Month: March 2016

Эрүүл мэнд, спортын яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга С.Ламбаатай ярилцлаа.

-Халдварт өвчин газар авч, хүүхдийн өвчлөл нэмэгдэж, байдал ер нь хүндхэн байна. Танай яамнаас үүнтэй тэмцэхийн тулд ямар ажил хийж байна вэ?

-Улаанбурхан, томуу, томуу төст өвчний дэгдэлт нэг цаг хугацааны давхцалтайгаар өндөр байна. Өнөөдрийн байдлаар томуу, томуу төст өвчний дэгдэлт буурч эхэлж байна. Үүнтэй холбогдуулаад нэгдүгээр сарын 1-нээс эхлүүлээд олон арга хэмжээ авсан л даа. Жишээлбэл, эмнэлгүүдийн орыг нэмж, Хан-Уул дүүргийн нэгдсэн эмнэлгийг хүүхдийнх болгосон. Насанд хүрэгчдээ Эрүүл мэндийн төв рүү шилжүүлсэн. Мөн томуу, томуу төст өвчин, улаанбурхнаас сэргийлэх заавар зөвлөмж, нийтэд зориулсан зурагт хуудсыг маш их хэмжээгээр хэвлэж тараасан. Мэдээллийн хэрэгслүүдээр эдгээр өвчнөөс сэргийлэх мэдээллийг олон давтамжтайгаар хүргэсэн. Гэлээ гэхдээ улаанбурхан бол нэлээд хүндрэлтэй байгаа. Ялангуяа 0-8 сартай хүүхдүүдэд маш хүнд тусч байна. Гэтэл 0-8 сар нь вакцинд хамрагддаг товлолын нас биш. Есөн сартайгаас нь хийдэг. Вакцинд хамрагдаагүй гэдэг агуулгаараа халдвар авч хүндрээд байгаа. Мөн вакцинжуулалтыг хоёр настай хүүхдэд хийдэг. 2012, 2015 онд 3-6, 13-17 насныханд нэмэлт вакцинжуулалт хийсэн. Түүний үр дүнд есөн сартайгаас 17 нас хүртэлх хүүхдийн өвчлөл бага байгаа юм, вакцинд хамрагдчихсан учраас. 18-аас дээш насныхан маш их халдвар авч байгаа. Хүндэрч байгаа. Яагаад вэ гэвэл энэ хүмүүс чинь вакцинд хамрагдаагүй улсууд гэсэн үг шүү дээ. Тийм учраас Засгийн газар улаанбурхны нэмэлт вакцинжуулалт хийхэд 948 сая төгрөг шийдэж өгсөн.

-Нэмэлт вакцинжуулалтыг 18-30 насныханд хийхээр болж байгаа гэв үү?

-948 сая төгрөгөөр 600 гаруй хүн тун вакциныг дагалдах хэрэгслийнх нь хамт авна. Энэ вакциныг НҮБ-ын Хүүхдийн сангаар дамжуулж авдаг. Захиалгаа өгөөд бүх бэлтгэл ажлаа хангачихсан. Ойрын хугацаанд яаралтай, шууд гэрээгээр орж ирэх нөхцөл нь бүрдчихсэн. Засгийн газрын тогтоолоор 18-30 нас гээд тогтоочихсон юм биш. Бидний хийсэн судалгаагаар нийт өвчлөгсдийн 64-өөс дээш хувь нь 18-30 насныхан байгаа юм. 18-30 насныхан бол хөдөлгөөнт насныхан. Оюутан, цэрэг, МСҮТ-д сурч байгаа, дотуур байранд амьдарч байгаа оюутнууд нэг газар бөөгнөрч байгаад тал тал тийшээ тараад явчихдаг. Ирэх, очих хөдөлгөөн нь их. Дотуур байраар дүүрэн хүүхдүүд. Тийм учраас энэ хөдөлгөөнт хүн амын бүлэг чинь халдварыг маш их хэмжээгээр тарааж байна гэж үзэж байгаа юм. Энэ үндсэн дээр л бид 18-30 насныхаа хүмүүсийг вакцинд давамгайлж хамруулъя, түүнээс дээших насныхан ч өөрийн хүсэлтээр хамрагдаж болно гэж байгаа. 600 гаруй хүний тун гэдэг чинь маш их вакцин.

-БЗХӨ тэр дундаа тэмбүү аюулын түвшинд хүрсэн. Мөн элдэв халдварт өвчний дэгдэлт сүүлийн жилүүдэд нэмэгдэж байгаа. Салбарын яамны үйл ажиллагаа сул байгаатай холбоотойгоор ийн нэмэгдэж байна уу эсвэл нийгэм эдийн засаг, иргэдийн амьжиргаа доошилж байгаатай уялдаатай юу?

-Эрүүл мэндийн яам сайдгүй ч гэдэг юм уу, эзэнгүй байгаа болохоор улаанбурхан дэгдээд, ХДХВ нэмэгдээд янз бүрийн халдварт өвчнүүд гараад байгаа гэх ойлголт байж болохгүй л дээ. Яагаад вэ гэвэл яам сайдгүй байлаа ч бодлогын шинж чанартай үйл ажиллагаа нь явагдаж л байгаа. Би энэ салбарт Төрийн нарийн бичгийн даргаар томилогдож ирээд гурван сар болж байна. Ирснээсээ хойш өдөр шөнөгүй л бүх ажлыг зохицуулж ажиллаж байна. Үнэндээ яам бол өөрийн бодлогын асуудлыг зангиддаг төрийн сайдгүй байна гэдэг бас тийм ч таатай зүйл биш. Засгийн газрын гишүүн, Эрүүл мэнд, спортын сайд гэдэг бол бүх салбартай уялдаа холбоотой ажиллаж, бодлогоо маш том хэмжээнд тавьж ажиллаж байх ёстой юм шүү дээ. Энэ үүргийг хариуцаж байгаа нэг хүнтэй их л удаж байна. Энэ талаас нь авч үзвэл хүмүүст тийм сэтгэгдэл төрөөд байгаа юм. Төрөхөөс ч яахав. Тэгэхдээ л ирснээсээ хойш хийж байгаа ажлуудаа харахад үнэхээр гацчихсан, хөдөлгөөнд ороогүй, шийдэл хүлээчихсэн асуудал зөндөө л байсан. Эмнэлгийн тусламж үйлчилгээ, урьдчилан сэргийлэх ажил чинь тасралтгүй, маш их эрч хүчтэй явж байх ёстой. Тэр ажил назгайраад жаахан удаад эхэлбэл тэрийг ерөөсөө андахгүй. Тэр цаг хугацааг олоод байгаа юм шиг л энэ өвчлөл нэмэгдээд байна. Өнөөдөр бол үнэхээр дээр асуусан бэлгийн замын халдварт өвчин тэмбүү, ХДХВ-ийн асуудлыг Монгол Улс анхаарлынхаа төвд авахгүй бол болохгүй болчихсон.

-Юунаас улбаалж энэ төрлийн өвчлөл нэмэгддэг юм?

-Эдийн засгийн байдал гэхээсээ илүүтэй хэтэрхий замбараагүй байдалтай байна. Өөрөөр хэлбэл хяналтад орохгүй байна. Эмчилгээ хийлгэхгүй байна. Эрүүл мэндийн боловсролтой хүн ховордож байна. Тэмбүү нэлээд газар авсан. Тийм ч учраас хүүхэд эхээсээ тэмбүүгийн халдвар авч төрж байна. Бид үүн дээр төрийн бодлогоор маш яаралтай арга хэмжээ авахгүй бол бэлгийн замын энэ халдварт өвчин бол хүнийг идэж, өргөн хүрээний өвчлөлүүдийг бий болгодог. Цаашлаад эмнэлгийн ачааллыг хүндрүүлдэг талтай. Тиймээс үүн дээр тусгайлсан арга хэмжээ авна. Ер нь бол нийтийг хамарсан арга хэмжээ явуулна.

-Улаан тарианы үе шиг үү?

-Улаан тарианы үе шиг л юм болох гээд байна. Оросууд чинь улаан тариагаар л монголчуудыг тэмбүү гэдэг өвчнөөс нь салгаж байсан юм гэнэ билээ гэж улсууд ярьдаг шүү дээ. Тийм байдлын түвшинд хүрэх гэж байгаа юм шиг хүртэл яриа гараад байна. Иймээс үүн дээр үнэхээр анхаарах ёстой. Хатуу хяналт тавьдаг, үзлэг хяналтдаа ороогүй хүнд хариуцлага хүлээлгэдэг байх хэрэгтэй. Өнөөдөр ДОХ-ын халдвар авсан 200 гаруй хүнтэй болсон гэдэг чинь магадлалын онолоор ХДХВ-ийн халдвартай 1000 гаруй хүн бидний дунд алхаж явна гэж ДЭМБ-аас үзээд байна. Уг өвчний илрүүлэлтийг маш чанад хийх ёстой. Хэрвээ цусаар дамжих халдвар хэлбэрээрээ тархвал энэ цөөхөн хүн амтай улсад эмгэнэл авчирна. Цусны төвийг шинээр барьж, автомат тоног төхөөрөмжүүдээр хангаад ДОХ-ын шинжилгээг улам нарийн болгоод байгаа нь үүнтэй л холбоотой шүү дээ.

-Нийгмийн даатгал, Эрүүл мэндийн даатгалаа тогтмол төлдөг, нийгмийн идэвхтэй хэсгийнхэн эмнэлгийн үзлэгт барагтай бол ордоггүй. Бие нь өвдөөд тартагт нь тулахаар л эмнэлэг барааддаг. Үүнээс татгалзаж эдгээр хүмүүсийг нэгдсэн журмаар жилдээ нэг удаа албан шаардлагаар эмнэлгийн үзлэгт хамруулдаг байх талаар эмч мэргэжилтнүүд их ярьдаг л даа?

-Хуучин Эрүүл мэндийн даатгалын хуульд эрүүл мэндийн даатгал төлсөн хүн гурван жилийн хугацаанд ямар нэг эмнэлгийн үйлчилгээ аваагүй байвал нэг удаа бүх төрлийн шинжилгээг үнэ төлбөргүй хийлгэнэ гэдэг тиймэрхүү заалт байсан. Тэр заалт ач холбогдолтой ч байгаагүй, хэрэгжээ ч үгүй. Шинээр гаргасан Эрүүл мэндийн даатгалын тухай хуульд хоёр чухал заалт бий. Урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр хийгдэж байгаа бүх үзлэг, оношилгоонд Монголын даатгалтай иргэн болгон хамрагдах үүргийг иргэдэд нь олгочихсон байгаа. Нөгөө талаасаа иргэдээ хамруулж зохион байгуулах ажлыг албан байгууллага, бүх газруудад өгчихсөн. Энэ хуулийг хэлэлцэх явцад би албан байгууллага ажлын нэг өдөр чөлөө өгч, бүх хүнээ шинжилгээнд хамруулдаг байх заалтыг оруулах гээд чадаагүй. Солонгос мэтийн орнуудад байгууллагынхаа хүнийг оношилгоонд хамруулаагүй байвал байгууллага нь хариуцлага хүлээдэг. Тиймээс 500 ажилчныхаа 100-г нь ажлын нэг өдөр чөлөө өгч явуулдаг. Харин ажилчин нь тэр өдрөө шинжилгээ хийлгээгүй байвал байгууллага нь түүнд хариуцлага тооцож, цалинг нь хасдаг. Ийм тогтолцоотой байхгүй юу. Энэ чинь л урьдчилан сэргийлэх үзлэг оношилгоонд албадлагын шинж чанартай оруулж байгаа юм. Цаанаа бол өнөө өвчнийг нь хүндрүүлэхгүй байх л асуудал шүү дээ. Өнөөдөр хавдраар яагаад хүмүүс нас бараад байгаа юм. Ерөөсөө л нэг ч удаа шинжилгээнд орохгүй явсаар байгаад III, IV шатлалдаа орчихоод л сая болохоо байлаа гээд хүрээд ирдэг. Тэр хүнийг чинь аврах ямар ч боломжгүй. Химийн эмчилгээ хийгээд ч нэмэргүй болчихсон улсуудыг чинь хөнгөвчлөх эмчилгээ рүү шилжүүлэх тухай л юм ярихаас биш өөр арга байхгүй болчихож байгаа юм. Эрүүл мэндийн даатгалд хамрагдаж байгаа нийт иргэд өөрсдөө товлолын болон товлолын бус шинжилгээнүүддээ хамрагдаач ээ, шинжилгээнд хамрагдах даатгалыг чинь даатгал даагаад өгчихлөө шүү дээ. Шинжилгээнд хамрагдах бүх боломжийг нь хуулиар олгочихсон. Гэтэл ирдэггүй. Ний нуугүй хэлэхэд 480 гаруй мянган хүн нь хөдөө мал дээр, тархай бутархай. Тэр хүмүүсийг авчраад дуудаад бүгдийг нь урьдчилан сэргийлэх шинжилгээнд оруулахад маш хэцүү. Ганцхан жишээ хэлье. 2011 оноос “Хавдрын аян”-ыг зохион байгуулсан. Уг аяны хүрээнд аймаг болгонд Улаанбаатараас очсон баг ажиллахад хөдөөнийхөн хол, ойр гэлгүй морь, мотоциклио унаад л ирж шинжилгээнд ороод байгаа чинь ийм ажлыг өргөн хүрээнд зохион байгуул гэсэн үг шүү дээ. Тархмал байдалтай байгаа өвчний урьдчилан сэргийлэх үзлэгүүдийг товлолоор зарлаж хийдэг тогтолцоонд шилжчихээд байгаа.

-Эрүүл мэнд, спортын яамыг аль нэг намд өгч янз бүрийн хүнээр толгойлуулах нь намын өмч, хувийн компани мэт харагдуулж салбарыг бүхэлд нь унагаж байна. Хүн амын эрүүл мэнд, аюулгүй байдалтай холбоотой уг яамыг улс төрөөс ангид байлгах ёстой гэдэг л дээ?

-Би үүнтэй ёстой санал нэг байна. Эрүүл мэндийн салбар бол улс төрөөс ангид байх ёстой. Эрүүл мэндийн салбарт ажиллаж байгаа хүн угаасаа намын батлахгүй. 2009 оны нэгдүгээр сарын 5-нд бүгд намын харьяаллаасаа татгалзсан. Энэ улсууд бол өргөсөн тангарагтаа үнэнч ажиллах хэрэгтэй. Өөр бодож санах юм байхгүй. Ардчилсан нам засгийн эрх авснаас хойш эрүүл мэндийн салбар МАХН-ын квот болчихсон. Тэр квот л учраас МАХН байж байх ёстой юм шиг ийм байдал руу орчихсон. Тэр нь маш их тогтворгүй явж ирснээс болоод л энэ салбарын нэр хүнд ихээхэн доошоо орж байна. Эзэнгүй яам, авлигач яам л гэх юм. Энэ яаманд сайн юм алга байна ш дээ. Энэ яамыг тогтвортой байлгах нь төрийн бодлогын л асуудал шүү дээ. Сайдгүй ингээд л байж байна гэдэг бол үнэхээр энэ салбарт төр ямар бодлого бариад байгаа юм гэдгийг хүн ойлгохгүй шахуу болчихоод байна. Эрүүл мэндийн салбар бол төрийн бодлогын хувьд номер нэг асуудал. Яагаад гэвэл эрүүл хүн л боловсролтой байна. Тийм болохоор намчирхсан, намын энэ нэг асуудлаас эрүүл мэндийн салбарыг ангижруулах ёстой. Би Г.Шийлэгдамба сайдыг ажлаа өгөөд явсны дараагаар АН-д иргэнийхээ хувьд шаардлага тавьсан ш дээ. Тэрнээс биш би сайд болъё гэсэн шаардлага тавиагүй. Энэ салбарыг ингэж зөнд нь орхиж болохгүй. Энэ салбар бол Монголын ирээдүй болсон хүүхэд, бүх иргэнийг авч явах, эрүүл байлгах ёстой салбар. Бодлогын хувьд алдаад байна. Төр барьж байгаагийн хувьд, засаг барьж байгаагийн хувьд АН энэ асуудлыг өөртөө ав, өөрийнхөө сайдыг тавь. Хариуцлага тооцож ажилла, хөдөлгөөнд оруул гэсэн л дээ. Үүнийхээ хариуд би чинь мэдээллийн хэрэгслүүдээр сайд болох гэлээ, энэ тэр гэж баахан бичүүлсэн л дээ. Би тэрэнд ерөөсөө халширдаггүй ээ. Яагаад вэ гэвэл энэ бол Монголын ард түмний эрх ашиг байхгүй юу. Ингэж л би дуугаа өргөсөн. Тэрнийхээ төлөө Төрийн нарийн бичгийн дарга болчихсон юм шиг хачин юм болоод байна л даа (инээв). Гэхдээ яадаг юм. Би сайд байсан хүн.

-Та хэчнээн жил сайдаар ажиллалаа?

-Гурван жил зургаан сар. Дөрвөн жил шахуу сайдын ажил хийсэн хүн Төрийн нарийн бичгийн даргаар ирэхээр улсууд гайхаад байх шиг байна. Яагаад болохгүй гэж. Би заавал сайд байх албатай юм уу. Төрийн нарийн бичгийн дарга гэдэг энэ алба чинь бас л эрүүл мэндийн салбарыг зохицуулдаг маш том үүрэг хүлээсэн ажил. Тэр талаас нь нэг намын квот болгож, нэг намын өмч болгочихоод өгдөггүй, нөгөө нь авч чаддаггүй, шийдэж ч чаддаггүй. Ерөнхий сайд “Шийдлийн цаг”-аар Эрүүл мэнд, спортын сайдыг хаврын чуулган нээгдэнгүүт бүрэн эрхийнхээ дагуу шийднэ ээ гэж хэлэхийг сонсоод үнэхээр зөв, энэ асуудалд анхаарах нь ээ гэж бодсон.

-2016 оны сонгууль ямар болж өнгөрөх вэ. АН, МАН гэх хоёр нам өөрсдийгөө л гаргаж ирэх сонгуулийн хууль баталсан. АН-д бүх эрх мэдэл байгаа учир ямар ч хамаагүй аргаар гарч ирнэ гэсэн таамаг ярианууд яваад байгаа?

-Монголын ард түмэн сонгох, сонгогдох эрхээ аваад хэдэн жил болж байгаа билээ. Дотроо бодолтой гэдэг шиг монгол түмэн “Би ингэж сонгоно оо” гэдгээ бодож боловсруулчихсан л яваа. Өнөөдөр зүгээр нэг малчин хүний бодож санаж яваа юм бол ил тод, элдэв өнгийн юм яриад яваа хүмүүстэй адилхан биш шүү. Тэр улсууд чинь маш их тулхтай юм бодоод явж байгаа. Би олон жил улс төрд явж, парламентад суусан хүнийхээ хувьд төрийн хүн гэдэг бол төрийн хүн шиг л байх ёстой гэж боддог. Ямар нэгэн шоугаар амьдарч, байгаа местэн дээрээ байгаад байхыг боддог тэр хөг өнгөрсөн. Хэн юм хийж зүтгэсэн бэ гэдгийг өдийд ялгаад салгачихсан л байгаа, улсууд. Гэхдээ АН төр барьж байгаагийнхаа хувьд МАН-тай нийлээд л хоёр том нам хуйвалдаад Сонгуулийн тухай хууль хийчихсэн юм шиг байна гэж би ерөөсөө ойлгохгүй байгаа. Энэ жил УИХ-ын сонгууль, аймаг, нийслэлийн сонгуультай хамт явагдана. Бас л их шинэ сэргэг юм болно. Мэдээжийн хэрэг хэн нь хэндээ саналаа өгөх нь хамаагүй ч гэсэн энэ төрийг тогтвортой авч явах гэсэн хүмүүс байгаа шүү. Тэр талаасаа бол бодлоготой л хийх байх. Ер нь эмэгтэйчүүдийн квотыг нэмээд, намуудын сурталчилгаа явуулах хугацааг багасгаад боловсронгуй болгоод л байна. Сурталчилгааны хугацааг бага болгосны төлөө шинэ, залуу намууд гарч ирэхгүй нь ээ гээд л айгаад янз бүрийн юм яриад байна шүү дээ. Хоёр нам өөртөө л зориулаад юм хийчихлээ гэх юм. Би үүнийг үгүйсгэж байна.

-14 хоногийн хугацаанд өөрсдийгөө хангалттай сурталчилж амжихгүй. Энэ бол шинэ намуудыг хааж боосон асуудал гэх юм?

-Сонгуулийн сурталчилгааны хугацааг багасгасан нь өнөө хоёр том нам нь өөрсдөө гарах гэсэн асуудал биш. Сонгуулийн 14 хоногт чинь өөрийгөө таниулах тухай асуудал байхгүй. Ер нь бол нийгэмд хүлээн зөвшөөрөгдсөн хүмүүс сонгуульд өрсөлдөх ёстой. Түүнээс биш дуртай нь давхиж орж ирээд би 45 хоног явж байгаад гарна гэж ярьдгаа болих хэрэгтэй. Жишээ нь, 14 хоногийн хугацаанд өөрийгөө таниулах биш, би энэ нийгэмд юу хийж бүтээв, Монголын ард түмний төлөө юу гэж дуугарч байсан юм гэдгээ тэр хүн чинь аль хэдийнэ таниулчихсан байх ёстой юм шүү дээ. Тэгээд сонгуулийн тухай ярих ёстой байхгүй юу. Би боддог юм, энэ карьер гэж нэг юм яриад байна. УИХ-д сонгогдох гэж байгаа хүн цэргийн алба хаасан байх ёстой гэдэг шиг аймаг, дүүрэг, сум, иргэдийн төлөөллийн байгууллагууддаа ажилласан, тодорхой хугацаагаар сонгуульд орж, ард түмнийхээ төлөө тодорхой ажил хийсэн, төр засгийн байгууллагын ажилд оролцчихсон, төрийн ажил яаж явдаг, хуулийг яаж боловсруулдаг юм гэдгийг зах зухаас нь мэддэг болчихсон ийм хүмүүсийн өрсөлдөөн байлгах хэрэгтэй. Тэгэхгүй бол зүгээр л мөнгөтэй хүн, өөрөөрөө шоудаж чаддаг, эсвэл их сайхан дуулдаг хүн, эсвэл нэг их уран барилддаг хүн гээд ийм байдлаар яваад өгөх юм бол Монголын улс төрийн өндөр албан тушаалтнуудын ялангуяа парламентад хууль боловсруулах түвшинд ажилладаг улсууд бол тийм сайхан зүйлийг бүтээхгүй дээ. Олон жил нухалсан, нухсан, тэр юмыг мэдсэн, мэдэрсэн энэ улсууд чинь л юм хийнэ шүү. Цүнх барьсан улсууд л сайд болчих юм шиг, цүнхийг нь бариад яваад байсан хүн нэг хүний оронд очих гэж байгаа юм шиг ярьдаг энэ ярианаасаа ч салах хэрэгтэй. Залуучуудад хандаад хэлэхэд улстөрч болохын тулд улс төрийн хүн болох нөхцөлдөө өөрөө төлөвшсөн, хүч чадалтай, сурч боловсорсон байх хэрэгтэй. Маш их потенциалтай болсныхоо дараа би одоо бэлэн боллоо гэж ард түмэндээ зарлаж хэлэх хэрэгтэй ш дээ. Би тэгж л боддог. Одоо бол Сонгуулийн тухай хуульд янз бүрийн өөрчлөлт орохгүй байх аа. Тэгэх юм бол энэ сонгуулийг чинь хэн ч ойлгож чадахгүй, утгаа алдсан юм болно.

Гэрэл зургийг Ц.МЯГМАРСҮРЭН

Монгол Улсын соёлын гавьяат зүтгэлтэн, Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд, нэрт гүүш Цэрэнпилийн Гомбосүрэнгийн хөөрөлдөөнийг хүргэж байна.

–Инженер, техникийн мэргэжилтэн маань яаж яваад гадаад харилцааны ажилтан болчихов?

-Хэвлэлийн комбинатад найман жил ажиллаад инженер, техникийн ажилтнуудын улс төрийн боловсролыг дээшлүүлэх болж ЗХУ-ын Намын дээд сургуульд гурван инженер явуулсан. Улс төрийн сургууль гээчийг хийгээд ирсэн чинь л намайг Гадаад яаманд томилчихсон. Ингэж уугуул мэргэжлээсээ сох хөндийрөөд явчихаж байгаа юм. Хориод жил энэ салбартаа ажилласан.

–Та Оросын их зохиолч Ф.М.Достоевскийн “Гэм зэм”, “Карамазовын хөвгүүд”, “Солиот” зэрэг сонгодог бүтээлүүдийг эх хэлэндээ хөрвүүлсэн соён гэгээрүүлэгч хүн. Достоевский зохиолоо бичиж байхдаа гэнэт унаж татдаг, амьдрал нь зөрчил ихтэй, сэтгэцийн гажигтай ч гэмээр хүн байсан гэдэг. Ер нь түүний эх зохиолыг ойлгоход бэрх гэлцэх нь бий. Таны хувьд бол инженерээс эхлээд Гадаад яамны орлогч сайд, сайд гээд харьцангуй жаргалтай аж төрлөөр амьдарсан хүн. Их сэтгэгчийн бүтээлүүдийг орчуулахад тэр их шаналанг бие сэтгэлээрээ мэдэрч байв уу?

-Би бол дүрд хувирдаг хүн биш. Чинийхээр бол орчуулга хийж байхдаа зохиолын баатрынхаа шаналан зовлонг яс махаараа туулах нь ээ дээ. Тийм юм надад огт байхгүй. Орчуулна гэдэг маань тэр хүний бичсэнийг орос хэлнийх нь утгаар л мэдрэх юм даа. Хүнийх нь талаас ойлгох нэг хэрэг. Тэр хүний цаасан дээр буулгасныг амттай шүлттэй нь мэдрэх л чухал юм. Түүнээс биеэрээ халуурч, хөлөрч шаналаад байхгүй л дээ. Зарим уншигч “Тэр романыг уншаад халуураад эмнэлэгт хэвтсэн” гэх ухааны юм ярьж л байдаг юм. Би чиний хэлдэг шиг жаргалтай аж төрлөөр амьдарсан уу гэвэл амьдарсан. Ерэн зургаан онд сонгуульд бут ялагдсаныг эс тооцвол зовлон үзээгүй амьтан шүү дээ. Энийг би зовлон гэж үзэхгүй л дээ. Зүгээр, энэ хүний зохиолыг ойлгох хэмжээний хүн мөн үү, биш үү гэдгээ би мэдэх хэмжээний хүн л дээ.

–Та хэдхэн хоногийн өмнө Юрий Трифоновын “Үйлтэй байшин”, Достоевскийн “Хөвүүн заяа” хэмээх хоёр ланжгар романы номын хуримаа хийж, Ерөнхий сайд асан С.Баяр, “Голомт” банкны захирал Баясгалан нарын нэр хүнд бүхий зочид хүрэлцэн ирсэн байсан. Энэ талаар яриач?

-Энэ хоёр номын нээлтийг зэрэг хийсэн учир нь Юрий Трифонов хэмээх Зөвлөлтийн зохиолчийг “Хорьдугаар зууны Достоевский” гэж утга зохиол судлаачид нэрлэдэг байсан. Достоевский, Юрий Трифонов хоёрыг нэгтгэж байгаа зүйл нь сэтгэл зүй, ёс суртахууны сэдвээр амьдралын нарийн нандин зүйлийг философийн хэмжээнд хүртэл зохиолдоо тусгасан байдал нь юм. Ф.М.Достоевскийн зохиолын үйл явдал нь жигтэйхэн бужигнаад дуусдаг. Харин цаад нарийн зүйл нь хүний ёс жудаг, нарийн нандин харилцаа байдаг. Достоевский 1840-өөд оны сүүлээр социалист үзэл санааг дэмжиж байсан. Тэгээд нууц бүлгэмд явж байгаад баригдан, алах ял заагдаад, сүүлдээ цөлөгдөж байсан хүн. Хамгийн сүүлд бурханы сургаалгүйгээр явахгүй юм байна гэдгийг ойлгосон. С.Баяр бол маш өндөр боловсролтой залуу. Энэ хүн надад Трифоновыг монгол хэлнээ буулгаач гэж хандаж байсан хэрэг. “Үйлтэй байшин”-г Баяр редакторлосон. Д.Баясгалан хүү болохоор “Хөвүүн заяа”-г редакторлосон юм. Тиймээс тэд миний орчуулсан номын баярын хүндэт зочид болсон.

–Та Достоевскийн агуу таван романы дөрөв дэхийг сая монголчууддаа эх хэлээр нь өргөн барилаа. “Хөвүүн заяа” романд ер нь юуны тухай гардаг бол?

-За яахав, номын нэрийн тухайд эхлээд ярья л даа. Романы гол баатар Аркадий Долгорукий насны цээнд хүрч хорь гармагц, энэ хорвоод туулсан амьдралаа 19-тэй үеийнхээ хэдхэн сарын явдлаас ургуулан тэмдэглэн үлдээж байгаа хэдий ч энэ залууг “өсвөр хөвгүүн” гэхэд болохгүй гэхийн газаргүй. Энэ насан дээр залуу хүн бие бялдрын хувьд төдийгүй үзэл санаа, зан суртахууны хувьд бойжин төлөвших явц нь үргэлжлэх учиртай гэж үзээд, романыхаа нэрийг “Подросток” хэмээсэн гэж их зохиолч тайлбарласан байдаг. Уул нь подросток буюу өсвөр настан гэж арван наймаас дооших арван хэдтэнг хэлдэг нас судлалын түгээмэл ойлголт байдаг юм байна. Би романы нэрийг монголоор юу гэхийг элдвээр үзэж, учир мэдэх зарим нэг хүнтэй санал солилцсоны эцэст “Хөвүүн заяа” гэж нэрлэсэн. Энэ нэр бол “подросток” гэдэг орос үгийн орчуулга биш гэдэг нь мэдээж. Гэхдээ романы гол баатрын заяа төөрөг хийгээд зохиолчийн өгүүлэх гэсэн гол санаанд гайгүй дүйцэх мэт санагдсан. Энэ роман Достоевскийн “Великое пятикнижие” буюу “Агуу таван ном” гэгдсэн таван романы сүүлээсээ хоёр дахь нь юм. Би бол дээрх таван номыг “Таван тансаг судар” гээд хөрвүүлчмээр санагдаад байгаа юм. Энэ романы дараа зохиогч “Карамазовын хөвүүд”-ээ туурвиад тэнгэрт хальсан байгаа юм. Энэ романд ариун гэр бүл, тохиолдлын гэр бүл гэдэг хоёр ойлголтыг Аркадийн хувь тавилантай сүлжин, Оросын тэр үеийн язгууртны ёс суртахууны ялзралтай холбон, нийгмийн ямархан ноцтой асуудал болсныг томьёолсон. Бараг бүтэн хагас зууны тэртээх Оросын нийгмийн энэ үзэгдэл өнөөгийн манай нийгэмд яггүй тулгамдсан асуудал болоод байгааг юу гэлтэй ч билээ дээ.

–Энэ романтай “Голомт”-ын ТУЗ–ийн дарга Д.Баясгалан холбогддог нь ямар учиртай билээ?

-Монгол хүн эртнээс нааш бурхан, ном бүтээх, сүм дуган барих зэрэгт хөрөнгө чинээ, хөлс хүчээ өргөж, оюуны соёлын нандин өвийг цогцлоож ирсэн байдаг. Баясгалан энэ романыг редакторлохоос гадна ивээн тэтгэсэн. Ийм номын цагаан буяны үйлстэнүүд дэлхий дахинд ч их түгсэн бөгөөд соёл-шинжлэх ухааны үйлсийг ивээн тэтгэгчдийг мисенасчууд, оросоор меценат гэж тусгайлан нэрлэдэг. Манай тооллын өмнөх нэгдүгээр зуунд аж төрж асан Ромын эзэнт гүрний улс төрийн зүтгэлтэн, дипломатч Мисенасын алдраар ингэж нэрийдсэн юм билээ. Энэ эрхэмтэн Хораций, Вергилий зэрэг тухайн үеийн сэцэн билигтнүүдийн бүтээл туурвилуудыг ивээн тэтгэдэг байж. Хоёр жилийн өмнө, миний тэргүүлдэг “Дэндэвийн Пүрэвдорж сан” санаачлан их найрагчийн сэрэг хөшөөг төрийн шагналт, урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Л.Болдын урласнаар төрөлх Өвөрхангай аймгийнх нь төвд залсан юм. Чамгүй өртөгтэй энэхүү төслийн зардлын ноён нурууг бизнесч Да.Баясгалан даасан. Ийм л гэгээн сэтгэлтэй хүү номын барилдлагаар Монголынхоо уншигчдад ивээлээ хайрласан хэрэг.

–Та анх ямар номоор орчуулгын ажлаа эхэлж байв?

-1972 онд “Гайхамшигт эгшин” хэмээх уулынхны номыг анх орчуулж байлаа. Манай “Тунгалаг Тамир”-архуу хувьсгалын тухай роман юм. Тавиад жил ном орчуулж байгаа гэхэд болно. 1980 онд Виктор Астафаевын “Хаан загас” хэмээх бэрх номыг орчуулсан. Энэ романыг одоо орхигдсон гурван бүлгийг нь оруулж, хуу нөхөн орчуулж уншигчдын гарт хүргэе гэж зүтгэж байна. Миний орчуулгууд яахав, ард түмний ходоодны талханд нь нэмэргүй юм аа гэхэд бөндгөрийн талх нь болоосой гэж бодох юм. Михаил Булгаковын “Мастер, Маргарита”-г монгол хэлнээ буулгасан. Энэ бүхэн надад жаахан туршлага болсон юм уу даа. Түүнээс хойш манай Хужиртын Баасанжав гэдэг нөхөр “Достоевскийг орчуул, тэр дундаа “Гэм зэм”-ээс эхэл” гэсэн юм. Би бол орчуулахдаа нэг их зүдрээд байдаггүй, зөөлөн хөрстэй газрыг хурц хүрзээр гишгэж байгаа юм шиг л шударчихдаг нөхөр байгаа юм. Чулуу мулуу таарвал хар хурхийлгээд л явчихна. (инээв)

–Романуудын ариутган шүүгчид чинь найман сар гаруй хугацаанд ноцолдсон гэж байсан. Та хэдүй хугацаанд орчуулав?

-Цаадуул чинь худлаа хэлж байгаа юм. Редакторлоход юу боллоо гэж долоо, найман сар хараад суугаад байхав. Би орчуулахдаа л зургаан сарын дотор шударчихаж байгаа юм чинь. Календарийн хугацаагаар долоо, найман сар суугаа байлгүй, юу боллоо гээд ганц номтой зууралдаад суугаад байх вэ дээ. Цаадуул чинь “Энэ Гомбосүрэн юу гэж худлаа шааж вэ” гээд нарийн тулгаад хараад суугаад байхгүй шүү дээ. Найруулга гайгүй шиг юм чинь аяндаа уншигдаад явчихна. С.Баяр бол бичиг цаасанд жигтэйхэн зүгширчихсэн хүн шүү дээ. Баясааг түг таг газар нь будаж тэмдэглээрэй гэсэн. Тэдний хэлсэн зөвлөгөө маш их хэрэг болсон.

–Тэр хоёр тэгээд аль хэр зурж тэмдэглэсэн байх юм?

-Би бол өөрийгөө шүүмжлэх дургүй хүн учраас “Гайгүй дээ” л гэж хэлнэ. (инээв) Баяр миний орчуулгыг тоож байгаа зураг зурдаг хүн л дээ. Тиймээс Трифоновыг буулгахыг санал болгож байлаа.

Өмнөд Африкийн Блумфонтейнд болсон “World Supermodel Pag­eant” буюу “Дэлхийн супер модель” шалгаруулах тэмцээнээс Монголын загвар өмсөгч Т.Шинэтуяа ялагчийн титэм гардлаа. Ес дэх удаагийн дэлхийн супермоделийн тэмцээн гуравдугаар сарын 12-21-ний өдрүүдэд үргэлжилсэн юм. Т.Шинэтуяа өсвөр насны супермодель буюу 16-19 насны ангилалд 40 орны охидтой өрсөлдөж түрүүлсэн байна. Дэлхийн супермодель шалгаруулах тэмцээнд Монгол Улс анх удаа оролцож ийн амжилт гаргаад буй юм. Тэрээр Нью–Йоркт төвтэй дэлхийн нэр хүнд бүхий “Trump Models” агентлагтай гэрээ байгуулах онцгой эрхийн эзэн болжээ. Т.Шинэтуяа “Шилмэл загвар” агентлагийн үндсэн загвар өмсөгч юм байна. Тэрээр өнөөдөр эх орондоо ирэх гэнэ. Түүний ээж Г.Цогзолмаатай ярилцлаа.

–Охин тань Дэлхийн супермодель тэмцээний шилдэг оролцогч болчихлоо. Холбоо барьсан уу. Гэрийнхэн нь яаж хүлээж авав?

-Холбоо барьсан. Ээж ээ, би тэмцээндээ түрүүлчихлээ гэж хэлсэн. Тэр үгийг сонсоод нулимс дуслуулж суулаа. Гэрийнхэн маань маш их баярласан. Дэлхийн том хэмжээний тэмцээнд түрүүлнэ гэдэг асар их сэтгэлийн тэнхээ хэрэгтэй шүү дээ. Охин маань зоригтой, хатуужилтай байсан байх. Монголын нэрийг гаргаж байгаа амжилтаар нь бахархаж байна.

–Загвараар хичээллэхэд нь эцэг, эхийн зүгээс хэр дэмжиж байв?

-Дэмжилгүй яахав. Эмэгтэй хүн учраас биеэ зөв авч явах хэрэгтэй. Алхаа гишгээгээ цэгцлэхээс эхлээд сурах зүйл их байсан учраас загварын агентлагт оруулсан. Охин маань өөрөө түүндээ их сонирхолтой. Хүүхдийнхээ хийх дуртай зүйлийг дэмжих нь эцэг эхийн үүрэг шүү дээ. Тэр утгаараа ийм амжилт гаргасан байх. Багш нар нь их магтдаг. Юм заахаар дорхноо сурчихдаг гэж байсан.

–Анхнаасаа “Шилмэл загвар” агентлагт байсан уу. Хэр удаан хичээллэж байгаа вэ?

-Загвараар жил гаран хичээллэж байна. Анх л “Шилмэл загвар” агентлагт орсон. Багш нь Хулангоо. Тэмцээнд явахдаа бүх багшаараа хичээл заалгасан гэсэн. Энэ тэмцээнд орохын тулд гурав, дөрвөн сар шаргуу хичээллэсэн.

–Охин тань өмнө нь олон улсын тэмцээнд орж байсан уу. Англи хэлтэй юу?

-Охин маань англи хэлтэй. Агентлагаас нь их бэлтгэсэн. Сургууль нь хятад хэл заадаг юм. Тэгэхээр бас хятад хэлтэй. Өмнө нь олон улсын тэмцээн уралдаанд оролцож байгаагүй. Сүүлд “Гоёл” наадамд оролцсон.

–Т.Шинэтуяа хэдэн настай юм бэ. Аль сургуульд суралцдаг вэ?

-Миний охин 2000 онд Улаанбаатар хотын хоёрдугаар төрөх эмнэлэгт төрж байсан. Одоо 16 настай. “Гэгээрэл” бүрэн дунд сургуулийн 10а ангийн сурагч.

–Аав, ээж нь юу хийдэг хүмүүс вэ. Т.Шинэтуяа айлын хэд дэх хүүхэд билээ?

-Аавыг нь А.Түмэнжаргал гэдэг. Намайг Г.Цогзолмаа гэдэг юм. Бид хоёр хувиараа бизнес эрхэлдэг. Т.Шинэтуяа айлын том охин. Хоёр дүүтэй. Хоорондоо олон насны зөрүүтэй л дээ. Дундах нь хоёрдугаар анги. Бага нь таван настай.

–Хэр идэвхтэй хүүхэд вэ?

-Их идэвхтэй, нийтэч хүүхэд. Сагс сайн тоглодог. Сургуулийнхаа шилдэг довтлогч. Хаана ч очсон усанд сэлдэг байх ёстой гэдэг утгаар нь усан спортоор жил гаран хичээллүүлсэн. Охин маань бусад хүүхдүүдийн л адил дүү нараа цэцэрлэг, сургуульд нь хүргэж өгч авчихаад бас дугуйланд яваад их л завгүй байдаг юм. Хүнд тусархуу эелдэг зөөлөн зантай. Багаасаа л даруухан, инээд алдсан, тайван охин байсан. Гэрт хүн орж ирэхээр цай хийж өгөөд, тавагтай чихэр бариад л гүйж байдаг хүүхэд дээ.

–Тэмцээндээ явахдаа хувийн зүгээс их бэлтгэл хийсэн байх. Ямар даашинз сонгож явав?

-Хувцсыг цаанаас нь графикаар гаргасан байдаг юм билээ. Түүний дагуу бэлдсэн. “Шилмэл загвар” агентлагийн загвар зохион бүтээгч Ж.Цэлмэгийн “Гоёл” наадамд шагнал авсан даашинзаар гангарсан.

–Дэлхийн нэр хүнд бүхий “Trump Models” агентлагтай гэрээ байгуулах эрхээр шагнуулсан байна лээ. Тийшээ явуулах уу?

-Шагнал авсан байна лээ. Яг одоогоор яахаа шийдээгүй байна. Ирэхээр нь багш нартай нь ярилцаж байж шийднэ дээ.

–Охин тань хэзээ эх орондоо ирэх вэ?

-Маргааш (өнөөдөр) ирнэ. Гуравдугаар сарын 24-нд Монголд бууна гэж байсан.

Блиц

Төрсөн он, сар, өдөр: 2000.10.16

Биеийн харьцаа: 87.62.89

Өндөр: 178 см

Орд: Жинлүүр

Сонирхол: Сагс тоглох, усан спортоор хичээллэх дуртай.