Month: February 2017

Монгол Улсын Дотоодын цэргийн анги салбар, удирдлагын штабт олон жил ажилласан эдүгээ Цагдаагийн ерөнхий газрын Төв архивын газрын даргаар ажиллаж байгаа бригадын генерал Т.Хүрэлбаатартай уулзаж Дотоодын цэргийн талаар ярилцлаа.

-Таныг их олон жил салбартаа ажилласан хүн гэдэг байх аа?

-Би 1985-2014 он хүртэл Дотоодын цэргийн Д.Сүхбаатарын нэрэмжит олноо “Одонт хороо” хэмээн алдаршсан 05 дугаар ангид салбарын захирагч, харуулын албаны офицер, хамгаалалт төлөвлөлтийн албаны дарга, штабын орлогч, Дотоодын цэргийн хэлтэс, штабт улсын онц чухал обьектын хамгаалалт, төлөвлөлт хариуцсан ахлах офицер, штабын даргаар ажилласан. Дотоодын цэрэгт нийтдээ 34 жил алба хаажээ.

-Ингэхэд дотоодын цэрэг хэдэн онд анх байгуулагдсан юм бэ?

-1922 оны долдугаар сарын 16-ны өдөр Их жанжин Д.Сүхбаатарын санаачилга, Ардын түр засгийн газар, Бүх цэргийн зөвлөлийн шийдвэрээр Дотоодыг хамгаалах газрын дэргэд партизан голдуу арав гаруй цэргийн бүрэлдэхүүнтэй “Тусгай тасаг” нэртэйгээр анх байгуулагдаж байсан. Тухайн үед алслагдсан сум, хошуудад нууц бичиг, шуудан хүргэх, улсын чухал газруудыг манаж хамгаалах, хоригдол, ялтанг цагдан манах, хуяглан хүргэх зэрэг үүргүүдийг голчлон гүйцэтгэж байсан юм.

-Дотоодын цэрэг тэгвэл одоо ямар чиг үүрэгтэй байгаа вэ. Анхныхаасаа өөрчлөгдсөн үү, хэвээрээ юү?

-Би дээр өгүүлсэн. Ер нь Дотоодын цэрэг нь хоёр үндсэн чиг үүрэгтэй байгууллага л даа. Нэгдүгээрт, Засгийн газраас хариуцаж хамгаалахаар тогтоож өгсөн Улсын онц чухал обьектуудыг өдөр, шөнөгүй манаж аюулгүй байдлыг нь хангаж хамгаалах. Хоёрдугаарт, Цагдаагийн байгууллагын хүч хэрэгсэл хүрэлцэхгүй болсон үед түүнд туслах, бэлтгэл хүчинд ажиллах. Шаардлагатай үед зарим обьектыг түр хугацаагаар хамгаалах, зорчигч ачаа тээшийг тээврийн замд харгалзан хүргэх, байгалийн гамшиг, гэнэтийн бусад аюул тохиолдсон, үйлдвэрлэлийн осол, гал түймэр, хүн малын гоц халдварт өвчин гарсан үед аврах ажилд болон, хөл хорио, хорио цээрийн дэглэмийг сахиулахад оролцох үүргийг гүйцэтгэж байлаа.

-Дотоодын цэрэг өмнө нь хэд хэдэн байгууллагад харьяалагдаж байсан…

-Байгуулагдсанаасаа хойш Дотоодыг хамгаалах газарт харьяалагдаж байгаад 1936 оноос Дотоод явдлын яаманд харьяалагдаж урьдын адил даалгагдсан үүрэг гүйцэтгэхийн зэрэгцээ улс оронд гарсан бослого хөдөлгөөн, үймээн самууныг дарах, баруун хязгаарын ард иргэдийг тонон дээрэмдэж, айлган сүрдүүлж байсан хилийн дээрэмчдийг дарах ажиллагаанд оролцож байсан. 1955-1959 онуудад Цэргийн ба Нийгмийг аюулаас хамгаалах хэрэг эрхлэх яамыг байгуулагдахад тус яамны харьяанд шилжиж улсын онц чухал обьектыг хамгаалах чиг үүргийг голчлон гүйцэтгэж байлаа. 1959-1990 он хүртэл Нийгмийг аюулаас хамгаалах яамны Хилийн ба дотоодын цэргийн хэрэг эрхлэх газар, Хилийн ба дотоодын цэргийг удирдах ерөнхий газарт харьяалагдаж Төр, засгийн тэргүүн, тэдний уналга, орон байр, гадаадын өндөр дээд хэмжээний зочин төлөөлөгчдийн байрлах байр, унаа, дулааны цахилгаан станцууд, онцгой чанга дэглэмтэй шорон гянданг хамгаалах зэрэг үүргийг гүйцэтгэж байв. 1990 онд нийгэм солигдож төр, засгийн байгууллагуудын бүтэц, зохион байгуулалт өөрчлөгдөж, Нийгмийг аюулаас хамгаалах яам татан буугдахад Улсын цагдан сэргийлэх ерөнхий газрын бүтцэд шилжиж, Улсын онц чухал обьект болох хүн амын амьжиргааны нэн чухал хангамжийн обьектуудыг хамгаалах, зорчигч, ачаа тээшийг тээврийн замд харгалзан хүргэх, гэмт хэргийг таслан зогсоох, нийгмийн хэв журмыг сахиулахад Цагдаагийн байгууллагад туслах чиг үүргүүдийг гүйцэтгэж байлаа.

-Дотоодын цэрэг үйл ажиллагаагаа Хилийн цэрэг, цагдаагийн байгууллагатай хамтран явуулж байжээ. Энэ талаар та тодруулж яриач?

-Хилийн цэрэг, Дотоодын цэрэг нь нэгэн удирдлагад ажиллаж, чиг үүргээ хэрэгжүүлэхэд зарим талаар учир дутагдалтай байсан тул Дотоодын цэргийн хүч хэрэгслийг гэмт хэрэгтэй тэмцэх, таслан зогсоох, нийтийн хэв журмыг сахиулах, нийтийг хамарсан эмх замбараагүй байдлыг таслан зогсоох ажиллагаанд татан оролцуулах талаар тухайн үеийн төр, засаг, яам, командлалын удирдлага 1980-аад оны эхэн үеэс олон талаар нь судлан үзэж байжээ.

Иймд тэр үеийн ЗХУ-ын Дотоодын цэргийн туршлагыг судалж, гэмт хэрэгтэй тэмцэх, түүнийг таслан зогсоох, нийгмийн хэв журмыг сахиулах цагдаагийн алба хаагчдад нэмэгдэл хүчээр ажиллах, шаардлагатай үед нөөц хүчинд үүрэг гүйцэтгэх зориулалттай Улсын цагдан сэргийлэх ерөнхий газрын 0230 дугаар ангийг Дотоодын цэргийн орон тоон дээр байгуулан ажиллуулж, тус ангийн цэргийн албаны зохион байгуулалтыг тэр үеийн Хилийн ба Дотоодын цэргийг удирдах ерөнхий газар, үндсэн үүргийн биелэлтийг нь Улсын цагдан сэргийлэх ерөнхий газар хариуцан ажиллаж байсан юм билээ. 1988 онд Дотоодын цэргийн гяндан, онцгой дэглэмтэй хорих ангиудыг хамгаалах үүрэг бүхий 0229 дүгээр ангийг гүйцэтгэж байгаа үүргийн ижил төстэй байдлыг нь харгалзан 0230 дугаар ангитай нэгтгэн Улсын цагдан сэргийлэх ерөнхий газрын бүтцэд зохион байгуулж хугацаат цэргийн алба хаагч (Дотоодын цэргийн орон тоон дээр)-дыг тухайн үеийн цагдаагийн дүрэмт хувцас, эрх, үүргээр ханган ажиллуулж байв.

1990 онд өрнөсөн өөрчлөлт шинэчлэлтийн үед улс орны дотоодод гарсан үймээн самуун, нийтийг хамарсан эмх замбараагүй байдлыг таслан зогсооход Хилийн цэргийн хүч хэрэгслийг татан оролцуулах боломжгүй гэж үзэж энэ үүрэг нь Дотоодын цэргийн чиг үүрэг тул Хилийн цэргийн харьяаллаас гаргаж, Цагдаагийн байгууллагын харьяалалд шилжүүлсэн.

-Дотоодын цэргийг дахин байгуулах тухай хууль УИХ-аар хэлэлцэгдэж байна. Дотоодын цэрэг хэрэгтэй юм уу, үгүй юм уу гэдэг асуудал дээр мэргэжлийн хүмүүс, ард иргэд өөр өөр байр суурьтай байх шиг байна?

-Өнөөдөр гэмт хэрэг, хэв журмын зөрчил гардаггүй болсон улс орон байна гэж би лав дуулаагүй юм байна. Дотоодын цэрэг нь түүхэн хөгжлийнхөө 90 гаруй жилийн хугацаанд хүлээсэн үүргээ нэр төртэй биелүүлж, 1973 онд Цэргийн гавьяаны улаан тугийн одонгоор шагнагдаж байсан түүхтэй юм. 2014 онд Дотоодын цэргийг татан буулгаж, түүний гүйцэтгэж байсан үүргийг цагдаагийн байгууллагад шилжүүлсэн. Улсын онц чухал обьектыг хамгаалах чиг үүрэг цагдаагийн байгууллагын хуулиар хүлээсэн үүрэг биш шүү дээ. Дотоодын цэргийн гүйцэтгэж байсан чиг үүргийг цагдаагийн байгууллагад шилжүүлснээр тийм ч сайн үр дагавар авч ирээгүй байх аа гэж бодож байна. Нөгөө талаар шаардлагатай үед цагдаагийн байгууллагад нэмэгдэл хүчээр ажиллах бэлтгэгдсэн шуурхай ажиллах нөөц хүч байхгүй болж байгаа нь учир дутагдалтай юм. Бид дэлхийн 40 гаруй улс орны Дотоодын цэрэгтэй ижил төстэй байгууллагуудын үйл ажиллагааны талаар судалгаа хийж үзэхэд тэд өөрийн улс орныхоо дотоод аюулгүй байдлыг хангах чиг үүрэгтэй байгууллагуудтай байна. Дээрх орнуудын ижил төстэй байгууллагууд нь тухайн улсын нийгмийн байгууламж, төрийн тогтолцоо, үндэсний уламжлал зэрэг онцлогуудаас шалтгаалан Жандармери, Карабинери, Дотоодын цэрэг, Үндэсний гварди, Олон нийтийг хамгаалах хүчин, Ардын зэвсэгт цагдаа гэсэн нэртэй байна. Чиг үүргийн хувьд нийтлэг улсын онц чухал обьект, чухал байгууламж, төр, засгийн тэргүүн, гадаадын зочин төлөөлөгчид, тухайн оронд суугаа Элчин сайдын яам, Консулын газруудыг хамгаалах, улс орныхоо дотоод аюулгүй байдлыг хангах чиг үүрэг бүхий байгууллагуудад туслах, зорчигч, тусгай ачаа тээшийг тээврийн замд харгалзан хүргэх, байгалийн гамшиг, үйлдвэрлэлийн осол, гэнэтийн аюул тохиолдсон үед авран хамгаалах ажилд туслах, гэмт хэргийг таслан зогсоох, нийтийн хэв журмыг сахиулахад цагдаагийн байгууллагад туслах, дэмжлэг үзүүлэх, террорист үйлдлийн сөрөг тусгай ажиллагаанд оролцох зэрэг үүргүүдийг гүйцэтгэдэг юм билээ. Дээрх байдлаас үзэхэд Дотоодын цэрэг нь улс орны дотоод аюулгүй байдлыг хангахад ямар чухал үүрэгтэй байгууллага болох нь тодорхой юм.

-Ер нь бусад цэргийн байгууллагууд нь Дотоодын цэргээс юугаараа ялгаатай юм бэ?

-Зэвсэгт хүчин, хилийн цэрэг нь өөр өөрийн хуульд заасан чиг үүргүүдийг хэрэгжүүлдэг боловч Дотоодын цэргээс чиг үүргийн хувьд дараахь байдлаар ялгаатай гэж үздэг. Үүнд: Монгол Улсын Зэвсэгт хүчний тухай хуульд зааснаар “Зэвсэгт хүчин нь хуурай замын цэрэг, агаарын цэргээс бүрдэнэ”, мөн хуульд зааснаар “Дайны байдал зарламагц…дотоодын цэрэг …зэвсэгт хүчний бүтцэд багтаж үүрэг гүйцэтгэнэ” гэж тус тус заасан. Мөн хуулийн дээрх заалтаас үзэхэд Дотоодын цэрэг нь тайван цагт Зэвсэгт хүчний бүтцэд хамаарахгүйгээр хуульчлагдсан. Хилийн цэрэг, Дотоодын цэрэг нь цэргийн байгууллага боловч улс орны өмнө хүлээсэн өөр өөр чиг үүргүүдийг хэрэгжүүлдгээрээ ялгаатай юм. Тухайлбал, улс орны дотоодод гарсан гэмт хэрэг, оргон нуугдсан гэмт хэрэгтнийг эрэн сурвалжлах, үймээн самуун, нийтийг хамарсан эмх замбараагүй байдлыг таслан зогсоох зэрэг үүргүүдийг Хилийн цэрэг нь цагдаа, бусад үндэсний аюулгүй байдлыг хангах тусгай чиг үүргийн байгууллагуудтай өдөр тутам хамтран хэрэгжүүлэх боломжгүй бол Дотоодын цэрэг нь дээрх үүргүүдийг чиг үүргийнхээ дагуу өдөр тутам хамтран хэрэгжүүлэх боломжтой юм гэж бодож байна. Гэхдээ улс орны дотоод аюулгүй байдлыг хангах чиг үүргүүдийг өөрийн командлагчийнхаа шууд шийдвэрээр орон нутгийн засаг захиргаа, цагдаа, онцгой байдал, шүүхийн шийдвэр биелүүлэх байгууллагуудтай хамтран хэрэгжүүлдгээрээ Дотоодын цэрэг бусад цэргийн байгууллагуудаас чиг үүргийн хувьд өөр юм.

-Ер нь Дотоодын цэрэг цагдаагийн байгууллагатай нэг удирдлагад ажиллахыг та зөв гэж үздэг үү?

-Дэлхийн цаг уурын дулаарал, байгалийн гамшигт үзэгдэл, хүн амьдрах орчны бохирдол, халдварт өвчний тархалт, ядуурал, үндэстэн дамнасан зохион байгуулалттай гэмт хэрэг, мансууруулах бодисын худалдаа зэрэг “уламжлалт бус” гэгдэх аюулын хамрах хүрээ өргөжин тэлж байгаа өнөө цаг үед “Цагдаагийн төв байгууллагын дарга нь Дотоодын цэргийн командлагч”-аар ажиллах нь манай орны хувьд илүү зохицсон хувилбар. Өөрөөр хэлбэл, хоёр өөр албан тушаалд нэг хүнийг томилон ажиллуулж байгаа явдал юм. Ингэснээр Дотоодын цэрэг нь цагдаагийн байгууллагын харьяа, түүний бүтцэд орж, байцаан шийтгэх ажиллагаанд оролцож, хуулийн байгууллагын шинжийг агуулж байгаа явдал огт биш бөгөөд тайван цагт мэргэжлийн бие даасан үйл ажиллагаа явуулах боломжтой гэж үзэж байна.

Б.УРАНЧИМЭГ

Түрүүч нь “Өдрийн сонин”-ы №018(5585) дугаарт

“Гацуурт” компанийн захирал Л.Чинбаттай ярилцлаа.

-Тантай Бурмаа сайдын үед ярилцаж байсан. Салбарынхаа сайдтай багагүй маргаантай явсаар сонгуультай золгосон. Сэргэлэн сайдтай ойлголцоод ажиллах боломж байна уу, уулзсан уу?

-Сайдтайгаа нүүр тулж уулзаж байгаагүй, телевизээр л харсан. Ер нь бол танихгүй. Энэ намар тариаланчдын будааны үнийг зах зээлийн ханшаар тодорхой хэмжээнд барих гэж нэлээд үзсэн. Олигтой үр дүнд хүрээгүй. Учир нь дотоодын хэрэгцээнээс илүү гарсан будаагаа хэрхэхээ шийдэх гарцаа олоогүй байгаа. Сүүлийн таваас зургаан жилд яамнаас болон Тариалан эрхлэлтийг дэмжих сангаас тариаланчдыг дэмжих ямар нэг явуулж буй хөтөлбөрт хамрагдах боломж манай компанид олдоогүй. Тариалан эрхлэлтийг дэмжих санд зээлтэй л бол яамнаас дэмжлэг авч хөтөлбөрт хамрагддаг тогтолцоотой. Харин манайх ямар нэг зээлгүй байсан учир тариалан эрхлэгчдийг дэмжих олон төрлийн хөтөлбөрт хамрагдах боломжгүй үлддэг.Нэгэнт ийм жишиг тогтсон учир бизнесийн зарчмаараа ямар ч дэмжлэг, харалгүйгээр өөрийнхөөрөө зах зээл дээр оршин тогтнох гээд үзье гэсэн төлөвлөгөөтэй ажиллаж байна. Тэгэхээр оршин тогтнохын тулд заавал будаа тарих албагүй. Янз бүрийн өөр таримлууд, тухайлбал малын тэжээл, рапс, маалинга болон тосны олон төрлийн ургамлыг тарьж үзэх төлөвлөгөөтэй байна. Зөвхөн дотоодын зах зээлээсээ хамааралтай байхгүй тарьсан таримлуудаа экспортод гаргах талаар төлөвлөгөөт ажлуудыг хийж эхэлсэн.

-Танайх Гурилын үйлдвэртэй болсон гэсэн. Яагаад гурил үйлдвэрлэх болов?

-Ер нь бол бид чанартай баталгаатай хүнсээр дотоодоо хангах ёстой. Иймээс бид импортыг орлох, эх орныхоо хөрсөнд тарьсан будаагаар, найдвартай гурил үйлдвэрлэх ёстой гэж үзсэн. Нөгөөтэйгүүр өнөөдрийг хүртэл тариаланчид нь бие даах чадваргүй төрөөс хараат байгаа нь монополь гурилын үйлдвэрийн мөлжлөгт удаан хугацаанд байгаатай холбоотой. Иймээс тариаланчид тарианыхаа үнээ тогтвортой тогтоож чаддаггүй.

-Тэгэхээр танай компани будаагаа өөрийн гурилын үйлдвэртээ нийлүүлэх хэмжээнд л тариална гэж ойлгож болох уу?

-Ер нь тийм шийдвэр гаргаад байна. Өөрийн гурилын үйлдвэрээ хангах хэмжээнд будаа тариад явна.Засаг төр шийдэх ёстой гэсэн бодлоо орхиё, энэ салбарт амьд үлдвэл үлдээд, үлдэхгүй бол больё гэж бодох болсон.

-Тэгэхээр “Гацуурт” компанийн захирал Л.Чинбат гэдэг хүн хавар, намарт яамтайгаа ойлголцох гэж оролдож, жаргал зовлонгоо ярьж тариаланчдыг төлөөлдгөө болих нь ээ дээ?

-Шуудхан хэлэхэд надад яам байх, байхгүй нь огт хамаагүй болсон. Зөвхөн өөрийнхөөрөө урагшилъя гэж бодож байна. Яам байлаа гээд дэмжлэг ирэхгүй учраас өөрийнхөөрөө явсан нь зөв гэсэн шийдэлд хүрсэн.Өнгөрсөн дөрвөн жилийн хугацаанд холбогдох мэргэжилтнүүдэд энэ салбарыг, бизнесийнхээ онцлогийг ойлгуулах гэж хангалттай явсан. Ахиж тэгж их цагаа үрмээргүй байна. Одоо бол хөдөө аж ахуйн яам байхгүй байсан бол манай компани яах байсан бэ гэж бодоод ажлаа төлөвлөж хийнэ.

-Өмнө нь уулзахад банкнаас авсан зээлийнхээ хүүнд багагүй мөнгө төлж байсан. Зээлээ нимгэлж хүүгийн дарамтаас гарч чадсан уу?

-Хэвээрээ байгаа. Харин “Хас” банк зээлийн хүүг маань бууруулж, хугацааг нь хойшлуулж өглөө. Энэ бол маш том дэмжлэг. Одоогоор эдийн засаг хямралтай байгаа учраас хүмүүсээ гурван сарын хугацаагаар амраачихсан.Дөрөвдүгээр сард тариалалт эхлэхээр хамтдаа зүтгэнэ дээ.

-Хөрсний лабораторийг чинь сонирхлоо. Мундаг хөрөнгө оруулалт хийжээ…?

-Манай хөрсний лабораторийн хувьд Хятад, Дорнод Сибирь талдаа ховорхон байдаг, олон улсын стандартад нийцсэн лаборатори.

-Ногоо тарих хөрсөө эрүүл байгаа эсэхийг шалгах боломж бүрдсэн гэсэн үг үү?

-Ер нь тийм. Ногоо тарих хөрсөөр тогтохгүй, Улаанбаатарын хөрсийг ч шинжлэх бүрэн боломжтой. Хүмүүсээ Герман руу давтан сургалтад сургах гэж байна. Монголд хөрс, усны бүрэн хэмжээний шинжилгээ хийх боломж бүрдэж байгаа гэсэн үг.

-Хүнсний лаборатори бас ажиллах байх аа?

-Хүнсний лаборатори давхар ажиллана. Гурил, будаагаа 100 хувь шинжлэх боломжтой болсон. Тариаланчид муу юм хийдэг гэсэн үг яриа нотолгоо баримтгүйгээр гарах ямар ч үндэслэлгүй болох юм. Хүнсний лабораторийн хувьд арай дуусаагүй байна. Зөвхөн нэг багаж нь гэхэд л тэрбум төгрөгийн өртөгтэй учраас бага сага асуудал бий. Монгол Улсын зах зээлийн нөхцөл байдал хүнд байгаа учир хойшлуулсан. Үүнээс гадна малын үржлийн лаборатори, мал эмнэлгийн лаборатори гээд цогцоор нь шийдэхээр ажиллаж байна. Ядуурал ажилгүйдэл нэмэгдэж, нөхцөл байдал хүндрэх тусам хүнс мууддаг. Тийм учраас иргэдээ эрүүл хүнсээр хангах үүрэгтээ онцгой анхаарахаас аргагүй болчихож байгаа юм. “Гацуурт” компани өөрийн эрүүл хүнсийг монгол хүнд хүргэх зорилгынхоо хүрээнд Монголд зарж борлуулагдаж байгаа хүнс эрүүл мэндийн шаардлага хангаж байгаа эсэхийг шинжлэх зорилготой ажил юм.

-Хүмүүст “Гацуурт”-ын ургуулсан ногоо, тарьсан тариагаар хийсэн гурилыг авах сонирхол өндөр байдаг ч танай нэрийн дэлгүүрүүд их ховор юм аа?

-Хүнсний дэлгүүр байгуулж, ажиллуулна гэдэг маш их хэмжээний хөрөнгө оруулалт, мөн хүн хүч шаардсан ажил юм.

-Хүнсний захуудад лангуу аваад ногоо, гурилаа зарвал өндөр зардал гарахгүй юм биш үү?

-Бодоход амархан л даа. Ийм санаа гаргаснаасаа болж өнгөрсөн жилжингээ гудамжинд машинтай явж ногоогоо зар-лаа. Уг нь бүх захуудад лангуу түрээслээд авчихсан байсан юм. Яг ажиллах гэтэл тэр хавийн ногооны лангуутай хүмүүс бослого гаргачихсан. “Гацууртыг оруулах юм бол бид эсэргүүцнэ” гээд.

-Яагаад вэ. Адилхан л ногоо, хэн ч зарах эрхтэй биз дээ?

-Ногооных нь үнэ уначих гээд байхгүй юу. Орлого нь хаагдчих гээд бослого гаргасан хэрэг. Тэгээд машинтай гадуур явж ногоогоо зарсан. Харин ч энэ зунжингаа боломжоо шавхаж байж Баянхошуу, Туул рестораны урд, хорооллын “Минж плаза”-д, Толгойтын “Хүнс трейд”-д, Баянзүрхэд дэлгүүрээ нээсэн. Бид Улаанбаатарт зуун дэлгүүр нээх зорилго тавьсан. Ая тухтай дэлгүүр нээнэ. Жижигхэн өрөөнд тэр хавийнхны хүнсний хэрэгцээг хангасан дэлгүүр ажиллуулахыг ая тухтай гэж тодотгодог юм байна. Зөв технологиор хадгалсан хүнсний ногоо идэх нь хамгийн зөв. Хүнсний ногоогоо зөв тариад, зөв хадгалаад хэрэглэгчдэдээ хүргэх л бидний гол чиг.Үр ашиггүй замын дамжлагуудыг хасаад яаж хэрэглэгчдэдээ шууд аваачиж өгөх вэ гэдэгт анхаарч байна. Дэлгүүртэй болъё гэж зориод байгаагийн гол шалтгаан энэ. Анхнаасаа бөөний худалдаагаар явна гэж төлөвлөсөн болохоор дэлгүүр нээхэд байр, газар гээд асуудал их гардаг юм байна.Манайх “Хүнс трейд” дээр агуулахаас гадна ялгах, савлах цех байгуулж байгаа. Хүмүүст ногоогоо савлаж өгөх юм. Бүр заримыг нь угаагаад арилгаж, хэрчиж, шууд хоолонд хийхэд зориулсан маягаар хүргэнэ.Ирэх намраас худалдаанд гарчих болов уу. Зарах ногооныхоо таван хувийг угааж, арилгаж, хэрчиж вакумдаад өдөр өдөрт нь хэрэглэгчдэд хүргэх бодлого барьж байна.

-Таныг жижиг Таван толгойд хувьцаатай, дажгүй хэмжээний ногдол ашиг авдаг гэж сонссон. Нууц биш бол хэчнээн төгрөгийн ногдол ашиг аваад байна. Иргэдэд байгаа Таван толгойн 1072 хувьцаа ийм үнэ цэнэ, өгөөж өгөх болов уу?

-Би жижиг Таван толгойн цөөхөн ширхэг хувьцаатай. Анх арваад жилийн өмнө 300, 500 төгрөгөөр 700 гаруй хувьцаа авч байсан юм. Ногдол ашгаа нуух шалтгаан байхгүй.Өнөөдрийн байдлаар тэрбум төгрөгийн ногдол ашиг авчихаад байна. Би геологич хүн. Таван толгой бол маш том, асар үнэ цэнэтэй орд. Энэ орд Монголын ард түмэнд үр шимээ өгнө. Иргэдээ мэдээллээр бүрэн хангахгүйгээр Төр засаг ард түмнээсээ хувьцаа худалдаж авна гэж байна. дутуу мэдээлэлтэй хүмүүс шийдвэрээ хэрхэн гаргах нь ойлгомжтой шүү дээ. Тэгэхээр Монголын ард түмэн Таван толгойн ашгийг миний дээр дурдсан жишгээр хүртвэл үр дүнтэй гэж бодож байна.Хувьцаа чинь үнэ цэнэтэй шүү, төр засгийн хүмүүст итгэж зараад хэрэггүй, бариад хэвтэж бай л гэж хэлмээр байна. Бидний үед биш юм аа гэхэд үр хүүхдэд чинь үр ашиг нь ирнэ. Тиймээс Таван толгойг үнэгүйдүүлж болохгүй.

-Монголын топ компаниудын нэгийг толгойлж байгаа бизнес эрхлэгчийн хувьд Засгийн газарт ямар дүн тавих вэ?

-Засгийн газрын хурд нь удаан эрч нь сул байна. Зоригтой шийдвэр гарахгүй байна. Улстөрчид нь албан тушаал, эрх мэдлийн төлөө зүтгэчихээр улс орон хөгжинө гэж байдаггүй юм байна. Жишээ нь манай компани өнгөрсөн жил өмнөхөөсөө хоёр дахин илүү ажил хийчхээд бид нар ямар ч өсөлтгүй, зээлээ ч төлж чадахгүй байна. Нийт ард түмэн ажилтай байгаа гээд амьдрал нь дээшлэх нь битгий хэл олсон хэд нь амьдралд ч хүрэлцэхээ болилоо. Өнгөрсөн хугацаанд Засгийн газар эдийн засгаа сайжруулах болон эргэлтэд оруулах дорвитой алхам хийсэн гэж бодохгүй байна. Эдийн засгийн хямралын хажууд утаа, архинд хордсон явдал зэрэг бол жижиг бөгөөд шийдэл нь ойлгомжтой асуудал. Эхлээд эдийн засгаа сайжруулах, авлигаасаа салах ёстой. Авилга байсан цагт эдийн засаг сайжрахгүй мөн нийгмийн асуудал шийдэгдэхгүй гэдгийг өнгөрсөн үе нотлон харуулсан. Түүнээс биш ТҮЦ-тэй зууралдаж, нийгмийг бухимдуулаад юу ч өөрчлөгдөхгүй. ТҮЦ-ийг нь ачиж олон хүнийг орлогогүй болгосноос хугацаа өгчихвөл ухаалаг шийдэл болно. “Та нар 2019 оны тэддүгээр сар хүртэл наадахаа ажиллуулаад мөнгө ол. Түүнээс хойш ярих юм байхгүй шүү” гэчихвэл өөр шүү дээ. Одоогийн нөхцөл байдлыг харахаар Ерөнхийлөгчийн сонгуулийг хэт бодоод байх шиг. Үүнээсээ болж сонгуульдаа ч унаад дагаж Засгийн газар нь ч унах эрсдэл харагдаж байна. Нөхцөл ийм үед Засгийн газар зоригтой шийдвэр гаргах хэрэгтэй.

-Солонгосын зартай хулгайч олон айлаас хулгай хийсний нэг нь танайх. Танай гэрийн гадаах камер хулгайчийг олоход хэрэг болсон гэсэн, үнэн үү?

-Би хамгийн түрүүнд Монголынхоо цагдаа нараар бахархсан. Ямар чадварлаг түргэн шуурхай мэргэжлийн түвшинд ажилладгийг биеэрээ мэдэрлээ. Цагдаа нарын ажилд камер маш чухал болсныг ойлголоо. Гэрийн гадаа камертай байсан тулдаа энэ хулгай илрэхэд тус болсон байх аа. Улс дамжаад ирсэн зохион байгуулалттай хулгайг ийм богино хугацаанд илрүүлнэ гэдэг гадаадын цагдаа нарт ч хүндрэлтэй. Манай цагдаа нар нойр хоолгүй ажиллаж богино хугацаанд илрүүлж чадаагүй бол тэр хүн Солонгос руугаа нисчих байсан. Бид нар ийм чадварлаг цагдаа нараа орчин үеийн тоног төхөөрөмжөөр хүрэлцээтэй хангаж өгөх юм бол хулгайн хэрэг буурах боломжтой гэдэг нь харагдлаа.

-Мэдээж ааваас өвлөгдөж ирсэн гэдэг утгаараа хөөрөгний үнэ цэнийг нь хэмжих аргагүй л дээ. Ер нь хэр үнэтэй эд вэ?

-Би чинь аав, ээжээс арван тавуулаа, айлын тав дахь хүүхэд. Буурал аавын хөөрөг ахад, аавын минь хөөрөг надад байсан юм. Аав 1973, 1975 оны үед маш олон атан тэмээгээ өгч авч байсан хөөрөг л дөө. Мэдээж үнэ ханш гэхээс илүү ааваас минь өвлөж ирсэн гэдэг утгаараа үнэ цэнэ нь хэмжигдэшгүй эд. Уг нь хөөргөө барьдаг юм. Гадагшаа явахдаа гэртээ хадгалаад ийм юм болчихлоо.

-Хулгай хийсэн Солонгосын иргэн “Соронз” сэтгүүлээс мэдээлэл авсан гэсэн, үнэн үү. Танай талаар хаанаас мэдээлэл авсан байна?

-Цагдаа нар нарийн мэдээлэл хэлээгүй учраас би сайн хэлж мэдэхгүй юм. Гэхдээ өгсөн мэдээллээр бол сүүлийн үеийн шар сэтгүүлүүд дээр гарч байгаа айлын орон байрны байршил болон хувь хүний мэдээлэл бол хулгайч нарын хулгай хийх сэдэл болсон гэж хэлсэн.

Эдийн засаг таагүй энэ өдрүүдэд уул уурхайгаас гадна таг зогссон нэг салбар бол барилга. Барилгын компаниуд ташраараа зээлээ төлж чадахгүй, ам.долларын ханшийн галзуурлаас болж өчнөөн алдагдал, зардалтай зутруу байгаа. Бараг цугаараа шахуу зогсолт хийж, ажилчдаа тодорхойгүй хугацаагаар цалингүй амраагаад удаж байна. Хэтээсээ хэцүүдсэн барилгын компаниудаас Д.Арвингийн компанийг ганцааранг нь сугалж аваад АТГ-аар шалгуулаад эхэлчихлээ. Хэд хэдэн байрны газрыг барьцаалж зээл авсан, зарим иргэний ордерыг бас барьцаалсан гэж буруутгаж байгаа бололтой. Үнэн хэрэгтээ Д.Арвингийн хүүгийн толгойлдог ”Их өргөө” компани ганцаараа ингэж “том толгойлсон” юм биш л дээ. Тухайн үед хэрэгжиж байсан гэр хорооллыг барилгажуулах бодлогын хүрээнд олон арван компани өчнөөн айлын газрыг чөлөөлж, байр барьж өгөх гэрээ байгуулсны нэг нь эдний компани.

Эдийн засаг хямарч барилгын компаниуд таг зогсохоос өмнө орон сууцаа барьж газраа өгсөн гэр хорооллынхныг тухтай сууцанд оруулж, банкны зээлээ төлсөн нь ч бий. Д.Арвины компани шиг хэл амтай суугаа нь ч ганц, хоёроор тогтохгүй. Яг нарийндаа төрийн алдаатай, уялдаа, залгамжгүй бодлого л барилгын салбарыг ийм байдалд хүргэсэн. Өмнөх Төв банк барилгын салбарыг ажлын байр олноор бий болгодог, үйлдвэрлэлийг дэмжих том суурь гэж хараад найман хувийн зээл гэх мэт хөтөлбөрүүдээр дэмжсэн учраас овоо бүтээн байгуулалт өрнөсөн юм. Харин энэ засгийн үед ерөнхийлөгч нь солигдсон Монголбанк орон сууцны хямд хүүтэй зээлд учиргүй найр тавихгүй гэсэн бодлого барьж байгаа. Ийм шалтгаанаар ихэнх барилга борлуулалтгүй гээд зогссон, нэлээд хэсэг нь эхэлсэн ажлаа дуусгаж чадахгүй банкны хүүнд дарлуулж суугаа. Барилгын салбар ташраараа хэцүүдсэн шалтгаан ерөөсөө энэ.

Тэгэхээр Д.Арвингийн компанийг онцолж шалгаад эхэлснийг улс төрийн тооцоо бодож байгаагийн л нэг хэлбэр гэж харахаас өөр гаргалгаа алга. Засаг барьж буй МАН Д.Арвинтай тооцоо бодохгүй бол өөр хэнтэй ч тооцоо бодох билээ. З.Энхболдтой нийлж намаа муухай харагдуулж, бүр намынхаа хүнийг ялаад УИХ-ын гишүүн болж байсан хүн шүү дээ. УИХ-ын гишүүнээр ажилласан өнгөрсөн дөрвөн жилийн хугацаанд ямар идэвхтэй байсныг нь хэлэх юм биш. Ингээд харахаар энэ удаагийн үйл явдал яалт ч үгүй улс төрийн золиос. Газраа барьцаалж зээл аваагүй компани барилгынхан дотор байхгүй. Хаа сайгүй л байгаа зовлон, гарцаагүй бодитой байдал.

Шаазгай алаад өлгөхөөр бусад шаазгай шавахаа больдог гэсэн айхавтар үг бий. Дэлгээд тавьсан ааруулнаас самардаад байдаг шаазгайнуудыг ингэж хашраадгийг мэдэхгүй монгол цөөн. Нэгийг нь алаад өлгөчихөөр нөгөөдүүл нь хий шаагилдахаас хэтэрдэггүй, аарууланд нь ойртохоо байдаг даа. АТГ-аас Д.Арвины компанийг шалгаж эхэлсний цаана ийм л утга, агуулга нуугдаж байна.