдийлөн ашигтай биш. Бас бид ОХУ-тай чөлөөт худалдааны хэлэлцээр байгуулаагүй. Оросын зах зээлтэй хил орчмын хэлэлцээр байгуулах хамтын ажиллагааны хэлбэрүүд байдаг. Энэ нь хоёр улсын хил орчмын аймгуудад ашигтай байх ёстой л доо. ОХУ-ын Алс дорнодын эдийн засгийн сайд саяхан манай улсад айлчилсан шүү дээ. Тэгэхээр ОХУ алс дорнодоо хөгжүүлэх эдийн засгийн том бодлогууд хэрэгжүүлээд эхэлж байгаа. Магадгүй тэрэндээ ч тулгуурлаад манайхтай бүс нутгийн хэлэлцээр байгуулахыг үгүйсгэхгүй. Ингэснээр Тува, Буриадын эдийн засаг нэмэгдэж болно. Тэр утгаар нь айлын тал хараад, сайд нь манайд ач холбогдол өгч байгаа байх.

-Манай улс Японтой эдийн засгийн түншлэлийн хэлэлцээр байгуулсан ч үр дүн нь тааруу байна гэдэг. Бас Европын холбоо руу 7000 нэр төрлийн бараа, экспортын татваргүй, тоо хэмжээ харгалзахгүйгээр гаргах боломж байдаг ч тэр бүр ашиглахгүй байна. Гэтэл Евразийн эдийн засгийн комисстой чөлөөт худалдааны хэлэлцээр байгуулчихаад бас боломжоо эдэлж чадахгүй байх юм биш биз дээ. Ер нь чөлөөт худалдааны хэлэлцээр идэвхтэй бус байгаа нь юутай холбоотой вэ. Хууль эрх зүйн орчны зохицуулалт хангалтгүй байна уу?

-Худалдааны хууль дөрвөн Засгийн газар дамнасан. Хууль эрх зүйн орчноо сайжруулахын тулд худалдааны нэгдсэн бодлого хэрэгтэй. Улс орон болгон өөрийн гэсэн тусгайлсан худалдааны бодлоготой байдаг. Жил болгон худалдааны бодлогыг хэрэгжүүлсэн үндсэн бичиг баримтаа гаргадаг. Ингээд ирэх оныхоо худалдааны бодлогынхоо прогнозыг гаргадаг л даа. Гэтэл Монгол Улсад ийм бодлого алга. Худалдааны бодлогыг гаргадаг тусгайлсан төрийн байгууллага байх ёстой. Худалдаа эдийн засгийн яам ч юм уу. Өнөөдөр Гадаад харилцааны яам дээр гадаад худалдааны бодлогыг зохицуулж байна. Харин Хүнс хөдөө аж ахуйн хөнгөн үйлдвэрийн яам дотоодын худалдаагаа хариуцаж байна. Уг нь энэ хоёр яам нэгдмэл худалдааны бодлогоо гаргаж ирэх ёстой шүү дээ. Дээрээс нь экспортыг дэмжих бодлого гаргаж ирж байна. Дотоодын жижиг, дунд үйлдвэрийг дэмжих бодлого гарч байна. Энэ хоёр хоорондоо уялдах ёстой. Манай улсад худалдааны салбарын эрх зүйн орчин зайлшгүй шаардлагатай байна.

Бид Евразийн эдийн засгийн комисстой хэлэлцээр байгуулахдаа илүү туршлагатай болсон. Яагаад гэвэл Японтой байгуулсан хэлэлцээрийн алдаа, оноогоо мэдэж байгаа. Магадгүй Европын холбоо руу гарч чадахгүй байгаа бүтээгдэхүүн дээрээ ч анхаарлаа хандуулах боломжтой болно.

Японтой байгуулсан зарим төрлийн бүтээгдэхүүн дээр татвар нь тэглэгдээгүй. Эсгий, эсгий бүтээгдэхүүн гэхэд Японы зах зээл рүү татвартай орж байна. Тэгвэл тус улсын зах зээл энэ төрлийн бүтээгдэхүүн эрэлттэй байгаа. Тухайн үед хоёр улс хэлэлцээр хийхдээ манай талаас энэ бүтээгдэхүүний гаалийн татварыг тэглэх ёстой гэдэг дээр анхаараагүй болохоор туршлага дутсан тал бий.

-Өмнөд Солонгос манайхтай чөлөөт худалдааны хэлэлцээр байгуулах тухай яригдаж байгаа байх аа?

-Солонгосын талын ажлын хэсэг манайхтай чөлөөт худалдааны хэлэлцээр байгуулъя гээд хурдацтай явж байгаа. Тэдний сонирхлыг зөвхөн автомашин дээр авч үзье л дээ. Манайх Японтой чөлөөт худалдааны хэлэлцээр байгуулснаар тус улсаас орж ирэх шинэ тээврийн хэрэгслийн гаалийн татварыг тэглэчихсэн шүү дээ. Харин Солонгосоос орж ирж байгаа автомашин өндөр татвартай байна. Тэгэхээр Солонгосын тал хурдан чөлөөт худалдааны хэлэлцээр байгуулъя гэх нь аргагүй.

Хэрэв бид Евразийн эдийн засгийн комисстой гаалийн чөлөөт худалдааны хэлэлцээр байгуулбал Оросоос машинууд бас хямд орж ирнэ. Беларусаас алдартай тракторууд, машин механизмууд оруулж ирснээр хөдөө аж ахуйн салбарын техник, технологийн парк шинэчлэгдэнэ. Ингэснээр хөдөө аж ахуйн салбар маань хөгжинө гэсэн үг.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

“Яг түүн шиг-3” шоуны оролцогч, “Swee­tymotion” хамтлагийн дуучин Г.Сүндэрмаатай ярилцлаа.

-“Яг түүн шиг-3” шоуны дөрөв дэх дугаарын ялагч болсонд баяр хүргэе?

-Баярлалаа.

-Энэ удаагийн шоуны эрэгтэй оролцогчид хүчтэй байна. Харин эмэгтэй оролцогчдоос хэн нь ялалт байгуулах бол гэсэн битүүхэн хүлээлт байсан шүү?

-Өмнөх жилүүдийн цувралыг харж байхад ерөнхийдөө эрэгтэй ялагч их байсан юм билээ. Энэ удаагийн эмэгтэй оролцогчид хүчтэй, мундаг хүмүүс. Ч.Очгэрэл бол өөрийн гэсэн байр сууриа олчихсон, кино жүжигчин, дуучин. Ж.Энэрэл загварын хүрээндээ амжилттай яваа, сайхан дуулдаг бүсгүй. М.Цэрэндолгор ОХУ-ын урлагийн сургуулийг төгсөөд ирсэн, жүжигчний хувьд маш авьяастай гэдэг нь харагдаад байгаа юм. Жүжигчин болох гэж төрсөн мэт дүрдээ маш сайн ордог, дүрдээ нэг орвол гардаггүй онцлогтой. Манай гурав авьяастай, салбартаа амжилттай яваа бүсгүйчүүд.

-Олны танил, дэлхийн хэмжээний одыг дуурайсан юм уу, эсвэл хүйсээ сольж дүр бүтээсэн тохиолдолд ялагч болоод байх шиг байна. Гэтэл таны хувьд монголчуудын төдийлөн сайн мэддэггүй, Английн дуучин LP-ийн “Lost on you”-г дуулаад ялагч болчихлоо?

-Харин тийм ээ.

-Таныг “Яг түүн шиг” шоун дээр “Lost on you”-г дуулснаар монголчууд LP-ийг бараг бүгд мэддэг боллоо?

-Би ч бас тэр дуучныг мэддэггүй байсан. Баззераар тэр дуучныг таарахад “Ийм дуучин байдаг юм уу. Хаанахын дуучин юм бол” гэхэд Г.Ганхүү шүүгч “Английн дуучин, продюсер, ая зохиогч хүн. Сүүлийн үед өөрөө дуулдаг болсон” гэж бага сага түүхийг нь ярьж өгсөн юм. Дараа нь би LP-ийг судлахад их мундаг дуучин юм билээ. Би өөрөө түүний шүтэн бишрэгч нь болсон. “Lost on you” дууг нь сонсоход их гоё, дотортой дуу байна лээ. Би бодсон юм аа “Энэ дуучныг монголчууд маань бүгд сайн мэдэхгүй байх. За яахав, оноогдсон дүрээ өөрийнхөө хэмжээнд чадах ядахаараа тултал хийж номероо хүргэе” гэж. Гэхдээ фэйсбүүк хуудсандаа дараагийн шатанд LP-ийг дуурайх болсноо зарлахад олон хүн түүний шүтэн бишрэгч, дуунд нь дуртай гэдгээ илэрхийлсэн. Үүнээс нь бас ч гэж санасныг бодоход монголчууд маань мэдэхгүй биш, мэддэг юм байна гэж итгэл төрсөн л дөө. Ингээд шоун дээрээ дууг нь дууллаа, олон хүн дуунд нь дуртай болсон. Дараа нь “Харанга”-ын Чука ах (Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Ц.Чулуунбатыг хэлэв.сурв) утасдаад “Баяр хүргэе. LP гэж ямар сонирхолтой, ямар өвөрмөц хоолойтой дуучин юм бэ. Чи хоолойг нь яг дуурайсан байна” гэсэн. Тэгэхээр тэр дуучныг жаахан ч гэсэн хүмүүст танилцуулах боломж надад гарсан юм байна гэж харсан.

LP-гийн дүрээр дөрөв дэх дугаарын ялагч болсон нь ганцхан миний ялалт биш юм. Энэ дүрийг яг түүн шиг болгож өгсөн баг хамт олны маань бүгдийнх нь ялалт.

Маск хийгээгүй хэрнээ нүүр будалтаар яг LP шиг болгож будаж өгсөн Хосоо, “Mirake” салоны үсчин Баяраа, Наку, жижиг хэрэглэл дээр ажилласан Анка, Одноо, хөгжим дуугаралт дээр ажилласан Мөнхөө, Туанаа, тайз, дэлгэцийн багийнхан, найруулагч Даймаа ахдаа баярлалаа.

-Шоу их нүсэр юм. Бэлтгэл ажил гэж их цаг хугацаа, хүч хөдөлмөр шаарддаг байх. Оролцогчид өөрсдийн хувь уран бүтээл, ажлаа хойш тавьж байгаад шоундаа анхаарлаа хандуулж байна гэцгээж байсан?

-Эмэгтэй хүн, айлын эзэгтэй гэдэг утгаараа заримдаа ажил төрлөө хойшлуулаад шоуны бэлтгэл, дуугаа давтахад цагаа зориулж байгаа. Долоо хоногийн дотор нэг уран бүтээлчийг судалж, дуулалт, жүжиглэлт, бүжиглэлтийг нь дуурайж сурна гэдэг хэцүү. Бид бүгд ачаалалтай байгаа. Гэхдээ эхэн үеэ бодвол ачаалалдаа дасаад харин ч ачаалалтай байх тусмаа шоуны амтандаа ороод хэмнэлдээ орчихсон гэх үү дээ. Өглөө фитнесстээ явчихаад гэртээ ирж цай ундаа уучихаад хүүхдээ хичээл сургуульд нь хүргэчихээд дуугаа давтаад дүрээ хараад суучихдаг. Гар утсаа оролдохоороо л фэйсбүүк, инстаграмаа хардаг байсан бол одоо youtube-ийг нээгээд дуурайх хүнийхээ клипийг үзээд, судалгаа хийгээд суух жишээтэй. Миний хувьд хэтэрчихсэн хэт ачаалал алга. Хамтлагаараа тоглолтдоо бэлтгэхэд тодорхой хэмжээний ачаалал ирдэг л дээ. Тиймэрхүү дайны ачаалал байна аа, байна. Гэхдээ ингэж ачаалалтай байх нь надад гоё санагдаад байгаа. Завгүй байх чинь сайхан юм.

-Шоуны оролцогчдын цаана хамтлаг, продакшн, уран бүтээлчид, загварынхан гээд түлхэц өгөх, туслах, дэмжих бүхэл бүтэн багууд байна гэж харагдаад байгаа. Таны хувьд ч ялгаагүй. Таны ард “Sweetymo­tion” хамтлаг, хөгжмийн зохиолч Б.Чинбат байгаа. Тийм үү?

-Тэгэлгүй яахав. Тэдний минь тус нэмэр их. Дуугаа Ц.Сарнай, Б.Чинбаа, Б.Ганболор гуравтайгаа ярьж зөвлөнө. Б.Чинбат маань дуулалтын тал дээр тусална. Хамтлагийнхан маань миний ард асаалттай танк шиг зогсч байгаа нь түшигтэй санагддаг. Хэрвээ тэд маань байгаагүй бол би өөрийгөө хэрхэн дуулж байгаа, зөв, буруу дуугарч байгаагаа мэдэхгүй ч байсан юм билүү. Үнэнээр нь, шударгаар хэлээд өгчихдөг найз нөхөдтэй байх сайхан юм. Бас гэр бүл минь, хань минь байна. Хүүхдүүд минь байна. “Ээж ээ, та ямар сонин хөдлөөд байна аа. Энэ хүн шиг хөдлөхгүй байна шүү дээ” гэж яг үнэнийг шууд хэлдэг. Ойр дотныхон, гэр бүл, найз нөхөд маань миний ар талд бат бөх зогсоцгоож байна.

-Шоуг ням гаригийн орой гарахад гэр бүлийнхэн тань яаж хүлээж авч байна вэ?

-Би өөрийгөө зурагтаар харж чаддаггүй юм. Шоу дууссаны дараа гэрийнхнээсээ “За яаж байна, ямар байна” гэхээр “Зүгээр л байна ш дээ” гэдэг юм (инээв). Манай гэрийнхэн, ойр дотныхон цагаа гаргаж их төвлөрч үзэцгээдэг.

-Б.Зангад гуайг дуурайх баззер таарахад “Яана аа” гэж бодогдсон?

-Би бас яана аа гэж бодсон. Бид 2015 онд “Зүрхэн аялгуу” кино концерт хийхдээ Б.Зангад гуайтай холбогдож “Тунгалаг Буянт” дууг нь дуулах зөвшөөрөл авч байсан юм. Түүнээс хойш дахин уулзалдаагүй л дээ. Баззер дараад Б.Зангад гуай таарахад өөртэй нь холбогдохоос эмээсэн л дээ. Настай хүнийг дуурайхад өөрийг нь элэглээд ч байгаа юм шиг, шоолоод ч байгаа юм шиг мэдрэмж төрүүлчих болов уу гэж дотроо нэлээд эмээсэн шүү. Тэгээд л өөрийнхөө хэмжээнд судалгаа хийгээд номероо үзүүлсэн. Оросоос ирсэн маскийн багийнхан үнэхээр сайн ажилласан. Дуулалтын хувьд өөрийнхөө хэмжээнд хичээсэн. Тэр мундаг хүний дуулалтыг би яаж 100 хувь дуурайж чадах билээ.

-“Яг түүн шиг” шоу монголчуудын хувьд амралтын өдрийн орой гэр бүлээрээ ширээгээ тойрч сууж байгаад үзэх, буйдандаа тухалж байгаад сонирхох нэвтрүүлэг болж чаджээ. Нэг ёсондоо халуун дулаан уур амьсгалыг айл гэрт бий болгоод байна гэж хэлж болохоор байна?

-“Яг түүн шиг” гарах өдөр гэртээ ширээ засч тойрч сууж байгаад, баяр ёслолын байдалтайгаар шоугаа үздэг айлууд байдаг юм байна.

Гадуур УИХ-ын гишүүд, оффшор гээд л элдэв хар бараан үйл явдал өрнөж байхад ийм шоу гарч хүмүүсийг хөгжөөж байгаа нь, ийм цаг үед хүмүүсийг баяр баясгалантай болгодог шоу байгаа нь гоё байгаа байхгүй юу. Тийм болохоор “Боловсрол” телевизийнхэндээ ч баярлалаа гэж хэлэх нь зүйтэй. Ийм гоё контентийг гурав дахь жилдээ Монголын ард түмэндээ хүргэж байна.

-Энэ шоунд оролцох санал анх ирэхэд танд юу бодогдсон бэ?

-Айсан л даа. Дуучин хүн өөрийн гэсэн хоолой, темпер, өнгө аястай байх ёстой гэсэн хатуу тавилтаар бид чинь 15, 16 наснаасаа дуулж эхэлсэн. Өөр хүний хоолойг дуурайгаад жүжиглээд, бүжиглэнэ гэхээр надад төсөөлөгдөхгүй байсан. Миний хоолой хувирах болов уу, би жүжиглэж чадах болов уу, би бүжиглэж чадах уу гэж их сонин бодлууд орж ирсэн. Миний хоолой хувирах болов уу гэдэг дээр л хамгийн их айж байсан.

-Танай шоуны бас нэг сонирхолтой хэсэг бол шүүгч Г.Ганхүү. Тэр хүний хөгжмийн талаарх мэдлэгийг бишрээд барахгүй юм?

-Явдаг Wikipedia (Нэвтэрхий толь) гээд байгаа шүү дээ (инээв). Ам нээх болгондоо түүх ярьдаг нь гоё. Хүнийг танин мэдүүлээд тухайн дуучныг судалмаар болтол нь ярьж танилцуулж, ойлгуулж өгдөг.

-Танай хамтлаг ойрын үед юу хийж байна, цомог, тоглолтын сураг байна уу?

-Есдүгээр сард Б.Чинбат маань бие даасан тоглолтоо хийнэ. Одооноос тоглолтын бэлтгэл нь эхэлж байгаа. Наадмын дараа л бүгдээрээ ханцуй шамлан тоглолтын бэлтгэлд нь орно доо. Ц.Сарнай маань эзгүй байгаа. Ирэх сард эх орондоо ирнэ. Бид чинь хамтлагийнхаа 20 жилийн ойг тэмдэглэж чадаагүй. Манай хамтлаг 1997 онд байгуулагдаж байсан. 21 жил болчихож шүү. Өнөө жилдээ багтаагаад бид гурав нийлээд тодорхой хэмжээнд нүсэр биш багахан хэмжээний тоглолт хийнэ гэж төлөвлөчихсөн байгаа. Гоё гоё юм яригдаж байгаа. Хувь уран бүтээлээ ч хийнэ. “Яг түүн шиг” шоу “Би ямар стиль жанраар дуулж болох вэ” гэдэг сэдэл санааг надад өгөөд байгаа байхгүй юу.

-Г.Сүндэрмаа соло цомог гаргавал LP-гийн “Lost on you” дууг багтаах болов уу?

-(Инээв). Хүмүүс тэгээд л байгаа. LP шиг доогуур өнгөөр дуулаач. Нэгдүгээр шатанд солонгос хип хопоор дуулсан. Тэрэн шиг дуулж үзээч гэсэн санал ирээд байгаа.