Month: March 2014

“Увс хүн хөгжлийн хөтөч загвар” гэсэн ном гарчээ. Энэ юун тухай ном
вэ гэвэл увс гэдэг хэсэг бүлэг хүмүүс сайн сайхан амьдрах тухай л өгүүлсэн бүтээл
аж. Энэхүү номыг Увс аймгийн Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын 2010 оны арванхоёрдугаар
сарын 25-ны өдрийн хуралдааны тогтоолоор баталсан байна. Хөтөлбөр батлах тухай гэх
тогтоолыг нь дурдъя л даа. “Монгол Улсын Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж түүний
удирдлагын тухай хуулийн арванесдүгээр зүйлийн 19.1 дэх заалтыг үндэслэн тогтоох
нь:

1.Увс хүн хөгжлийн хөтөч загвар хөтөлбөрийг баталсугай

2.Хөтөлбөрийг хэрэг­жүүлэх ажлын төлөвлөгөө боловсруулж, шаардагдах
хөрөнгө санхүүгийн эх үүсвэрийг жил бүрийн нийгэм эдийн засгийг хөгжүүлэх зорилтонд
тусгаж, сурталчлах ажлыг аймгийн Засаг дарга (Э.Цасчихэр)-д даалгасугай” гэсэн албан
тоотын хавсралт номын эхэнд байна. Увс хүн хөгжлийн хөтөч загварыг боловсруулах
эрдэмтдийн багт гавьяат багш, доктор Ц.Дэмбэрэл, түүхийн ухааны доктор На.Сүхбаатар,
академич Ч.Авдай, дархан аварга Х.Баянмөнх, хүн судлаач доктор Ж.Батсуурь, философич
доктор Б.Батчулуун гээд багагүй олон хүний нэрс байна лээ. “Увс нутгийн хөгжлийн
хэмжүүр нь Увс хүний хөгжил мөн” хэмээн уг номын тэргүүн бүлэг эхэлж байна. Тэгээд
дараа нь “Увс хүний өмнө тулгарч буй сорилтууд” хэмээн үргэлжлэх аж. “Увс нутагт
дэлхийг хамарсан өөрчлөлт-шилжилтийн зарим нь нутагшиж эхэлсэн бөгөөд мөд бараг
хүчтэй түрэн ирж, Увс хүний одоогийн ахуй амьдралын байдалд хүчтэй нөлөөлөх нь тодорхой
болов. Цаг хугацаа, хүмүүс, нөөцүүд болон төслүүдийг удирдах цоо шинэ хэрэгцээ гарчээ.
Энэ бүгдийг Увс хүн мэдэрч байна. Увс хүн эрин цагийнхаа шинэ нөхцөл байдлыг мэдрэх
төдийгүй түүнд дасан зохицох, түүнд оролцох, улмаар түүнийг өөрийнхөө эрх ашигт
нийцүүлэн ашиглах ёстой болов. Энэ нь увс хүнд тулгарч буй суурь шинжтэй даяар сорилт
бөлгөө” гэжээ. Эл бүгдийг нэг бүрчлэн тогтоож уншихад увс гэдэг тусдаа омог бий
болсон шиг харагдаж байна. Түүнийг нь “Увс хүн, Увс аймаг даяаршсан Монгол Улсад
дангааршин цойлох боломжийг алдах ёсгүй” гэх тодорхойлолт бүр ч батлаад өгөх шиг.

Физик, математикийн шинж­лэх ухааны доктор, профессор К.Цоохүү гэж
хүн “Увс хүн үзэмжит байгаль, эрдэс баялаг, мал аж ахуй­гаараа төдийгүй хамгийн
гол нь хүнээрээ бахархах ёстой. Яагаад Завхан хүн, Ховд хүн, Алтай хүн гэхгүй Увс
хүн гэдэг нэр томъёо Монголд үүссэн юм бэ. Энэ нэрийг бид өөрсөддөө өгөөгүй билээ.
Увс хүний дөжгөө чанарыг бид давуу талынхаа нэг гэж ойлгох нь зүйтэй. Дөжгөө гэдэг
нь зүгээр нэг хөөрсөн сэтгэлийн хөдөлгөөн биш генд нь байгаа зохион байгуулалттай
чанар, бусдын өмнө хүлээх өндөр хариуцлага гэж ойлгох нь зүйтэй” хэмээн увс хүний
мөн чанарыг тодорхойлжээ.

Одоо увс хүн хөгжлийн хөтөч загварын алсын хараа гэдгийг нь тольдъё.
“Эрүүл биетэй, саруул ухаантай, бүтээлч сэтгэлгээтэй оюунлаг увс хүн” хэмээн тодорхойлоод
оюунлаг увс хүн бие эрүүл, ухаан саруул байж бүтээлч сэтгэлгээгээр жигүүрлэн өргөн
уудам нутагтаа түүх соёлоо эрхэмлэн хүндэлж, үндэсний бахархалтай, өндөр боловсролтой,
өөртөө итгэлтэй, хүсэл тэмүүлэлдээ хүрч зол жаргалтай амьдран суух тухай хэлжээ.
“Өргөн уудам нутаг” гэж дэлхийг хэлээд байна уу, Монголыг хэлээд байна уу гэдгийг
нь сайн ойлгосонгүй.  

Цаашлаад “Увс хүн өөрөө­сөө урган өндийнө. Увс хүн өөртөө дүйж хөгжих
ёстой. Өөрөөсөө урган өндийх, өөр­төө дүйж хөгжих нь өөрөө бүрэн биеэ даана, өөрөө
өөрий­гөө болгоно гэсэн явцуу санаа биш юм. Увс нутгийнхаа гадна дотно талыг шүтэн
барилдуулж, өөрийн өнгө төрхөө хадгалан хөгжинө гэсэн үг. Монгол Улсын бусад аймаг
хотоос эдийн засаг соёлын аль талаараа дутуугүй, харин ч хүний амьдралын зарим нөхцөлөөрөө
давуутай, өөрийн гэсэн нүүр царай бүхий Увс аймаг болоход увсчууд бидний эрхэм зорилго
оршино” гэжээ. Увс хүн л сайн сайхан амьдрах ёстой, бүхнийг удирдан чиглүүлнэ гээд
байх юм. Бусад нь тэгэхээр яаж болж байна аа гэх асуулт сөхөгдөх нь мэдээж. “Увс
хүн хүний сайн чанаруудыг өөртөө цогцлоож чадах бөгөөд түүнийг “Увс хүний чанар”
гэнэ. Увс хүний үйлдвэрлэл үйлчилгээний бүхий л төрөлд “Увс чанар” хэмээх бүтээгдэхүүн
үйлчил­гээний шилдэг чанарыг буй болгохыг хичээнэ” гэсэн байх юм.

Харин “Увс хүний хөгжилд саад болж буй хүчин зүйлс” гээд бас хэд
хэдэн зүйлс дурдсаны хамгийн түрүүнд “Увс аймаг нийслэл Улаанбаатараас 1417 километр
алслагдсан” гэсэн нь эрхгүй анхаарал татав. Монгол Улсын нийслэл Улаанбаатараас
алслагдлаа гээд байх юм. Тэгээд түүнийгээ “Увс хүний хөгжилд саад боллоо” гээд байх.
Өөр юунд ойр байх гэж ийн өгүүлснийг нь бас л ойлгосонгүй ээ.  

Бахархам түүхтэй, баатар­лаг өвөг дээдэстэй увс гээд уг бүтээл үргэлжилж
байна. Монголын нууц товчооноос улбаалаад өгүүлсэн Увсын гэх омог аймаг хэсэг бүлэг
хүмүүсийн түүх Монгол Улсын маань түүх байдаг байгаа. Монголчуудын ман­дан бадарч
явсан үеийн үүх түүхийг бичиглэснийг хараад гайхашрав.  Өнөө тусдаа 
хүмүүсийн чинь түүх  Монголын түүх
байсан нь гайхаш төрүүлсэн хэрэг л дээ.

“Увс хүн баатарлаг өвөг дээдэстэй” гэх хэсэгт “Өндөр гэгээн Занабазарын
нагац өвөг, Ойрадын газар нутгийг Ижил мөрөн хүртэл тэлсэн, Дөрвөдийн Далай тайш,
Тод үсгийг зохиож, Ойрадын утга соёлыг жигдрүүлэгч Монгол-Ойрадын шарын шашны их
багш, Хутагтын гэгээн Зая бандида Намхайжамц” гээд бас л Монголын хувь заяатай хүмүүсийн
намтар түүх бичигдсэн байх юм. 

 “Увс хүний хөгжлийн индекц”,
“Увс хүний жендерийн эрх мэдлийн хэмжүүр”, “Увс хүний аюулгүй байдал” гээд уг номд
нэгд нэгэнгүй бичжээ. Увс хүн л хөгжлөөрөө онцгойрч, баяжиж, аюулгүй сайхан амьдраад
бусад нь тэдэнд туслаж, дэмжих үүргийг гүйцэтгэж байхаар л зүйл ойлгогдоод байгаа.
Ингэхэд “Увс хүн” гэх яриа хэзээнээс гарсан бэ гэхээр 2011 оны наадам санаанд бууж
байна. Мөнхбат гэж залуу түрүүлсэн. Увсын харьяат бөх юм билээ. Тэр залууг түрүүлэхэд
“Увс нуур” гэдэг дууг төв цэнгэлдэхэд Увсын хэдэн бөхчүүд дуулсан. Юмны наад цаад
нарийн ширийн учир мэдэхгүй, хэлсэн үг хийсэн үйлдэлдээ бараг л хариуцлага хүлээдэггүй,
ард түмнээ зүгээр л зугаацуулах үүрэгтэй бөх тэх гэх бүдүүн хадуун нөхдүүдээс л
“Увс хүн” гэх яриа тэгж гарсан юм. Уг наадмын дараа “Өдрийн сонин” “Увс хүн монгол
хүн мөн үү” гэж Монгол Улсаас асууж байсан. Гэвч нэг ч хүн монголчуудад уг асуултын
хариуг өгөөгүй. Үндсэндээ “Увс хүн бол монгол хүн биш” эсвэл “мөн” гэж хариулаагүй
гэсэн үг л дээ. “Өдрийн сонин” одоо дахиад асууж байна. “Увс хүн монгол хүн мөн
үү” гэж.  Тухайн үед хэдэн бөх тэх гэх нөхдийн
л яриа юм байна, эсвэл бөхчүүдийг хэлээд байна уу гээд “Увс хүн” гэх ойлголтод нэг
их ач холбогдол өгөөгүй өнгөрсөн юм.

Тэгтэл “Увс хүн хөгжлийн хөтөч загвар” ном гараад дээрх асуултыг
дахин асуухад хүргэж байна. Аймгийн иргэдийн хурал гэдэг төрийн институц билээ.
Тэгвэл аймгийн иргэдийн хурлаараа баталсан энэ ном чухам юуг өгүүлнэ вэ, юу гэж
хэлээд байна вэ. Юмны учир мэдэх, аливаад ултай суурьтай, наанатай цаанатай ханддаг  хүмүүст уг бүтээл, увс хүн гэх томъёолол нэг л
ойлгомжгүй байгаад байгаа. Монгол Улсын Үндсэн хууль, УИХ-ын хууль тэргүүтэнд “Монгол
хүн л Монголын төрийг удирдана. Монгол Улсын иргэн УИХ, Засгийн газрын гишүүн, УИХ-ын
дарга, Ерөнхий сайд, Ерөн­хийлөгч байна” гэж зүйл­чилсэн байдаг даа. Энэ хууль одоо
ч Монгол Улсад хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгаа.  

Н.ГАНТУЛГА

Нийслэлийн Засаг даргын санхүү, эдийн засгийн асуудал хариуцсан
орлогч Н.Батаатай ярилцлаа.

  -Нийслэлийн орон сууцны корпораци байгуулах тухай яригдаж
байна. Энэ талаар тодруулах гэсэн юм?

-Засаг
даргын хөрөнгө оруулалт, хот байгуулалт эрхэлсэн орлогч С.Очирбат дарга болон бусад
холбогдох хүмүүсийн хамт Сингапур, БНСУ руу явж туршлага судлаад ирлээ. Тэнд орон
сууцны корпорацийг яаж зохион байгуулсныг харлаа. Яагаад ингэж судлах шаардлага
гарав гэдэг тухай эхлээд ярих нь зөв байх. Улаанбаатар хотод орон сууцны корпораци
байгуулах шаардлага гарчихаад байна. Одоогийн байдлаар улсын хэмжээнд үйл ажиллагаагаа
явуулах ТОСК байгуулагдсан. Энэ бол маш том байгууллага. Яагаад гэвэл жилдээ арван
мянга гаруй орон сууц барих хүчин чадалтай. Ингээд тооцвол ойрын долоо, найман жилийн
хугацаанд 75 мянган орон сууц барина гэсэн үг. Энэ нь өнөөгийн хэрэгцээг бүрэн хангаж
чадахгүй. Тиймээс орон сууц барих ажлыг нэмэгдүүлж, эрчимжүүлэх шаардлага бий. Үүний
тулд бүх төрлийн санхүүгийн эх үүсвэрийг ашиглах хэрэгтэй. Нөгөө талаар хуучин орон
сууцыг шинэчлэх ажлыг зохион байгуулна. Мөн нийслэлийн орон сууцнуудыг дулаалах
ажлыг хийх хэрэгцээ байна. Инженерийн шугамуудыг шинэчлэх ажил ч тулгамдсан асуудал
болчихлоо. Гэвч энэ бүхнийг зохион байгуулах бүтэц үнэндээ манай нийслэлд алга.  Тийм учраас нийслэл хот маань өөрөө орон сууцны
корпорацитай байх шаардлага бий болсон юм.

-Сингапур, БНСУ-д орон сууцны корпораци байгуулсан туршлага
ямар байна вэ?

-Сингапурт
тусгай хууль гаргаад иргэдээсээ авах татвараа нэг мөр тогтоочихсон байдаг юм байна.
Иргэд өөрсдөө 16 хувийн татвар төлдөг бол ажил олгогч нь 20 хувийн татвар төлдөг
юм байна. Ингэж улсад төлж байгаа мөнгөнийхөө 3.4 хувийг орон сууцанд зарцуулдаг
юм билээ. Өнөөдрийг хүртэл 21 миллиард ам.долларыг орон сууц байгуулах ажилдаа зарцуулсан
байгаа юм. Тэнд орон сууцны  80 хувийг улс
нь өөрөө барьж байна. Солонгост очиж, Сөүл хотын нэгдүгээр орлогч даргатай уулзлаа.
Тэдний орон сууц барьдаг туршлага маш сонирхолтой санагдсан. Авч хэрэглэхэд дөхөм
юм билээ. Солонгост яг манай ТОСК-тай адил байгууллага байна. Энэ байгууллагын нийслэл
хотод явуулдаг үйл ажиллагаа нь арай бага. Сөүлээс бусад хот, тосгодод орон сууц
барих чиглэл барьдаг юм байна. Харин Сөүл хот өөрөө орон сууцны корпораци гэдэг
байгууллагатай юм билээ. 

 

-Манайх хэзээ энэ корпорацийг байгуулах гэж байна вэ?

-Нийслэл
хот маань орон сууцны корпораци байгуулж таарна. Гадаад улс орны сайн туршлагуудыг
авч хэрэгжүүлнэ. Төслийг хэрэгжүүлэхийн тулд орон сууцны сан байгуулна. Энэ сангаа
байгуулаад 15 тэрбум төгрөг төвлөрүүлсэн байгаа. Энэ санг арвижуулж болох санхүүгийн
ямар эх үүсвэр байна, тэр бүгдийг судалж байна.

-Жишээлбэл?

-Улсын
төсвөөс тодорхой хэмжээгээр мөнгө авах шаардлага гарах байх. Хот өөрийнхөө төсвөөс
ч хуваарилах боломжтой. Улаанбаатар хот үнэт цаас гаргавал олсон орлогоо энэ сандаа
төвлөрүүлж болно. Лоттерей буюу сугалаа гаргах боломж бий. Гэх мэтчилэнгээр хөрөнгө
босгож сангаа арвижуулах төлөвлөгөөнүүд бий.

-НОСК байгуулсан тохиолдолд иргэд ямар журмаар орон сууцтай
болох боломжтой юм бэ. Хэвлэл мэдээллээр цацагдаад байгаа мэдээллээс харвал их л
боломжтой зүйлүүд сонсогдоод байсан…

-Хотын
даргын жишээ болгож хэлсэн тоонууд хэвлэлээр яваад байгаа л даа. Сар бүр 180 юм
уу 200 мянган төгрөг тушаавал тийм байр авах боломжтой гэх мэтээр мэдээлээд байгаа.
Гэхдээ энэ бол мэдээж тогтчихсон тоо биш. Зүгээр жишээ болгон ярьж байгаа гэдгийг
ойлгох хэрэгтэй.  Ер нь бол залуу гэр бүлүүд
орон сууц зээлээр авъя гэтэл урьдчилгааны 30 хувийг бүрдүүлж өгнө гэдэг тун хүндрэлтэй.
Тэгвэл НОСК байгуулагдсаны дараа нийслэлийн орон сууцны санд залуу гэр бүлүүд сар
болгон хэдэн ч төгрөг төлөөд байж болно гэсэн санаа явж байгаа юм. Хэдэн төгрөг
хийх боломж байна, түүнийгээ л өгөөд бай. 50 мянга, 100 мянга, 200 мянга, 500 мянга
бүр нэг, хоёр саяар нь ч төлсөн болно. Олдсон мөнгөө л орон сууцны санд хийгээд
байрныхаа 30 хувийг урьдчилгаагаа бүрдүүлсэн тохиолдолд гэрээгээ хийж, байрандаа
орж болно гэсэн үг.

-Заавал таван жилийн туршид тогтмол мөнгө төлнө гэхгүй юм
уу?

-Тийм
зүйл байхгүй. Таны байрны 30 хувийн урьдчилгаа хэзээ бүрдэнэ тэр цагтаа гэрээгээ
хийгээд байрандаа орж болно гэсэн үг. Жишээлбэл, 100 сая төгрөгийн байр авна гэж
тооцоолоод урьдчилгаа 30 хувиа төлөөд байя гэж бодъё. Сард хэд хэдээр нь ч хийж
болно. Магадгүй жилийн дараа ч урьдчилгааныхаа 30 хувийг төлчихөж болно шүү дээ.
Тэгвэл тэр үедээ гэрээгээ хийгээд, моргейжийн зээлдээ хамрагдаад байрандаа орно
гэсэн үг. Магадгүй мөнгөө бага багаар нь хийвэл дөрөв, таван жил ч болж болно.  Ямар ч байсан байрныхаа урьдчилгаа 30 хувийг заавал
тэдэн хоногт багтааж төл гэсэн шаардлага байхгүй л гэсэн үг. Заавал сар болгон мөнгө
төлнө ч гэх шаардлагагүй. Мөнгө олдсон даруйдаа орон сууцны санд тушаагаад байсан
ч болно. Урьдчилгаа 30 хувиа шууд бэлэн мөнгөөр нь төлөх боломж бий гэж хараад байгаа
л даа. Тэр  тохиолдолд анхнаасаа сар бүр мөнгө
төлөөд явж байсан хүмүүс тэднээс давуу эрх эдэлнэ. Энэ аргыг Сөүл хот хэрэглэдэг
юм билээ.

Тиймээс
илүү тохиромжтой санагдсан. Хотоо орон сууцжуулахын тулд иргэдийн оролцоог ийм байдлаар
нэмэгдүүлэхээр бид зорьж байна. Улаанбаатар хотын захирагчийн хувьд 6-8 жилийн дотор
Улаанбаатар хотыг бүрэн орон сууцжуулах зорилт тавьчихсан байгаа. Энэ зорилтоо биелүүлэхийн
төлөө хичээнгүйлэн ажиллаж байна.

-Иргэдийн санд хуримтлуулж байгаа мөнгөөр орон сууц нь баригдаж
л байна гэсэн үг үү?

-Та
орон сууцны санд 100 мянган төгрөг хийчихлээ гэхэд тэр мөнгөөр таны амьдрах орон
сууцны нэг булан босч байна л гэсэн үг.

-НОСК-ийн орон сууцнаас авах залуу гэр бүлд ямар шаардлага
тавигдах бол?

-Сингапур,
БНСУ-д тавигддаг хамгийн том шалгуур нь ердөө албан ёсны гэр бүл байх ёстой гэдэг
юм билээ. Аав, ээжтэйгээ хамт амьдардаг бол дөрөв, таван өрөө орон сууц олгодог
жишиг ч Сингапурт байна. 35-аас дээш юм уу 40-өөс дээш насны ганц бие хүмүүсийн
гэрлэх нас нь оройтсон гэж үзээд тэдэнд залуу гэр бүлд олгодог жишгээр орон сууц
авах боломжийг ч олгодог юм байна. Мэдээж орон сууцны санд урьдчилгааныхаа 30 хувийг
төлчихсөн байхад л хангалттай боловч мэдээж хэрэг цаана нь тавигдах шаардлага, нөхцөл
байх нь дамжиггүй л дээ.

-НОСК өөрөө орон сууцаа бариад байх юм уу?

-Хувийн
хэвшлийн компаниудыг татан оролцуулж, орон сууц бариулах ажлыг явуулах байх. Жишээ
нь ТОСК-иас орон сууц бариулах тендер зарлахад маш олон компани оролцож, мэдээж
цөөн хэд нь шалгараад бусад нь буцдаг шүү дээ. Тиймээс тэр олон компаниудыг ажлын
байраар хангах боломж НОСК-д байж болно. Үүнийг дагаад ажлын байр ч нэмэгдэнэ. Нийслэл
хотоо, нийгмээ хөгжүүлэх нэг том гарц нь энэ л гэж хараад байгаа юм.

-Хэрэв НОСК-ийг байгуулчихвал цаашдаа ТОСК  хөдөө орон нутгаа хариуцаад, нийслэлд орон сууц
барих ажил нь хумигдана гэж ойлгож болох уу?

-Хэрэв
НОСК байгуулагдвал нийс­лэлийн орон сууцны хэрэгцээг дангаараа хариуцах боломжгүй
л дээ. Тиймээс ТОСК Улаанбаатар хотод 75 мянган орон сууц барьдгаараа бариад явна.
Үүн дээр нь нэмээд ядаж 5000 орон сууцыг НОСК барьдаг л болох хэрэгтэй. 

-Энэ ажил хэдийнээс бодитоор хэрэгжиж, журмаа боловсруулж
эхлэх юм бэ?

-Зохион
байгуулалтын ажил гуравдугаар сардаа цэгцэрчихнэ. Асуудлыг НИТХ-аар хэлэлцээд шийдвэрлэчихнэ.
НОСК-ийг байгуулах шийдвэрийг хотын Засаг дарга гаргана. Тиймээс цаг хугацаа алдаад
удаад байх юм алга. Төгсгөлд нь нэг зүйлийг зориуд хэлэх хэрэгтэй. Эцсийн журам
нарийн гараагүй шүү. Энд  ярьсан зүйлүүд бол
гадны улсын жишээ гэдгийг ойлгоорой. Иргэд маань одооноос сар болгон тэдэн төгрөг
өгч болох юм байна гээд шуугиад бужигнаад эхэлдэг талтай. Одоо ч манайд олон хүн
хандаад эхэлчихсэн байна. Бид НОСК-аа байгуулаагүй байна. Ямартай ч судалгааны түвшний
ажлуудаа хийчихлээ. Одоо саналаа боловсруулаад удирдлагын зөвлөлдөө танилцуулна.
Албан ёсоор орон сууцны сангийнхаа дүрэм журмыг батална. Тоглоомын дүрмээ ил болгоно.
Үүний дараа иргэддээ танилцуулж, сурталчилах, хөрөнгө босгох ажлууд эхэлнэ. Тиймээс
иргэд маань тэвчээртэй хүлээж бай. Шийдвэр гарсны дараа дэлгэрэнгүй танилцуулах
болно.                                                                                        

 

Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ

Урин цаг ирэхээр газар шороо,
бүтээн байгуулалтын ажил ид эхэлдэг. Тэгвэл үүнтэй холбогдуулан “Мишээл экспо” худалдааны
төвд барилга барихад юу л хэрэгтэй байна тэр бүхнийг дэлгэсэн үзэсгэлэн нээлтээ
хийлээ. Энд элс хайрга, дотооддоо хийсэн явган хүний замд ашиглах боломжтой тоосго,
чулуу, пильта, арматур төмөр, зангиддаг төмөр утас, вакуум цонх, паркетин шал, бүргэд
болон цэвэр модон хаалга, цахилгаан, дулааны шугам хоолой гээд барилгад хэрэглэхэд
байхгүй юм алга. Үзэс­гэлэнг сонирхож яваа хувь хүн төдийгүй аж ахуйн нэгжүүд ч
олон байна. “Улаанбаатар барилга-2014” нэртэй тус үзэсгэлэнг Барилга, хот байгуулалтын
яам, Барилгын хөгжлийн төв болон “Мишээл” тө­вөөс хамтран зохион бай­гуулж байгаа
аж. Үзэс­гэлэнд барилгын ма­териал үйлдвэрлэл, импорт, худалдаа эрхлэгч байгууллага,
хувь хүн болон барилгын багаж хэрэгсэл, тоног төхөөрөмжийн худалдаа эрхлэгчид оролцож
байгаа юм байна. Мөн барилгын засвар үйлчилгээ, засал чимэглэлийн компаниудаас гадна
хүнд даацын машин худалдаалдаг компаниуд гээд нийтдээ 100 гаруй байгууллага оролцож
ба        йгаа аж. 

ДУЛААН ТУСГААРЛАХ ШАХ­МАЛ
ХАВТАН БОЛОН НААДАГ ЧУЛУУН ХАВТАН МООДОНД ОРЖЭЭ

Шинээр баригдаж буй зарим барилга
нэг жил ч болохгүй дулаанаа алдаж, хүйтэн хонгил болчихлоо гэж иргэд гомдол мэдүүлэх
болсон. Энэ үзэсгэлэнд 3-10 см-ийн зузаантай шахмал хавтан байна. Нягтрал нь энгийн
хөөсөнцрөөс хоёр дахин илүү учраас дуу чимээ тусгаарлахаас гадна дулаанаа алдахгүй
давуу талтай гэнэ. Уг шахмалыг “Билгүүн” трейд компани дотооддоо өөрсдөө үйлд­вэрлэж
байгаа талаар борлуулалтын менежер бүсгүй ярилаа. Дулаан тусгаарлах ХРS полистронон
шахмал хав­танг ханын дулаалга, дээврийн дулаалга, барилгын шалны дулаалга төдийгүй
мөнхийн цэвдэг­тэй газар ашиглахад тохиромжтой юм байна. Үнийн хувьд метр куб нь
275 мянган төгрөгийн үнэтэй аж. Манайдаа томд тооцогдох бүхий л бүтээн байгуулалтыг  гүйцэтгэж буй “MCS” компани өнгөрсөн жилээс эхлэн
шинээр барьж буй барилгууддаа дээрх шахмал хавтанг ашигласан юм байна.

 “Top idea” ком­пани дулаалгатай
гадна фа­садны чулуун хавтан Монголдоо үйлд­вэрлэж байна. Тус компанийн  чулуун хавтан нь манайх шиг эрс тэс уур амьсгалтай
газар тохирсон хэрэг­лэхэд хялбар, цаг хэмнэх боломжтой аж. Чулуун хавтан доороо
3-8 см зузаан шахмал хөөсөнцөртэй юм байна. Манайхны нийтлэг хэрэглэдэг хөөсөнцрийг
бодвол нягтаршил сайтайгаас гадна нимгэн аж.

Энгийн 20 см-ийн зузаан хөөсөнцөртэй найман см-ийн зузаан чулуун
хавтангийн шахмал тэнцэнэ. Чулуун хавтангаа шавардана гэсэн ойлголт байхгүй. Барилгын
бетонон зо­риулалтын цавуугаар наах бөгөөд дараа нь тусгай бэхэлгээний хадаасаар
бэхэлнэ. Тэгээд зогсохгүй галд тэсвэртэй юм байна. Найман см-ийн зузаантай чулуун
хавтан метр квадрат нь 75 мянган төгрөг бол таван см нь 75 мянга, гурван см нь
30 мянган төгрөгийн үнэтэй ажээ.

 ИМПОРТЫН АРМАТУРААС ДОТООДЫН АРМАТУРЫГ ИЛҮҮД ҮЗЭЖ БАЙНА

Барилга, бүтээн байгуулалтын чиглэлээр
үйл ажиллагаа явуулдаг дотоодын компаниудаас гадна Герман, Итали, Орос, БНХАУ, БНСУ,
Япон зэрэг улсаас энэ салбарт үйл ажиллагаа явуулдаг олон компаниуд үзэсгэлэнд оролцож
байгаа юм байна. Чанарын хувьд хэрэглэгчид Солонгосоос орж ирсэн арматурыг илүүд
сонирхож байна. Ялангуяа “Бүрэн цутгамал хэв хашмал” компанийн барилга угсралтын
материалууд олны анхаарлыг ихэд татаж байв. Үзүүлэн маягаар сонирхсон хүмүүст газар
дээр нь арматур зангидаж харуулж байв. Учир нь угсралтын үед бэхэлгээ хамгийн чухал
байдаг гэнэ. Арматурыг холбоход хэрэг болох ивүүр бүхий бетоны цутгалын түвшин заагч,
холбогч хөндийрүүлэгч, баганын арматурын хөндийрүүлэгч, ханын арматурын хөндийрүүлэгч  гээд тус компанийнхан цогцоор нь Солонгосоос импортолдог
байна.

  ХАЛДАГ ХУЛДААС ЭРЭЛТТЭЙ БАЙНА

Үзэсгэлэнд оролцож буй “Ди Жи
Би” компани нь халдаг хулдаасыг Монголын зах зээлд нэвтрүүлээд удаагүй байгаа ч
захиалга ихтэй болжээ. Халдаг хулдаасыг орон сууц, байшин, гэр гээд хаана ч хэрэглэж
болно. Хүсвэл та ажлын байрандаа ч тавьж болох гэнэ. Хэрвээ хулдаасаа чийгтэй зүйлээр
угаачихвал тог цохичих болов уу гэж айлтгүй. Ямар ч цэвэрлэгээ хийж болох юм байна.
Дулаан тохируулагч удирдлагатай болохоор гудас болгон хэрэглэж болно. Өнгө үзэмжийн
хувьд өргөн сонголттой юм байна. Эмнэлэг, хувийн хаус их захиалж байгаа гэсэн.

  ОРОН СУУЦ СОНИРХСОН ИРГЭДЭД
ЗОРИУЛСАН ХОЁР ДУГААР ШАТНЫ ҮЗЭСГЭЛЭН 14-НД НЭЭГДЭНЭ

Энэхүү  үзэсгэлэнг цувралаар зохион байгуулах бөгөөд гуравдугаар
сарын 14-17-ны өдрүүдэд   “Орон сууц, хот
тохижилт, банк санхүүгийн байгууллага” нэртэйгээр явагдах юм байна. Энэ удаа  орон сууц угсралтын компаниуд болон барилга угсралт,
засвар үйлчилгээ, засал чимэглэл, зураг төсөл, интерьер, экстерьер дизайны үйл ажиллагаа
эрхлэгч байгууллагууд оролцох байна. Мөн барилгын гадна тохижилт, ландшафт, гэрэлтүүлгийн
чиглэлээр үйл  ажиллагаа явуулдаг компаниуд
оролцох гэнэ. Түүнчлэн орон сууц сонирхож буй үйлчлүүлэгчид ихэвчлэн зээлээр орон
сууцтай болохыг хүсдэг учраас арилжааны банк, даатгалын компани, брокер дилерийн
компаниуд үзэсгэлэнд оролцохоор болжээ. Эхний ээлжний үзэсгэлэн ирэх даваа гаригт
өндөрлөнө.

Д.ДАВААСҮРЭН

Монгол Улсын Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг өнгөрсөн лхагва гаригийн
өглөө Орхон аймгийг зорьж, нэг өдөр тэнд ажиллаад өчигдөр нийслэлд буцаж ирсэн.
Тэрбээр “Эрдэнэт”-д шахуу хөтөлбөртэй ажил­лахдаа гаднаас их хэмжээний им­портын
бараа бүтээгдэхүүн авдаг уулын баяжуулах үйлдвэрийг аль болох хэмнэж, дотоодоос
авч болох боломжтой бараа бүтээгдэхүүнээ эндээсээ ав, бусад үйлдвэрүүд нь ч өөрсдөө
боломжоороо хийдэг бол гэсэн даалгаврыг өгөхөөр очжээ. Манай улсын хувьд сүүлийн
үед гаднаас орж ирдэг валют байхгүй болсноос долларын ханш тасралтгүй нэмэгдэж байгаа.
Харин эдийн засаг­чид үүнийг гадагшаа бараа бүтээг­дэхүүн зарж, мөн гаднаас авдгаа
багасгаж хэмнэлт гаргаж чадсанаар л шийдэх асуудал хэмээн онцолж байгаа билээ. Засгийн
газраас импортыг орлох бүтээгдэхүүнийг эндээ үйлдвэрлэдэг болбол дэмжье бас гадагшаа
гаргаж чадаж байвал тусалъя гэсэн байр суурийг илэр­хийлчихээд байгаа. Монгол Улсын
саалийн ганц үнээ гэгддэг байсан “Эрдэнэт”-ийн уулын баяжуулах үйлд­вэр хэрэгцээндээ
их хэмжээний худалдан авалт хийдэг газар. Харин аль болох гадагшаа гарах мөнгийг
хазаарлах оролдлого хийж байгаа Засгийн газрын тэргүүн маань Орхон аймагт өөрийн
биеэр очихдоо энэ талаар ярилцаж, шахааны бизнест их хэмжээний мөнгө алддаг байдлыг
зогсоох, импортын гэхээсээ дотоод­доо үйлдвэрлэдэг бүтээгдэхүүнээ авах, энэ тоо
хэмжээг нэмэгдүүлэ­хийн тулд юу хийж, яаж хамтран ажиллах вэ гэж ярилцахаар очсон
нь тэр. “Эрдэнэт” үйлдвэрийнхэн ч бас зүгээр суугаагүй гэдгээ Ерөнхий сайдад тайлагнасан.
Эхлээд үйлдвэрийнхээ хэрэгцээний зүйлсийг үйлдвэрлэж байгаагаа цех, цехээрээ сонир­хуулав.
Хүдрийн ил уурхайнхан газрын гүнд өрөмдлөг хийхэд 18 метрээс урт өрөм хэрэг болдог
учир үүнийгээ уртасгахын тулд холбоос буюу перходникийг 210 ам.дол­лараар авдаг
байжээ. Харин одоо өөрсдөө хийснээр өртөг нь 70 мянган төгрөг болсон гэж байв. Бас
ган бөмбөлөг буюу албан хэллэгээр нь ган бөмбөрцгөө ч манайхан хийдэг болоод уджээ.
1996 оноос эхэлж хийсээр өдгөө үйлдвэрийнхээ хэрэг­цээний 86 хувийг үйлдвэрлэж байгаа
юм байна. Тэд 100 хувь болгох төлөвлөгөөтэй байгаа бөгөөд тэд­нээс ган бөмбөрцөг
худалдан авах талаар Оюу толгойнхон ч ярьж байгаа гэнэ. Хэрэгцээний зүйлсээ боломжоороо
үйлдвэрлэж байгааг нь сонссон Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг тэдэнд энэ тоо хэмжээгээ
аль болох өсгөх хэрэг­тэйг хэлж байв. Мөн “Эрдэнэт” үйлд­вэрийн гэрээ, тендерийн
асуудлыг хүмүүс байнга л ярьдаг. Өмнө нь бол үйлдвэрт хэрэгтэй юмыг авчирч байвал
нэг монгол хүн нь хэдэн цаас олог гээд нүдээ аниад өнгөрөөдөг байсан байж магад.
Одоо бол тэгүү­лэхгүй шүү. Одоо хэмнэж ажиллах цаг болсон. Шахааны бизнесийг зогсоохоос
аргагүй. Импортыг орлох бүтээгдэхүүнийг дэмжиж ажил­ламаар байна” гэдгийг ч онцолсон.
“Эрдэнэт”-ийн Уулын Баяжуулах үйлд­вэрийн ерөнхий захирал Ц.Даваа­цэрэн ч ажлаа
аваад жил гаруй хугацаанд аль болох хэмнэлт гаргаж ажиллахыг хичээж, агуулахад байгаа
бараа бүтээгдэхүүнээ ашиглаж, зайлшгүй хэрэгцээтэй бараа бүтээг­дэхүүнээс бусдыг
шинээр авахгүй, дотооддоо хийж болох зүйлийг гаднаас авахгүй гэсэн захирамж гаргаж
ажилласан гэдгээ хэлж байв. Тус үйлдвэрийнхний танилцуулс­наар урьд нь “Белаз”-ын
нэг ширхэг дугуйг 50 мянган ам.доллараар авдаг байсныг 28 мянган ам.дол­лараар авдаг
болжээ. Өмнө нь тендер зарлаад сайныг л бол өндөр үнэтэй эсэх нь хамаагүй авдаг
цааш­лаад гэрээг хэнд өгөхийг том дарга нар л мэддэг байсан гэгддэг. Харин шинэ
захирал ирээд худалдан авал­тын нээлттэй зарчмыг нэвтрүүлсэн байна. Ингэснээр хамгийн
сайныг хамгийн хямдаар гэсэн зарчимтай ажиллаж байгаа аж. Тендерийг нээлттэй, ил
болгосноор оролцож байгаа хүмүүс хоорондоо өрсөлдөөд үнээ буулгаад байх нь үйлдвэрт
ашиг авчирч байгаа гэнэ. Жилдээ 160 ширхэг “Белаз”-ын дугуй хэрэглэдэг юм байна.
Тэгэхээр нэг бүрээс 22 мянган ам.доллар хэмнэнэ гэхээр 3.5 сая ам.доллар хэмнэж.
Мөн хүхэрт натриг нэг тонныг нь 680 ам.дол­лараар авдаг байснаа 510 ам.дол­лар болгож
жилдээ 800 мянган ам.доллар цааш хийж чадсан байна. Энэ мэтээр хэмнэлтүүдээ тооцвол
2013 онд 38 тэрбум төгрөгийг авч үлдэж чаджээ. Бас энэ үеэр соних­рол­той тоо баримтууд
нэлээд яригд­сан. Уулын Баяжуулах үйлдвэр жилдээ хоёр зуу гаруй тэрбум төг­рөгийн
худалдан авалт хийдэг ажээ. 2011 онд 230 тэрбум байсан бол 2012 онд 268 тэрбумд
хүрсэн байгаа юм. Бодвол сонгуулийн жил байсан энэ тэр гээд нөлөөлөх хүчин зүйлүүд
байсан биз. Харин 2013 онд 188 гаруй тэрбумын худалдаа хийжээ. 30 орчим тэрбумын
өртөгтэй бараа бүтээгдэхүүнээ агуулахаасаа авч хэрэглэсэн гэнэ. Нөгөө “Эрдэнэт”
үйлдвэрт 00-ын цаас нь хэдэн жи­лийн­хээ нөөцтэй байдаг гэдэг яриа оргүй биш байсан
бололтой. Нийт­дээ 139 тэрбум төгрөгийн бараа таваараасаа 30-ийг нь хэрэглэсэн цаана
нь агуулахад 109 тэрбумынх нь үлдсэн байгаа ажээ.

Гэхдээ ГОК-ийнхон Ерөнхий сайдын хэлснээр шахааны бизнест авталгүй
дотоодын компаниудаа дэмжин ажиллах төлөвлөгөөтэй байгаагаа ярьсан. 2011 онд нийт
худалдан авалтын нь ердөө найман хувийг дотоодын үйлдвэрлэгчээсээ авч байсан бол
өнгөрсөн онд 15 хувь болсныг тэд онцолсон. Харин Ерөн­хий сайд “Үүнийгээ нэм”  гэсэн хатуу шаардлагыг тэдэнд тавьж байна лээ.
Гэхдээ түүний гол анхааруулж хэлэх гэсэн зүйлийг тус үйлдвэрийнхэн эхлүүлээд явж
байгаад Ерөнхий сайд сэтгэл хангалуун байснаа нуугаагүй ээ. Тиймдээ ч “Сэтгэл гаргаж
ажиллаж чадвал амжилт ойрхон байна. Монголын бүх аж ахуйн нэгж “Эрдэнэт” үйлдвэрийн
удирдлага шиг хэмнэлт гарган ажил­лахыг уриалж байна” гэж хэлсэн биз. ГОК-ийнхон
өнөө жил импортыг орлох бүтээгдэхүүний эзлэх хувийг 40 хувьд хүргэнэ гэж төлөвлөж
байгаа болохоор үндэсний компаниуд ч хичээн ажиллах хэрэгтэй болох байх. Ерөнхий
сайд Н.Алтанхуяг цахил­гааны зэс утас үйлдвэрлэдэг “Эрд­мин”, амны хаалтны “Мөнхийн
ца­гаан жим” үйлдвэрээр орж, үйл ажил­лагаатай нь танилцсан юм. “Эрдэнэт” үйлдвэр
25 хувийг нь, үлдэх хувийг нь АНУ-Монголын хамтарсан ком­пани эзэмшдэг “Эрдмин”
хувьцаат компани 1997 оноос катодын цэвэр зэс утас, 2007 оноос цахилгааны зэс утас
үйлдвэрлэж эхэлжээ. Жилд 3000 тн зэс утас үйлдвэрлэж, “Эрдэнэт”  үйлдвэрийн хэрэгцээг 100 хувь хангах боломжтой
хэмээн тус үйлдвэрийн захирал Ж.Баатар ярьж байсан юм. Монголчууд зэсийг эцсийн
бүтээг­дэхүүн болгож гаргаж чадна гэдгийг өөрийн хүчин чадлынхаа хэмжээнд баталж
байгаа үйлдвэр л дээ. Цахил­гааны зэс кабель утсыг анх үйлд­вэрлэж эхлэхэд монголчууд
төдий­лөн ойлгохгүй, дассан сурснаараа орос, хятад утас авах гэдэг байжээ. Харин
одоо Монголынх нь илүү чанартай гээд авдаг болж. Гадагшаа гаргах тухайд манай хоёр
хөршийн Монголоос түүхий эдийг нь татвар­гүй, эцсийн бүтээгдэхүүнийг өндөр үнэтэй
авах гэдэг хатуу бодлогын хүрээнд амаргүй байдаг гэдгээ тэд ярьж байсан.

Дөнгөж шинэ оны босгон дээр байгуулагдсан “Мөнхийн цагаан жим”
амны хаалтны үйлдвэр 15 ажилтантай багаширхан, шинэхэн үйлдвэр юм. Гэхдээ “Эрдэнэт”
үйлд­вэрийнхээ хэрэгцээг хангачих ажээ. “Монголд үйлдвэрлэв. Эрдэнэт хот” гэсэн
дардастай амны хаалтыг зүү­гээд ажиллаж байхад үйлдвэрийн ажилтнуудад сайхан л санагдах
байх хэмээн бодогдож байлаа. Нэг бүрийг нь гурван ам.доллараар оруулж ирдэг байсан
гэх амны хаалтыг 2000 төгрөгөөр борлуулж байгаа юм байна. Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг
Ц.Даваацэрэн даргад импортыг орлуулах бүтээгдэхүүнийг үйлдвэр­лэж байгаа газруудыг
дэмжин ажил­лахыг байн, байн сануулж байсан нь манай хамгийн том худалдан авагч
үйлдвэр гадагшаа гаргах мөнгөн урсгалаа багасгах нь чухал учраас тэр л дээ. Ерөнхий
сайд орон нутагт ажиллах үедээ Эрдэнэтийн дол­дугаар хороололд шинэ хороолол барих
үйл ажиллагаатай танилцсан. Ерөнхий сайдыг дагалдан ТОСК-ийн ерөнхий захирал А.Гантулга
ажил­ласан бөгөөд Эрдэнэтийн барилгын компаниуд нийлж консерциум болж ажиллах гэж
байгаагаа энэ үеэр мэдэгдсэн. Тэд нийслэлийн “Буянт-Ухаа” цогцолборын зарчмаар ажил­лах
сонирхолтой байгаа ажээ. Ерөн­хий сайд ч аймаг бүрт 1000 айлын орон сууц барих ажлыг
эхлүүлж ажиллах учраас тэднийг дэмжихдээ дуртай байгаагаа илэрхийлж байв. Ингэхдээ
эхлээд ТОСК-иас 300 айлын орон сууцны мөнгийг эхний шатанд өгөх боломжтойгоо хэлсэн.
Бас хамгийн гол нь хоорондоо эвтэй ажиллаж, үр дүн дагуулж чадах бол цаашид ч дэмжих
боломжтойгоо хэлж байлаа.

Мөн Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг Орхон аймагт ажиллах үедээ биз­несийн
төлөөллийнхөнтэй уулзаж тэдний зовлон жаргалыг сонссон бөгөөд төрийн хүнд суртлаас
болж ажил нь удааширч чирэгдэж байгаа бол нээлттэй хэл, гэхдээ нэр ус эзэн хаяг
баримттай байх нь чухал шүү гэж, бас хамтран ажиллах боломжууд юу байгаа талаар
сонирхсон бизнес эрхлэгчдийн асуулт бүрт хариулж байв. Бас орон нутгийн иргэдийн
асуултад теле хэлбэрээр “Номин” телевизээр нь дамжуулж шууд ха­риул­сан юм. Иргэдийн
хувьд орон нутгийн удирдлагууд, Эрдэнэт үйлд­вэрийн ерөнхий захиралд хандсан асуултууд
элбэг тавьж байлаа. Мөн цэцэрлэгийн барилга, эрүүл мэндийн даатгалтай холбоотой
асуудлуудыг салбарын яам, мэргэжлийн байгуул­лагаас өөрийг нь дагаж ирсэн хүмүү­сийг
өглөө үлдээд асуудлыг шийд­чихээд ирэх үүргийг Засгийн газрын тэргүүн өгч байсан.
Ийнхүү ганц өдрийн боловч олон ажлыг баг­таасан хөдөө орон нутгийн томилолт өндөрлөсөн
юм.

 Э.ЭНЭРЭЛ

 “Найман шарга” 
дээр өчигдөр 15.40 цагийн үед нэг ам.долларыг 1789 төгрөгөөр авч 1793
төг­рөгөөр зарж байв. Зарим эдийн засагч ам.долла­рыг бүр 2000 төгрөг хүрч
чангарна, түүнээс ч өсө­хийг үгүйсгэхгүй гэсэн таамаг дэвшүүлээд буй.  Цаашдаа яах бол нээрээ 2000 давна гэж үү
гэсэн асуулт хүн бүрд төрөөд эхэлчихсэн энэ үед ноён доллар  эрчээ авч, төгрөг шалдаа буусны учрыг эдийн
засаг талаас нь харах гээд үзье.
 

ДОЛЛАРЫН ХАНШИН ДЭЭР МОНГОЛ БАНК ЯМАР ҮҮРЭГТЭЙ ВЭ?

Төв
банкийг өмнөх шигээ интервенц хийж ам.долларын ханшийг барьсангүй гэх шүүмжлэл
хүчтэй байгаа. Монгол банкны хувьд валютын ханшин дээр хуулийн ямар зохицуулалт
бай­гааг сонирхъё. Төв банк­ны тухай хуу­лийн гадаад валютын зохи­цуулалт гэ­сэн
хэсэгт ханш чөлөө­тэй, бодит байх гэсэн агуулга­тай заалт бий. Эдийн засаг
тогтвортой ханш, чөлөө­тэй гадагшлах 
урсгал, чөлөөтэй мөнгөний бод­логыг хүсдэг ч онолоор бол энэ гурван
зорилт хэзээ ч давхцаж биел­дэггүй гэдэг. Гурвууланг нь барих арга байхгүй
гэсэн үг. Монголбанк мөнгөний бодлогыг хэрэг­жүүлнэ гээд хуулиараа заачих­сан.
Мөнгөний бод­лого хэрэгжүүлэхийн тулд ханш чөлөөтэй бай­на гэсэн онолтой.
Мэдээж орж гарч байгаа мөнгө­ний урсгал чөлөөтэй байх  ёстой. Чөлөөтэй урсгал, чөлөөтэй ханш, чөлөөтэй
мөнгөний бодлого гэсэн гурван зорилт давхцаж биелдэггүй гэдгийг хөд­лөх­гүй
байгаа юань дээр жишээлье.  Хятадын хувьд
капитал орж гара­хыг барьж  байж  юанийн 
ханшаа  хөдөлгөхгүй бай­гаа юм гэж
эдийн засаг­чид онцолж буй. Учир нь Хятад үйлдвэр­лэгч учраас гаднаас юм
авахгүй байхад асуудал гарахгүй. Юанийн ханш амгалан байгаа нь ийм учиртай.

Харин
манайх урд  хөрш шиг гарч орж байгаа
зүйлээ хязгаарлаж бо­лох­гүй. Учир нь бид үйлд­вэрлэгч биш. Гад­наас орж ирэх
урсгалыг хаачихад л асуудал үүс­нэ. Тэгэхээр урсгалаа хаах­гүй, мөн­гөний бод­ло­гоо
барих арга л би­дэнд үлдээд байгаа гэсэн үг. Ханшаа чөлөөтэй байл­гахаас арга­гүй
гэх гээд байна л даа.

Дахиад
хууль сөхье. Валютын зохицуулалтын хуулиар бол төв банк  ханшийг зарлах үүрэгтэй болохоос тогтоодоггүй.  Бүр тодруулбал татвар, гааль, шүүх дээр
хэрэглэх гэж л ханш зарладаг. Түү­нээс биш олны ойлгоод байгаа шиг зах зээлийг
удирдах гэж биш. Нэг ханш тогтоочихоод дун­даас нь ашиг олох асуу­дал огтоос ч
байхгүй гэд­гийг эдийн засаг гадар­ладаг эрхмүүд бол хэлүү­лэлтгүй мэдэж
байгаа. Төгрөгийн гадаад валют­тай харьцах ханш өмнөх өдрийн хан­шаас таван
хувь буюу түүнээс дээш хэл­бэл­зэлтэй то­хиол­долд Ерөнхий сайд­тай зөв­шил­­цөх
үүргийг Монгол­банк хүлээсэн.

 

Яг
өнөөдрийн байд­лаар бол төгрөгийн дол­лар­тай харьцах ханш өдөрт зуун
төгрөгөөр  хэл­бэлзвэл ингэж онцгой бай­дал
зарлах юм билээ. Одоогоор ийм огцом хэл­бэл­зэл гараагүй учраас Н.Золжаргал
Н.Алтан­хуягийн өрөө рүү орохгүй байгаа аж. Доллар дээр төв банктай холбоотой
зүйл ярья гэвэл ийм хууль үйл­чилж байна, өнөөдөр.

АМ.ДОЛЛАРЫН
ЧАНГАРАЛТАД ЮУ НӨЛӨӨЛӨВ?

Жил
бүр он гарахын өмнөхөн өчнөөн юм болж байж УИХ-аас баталдаг Төрөөс мөнгөний
бодло­гын талаар баримтлах үндсэн чиглэл гэж 
бий. Тэр баримт бичигт  “төгрө­гийн
гадаад валюттай харьцах ханш макро эдийн засгийн суурь нөх­цөлтэй нийцэж уян
хатан тогтох” гэсэн өгүүлбэр тодоос тод дурайж буй. Албаны үгтэй энэ заалтыг
энгийнээр хэлбэл “эдийн засаг  муу бол
төгрөг үнэгүйдэхээс аргагүй, зах зээлийн жамаараа явъя та минь ээ” гэсэн утга
харагдаж байгаа  юм. Эдийн засгийг бүхэлд
нь экспорт, импорт, хөрөнгө оруулалт, валютын нөөц гэсэн хэдхэн зүйлээр  хэмж­­­чихэж болно. 

Одоогоор
бидэнд гадаг­­шаа зардаг нь бага, гаднаас авдаг нь их бай­гаа. Сүүлийн үед
импор­толж авах бараа багас­сан гэж албаныхан онц­лох болсон. Сайндаа ч биш
цагаан сарын дараа хүн бүрийн халаас хоо­сор­дог учраас, ам.доллар чан­гар­сан
болохоор ком­па­­ниуд алдагдалтай ажил­­­лах­гүйн тулд гад­наас бараа
импортлохоо боль­сон хэрэг. Түүнээс биш эндээ бүх юмаа үйлд­­вэр­лэх
боломжтой  учраас гаднаас бараа оруулж
ирж тансаглахаа боль­сон гэж ойлговол өрөөс­гөл дүгнэлт болно. Мэдээж сүү,
тараг, оймс­хон дээр гаднаас авах­гүй­гээр эндээ хэрэглээгээ шийдчих боломж
бий. Харин өөрсдөө  үйлдвэр­лэж чадахгүй
ихэнх хэрэг­цээгээ яах вэ. Март дуу­саад, цагаан сарын бэлэг дундраад  ирэхээр иргэд хэрэглэдэг зүйлсээ хэрэг­лээд л
эхэлнэ. Тэгэхээр “импорт буураад зүгээр л байна ш дээ, байгаа цөө­хөн долларын
маань  гадагш­лах урсгал татар­лаа” гэж
тайвшрах нь хэтэрхий гэнэн гаргалгаа. Гэхдээ ам.долларын гал­зуурал эндээ
үйлдвэрлэж болох зарим барааг гад­наас авахгүй байсан нь дээр гэсэн сигналыг
импорт­логч, үйлдвэрлэг­чийн аль алинд нь өгсөн тал бийг үгүйсгэхгүй. Гэвч тэр
бүхнийг эндээ үйлд­вэрлэж, гадныхныг ца­райч­­­­лахаа болиход хуга­цаа
хэрэгтэй. Тэр бол­тол ам.долларын өсөл­тийг зүгээр хараад суух нь, “долларын
өсөлт нь үйлд­вэрлэл хөгжихөд аймаар гоё нөлөөлж бай­гаа” гэж тайлбарлах
нь  амьдралд буусан ханд­лага, дүгнэлт
лав  биш.

Импорт
багассаныг хар ухаанаар тайлбал нэг иймэрхүү. Одоо экс­пор­тоо харъя. Бидэнд
гадагшаа зарж мөнгө олдог цөөхөн юм бий. Зэс, нүүрс,  алт гээд л гүйцээ. Он гарснаас хойшхи экс­пор­тыг
тандахад хуульд өөрчлөлт оруулж байж татварын бодлогоор дэмж­­сэн алтны экспорт
сэргэх төлөвтэй байна. Зэс дажгүй. Нүүрс харин хэрэг алга. Салбарын яамнаас
“Эрдэнэс таван толгой”-г долоон сая тонн нүүрс олборлосон гэсэн мэдээ­лэл өгсөн
ч албан бус эх сурвалжийн хэлс­нээр бол дөрвөн сая хүрэх­тэй үгүйг олборлоод
байгаа гэсэн. “Энержи ресурс” үйлд­вэр­лэлээ таг зогсоосон. “МАК” бага­ханыг
олбор­лож байгаа. Нүүрсний үнэ унасан гэсэн шалтгаанаар манай экс­порт иймэрхүү
дүр төрх­­тэй болчихоод бай­на. Нүүрсэн дээр нэг зүйл хэлэхэд хар алт­ны үнэ
тааруухан байгаа энэ үед төмөр зам барих­гүй­гээр бид хэзээ ч  ашиг­тай ажил­лахгүй.  Нүүрсээ урагш нь аваачихад наан, цаанаа
нийлээд 20 ам.дол­лар алдаж байгаа ийм үед ашиг 
ярих хэцүү. Төмөр зам тэгж хур­дан баригддаг зүйл биш гээд бодохоор энэ
сал­барт ойрын хоёр жилдээ лав өөдрөг зураг хараг­дахгүй байна.

Алт
тушаалт нэмэгдэж  экспортлох хэмжээ нь
өссөн ч нийт экспортын гучин хувийг эзэлдэг нүүрс­ний орон зайг нөх­нө гэдэг
боломжгүй асуу­дал. Тэгэхээр экспорт, импорт дээр айхтар гэгээ­тэй зүйл алга
гээд дүгнэ­чихэж болохоор.

Хөрөнгө
оруулалтын хувьд мөн л гэгээлэг зүйл алга. Итгэл нь алдарсан хөрөн­гө оруулагчдыг
эргэж татах гэж засаг хичээж байгаа л даа. Гэхдээ өнөө­дөр гоё юм ярьчи­хаад
маргааш нь хуулиа өөрчилж буруу хардаг Монголын төрд мөнгөтэй эрхмүүд тийм
амархан итгэхгүй. Хоёр, гурван жил лав шаард­лага­тайг сүү­лийн саруу­дад
гаднаас  мөнгө орж ирэхгүй бай­гаа­гаас
хар­чи­хаж болно.

ОДОО ТЭГЭЭД
ЯАХ ВЭ?

Эдийн
засаг муу бай­гаа учраас Төв банк интер­­венц хийгээд ч ам.долларын ханшийг
барих аргагүй. Ам.доллар орж ирэхгүй байхад ямар ид шидтэн биш, байхгүй
долларыг хаанаас ургуу­лахав. Ханшийг хүчээр барих гэж үзээд хамаг доллараа
барж байсан цаг бидэнд бий. Засаг хөрөнгө оруулалтаа сайж­­руулах алхам хий­сэн
ч хөрөнгө оруулагчид доллараа итгэж өгөхгүй байна. Тэгэхээр одоо боломж­той
хоёр л гарц үлдсэн.  Нэг нь орж ирэх­гүй
байгаа хөрөнгө оруу­лал­тыг нааш нь татах. Ингэж татах ганц л арга бий. Жил
гаруйн хуга­цаанд тохироонд хүрэх­гүй байгаа 
засаг, “Рио” хоёр зөвшилцөлд хүрч гар барилцах тэр өдөр л гадагшилсан
хөрөнгө оруу­лалт наашилж эхэл­нэ. Тэд учраа олоодохвол “Рио тинто” Оюу толгойн
далд уурхайн санхүүжил­тийг үргэлжлүүлнэ. “Рио”-той хийсэн тохироо­ноо­соо
буцаж хоёр нүүр гар­га­сан Монголын Засгийн газар одоо ямар авир гаргах бол
гэсэн хүлээлт хөрөнгө оруулагчдад бий.

 Нүүрээ буруулж аягүй авир гаргавал мөнгөө
оруулахгүй,   хөрөнгө оруулагчдад эерэг
сэтгэг­дэл төрөхөөр, зах зээ­лийн зарчим, өмнө тохир­сон яриа хэлээнээсээ учир­­гүй
ухарсан юмгүй, аль аль талдаа ашигтай шийдэлд хүрвэл харин хөрөнгө оруулалт
хийнэ гээд хүлээж байгаа.  Оюу толгой
ажиллаад эхэлбэл өөр нэг  эерэг тал
үүснэ.  Ашиг багатай нүүрсний салбарын
алдагдлаа  алт­ны экспортоороо нөх­чих
бололцоотой. Оюу толгой багагүй хэмжээний алт гар­гана гэсэн тооцоо байгаа.
Монголбанкинд дотоо­дын аж ахуйн нэг­жүүд 12 тонн алт тушаах болов уу гэсэн
хүлээлт бий. Хэрвээ энэ төсөөлөл ажил бол­бол экспорт арай наа­шилна.

Энэ
жил эрт дулаарч байгаа учраас эдийн зас­гийн идэвхжил гурав­ду­гаар сараас
эхэлчих байх гэсэн таамгийг шинжээ­чид хэлж байна. Гэх­дээ мэдээж саяын ярьсан
хөрөн­гө оруулалтын орчин, экспорт сэргэх эсэх асуудалтай шууд хамаа­рал­тай.
Товчхондоо экс­порт энэ янзаараа, засаг Оюу толгойтой учраа олох­­гүй байсаар
дөрөв­дүгээр сар гаргачихвал бидний хүсэхгүй үр дүн гарах эрсдэл өндөр.

Эцэст
нь Оюу толгойг  зогсоосны гороор л мон­гол
төгрөг шалдаа уначих­лаа  гэж дүгнэж
болохоор байна. Цаашид бүр навс унагахгүй гэвэл зах зээ­лийн жамаар нь хөрөнгө
оруулалтаа сайжруулж, урсгал нь тасраад байгаа ам.долларыг оруулж ирэх ганц л
арга бий. Тэгэхээр Уул уурхайн сайдын гаргах авираас л өдөр ирэх бүр ханш нь
унаж буй монгол төгрө­гийн хувь заяа шалтгаа­лах гээд байна даа.

Ц.БААСАНСҮРЭН

 

Долларын
ханш нэмэгд­лээ гэж ирээд л Ардын намын­хан дуу шуу болон баярлалдах юм. Чанга дуу­гаар
байн байн хэлээд л, ингэхийг нь хүлээж байсан мэт аашилцгаах аж. Эдийн засагт улаан
гэрэл аслаа, эдийн засагт гал гарлаа, жолоодлогогүй боллоо,  хянал­таас гарлаа, түүхэнд байгаагүйгээр өслөө  хэмээн хөл хөөр болов. Эдний хувьд энэ нь үнэхээр
баяртай үйл явдал болж байх шиг. Монгол орны хувьд энэ нь аюулын харанга болоод
байхад шүү. Доллар өслөө л бол дагаад хамаг юмны үнэ нэмэгдээд явчихна.  Ингэснээр долла­рын ханшийн өсөлт айл бүрийн амьдралд
шууд   нөлөөлж, хувь хувьдаа ядарцгаадаг.
Мэдээж үүнийг дагаад монгол төгрөгийн ханш унана. Монгол төгрөг  цаас болох нь бидэнд баяр­лаад байх юм биш. Харин
ч бидэнд айдас түгшүүр төрж эхэлж байна. Гэтэл эсрэгээрээ МАН-д ямар байгааг дээр
хэллээ. 100 шахам жил МАН Монголын төрийг барьсан. Яг л ийм сэтгэхүйгээр барьдаг
байсан юм уу.  Ард түмэнд айдас түгшүүр төрвөл
энэ намынханд баяр хөөр төрж байдаг юм байна. 1937 онд олон мянган иргэнээ хэлмэг­дүүлэн
алж байхад нь ард түмэнд уй гашуу төрж, олноо­роо  эх орноосоо зугтаж байх  үед энэ намынхан харин дайснаа дарсан мэт хундага
тулгаж байсан биз. “Нэгдэлд элс” хэмээн гарч бие засуулах ч үгүй, гэрт нь хариулахгүй
багийн хурал хийж залхаа­гаад байхаар нь 
аргаа барах­даа ард түмэн ” За тэр нэг­дэлд чинь элсье” гэж байхав. Ингээд
л амьдралын эх үүсвэр болсон, амин зуулгынх нь баталгаа болсон хэдэн малаа уйлж
байгаад хураал­гаж, нийгэмчлүүлсэн.  Тэдний
нулимстай хамт малыг нь нийгэмчилсэн дарга нар баярлаж суусан.

Эндээс  харахад ард түмний айдас энэ намын хувьд баяр
хөөр, аз жаргал­тай үе нь байсан юм уу даа. Одоо энэ намынхан долла­рын ханш өсөхөд
алгаа үрчин баярлаж байна. Энэ их баяр хөөрөө сөрөг хүчин гэдэг нэртэй баган дор
нууж,  тайлбарлаж байгаа.

Сөрөг хүчин
шүүмжилж болно, санаа зовж болно, сөрөг хүчин бухимдаж болно, түгшиж болно. Бүр
цаашлаад улс төр хийж болно. Харин улс орны хувь заяатай хол­боотой ийм байдал үүсэхэд
баярлаж болдоггүй юм. Бид Монгол гэдэг нэг улстай, нэг хувь заяатай. Монголын хувь
заяа доройтвол бидний бүг­дийнх нь хувь заяа доройтно.  Бараг зуун жил төр барьж, хулгай хийсэн мөнгөө
доллар болгоод  хадгалсан л байдаг биз. Тиймээс
ч ханш өсөхөөр хөл хөөрцөг болж, түүнийгээ нууж чадахгүй байх  шиг. Тэр их сэтгэлийн догдлол нь хэлсэн үгнээс
нь,  нүүрнийх нь хувирлаас харагдаад байна.   Гэвч МАН-ынхан та нар буруу бодож байна. Дахин
хэлье, бид нэг эх оронтой учир нэг хувь заяатай. Эдийн засаг хямарлаа гээд ард түмэн
бухимдаад хоёр хуваагдаж  тэмцэл эхэлбэл яана.
Иргэ­ний дайн дэгдвэл та нарын хурааж хуримтлуулсан хэдэн доллар юу ч биш болно.
Баярлах чинь тэгэхээр буруу байна. Угтаа бол эрх  барьж байгаа хэддээ  бурууг нь хэлж, зөвийг нь дэмжиж явмаар. Нэгэнт
цөөнх болгосон ч төр барилцах боломжийг ард түмэн та нарт олгосныг мар­таж яавчиг
боломгүй мэт.  Ядрахад минь баярлаарай гэж
ард түмэн сонгодоггүй юм.

Нөгөөтэйгүүр
долларын ханш ингэж өсөөд байхад энэ засаг төр нь яагаад юу ч хийхгүй байна. Үнэн,
худал нь мэдэгдэхгүй элдэв тайлбар хийгээд тэр нь ард түмэнд үнэндээ итгэл төрүүлэхээ
байж.  Засгийн газрын тэргүүн нь хөдөө гадаа
тэнээд л, өөр оронд айлчилж байгаа төрийн тэргүүн шиг хүндэт харуул жагсааж байгаад
л Эрдэнэтэд бууж байгаа харагдана лээ. Ажил хийж байгаа сайд гэж байна уу. Нэг л
их уулзалт, хурал хийсэн хүмүүс л явах юм.

Ховд аймагт
Ц.Оюунгэрэл сайд  Батцогт гишүүнтэй Хар ус
нуурын мөсөн дээр булга суусар, торго магнаг болоод зугаалж яваа дуулдана лээ. Соёлын
өвөө ч олигтой хам­гаалж чадахгүй, нураалгаж буулгаж байж, юун мөсөн дээр тоглоом
наадам хийж явах завтай юм. 

Хөдөлмөрийн
сайд Я.Санжмятав Завханд очоод сонгуулийн ажлаа хийж явна уу гэлтэй л байх юм. Түүний
хариуцсан яам нь Завхан аймагт зориулагдсан яам уу. Хөдөлмөрийн сайдын ажлыг Завханд
очиж хийгээд байх шаардлага ч байхгүй. Ингэж баярлаж бахдаж, зугаалж явах цаг мөн
үү, Засгийн газрын гишүүд ээ. Долларын ханшаа буулгах  тал дээр ямар 
арга хэмжээ авдаг юм, тэрийгээ хийгээч. Доллар өсөхөөр гаднаас бараа авахаа
болиод дотоодын үйлдвэрлэл хөгжинө ч гэх шиг хачин тайлбар Монгол банкныхан яриад
байна лээ. Бид юу үйлдвэрлэж чадна гэж. 1980-аад оны дундаас хойш импорт орлох ямар
үйлдвэр манайхан барьсан юм. Байсан хэдэн үйлдвэр нь юу ч үгүй тоногдоод л дууссан.
Ганц барьсан Оюу толгой, Энержи ресурсын ажлыг нь зогсоосон. Хэзээ ажиллуулах нь
тодорхойгүй. Таван тол­гойн уурхай ажилламаар болсон. Төрийн мэдэлд очоод дампуурав.
Ариун цэв­рийн хэрэглэлээ ч олигтойхон үйлдвэрлэхгүй гаднаас авчи­раад байгаа улс
чинь юун долларын ханш өсөхөөр импорт багасаад манайхан үйлдвэрлэл явуулах боломж
ихсэх вэ. Ийм гэнэн үлгэр битгий ярь. Ямар ч тайлбар, тархи угаах үлгэр сонсмоор­гүй
байна. Зүгээр л ажлаа хий.

Хавар ч
ирж байна. Бүтээн байгуулалтын ид үед ажлаа л хий, шоу реклам чинь хэтрээд ар хударгаар
чинь амьдрал хэцүүдэх нь. Засгийн газрынхны ярьж байгаагаар их л юм хийгээд байгаа
гэх.

Бодит байдал
хэлээд байгаагаас нь өөр л байх юм. Энэ янзаараа байвал ирэх сонгуулиар ард түмэн
ямар дүн тавихаа бас мэднэ шүү дээ.