УИХ-ын гишүүн, БОНХ-ийн сайд С.Оюунтай ярилцлаа.
-Иргэний Зориг ногоон намын зүгээс Засгийн газрыг дэмжиж ажиллана гэдгээ илэрхийллээ. Засгийн газрын үйл ажиллагаанд танай намынхан сэтгэл хангалуун байна гэсэн үг үү?
-Иргэний Зориг ногоон намын Үндэсний хорооны хурал, Улс төрийн зөвлөлийн хурал өнгөрөгч долоо хоногийн бямба гаригт хуралдсан. Орон нутгийн гээд 100 гаруй төлөөлөгчид хуралд оролцлоо. Өнөөгийн нийгэм, эдийн засаг, улс төрийн нөхцөл байдлын талаар мэдээлэл өгч хамтдаа ярилцсан. 2012 онд Иргэний Зориг ногоон нам, Ардчилсан нам, МҮАН-МАХН-ын “Шударга ёс” эвслийн бүлэгтэй Засгийн газрыг хамтран байгуулж цаашид хамтран ажиллана гэсэн гэрээнд гарын үсэг зурсан. Уг гэрээнийхээ хүрээнд бид үнэхээр хичээж ажиллаж байгаа. Цаашид ч гэсэн гэрээний дагуу ажлаа явуулах болно. Эдийн засгийн тал дээр гээд санаа зовоож байгаа зүйлс байгаа гэдгийг Үндэсний хорооны гишүүд хэлж байсан. Хамгийн их санаа зовоож байгаа асуудал нь өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүний үнийн өсөлт, монгол төгрөгийн уналтад орсон явдал гэдгийг хэлж байсан. Тиймээс цаашид энэ Засгийн газрыг илүүтэй шахаж ажиллуулах ёстой гэсэн. Түүнээс биш шинэ Ерөнхий сайд, шинэ Засгийн газар гарч ирэхээр бол эдгээр асуудал өргөс авсан мэт шууд арилахгүй, болохгүй байгаа зүйлсдээ анхаарч ажлаа явуулах ёстой гэдэгт санал нэгдсэн. Өнөөдрийн эдийн засгийн хүндэрсэн байдал сүүлийн хоёр жилд бодлогын алдаанаас бий болчихсон юм биш. Өнгөрсөн 5-6 жилийн хугацаанд Их хурал, тухайн үеийн Засгийн газар популист бодлогыг ярьж урагшилсан. Түүнийх нь сөрөг үр дагавар сүүлийн жилүүдэд гараад ирчихлээ. Эдийн засгийн хүндрэлд бүс нутгийн болон дэлхийн эдийн засгийн нөхцөл байдал нөлөөлсөн.
-Эдийн засаг хүндрэхэд юу голлох нөлөө үзүүлсэн гэж?
-Түрүүчийн Засгийн газрын үед Стратегийн салбар дахь хөрөнгө оруулалтын тухай хууль, гэнэтийн ашгийн татвар, иргэдэд нэг сая болон нэг сая 500 мянган төгрөг тараах амлалтууд, улс бүх зүйлд оролцоно гээд эх захгүй уралдаан явсан. Тэрхүү популист амлалт, бодлогуудын үр дагавар гэж би бодоод байгаа. ИЗНН эдгээр бодлогуудад бүгдэд нь эсрэг байр суурийг илэрхийлж ирсэн. Бид ухаантай, тэд юу ч мэдэхгүйдээ мөнгөн амлалтууд өгөөд байсан юм биш. Иргэдэд нэг сая болон нэг сая 500 мянган төгрөг өгнө гэдэг хэрэгжихэд хэцүү, дарамт ирнэ гэдгийг мэдсээр байж сонгуульд ялахын тулд тэгсэн. Энэ Засгийн газрын өвлөж авсан зүйлсээс нэгийг жишээ болгоход Хүний хөгжлийн сангийн данс улайчихсан, өртэй байсан. Уул уурхай, ашигт малтмалын үнэ өндөр байх үед бүгд муу хэлсэн. Ашигт малтмалын үнэ удаан хугацааны турш хэлбэлзэлтэй байдаг. Удаан хугацаанд бодлогыг нь тогтвортой явуулахгүй бол гацаанд орчихдог. Баялаг ихтэй орнуудын дийлэнхэд нь ийм популист бодлого гарсан байдаг. Оюу толгойн асуудал урагшилж хоёр дахь шатны хөрөнгө оруулалт хийгдээгүй. Тавантолгойн асуудалд ахиц гараагүй нь бидний өмнө тулгамдсан том асуудлуудын нэг мөнөөсөө мөн.
-Танай намыг улс төрийн акц хийдэггүй “чимээгүй” нам гэх боллоо. Дуугарах гэхээр болохгүй байгаа юм уу?
-Сая манай намын хуралдаанаар ч гэсэн манайхан асууж байсан. Туг барьж гудамжинд гараад жагсаал хийснээр улсын ажил явдаггүй. Байгаль, орчин ногоон хөгжлийн салбарыг манай нам сүүлийн хоёр жил хариуцан ажиллаж байна. Ногоон хөгжлийн бодлогоо Их хурал дээр батлуулаад авсан нь зөв зүйл болсон. Ой, ус, ан амьтан тусгай хамгаалалтын чиглэлээр ахиц гарч ажил ч урагштай байгаа. Манай нам үүнийг хариуцаж байгаа бол энэ асуудлаа л зөв хийх ёстой. Энэ бол бидний улс төрийн ажил болон акц байгаа юм. ИЗНН Их хуралд хоёр суудалтай. С.Дэмбэрэл гишүүн санхүү, мөнгөний бодлогоос эхлээд 10 гаруй ажлын хэсэгт багтан бүтээлчээр ажиллаж байна. Тэр нь болохгүй байна гээд шүүмжлээд байдаггүй ч бүтээлч, үр дүнтэй ажиллахыг хичээдэг. Түүнийг нь ИЗНН улс төрийн акц хийхгүй, хүлцэнгүй гэдэг юм. Бид шүүмжлэх зүйлээ шүүмжлээд ямар боломж байгааг санал болгохыг хичээдэг. Энэ нь идэвхгүй харагддаг байх. Манай улс төрийн соёл өөрөө бүтээлчээр хийсэн зүйл дээр тулгуурладаг биш хэн хамгийн их лоозон барьж жагсаал цуглаан хийсэн нь идэвхтэй юм шиг харагддаг. Үүнд бид дасчихсан.
-АН-ын дарга Н.Алтанхуяг, МАХН-ын дарга Н.Энхбаяр нар хамтын ажиллагааны гэрээ байгуулсан. Хамтарч Засаг барьж байгаа намын хувьд танайх ямар байр суурьтай байгаа вэ?
-Тухайн хоёр улс төрийн намын дотоод асуудал. Манай намын хувьд ч гэсэн гэрээгээ шинэчлэх болон цаашид хэрхэх вэ гэдгээ шийдээд явах нөхцөл боломж нээлттэй байгаа. Одоохондоо гэрээгээ шинэчлэх шаардлага байхгүй гэж үзсэн. Олонх болсон Ардчилсан намын зүгээс ч гэсэн албан ёсоор санал тавиагүй байна. Манай намын 2012 онд байгуулсан гэрээнд бүх зүйл тодорхой байгаа.
-Өнөөдөр (өчигдөр) байнгын хороод хуралдаж Ерөнхий сайдыг огцруулах болон бусад сайд нарын асуудлыг хэлэлцэх байсан ч хуралдсангүй. Ямар шалтгаанаар байнгын хороодын хуралдаан хойшилсон юм бол. Сайд нараа томилж ажлаа явуулах хэрэгтэй байна шүү дээ?
-Улс төрд ямар ч нөхцөл байдал бий болсон ажил хэвийн үргэлжилж байх ёстой гэдгийг би яамныхандаа хэлсэн. Аливаа томилгооны асуудал тодорхой болох шаардлагатай.
Байнгын хороод ямар шалтгаанаар хойшилсныг сайн мэдэхгүй байна. Би хоёр жил Засгийн газарт орж ажиллалаа. Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг болон Засгийн газрын гишүүд маш их хичээж ажиллаж байгааг дотор нь байгаа хүний хувьд маш сайн мэдэж байна л даа. Сайн муу хэлүүлэхээр болж бүтэхгүй зүйл ч байсан л байх. Засгийн газарт орж ажилласан сайдуудын дийлэнх нь улс төрийн туршлагатай шилдэг хүмүүс багтсан. Хоёр жилийн хугацаанд дор бүрнээ сэтгэл гаргаж өөрсдийн өмнөх ажлаа хийчихье гэсэн сэтгэл зүрхнээс ажиллахыг хичээсэн. Ерөнхий сайдын байр суурь хандлага ч гэсэн улс орондоо хэрэгтэй зүйл хийчих юмсан гэдэг нь байнга анзаарагддаг. Би Их хуралд 10 гаруй жил боллоо. Засгийн газарт хоёр ч удаа ороод ажиллачихлаа. Улс төрчид, УИХ-ын гишүүд өөрөө өөрсдийгөө хүндэлдэг цаашлаад нийгэм, парламентаа хүндэлдэг болох хэрэгтэй гэдэг нь харагдаж байна. Миний хувьд гишүүдийг нэр дэвшихээсээ эхлээд улс орныхоо төлөө юм хийчихье гэсэн сэтгэлээр орж ирсэн гэж боддог. Яахав явцуу хувийн эрх ашиг байдаг л байх. Гэхдээ парламентын гишүүд бүгд луйварчин болчихсон мэт ярьж байна. Чуулган дээрээ ч гэсэн хэн нэгнийгээ луйварчнаар нь дуудаад эхлэхээр нийгэм ч гэсэн Их хурлыг булхай луйврын үүр болчихсон мэт хардаг болчихлоо. Төрд болон улс төрчдөд итгэх итгэл байхгүй болж байгаа нь гишүүдээс өөрсдөөс нь шалтгаалж байна гэж харж байгаа. Бид өөрсдийгөө хүндэтгэх хэрэгтэй. Засгийн газрын гишүүд ч гэсэн юм хийчихье гэсэн бодолтой яваа гэж ойлгодог. Түүнээс биш хулгай хийчихье, бялуу хүртье гэсэн сэтгэхүй дийлэнхэд нь байхгүй байх. Их хурал дээрээ нэг нэгнийгээ үзэшгүй муухай мэтээр хэлчихээд гарч ирэнгүүтээ “Уучлаарай, улс төрийн тоглолт байсан юм” гээд тоглоом шоглоом болгоод өнгөрч байгаа нь буруу уур амьсгал бий болоход нөлөөлж байгаа. Бидний хувьд дор бүрнээ хариуцсан ажлаа сайн хийх хэрэгтэй. 25 жилийн өмнө нийгэм өөрчлөгдөж шилжилтийн үе ирсэн. Дорж нь болохгүй бол Дулмааг нь сольчихоор бүх зүйл сайхан болчих юм шиг, хууль гаргавал бүх зүйл орвонгоороо эргэж гоё болчих юм шиг боддог болж.
-Ардын намын зүгээс Ерөнхий сайдыг огцруулах тогтоолын төслийг өргөн барьсан. АН-ын гишүүдээс 10 гаруй нь Ерөнхий сайдыг огцруулахаар гарын үсэг зурсан гээд байгаа. Эдийн засаг хүнд байгаа энэ үед улс төрийн иймэрхүү үйл явдал нийгэмд сөргөөр нөлөөлж байна уу гэж хардаг. Та харин хэрхэн харж байгаа вэ?
-Ямар ч үед итгэл үзүүлэх, эс үзүүлэх тодорхой үндэслэлүүд байх юм бол санаачлан өргөн барих эрх нь Их хурлын гишүүдэд байгаа. Ялангуяа цөөнхөд бий. Үүнийг ардчилсан зарчмын дагуу олонхиороо шийдэх ёстой. Өнгөрсөн нэг жилийн хугацаанд хэн нэгнийг огцруулах уу, үгүй юу гэдэг асуудлыг сар бүр бараг хэлэлцсэн гэхэд болно. Засгийн газрын сайдуудыг огцруулах уу гээд явсан. Явж явж сая сайд нарыг солилоо. Огцруулах асуудлыг Их хурал ярьсаар байгаад жилийг авчихсан. Томоохон үндэслэл байвал хэлэлцээд явж болох ч бүтэн жил үүгээр занималдана гэдэг нь улс орны төлөө бодлого бодохоос өөр л дөө. Эсвэл улс төр хийж хэн нэгнийг огцруулан муу л бол сайн гэдэг замаар явах юм уу гэдэг нь эргэлзээ төрүүлж байна. Ерөнхий сайдыг огцрууллаа гэхэд дараагийн хувилбар нь юу байх вэ гэдгээ тодорхой болгох ёстой. Тэгэхгүй бол 1998 оны үйл явдал давтагдана. Ц.Элбэгдорж Ерөнхий сайд байхдаа хоёр сар болоод огцорсон. Тухайн үед С.Зориг ах маань Засгийн газрын гишүүн байсан юм. Тэгэхэд “Ямар ч байсан огцруулъя” гээд огцруулчихсан. Гэтэл дараагийн Ерөнхий сайдаа томилж чадахгүй Засгийн газрыг 5-6 сар үүрэг гүйцэтгэгчтэй явуулсан. Үүнээс болж улс төрд тогтворгүй байдал бий болж асуудал шийдэх нь бүү хэл сөрөг зүйлс рүү хэлтийсэн. Энэ мэтчилэн явдлуудаа санаж байгаа байлгүй. Дараагийн Ерөнхий сайд нь сайн авч явна гэж байгаа бол Үндсэн хуулиар олгогдсон эрх, үүрэг нь АН-д байгаа. Ардчилсан намынхан үүнийгээ сайн бодох хэрэгтэй. Огцруулах бол амархан ганц кноп дараад шийдчихнэ. Оронд нь ямар хувилбар нь улс оронд ашигтай байхыг бодолцохгүй бол амаргүй. Үүрэг гүйцэтгэгч мэтээр тодорхой байдал нь олон сар үргэлжилбэл улс орны нийгэм, эдийн засагт сөргөөр нөлөөлнө.
-Хуурамч хавсралт, мессежний асуудал гээд улс төржилт үргэлжилсээр байна. Мессежний асуудал нь Их хурал доторх гишүүдээс явсан юм биш үү?
-Одоохондоо мессежний асуудал таамаг төдий л байгаа. Хүний дугаараас мессеж явуулна гэдэг нь мэдээж хууль зөрчсөн үйлдэл. Тиймээс үүнийг заавал тогтоолгох ёстой. Хаврын чуулганы үеэр гишүүдэд Газрын тухай хуулийг дэмжихгүй, нарийн царигийг эсэргүүцэж байна гэсэн мессэжүүд их ирсэн. Тухайн үед зохион байгуулалттай хүмүүсээр бичүүлж байна гээд бодоод өнгөрсөн. Одоогийн нөхцөл байдлаас харахад хүмүүс өөрсдөө биш тэдний өмнөөс мессеж явуулсан байж болохоор байна. Энэ талын хууль эрхзүйн орчныг сайжруулах шаардлага бий болжээ.
-Ирэх оны төсвийг хэлэлцэж байна. 2015 онд эдийн засаг бүр хүндэрнэ гэдгийг ярьж байна. Энэ тал дээр ямар бодолтой байгаа вэ?
-Бүгдээрээ хичээгээд ажиллах юм бол урагшлах боломжтой. Эдийн засгийн өсөлт 5.7 хувьтай байсан. Өнгөрөгч жилүүдтэй харьцуулахад 17 хувьд хүрэхгүй байгаа ч хасах болон 0 биш болохоор эдийн засаг бүр зогсчихоогүй байна. 5.7 хувиа 7, 8 болгохын төлөө ажиллах хэрэгтэй. Уул уурхайн асуудлуудаа шийдэх хэрэгтэй. Оюутолгойгоо хөдөлгөх хэрэгтэй байна. Нэг хэсэг Оюутолгойн асуудал манай Засгийн газраас шалтгаалж байсан бол одоо Оюутолгой өөрсдөө гэдийгээд эхэлчихсэн юм шиг байна лээ. Үүнийгээ явуулах ёстой. Түүнчлэн хөдөө аж ахуй, эрчим хүчний салбарт ахиц гаргах шаардлага бий. Өмнөд хөршийн эрчим хүч, хүнсний хэрэгцээ нэмэгдэж байгаа. Бид хүрэн нүүрсээ экспортод гаргаж чадахгүй байгаа юм чинь үүн дээрээ тулгуурлаад эрчим хүчний үйлдвэрүүдээ байгуулж эрчим хүч экспортлодог болоход анхаармаар байна.
Э.ЭНХБОЛД
Сүхбаатар дүүргийн нутаг дэвсгэр Нийслэлийн II дунд сургуулийн сурагч 12 настай Х гэх хүү амиа алдсан хэрэг гарсан. Тэрээр сургуулийнхаа хашаанд модноос өөрийгөө боож амиа егүүтгэсэн гэх мэдээлэл байгаа. Мөн ангийнх нь хүүхдүүд нэгнийгээ ухаан алдуулан тоглож байгаад хүү амиа алдсан гэх мэдээлэл хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр гарсан. Хэргийг Сүхбаатар дүүргийн цагдаагийн хэлтэс шалгаж байгаа. Шинжээч нарын гаргасан урьдчилсан дүгнэлтээр хүү өөрийгөө боож амиа егүүтгэсэн бололтой. Хэрэг мөрдөн байцаалтын ажиллагаа хийгдэж байгаа гэнэ.
Манай сонин “Цонхоо нээцгээе” төрийн бус байгууллага байгуулснаа өчигдрийн дугаартаа мэдээлсэн. Тус байгууллага нь цонхоо хаалгаж барилга бариулан, эрх нь зөрчигдсөн хүмүүст хэзээд нээлттэй ажиллах бөгөөд Үндсэн хуульд заасан эрхийнхээ төлөө хамтдаа тэмцэх зорилго тавьсан юм. Иргэд манай төрийн бус байгууллагад хандаж эхэллээ. Тэдний нэг бол Хан-Уул дүүргийн нэгдүгээр хороо буюу бидний нэрлэдгээр 120 мянгатын 14, 15 дугаар байрны иргэд юм. Иргэдийн хүсэлтийн дагуу манай сурвалжлах баг тус байрыг зорилоо.
Олон айлын эрхийг зөрчсөн энэхүү барилга нь “Адора” компанийн захиалгаар Солонгос улсын “Инкон” компанийн барьсан 12 давхар, зочид буудлын зориулалттай барилга юм. Тус барилгын ажил 2010 онд бүрэн зогссон бөгөөд дотоод заслын ажил нь дутуу байжээ. Түүнээс хойш өнөөдрийг хүртэл уг барилга цонх шил нь хагарсан байдалтай өдөр хоногийг өнгөрүүлжээ. “Адора” компани нь барилга бариулж эхэлснээс хойш гурван ч удаа зарагдаж байгаа бөгөөд анх газрыг нь өгч бариулсан хүн нь өдгөө УИХ-д сууж буй нэгэн гишүүний ойрын хамаатан гэсэн сургийг ч оршин суугчид дуулсан байна. Анх эзэмшиж байсан хүнээс хойш тус компанийг н.Анхбаяр, н.Ганболор зэрэг хүмүүс удирддаг гэсэн мэдээлэл авчээ. Гэхдээ тэдний хэлж буйгаар “Адора” компани нь Иргэний бүртгэлийн газарт ямар ч бүртгэлгүй юм байна. Шалгах ёстой төрийн байгууллагууд нь энэ компанийн нэр байхгүй, байгуулагдсан он, сар нь тодорхой бус гэх мэт шалтаг хэлэн цаг хождог. Энэ хооронд барилга баригдаад дуусдаг “жор” байдаг гэнэ. 
АНУ-ын Лодердейл хотноо болсон жүдо бөхийн залуучуудын ДАШТ-ээс +100 кг-д барилдсан Ө.Дүүрэнбаяр алтан медаль хүртэж, аварга болсон билээ. Тус тэмцээнээс манай жүдо бөхийн баг тамирчид нэг алт, нэг мөнгө, хоёр хүрэл медаль хүртсэн юм. Залуучуудын дэлхийн аварга Дүүрэнбаярын хувьд өдгөө 20 настай бөгөөд эцэг, эх нь бөхийн удамтай хүмүүс. Түүний аав нь Архангай аймгийн Баян-Улаан сумын харьяат улсын заан Дашийн Лувсангийн хүү улсын начин Өлзийбаяр гэдгийг бөх сонирхогчид мэдэх байх. Лувсан гуай “тавхай” нэрээрээ олноо алдаршсан домогт бөх бөгөөд Энхбаяр, Өлзийбаяр, Батбаяр гэсэн гурван сайхан хүүтэй. Өлзийбаярын ах нь гавьяат тамирчин, улсын начин Лу.Энхбаяр билээ. Харин Батбаяр мөн л сайн барилддаг бөх байсан гэдэг. Лу.Энхбаяр чөлөөт бөхийн дэлхийн аваргын хүрэл медальтай. Тэрээр 1990 оны цагаан морин жилийн наадмаар Архангай аймгийн харьяат Гочоосүрэн заанаар начин цолны болзол хангажээ. Тэгвэл Дүүрэнбаярын аав Өлзийбаяр 1996 оны баяр наадамд тав давж улсын начин цол хүртэж байсан юм. Зөвхөн аавын удам гэлтгүй Дүүрэнбаярын ээж Бурмаа мөн л цуутай бөхийн үр удам. Ээж нь улсын заан Рэгжийбуугийн Даваанямын төрсөн дүү билээ. Ингээд бодохоор аргагүй бөхийн удамтай энэ хүү их спортод ийм амжилт гаргах нь дамжиггүй юм.
Монгол Улсын соёлын гавьяат зүтгэлтэн, хөгжмийн зохиолч Гэсэржавын Пүрэвдоржтой хөөрөлдлөө.
Хүмүүс эхлээд ухаалаг гар утсаа буруутгаж байж. Баасан гаригийн орой найзуудтайгаа доргихоор төлөвлөсөн залуугийн утаснаас эхнэр рүү нь мессеж нисч “Танай хүн чинь ууж идэх л юм сэдээд байна, бушуухан залгаач” хэмээн сануулснаас эхэлж. Итгэлтэй нэгэндээ явуулсан “Найздаа ганц сая төгрөг зээлээч, долоо хоногийн дараа өгье” гэсэн мессежийн араас “Хайран мөнгө, баян хүн өөрөө л мэдэж дээ. Шударга ёсыг дээдлэгч Айфон анд чинь” гэсэн сануулга дагаж очоод байхаар чинь тэгж бодолгүй яахав дээ.
УИХ-ын нэгдсэн чуулган эхэллээ. Энэ удаагийн чуулганаар 2015 оны Төсвийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг хэлэлцэж байна. Энэ удаагийн чуулганаар Засгийн газрын асуудал, ерөнхий сайдыг огцруулах зэрэг анхаарлын төвд буй асуудлыг хэлэлцэхгүй бөгөөд .Төсвийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл, Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл, .Гаалийн тариф, гаалийн татварын тухай хууль болон Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг тус тус хэлэлцэж байна.
ГЕГ-ын харьяа Буянт-Ухаа дахь Гаалийн газрын гаалийн ажилтнууд энэ сарын 28-ны өдөр БНХАУ-ын иргэн хууль бусаар чонын арьс хил давуулах гэж байсныг илрүүлжээ.
Иргэний хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны нэгдсэн систем “Иргэн 2014” програмыг хүлээн авах ажиллагаа өнөөдөр Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн байранд боллоо. Энэхүү ажиллагаанд Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн дарга Н.Лүндэндорж, Гүйцэтгэх нарийн бичгийн дарга Т.Мэндсайхан, Улсын дээд шүүхийн Ерөнхий шүүгч Ц.Зориг, Германы олон улсын хамтын ажиллагааны нийгэмлэгийн Монгол дахь суурин төлөөлөгч, хатагтай Улрикэ Эбэлинг нар оролцов.