Month: September 2012

Коминтерн хэмээх бай­гуул­лага монголчуудын амьд­ралд, Мон­голын
түүхэнд ямар “гавьяа” бай­гуулсан
гэдгийг бид одоо хэр мар­таагүй.
Мон­голын хамгийн сэхээр­сэн боловсорсон хүмүүсийг, хам­гийн гэгээрсэн, уншсан
лам хув­рагуудыг хороож тэдний гэр бүл,
үр хүүхэд ахан дүүсээр нь дам дамаа хэл­мэг­дүүлэн тарчлаасан билээ. Тэгэхийн
үндэс шалтгийг тухайн үеийн МАХН харин одоогийн МАН хийсэн.
Тэр үеийн намын удирд­лагууд
Коминтернд хандаж захиа бичин хар, шар феодалуудыг дарахад туслахыг хүссэн бай­даг. Их хэлмэгдүүлэлт ингэж л эхэлсэн. Ид насны
олон эрчүүд насны хэмжлээс
өмнө буцаж, олон эмс хүүх­нүүд өнчирч,
Монголд хүн амын бодлого алдагдаж,
ард олон айдас хүйдэстэй өдрийг өнгөрөөж аймшигт хэлмэгд­лийг биеэр туул­сан
билээ. Ташуур бороохойгоор зэвсэг­лэсэн үзэл
бодол өөр хүмүү­сийн тэмцлийг Коминтерний тус­ламжтай танк, нисэх
онго­цоор өвч зэвсэглэн байж
дарж авсан юм. Тэр үеийн дайсан
гэгдсэн хүмүүс нь хувийн өмчтэй байхыг чухал­чил­сан, шашин
шүтэх эрх чөлөөгөө
хүсэмжилсэн, бүг­дийг нийтийн болгохыг хүлээн зөвшөөрөөгүй нэг үгээр
эрх баригчдынхаа эсрэг үзэл
бодолтой хэсэг байсан. Олгой хагаравч тогоондоо, гар хуга­равч ханцуйдаа гэгчээр
асууд­лыг до­тоод­доо ший­дэхийн оронд гадны байгуул­лагаас тусламж хүсэн захи­дал илгээснээр эл хар
түүх эхэлсэн юм. Коминтернд
захи­дал илгээж байсан нам болох МАН-ынхан сая мөн
тэр байгууллагадаа захидал илгээсэн нь анхаарал татаж байна. Өнөөгийн Социнтерн бол хуучин цагийн Коминтерн билээ.
Бүр анх 1864 онд социалист,
коммунист, анар­хист улс төрийн
хүчнүүд бо­лон үйлдвэрчний эвлэлийн­хэн нэгдэж
хөдөлмөрчин ангийн эрх ашгийг хамгаа­лахаар байгуу­лагдаж
байсан тус байгууллага 1919 онд Москвад болсон гурав дахь удаагийнхаа хурлаар Комин­терн
гэгдэх болсон. 1943 он болтол Коминтерн нэрээр үйл
ажил­лагаа­гаа явуулж байсан эл байгууллага 1951 оноос Социнтерн нэрээрээ жигдэрсэн
байгаа. Одоо дэл­хийн олон намыг багтаасан, олон орны улстөрчдийг ар­даа жагсаасан томоо­хон
бай­гуул­лага. Тэгвэл хуучны Комин­­тернд МАН-ын ерөн­хий нарийн бичгийн дарга Г.Зан­даншатар өөрийн гараар нэгэн захидлыг илгээжээ.
Ардчил­сан нам сонгуульд ялснаар ард­чилал­гүй
боллоо гэж эмзэглэж буйгаа илэр­хийлсэн уг захидалд АН-ыг олонхиороо түрий барьж, МАН-ыг үл тоомсорлож удаа дараа­гийн хүргүүлсэн мэ­дэгд­­лүүдийг
тоохгүй байгаа талаар өгүүлсэн байна. Тэ­гээд эрхэм ерөнхий нарийн бичгийн дарга Луис
Аяалаг бодит нөхцөл байдлыг Со­цин­терний ах дүү намуудад өөрийн шугамаар тайлбар­лаж үнэн зөв мэдээлэл өгө­хийг хүсчээ.  Энгийнээр
хара­хад нэг байгуул­лагын гишүүн
нь дарга даамалдаа хандаж захидал илгээсэн мэт боловч монголчуудын хувьд эмзэг­лэл
төрүүлэм, хар дарсан он жи­лүүдийг эргүүлж сануулж айдас хургуулж байна.
Энэ намын удирд­лагууд нэгэн цагт мөн
л энэ байгууллагад хандан захидал илгээн айм­шигт хэлмэгдүүлэлт болж байсан шиг бас л энэ
намынх­ны бичсэн захидлын араас ард түмэн
хохирох үйл явц болох вий
гэсэн айдас төрж байгаа юм.
Өнөө цагт нисэх онгоц, танк илгээн гишүүн байгууллагаа харж үздэг хууч­­ны асуудал өнгөрсөн.
Харин эдийн засгийн хувьд дөнгөчих хөөрхөн
арга бий.  Дэлхийн 100 гаруй орны 150 орчим
улс төрийн намуудыг эгнээндээ
багтаасан Социн­терн бол хүчтэй
байгуул­лага. Гишүүн орнуудын
цөөнгүй нь улс орондоо эрх баригч хү­чин. Харин тэднээс ирэх ша­халт
хэнд дарамт болж ирэх вэ. Ерөөсөө ард түмэнд. Уул уурхай дээр юм уу, гадаа­дын хөрөнгө
оруулалт дээр ямар нэг хэлбэрээр ороод л ирнэ. 
Аль нэг нам эрх баригч бо­лоо­гүй
юм уу, бүлэг бай­гуулж чадсан
эсэх  нь дийлэнх олон­хид огтхон ч падгүй бай­даг. Ардчилсан намынхан бү­лэг­­гүй, Л.Гүндалай
тэнд орилж, Ж.Наранцацралт дуу­гүйхэн
гуниг­лаж суух нь тэр ард түмэнд
сонин биш бай­сан, дараа нь эвсэл задарч мөнөөх АН дахиад л бүлэггүй болж МАН-д дагаар орох гээд гүйж байх нь бас л хэнд ч сонин биш
байсан. Одоо МАН нь бүлгээ
байгуулмаар байна гээд, харин АН-ынхан нь боож байгаа нь бас л тэдэнд чухал биш.
Ард түмэн дараа нь сонгуулиар
л хэн нь шог­тож, согтож байсныг нь дүгнэ­чихдэг.  Гэтэл энэ удаад МАН-ын ерөнхий нарийн бичгийн дарга Г.Зандан­ша­тар
Социн­терн хийгээд Олон улсын парламентын хол­боонд хошуу өргөв. Дотоод­доо хэл амаа олоод явахын оронд хил дамнан
заргын бичиг илгээж байна. Хамгийн хоржоонтой нь хэл­мэгдэгс­дийн дурсгалыг хүн­дэт­гэх өдрөөр түүнийгээ
явуулжээ. Коминтернд захи­дал илгээж тусламж хүсч,
тэр хүсэлтийнх нь дагуу алж
хо­роо­сон 37 мянган хүний
дурс­галыг хүн­дэт­гэх өдрөөр шүү.
Арай эдийн засгийн хэлмэг­дүүлэл­тийн
эрин энэ захидлаас улбаалах юм биш байгаа. 
Танкийг хүлээд зог­соо­чихож
болно гэсэн бодол­той байсан ташуур бороохой барьсан үзэл бодлын зөрүү­тэй хүмүү­сийг
хүчирхэг тех­никээр нух­чин
дарж, он жил үргэлжил­сэн
хэлмэгдүүлэл­тийг хийж байсан
энэ намын гай нь түүгээрээ
л дуусаасай билээ. Өнгөрсөн сонгуулийн өмнө­хөн хэлмэгдүүлэлтийг
МАН биш харин Коминтерн гэх гадны хүчин
хийсэн мэ­тээр ярьж сурталчилж байсан МАН-ынхан энэ удаад да­хиад л тэр байгууллагадаа
хандсан нь юуг зөгнөнө вэ?

Орхон аймгийн За­саг дарга асан Д.Оюун­баттай ярилцлаа. Тэрээр Засаг даргаар ажиллаж байх хуга­цаан­­даа эрх мэдлээ хэт­рүүлэн улсад 3.7 тэрбум төгрөгийн хо­хи­рол учруулсан гэх үндэслэлээр гурван жил зургаан сарын хо­рих ялаар шийтгүүл­сэн билээ. Гэвч түүнд оногдуулсан хэргийг Улсын дээд шүүх хэ­рэгсэхгүй болгосноор гурван сарын хуга­цаанд хоригдсоны эцэст суллагдаж ца­гаадсан юм. Эл эрхэм суллагдсанаасаа хойш сонин хэвлэлд нэг ч удаа ярилцлага өгөөгүй билээ.   

–Таны хувьд гурван сарын хугацаанд хориг­дож байгаад суллагд­сан. Дээд шүүх өөрт тань оногдуулсан хэр­гийг хүчингүй бол­госон. Энэ талаар эх­лээд со­нирхмоор байна?

-Дээд шүүх
уг хэргийг хэрэгсэхгүй болгож
миний бие суллагдсанаасаа хойш сонин хэвлэлд яриа өгөөгүй.

Тухайн хэрэгтэй холбогдуулж санаа бодлоо илэрхийлээгүй л явсан. Харин одоо чухам юунаас болж намайг хорив гэдгийг олон түмэнд тайлбарлах цаг болсон гэж бодож байна. Намайг чинь Эрдэнэт хотод баригдсан цэнгэлдэх хүрээлэнтэй холбоотой асуудлаар хорьж цагдсан шүү дээ. Тэр нь хүмүүсээс ирсэн гомдлын дагуу юм. Мэдээж иргэдээс янз бүрийн санал гомдол гарч болно. Түүнийг хуулийн байгууллага шал­гаж үнэн мөнийг тогтоох нь зүйн хэрэг. Гэхдээ шүүх үнэнийг нь тогтоогоо­гүй байхад намайг шууд хорьчих­сонд л асуудлын учир байгаа. Ингээд гурван сар хоригдсоны эцэст буюу өнгөрсөн тавдугаар сарын сүүлчээр надад тохоогдсон хэрэгтэй холбог­дуулж Улсын дээд шүүхийн шийд­вэр гарсан. “Энэ хэрэг гэмт хэргийн бүрэлдэхүүнгүй юм байна” гэж үзээд хэрэгсэхгүй болгосон. Үнэн юм үнэнээрээ шийдэгдлээ. Уг  хэргийг үнэн зөвөөр нь шударга шүүлээ гэж шүүхийн байгууллагад баярлаж байна даа.

–Та ер нь өөрийгөө шууд л хоригдчихно чинээ бодож байв уу?

-Анх
хэрэг хэлцэгдэж явах үед би ийм байдалд орчихно гэж үнэхээр бодоогүй ээ. Ямар сайн­даа Цагаан сарын баярт бэлдсэн зүйлсээ авчихаад шүүхээр үнэнээр шийдүүлээд оройдоо буцна гэсэн бодолтой байхав дээ. Манайхны хэлдгээр ёстой зүүдэлсэнгүй явлаа. Яагаад гэвэл би санаатай болоод санамсаргүй байдлаар огт буруу зөрүү юм хийгээгүй. Надад тохсон хэрэг гээд байгаа цэнгэлдэх хүрээ­лэн чинь 6800 хүний суудалтай. Монголд байхгүй гэх нь юу юм. Гэхдээ хөдөө аймгуудад байхгүй тийм цэнгэлдэх хүрээлэн. Битүү дээвэртэй, доторх шийдэл, хийц маяг, барилга байгууламжийн хувьд олон улсын стандартад нийцсэн гэж мэргэжлийнхэн дүгнэ­дэг. Тэрхүү бүтээн байгуулалтыг  яг л хууль номынх нь дагуу хийсэн. Миний санаачилгаар Эрдэнэт хотод хийгдэж байсан хөрөнгө оруулалтын ажлууд хууль ёсны дагуу л явдаг. Хэрвээ тухайн цэнгэлдэх хүрээлэнг ямар нэгэн байдлаар буруу гэж үзэх юм бол миний удирдаж явуулсан бүх ажил буруу болох байхгүй юу.

–Ингэхэд тэрхүү цэнгэлдэх хүрээлэнг яагаад барих бол­сон юм бэ. Та өөрөө санаачил­сан юм уу? 

-Би
уг асуудлын тухай жаахан дэлгэрэнгүй ярья гэж бодож байна. Засаг даргын хувьд нүдэнд хараг­даж, гарт баригдах тодорхой нэг ажил хийхсэн гэж бодож байлаа. Цаг хугацааны дараа эргээд хара­хуйд “Би Эрдэнэт хотыг удирдаж байхдаа үүнийг хийж билээ” гэж бодох бүтээн байгуулалттай, хүнд харуулах юмтай байна гэдэг сай­хан биз дээ. Тэгээд л нөхдүүдтэйгээ зөвлөлдсөн хэрэг. Засаг даргын хувьд хоёр, гурван томоохон ажил төлөвлөсөн байв. Тэр дундаас цэнгэлдэх хүрээлэн дээр буулаа. Гэтэл тэр маань эргээд хар толгой дээр минь бууж, намайг торны цаана суулгачихдаг байгаа. Зураг болон төсвийг нь тендер зарлаж “Балданс” ХХК шалгаран хийсэн. Энэ дашрамд хэлэхэд, тэрхүү цэнгэлдэх хүрээлэнгийн зураг төсөл мундаг болсон. Монгол инженерүүдийнхээ ур чадвараар бид бүхэн бахархах ёстой гэж боддог. Их л өвөрмөц шийдэлтэй болсон доо. Зураг төсвөө гаргасны дараа хөндлөнгийн хяналтад оруулна. “Эрдэнэт үйлдвэр” ХХК, Орхон аймгийн Засаг даргын Тамгын газар тендерт хамтарсан.  Мөн Үнэлгээний хороог ч хамтарч байгуулсан. За тэгээд Үнэлгээний хороо гүйцэтгэгчээ шалгаруулах, Сангийн яамнаас хуулийн дагуу зөвшөөрлийг нь авах, санхүүжилт нь хийгдээд техникийн комисс хүлээж аван орон нутгийн өмчид бүртгэх гээд бүх ажил хуулийн хүрээнд, ном ёсныхоо дагуу бол­сон. Ингээд 2011 оны долдугаар сарын 10-ны өдөр эрдэнэтчүүд бид улсын баяр наадмаа шинэхэн цэнгэлдэхдээ өргөн дэлгэр тэмдэг­лэсэн. Эрдэнэт хотын маань 35 жилийн ой ч тохиосон. Ер нь тэрхүү ойг тохиолдуулан цэнгэлдэх хүрээ­лэнгээ байгуулсан гэхэд болно. Манайхан өнөө жил ч гэсэн наад­маа тэр л хүрээлэнд тэмдэглэлээ. Яалт ч үгүй л Орхон аймгийнхандаа барьсан бүтээн байгуулалт даа.

–Таныг хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр “4.6 тэрбумаар бос­сон цэнгэлдэх хүрээлэнг хоёр тэрбум төгрөгөөр барих боломж­той байсан” гэж бичиж байсан. Үүнд тайлбар хэлээч?

-Энэ
бол худлаа мэдээлэл. Би дахин хэлье, ийм зүйл огт байхгүй ээ. Мэргэжлийн байгууллага зур­гийг нь зураад, төсвийг нь зохио­гоод давхар хөнд­лөн­гийн хяналт хийлгээд дараа нь батлагдсан зураг төсвийг хэн ч өөрчлөх, нэмэх хасах эрх байхгүй. Хэрвээ зурагт өөрчлөлт орох бол­бол авторын зөвшөөрөл авч комис­соор шийдэгддэг. Бид энэ батлагдсан зураг, төсвийн дагуу л бүх ажлаа хийсэн. Үүнд Засаг даргын оролцоо гэж байдаггүй тендерээр шалгарсан мэргэжлийн “Балданс” компани хийж гүйцэт­гэсэн шүү дээ.

–Гэвч таныг тендерийн явцад будлиан үүсгэн, эрх мэдлээ ашиглан хувьдаа мөнгө завш­сан гэж үзээд анхан шатны шүүхээс ял оноосон?

-Анхан
шатны шүүхэс намайг цагаатгах нотлох баримтуудыг хангалтгүй үнэлсэн гэж боддог. Тэр алдааг давж заалдах шатны шүүхээс засах байх гэж маш их найдаж, итгэж байсан даа. Мөн тэр үед олон аймгийн Засаг дарга нарыг шалгагдаж байна гээд сүр дуулиан болж байсан нь таарсан. Тен­дерийг бол тендерийн үнэлгээ­ний хороо шалгаруулна. Таван хүний бүрэлдэхүүнтэй тусгай комисс шалгаруулдаг. Түүнд Эрдэнэт үйлд­вэрийн дарга, Орхон аймгийн Засаг дарга аль аль нь оролцох эрхгүй. Яахав, хязгаар­лагд­мал тендер зарласан гэдэг юм л даа. Хязгаарлагдмал тендер зар­лах нөхцөл боломж хуулинд бий. Барилга байгууламж нүсэр том, хэр баргийн компани хийж чадахгүй, загвар нь хүндрэлтэй олон өвөр­мөц бүхий шийдэлтэй зэрэг нөхцөл байдлаас үүдээд хязгаарлагдмал тендер зарлах боломж бий. Үнэл­гээний хорооны дүгнэлтээр санхүү­гийн нэг ч төгрөгийн зөрчилгүй гарсан.

Мөн Газрын харилцаа, барил­га, хот, байгуулалтын газар гэж байна. Тэд өөрсдөө техник хянал­таа тавьдаг. Тэгэхийн тулд инже­нерийн бүтэн баг ажиллуулж байсан байхгүй юу. Өдөр болгон өнөө инженерүүд чинь хяналт тавина шүү дээ. Үүнийг хотын захирагчийн алба хянан баталгаа­жуулж Санхүү төрийн сангийн хэлтэс мөнгийг шилжүүлж ажил­ласан. Энэ ажилд нэг ч алдаа дутагдал гараагүй. Ажил хариуц­сан байгууллагууд тус бүрдээ чиг үүргийнхээ дагуу ажлаа хийсэн. Засаг дарга үнэлгээний хороонд ажиллахгүй, барилгын өдөр тут­мын ажилд хяналт тавихгүй, ажлын гүйцэтгэл тооцохгүй, тех­никийн комисс, улсын комисст орж ажиллахгүй үүнийг хариуцсан агентлаг байгууллагууд хийдэг. Аймгуудын хөрөнгө оруулалтын ажлууд ийм л тогтолцоогоор явагддаг. Ийм л нарийн хяналт дор ажил явагдаж байгаа. Засаг дарга яах вэ гэхээр бүх материалыг үзээд гарын үсэг зурах л үүрэгтэй. Түүнээс надад бэлэн мөнгө гар дээр байлгах эрх байхгүй. Зүгээр л гарын үсгээ зурах үүрэгтэй. Нийт долоон удаагийн гүйлгээгээр 3.7 тэрбум төгрөг шилжүүлсэн байдаг. Энэ бүгдийг нарийн тайл­барлаж байгаагийн учир гэвэл миний бие хөрөнгө мөнгө идсэн уусан асуудал байхгүй, мөн зөрчил гаргасан тохиолдол байхгүй гэдгээ илэрхийлж байгаа юм. Энэ хэргийг сөхөөд үзэхээр нэхэмжлэгч гэж байдаггүй, нэг ч төгрөгийн хохирол гэж байдагггүй. Надад иргэн хүнийг ч юм уу, байгууллагыг, аймаг, хот, улсыг хохироочихсон зүйл байхгүй нь тодорхой.

–Тэгэхээр энэ хэрэг цэвэр гүтгэлгийн шинжтэй болж байна уу?

-Хавтаст
хэрэгт энэ  хүнд ямар ч буруу байхгүй, улс оронд юм уу, хэн нэгнийг хохироосон зүйл байхгүй гээд байхад прокурор “3.7 тэрбум төгрөгийн хохирол улсад учруул­сан” гэх үндэслэлээр яллах дүгнэлт өгөөд байсныг би үнэндээ гайхаад байгаа. Би чинь 3.6 жилийн хорих ял сонссон хүн шүү дээ. Гэмгүй хэнийг ч болов заавал яллах гээд тэгж улайраад байдаг юм болов уу, үнэндээ гайхах юм. Хэрвээ Оюун­бат гэдэг хүн тэр 3.7 тэрбум төг­рөгөөс ядахдаа арван сая төгрөг идчихсэн бол өөр хэрэг. За би чинь бас идэх нь ч идсэн шүү, хувьдаа завшсан шүү гэж бодно. Гэтэл үнэн хэрэг дээрээ сохор зоос ч халаас руугаа хийгээгүй болохоор   хэцүү юм билээ. Нэг зүйлийг дахин дахин хэлэхэд, шүүх бол үнэндээ ажил­ладаг юм байна. Аливаа зүйлийн үнэн мөнийг ямар ч цаг хугацааны дараа тогтоодог л юм байна. Үүнийг л сайтар мэдэрлээ.

–Эрх чөлөөгөө хасуулчихаад сууж байхад юу бодогдож байв даа?

-Анхан
шатны шүүхээр орж байхдаа өөрийгөө ингээд хориг­чихно, ял эдлээд суучихна гэж огт бодоогүй. Энэ тухайгаа би дээр хэлсэн. Үнэн мөнөө хэлээд л, баримт материал нь байгаа юм чинь болчих юм байх л гэж бодож байв. Гэтэл шууд л барьж аваад хийчихсэн. Дараагийн шатны хуралд оролцох эрхгүй. Өмгөө­лөг­чөө л явуулна. Хавтаст хэрэгт материал хангалттай байгаа шүү гэдгээ өмгөөлөгчдөө хэлээд л явуулна. Гэвч ямар ч нэмэр болох­гүй. Торны цаана, бусдын хорионд байж байхад надад юу бодогдож байсан бэ гэхээр “Үнэн л ялна, би бол ямар ч гэм буруугүй хүн шүү дээ. Энэ хэрэгт маань нэхэмлэгч гэж алга, хохирогч гэж алга. Би улс орондоо гурав, дөрвөн тэрбум төгрөгийн байтугай ганц ч төг­рөгийн хохирол учруулаагүй дээ” гээд л бодоод байдаг. Тэгээд явж явж гурван сарын дараа Дээд шүүхийн шийдвэр гарсан. Хүн гээч чинь сайн муу юмыг үздэг л юм байна. “Хүнд эрх чөлөөнөөс илүү үнэтэй зүйл гэж үгүй. Сайхан сэтгэлээр л олныхоо төлөө зүтгэх нь чухал. Түүнээс аливаа хүнд хөрөнгө мөнгө, тансаг хэрэглэл гэдэг чинь хэрэггүй юм байна” гэдгийг яс махандаа шингэтэл ухаарлаа. Монголчууд үнэнээр явбал үхэр тэргээр туулай гүйцнэ гэдэг. Үнэн л юм байна. Гэхдээ туулайг багагүй удаан хугацаанд хөөцөлдөж байж гүйцлээ шүү (инээв).

–Танд тохогдсон хэргийг зарим хүмүүс улс төрийн өнцгөөс харж байсан. “Оюунбат бол Эрдэнэт үйлдвэрийн дарга Ч.Ганзориг, Ерөнхий сайд Сү.Бат­болд нарын шахалтаар огцорлоо. Түүнийг Засаг даргаас нь буул­гах зорилгоор л цагдан хорилоо” гэсэн яриа дуулдаж байлаа. Үүнд та ямар хариу өгөх вэ. Одоо нэгэнт хэрэг цагаадсан учир энэ тал дээр тодорхой тайлбар өгөхгүй юу?

-Намайг
Засаг даргаас огцруу­лах үндэслэл бараг байгаагүй л юм даа. Засаг даргын үйл ажил­ла­гааны хөтөлбөр чинь өссөн дүнгээр явах ёстой. Гурван жилийн дүнгээр би мөрийн хөтөлбөрөө 86 хувьтай биелүүлсэн байдаг: 2009, 2010 оны ажлын үр дүн хангалттай, 2011 оны  эдийн засаг нийгмийг хөгжүүлэх үндсэн чиглэлээ би 97 хувьтай биелүүлсэн. 35 жилийн ой угтсан бүтэээн байгуулалтын ажил гэвэл хангалттай. Эрдэнэт хотод магад­гүй, ерэн оноос хойш аваад үзэхэд хамгийн их бүтээн байгуулалтын жил нь 2011 он байж болох шүү. Өөрийгөө дөвийлгөж байгаа юм биш л дээ. 2011 онд “Ажлын байрыг нэмэгдүүлэх жил”-ийн хүрээнд “Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих жил” болгож зарлаад ард иргэд рүүгээ нэлээд хандсан. Амьд­рал ахуйг нь дээшлүүлсэн. Түүнийг төр засгаас зургаан сая төгрөгийн шагнал олгож байлаа. Зам харгуй, гэрэл цахилгаан гээд бүтээн бай­гуу­лалтын асуудлаараа Хотуудын холбооноос мөн л шилдгийн шилдгээр шалгарсан. Тийм бахдам сайхан амжилтыг минь хангалтгүй гэж үнэлсэн Орхон аймгийн хурлын төлөөлөгчдөд гомддог юм. Ард түмэн бол надад хэдийнэ дүнгээ тавьчихсан л байхгүй юу. Хурлын цөөн хэдэн төлөөлөгчдийн хуйвал­дааны асуудал бол тусдаа зүйл. Түүнд манай нам намайг хамгаалж хаацайлах байтал харин ч эсрэгээ­рээ хандсан. Ерөнхий сайд хэсэг бүлэг хүмүүсийн хуйвалдааныг өөгшүүлж байгаа юм шиг тэр дор нь огцруулахаар гарын үсэг зур­чихсан байх жишээний. Уул нь мониторинг хийх ёстой шүү дээ. Огцруулна гээд байгаа нь ямар учиртай юм. Үнэхээр хангалтгүй ажилласан хүн юм уу, эсвэл энэ нь зүгээр нэг улс төр яваад байна уу гэдгийг харах ёстой байсан даа. Гэвч тэгээгүй ээ. Үүнд би гомдолтой гэдгээ намын нөхдөдөө болон тухайн үеийн Ерөнхий сайдад уламжилж хэлсэн л дээ.

–Таны ажлыг авсан засаг ноёд­тойгоо одоо харилцаа хэр байна. Цаашид юу хийе гэсэн бодолтой байна?

-Орхон
аймгийн Засаг дарга Дэлгэрбаяр гэж залуу бий. Засаг даргадаа болон хурлын даргадаа өөрт таарсан ажил өгөхийг хүссэн. Ажил төрөл хийхгүй бол болохгүй нь байна. Би чинь хоёр хүүтэй. Хоёулаа тусдаа гарчихсан. Дан ганц эхнэрийнхээ цалинг харж амьдарна гэдэг хэцүү шүү дээ.  Энэ зун ус нутгаараа явж сайхан амар­лаа. Рашаан усанд орлоо. Найз нөхөд, ах дүү нартайгаа уулзлаа. Тэднийхээ санаа сэтгэлийг заслаа. Том хүү маань хурдан моринд сонирхолтой. Соёолон үрээ нь өнөө жил аймгийнхаа наадамд түрүүллээ. Сайхан л байна. Эрх чөлөөг л мэдэрч байна шүү дээ. Би чинь ингэхэд амьжиргааны ямар ч эх үүсвэргүй хүн юм. Ядахдаа хувьдаа ганц ч ТҮЦ-гүй л хүн юм. Гуч гаруй  жил Эрдэнэт хотдоо аж төрөхдөө аймгийн захиргаанд мэргэжилтнээс аваад Засаг дарга хүртлээ ажилласан байна. Төрийн төлөө л хоёргүй сэтгэлээр зүтгэж ирсэн ийм л нэг хүн байна даа. Одоо харин нэг зүйлд харамсах боллоо.

–Юунд тэр вэ?

-Өдий
наслахдаа дэндүү шударга явж иржээ. Аав ээжээс өвлүүлсэн гэрийн хүмүүжил юм даа. Аавыг маань Булган, Эрдэнэ­тийнхэн андахгүй. Цэргийн хэлт­сийн Даваадорж дарга гээд хэн хүнгүй дурсдаг. Ёстой хир халдаа­даггүй шүү. Тийм л шударга, төр түмнийхээ төлөө бүхий л насаараа зүтгэсэн аавын хүү дээ. Манай намын нөхөд дунд “тэр тэрний хүн” гэх яриа байдаг даа. Би бол хэний ч хүн биш. Ямар ч дарга сайд, эрх мэдэлтний гар хөл бололгүй явж иржээ. Үүнд л жаахан харамсах юм. Хэрвээ хэн нэгний гар хөл болж, дарга дагаж далдганасан бол ор үндэсгүй хэргээр шорон­гийн хаалга татах уу, сайхан аав ээжийнхээ нэрэнд сэв суулгах уу, үгүй л байхгүй юу. Ингэж л бодох болсон. Гэхдээ яах вэ, хүн нэг алдаж болно. Гай барцад нь эрх биш гарсан байлгүй дээ. Гол нь үнэн гэдэг үнэнээрээ шийдэгдсэн л сайхан.

 Ярилцсан Н.ГАНТУЛГА

“Монголд
ардчилал ялахыг үзээд үхэх юмсан” гэж ярьдаг ардчилалд хайртай хүн олон бай­даг. Ардчилсан гэх Монголд ком­мунист угшилтай Ардын нам төр барьж, толгойд нь суух цөөн тооны  хэдэн хүн төрийг өөрсдийгөө гэж эндүүрэн дураараа дургидагт нь эгдүүцсэндээ хүмүүс ингэж хэлдэг юм.  Ардчилсан тогтолцоотой бо­лоод хорь гаруй жил болж байхад өнөөх л коммунистууд толгой дээр зайдалчихаад эрүүл саруул, эр, эм, хөгшин залууг ялгалгүй халамж хэмээх цөөхөн хэдэн төгрөгөөр хууран, иргэдээ бэлэнчлэх сэт­гэл­гээтэй амьгүй албат болгосоор ирлээ. Хорин хэдтэй идэр насны залуус ажил хийхээ больсон. Ажил олдохгүйдээ биш, архины мөнгийг нь төрөөс бэлэн өгч байсан боло­хоор л ингэж байлаа. Хөлсөө дуслуулж, хөдөлмөрлөж олсон мөнгө бол, зүгээр байхад нь өгсөн мөнгөнөөс хамаагүй үнэ цэнэтэй. Үнэ цэнэтэй олсон мөнгөө хэрэг­цээтэй зүйлдээ  хүн зарцуулна.

Мэдээж ардчилал ялахыг үзээд  баярласандаа амиа хорлоод үхэх нь хаашаа юм. Яагаад ч нэмэргүй, эсрэг санал өгсөн ч ялж гарч ирээд, дураараа дургиад байсан боло­хоор нь ардчилал ялахыг үзэхгүй нь гэж арга ядахдаа дээрх үгийг хэлж байхав. 

Энэ олон жилийн хугацаанд тэд төр барьсан нэрээр хүс­сэнээ­рээ улс орноор минь тоглолоо. Дуртай үедээ хууль зөрчиж, дараа нь өөрсдөдөө зориулж хууль гар­гадаг байсан нь илчлэгдлээ шүү дээ. Хуулиараа 24 цагийн дотор бүлэг байгуулахаа өргөн мэдүүлэх ёстой атал тэд сурснаараа тоом­жиргүй хандсан. Нөгөө л төрийг, хуулийг уландаа гишгэдгээ нотол­сон хэрэг.

Одоо араас нь гоншгонож, өөрсдөдөө тааруулсан хууль бат­луулах гээд гүйж явна. Хуулиар бүлэг байгуулах эрх зүйн чадамж­гүй болсон уг нам бүлгийн дэд даргаа сонголоо гэнэ. Байхгүй бүлэг яаж дарга, дэд даргатай болох юм.

Тэд өнгөрсөн хугацаанд төрд, хуулинд яаж ханддаг байсан нь тодорхой байгаа юм. Анхнаасаа хуулийн хугацаандаа бүлгээ бай­гуу­­лахыг нь хэн ч хориглоогүй. Өөрсдөө л хууль зөрчиж маяг­ласныхаа горыг амссан хэрэг.

Тэд эрх барьж байх үедээ төрөөс илүү намаа тавьдаг байж. Нам нь ялаагүй болохоор эвлэрч чадаагүй. Тэгээд л том толгой гаргаж байгаад араас нь олон ааштай авгай шиг аяглаж байна.    Ер нь ч өнгөрсөн хугацаанд төрийн ажлыг олигтой хийгээгүй нь эхнээ­сээ харагдлаа. Ардын намынхаа  ажлыг л хийгээд байж. Тиймдээ сангийн авдраа цайлгаад жилийн  хагас ч хүрээгүй байхад төсөв хүрэлцэхгүй болчихлоо. Сүүлдээ  Хөгжийн банкийг “тонож”, Эрдэнэ­тийг “дээрэмдэж”, сонгуульд ялахын тулд иргэдэд мөнгө тараасан. Монгол Улс цаашдаа яах нь тэдэнд хамаагүй, сонгуульд ялах нь л чухал байв. Ингэж хойтохоо бодох­гүй увайгүйтэн иргэдийн саналыг өөрсдийнх нь татварын мөнгөөр худалдаж авах гэж хичээсэн байж. 

     Бусад улс орнууд коммунист угшилтай ийм намаа бүгд татан буулгасан. Харин манайд  комму­нист нам  амь бөхтэй оршиж,  эрх барьсаар,  төрийг эрхшээж байлаа. Сая болж өнгөрсөн УИХ-ын сонгуу­лиар цөөнх болсондоо шаралхаж, бид төр барих ёстой гэж үзсэндээ хуулийг завхруулж, хугацаандаа бүлгээ байгуулаагүй. Өөрсдийгөө төр гэж үзсээр ирсэн тэд бүлэг ч үгүй шийдвэр гаргах эрхгүй байж бүл­гийн дэд даргаа сонгоод явж бай­гаа нь хэрхэн дураараа авирлаж ирснийг нь бэлхэнээ харуулж бай­гаа хэрэг биш үү. МАН бүлэггүй байснаараа улс орон хохироод байгаа юм алга. Харин ч энэ нам бүлэггүй байснаараа эрх барьж буй АН-д ажил хийх боломж гарч байна. Хэрэв эд өөрсдөөсөө болж бүлэггүй болоогүй бол өдийд УИХ-ын даргыг сонгуулахгүй, Засгийн газар ч бүрдүүлэхгүй шантаажлаад сууж чадах хүмүүс.  Улс төрийн хамаг л шантаажийг бүлэг гэдэг юмаараа МАН л хийж ирсэн. Тэд саад болохгүй байгаа учраас бүх шатны төрийн бүтцэд салхи орж эхэллээ шүү дээ. Монгол төрийн ажил одоо л нэг зөв замаар явж эхэллээ. МАН бүлэгтэй болбол маргаашаас нь л төрийн ажлыг гацаанд оруулах гэж зүтгэнэ. Бүлэг гэдэг эрүүлээрээ харах юм бол улс төрийн статус мөн ч нэг хэсэг бараг мафи болгосон нь МАН шүү дээ. Бүлэг гэдгээрээ түрий барьж, хамаг дарамт шахалтыг хийж ирсэн.

Нийгэмд энэ намыг татан буул­гах хүсэлтэй хүмүүс олон бий. Ингэж татан буулгаад буурин дээр нь өөр нам байгуулах цаг нь бол­сон. Орон суурин дээр нь өөр нам байгуулж  сая сонгуульд ялж гарч ирсэн тойргуудад нь дахин сон­гууль явуулах хэрэгтэй. Нийгмийн дуу хоолой ийм байна.

Ардын нам  Монголын төлөө биш намын толгойд байгаа арваад хүнийг сайн сайхан, баян цатгалан байлгахын төлөө л явж ирсэн гэлтэй. Өөрсдийнх нь хэлдгээр монголчуудын 40-өөд хувь нь тэд­нийг дэмждэг гэж ярьдаг. Тэгэхээр тэр 40-өөд хувийн дэмжлэгийг энэ хугацаанд өөрсдийнхөө төлөө л аваад байсан аж. Ард түмэн, улс орон гэдэг тэдний хувьд хойгуур хаягдах ойлголт. Удирдлагад бай­даг арваад хүний л сайн сайхны төлөө  зүтгэдэг, тэднийг хагартал нь баяжуулснаас өөр гавьтай зүйл энэ нам бүтээсэнгүй. Энэ хуга­цаанд төсвийн мөнгийг хэрхэн үр ашиггүй зарцуулж, газрыг ямар ч зохион байгуулалтгүй олгон, далд бизнес болгон хөгжүүлж байсан нь эхнээсээ баригдаж байна л даа.    Тэд Монголыг хөгжүүлэх томоохон алхмуудыг зоригтой хийж бай­сангүй.

Гэтэл тэд ирэх орон нутгийн сонгуульд ямар ч хамаагүй аргаар ялна гэж бэлтгэл базаагаад эхэл­лээ. Албан тушаалгүй болсон болохоор дунд шатанд ч болов, дарга болох гэж бүгд дүүргүүддээ анхаарал хандуулж байна. Байс­наас байхгүй байх нь хамаагүй дээр энэ намынхан яаж ч мэднэ шүү.

Найз Брюс Уиллисийнхээ хамт

“Ногоон
бүс” киноны сай­хан сэтгэлт, ер бусын шидтэй, аварга биет Жон Коффиг кино сонирхогч хүн бүхэн мэднэ. Хилс хэргээр гүтгэгдэж, цаазын ял сонссон хөөрхий залуу хэдий торны цаана суугаа ч байгалиас заяасан өвөрмөц авьяасаа­раа сайн санаат хүмүүсийг өвчин ша­наллаас нь салгаж, хүний хөлд бяцраад амьсгал хураа­чихсан өчүүхэн жаахан хул­ганыг хүртэл амь оруулж олны гайхашралыг төрүүлж баяр баясгалан бэлэглэдэг.

“Ногоон
бүс” кинонд шо­ронгийн амьдрал гардаг бо­ловч сайхан сэтгэлийн үр үндэс хэзээд бөх оршдог, бодит байдал дээр муу нь сайныг ялан дийлдэг ч тэр нь хуурмаг үзэгдэл, үнэндээ сайн сайхан, шударга, энэ­рэнгүй зөөлөн сэтгэл үргэл­жийн мөнхөд ялан дийлэгч юм гэдгийг харуулдаг. Тийм бо­ло­хоор дэлхийн кино сонир­хог­чид “Ногоон бүс” киног шаг­шин магтаж, Жон Коф­фи­гийн дүрийг хайрладаг юм.

Жон Коффигийн дүрийг бүтээсэн АНУ-ын жүжигчин Майкл Кларк Дункан энэ сарын 3-нд зүрхний өвчнөөр таалал төгссөн нь дэлхийн кино урлагт томоохон гарз, кино сонирхогчдын хувьд харамсалтай явдал болоод байгаа юм. Дэлхийн өнцөг буланд бүрт Майкл Кларкийн гэр бүлийнхэн, ойр дотны­хонд харуусал илэрхийлсэн шүтэн бишрэгчдийн цугла­ралт, уулзалт болж байна. Холливуудын алдартай най­руу­лагчид нэгэн дуугаар “Майкл Кларк амьдралаас, бидний дэргэдээс халин од­сон ч бүтээсэн дүр нь түүнийг амьд байлгана. Тэр дэлхий нийтэд Коффи гэдгээрээ мөнхөрнө” хэмээцгээжээ.

Майкл Кларк Дункан 1957 оны арванхоёрдугаар сард Чикагогийн Иллиноист төр­жээ. Ээж, эгчийнхээ хамт ядуу тарчигхан амьдралыг туулж, балчир наснаасаа жүчээнд морь угааж, арчилдаг ажил хийж амьдралаа залгуулдаг байжээ. Үеийнхэн дундаа биерхүү гэж хэлэхэд ч ба­гадахаар тийм бадриун хүү­хэд байж. 196 см өндөр, 142 кг жинтэй залууд ажил олгог­чид ачигч, буулгагч гээд аль л хүч тамир тэнхээ шаард­сан ажлыг санал бол­гоно. Майкл Кларк төрөлх хотдоо газны нэгэн компанид хэсэг ажил­лаж байгаад багынхаа мө­рөө­дөл, хүслийг биелүү­лэ­хээр Лос-Анжелест нүүж ир­жээ. Түүний мөрөөдөл жүжиг­чин болох.

Майкл амьдралаа авч явах, мөнгө төгрөг олох гээд аар саархан зүйлсэд хамаг цагаа үрсээр кино урлаг руу орох замаасаа заримдаа хазайхаа дөхнө. Гэвч түүнийг урлагт хөл тавихад тусалсан нэгэн эрхэм байсан нь жүжигчин Брюс Уиллис байв. Энэ хоёр үй зайгүй сайн андууд. Брюс Уиллис “Чам шиг ийм өвөрмөц төрх, сай­хан биетэй эрээр Холливуд дутна” гэж Майкл Кларкад байнга хэлж урам өгдөг байж.

Ингээд Кларк 1995 онд анх­ны­хаа кино “Баа­сан гариг”-т ам­жилттай тог­лож жүжигч­ний­хээ зам­налыг эх­лүү­лэв.

1998
онд дэлгэцнээ гаран­гуутаа “Box office”-ийг тэр­гүүл­сэн “Touchstone
pictures” компанийн бүтээл “Армагед­дон” кинонд найз Брюс Уил­лисийнхээ хамт тоглосон нь түүнийг дэлхий нийтэд танигдах эхлэл болсон юм. 

1999
онд  “The Green
mile” буюу “Ногоон бүс” кинонд Жон Коффигийн дүрийг бүтээсэн нь Майклийг дэлхий даяар алдаршуулж, шилдэг найруулагч­дын кинонд тоглох урилгад “даруулсан” билээ.

Тэр жилдээ “Ногоон бүс” кино бүхий л видео авардст шилдэг кино, шилдэг гол дүр, шилдэг эрэгтэй дүр, шилдэг туслах дүр гээд бараг бүх номинацид нэр дэвшиж шуугиан тарив.

Ингээд Майклын хувьд Холливудын ертөнц дав­чуухан, хүнд хэцүү байхаа больж, алдартай жүжигчдийн эгнээнд нэр төртэйгээр орж ирсэн юм.

Майкл Кларк кино, хүү­хэлдэйн кинонд чадварлаг дуу оруулдаг гэдгээрээ най­руулагчдын анхаарлыг татна. “Кунфу панда” киноны хирс­ний дүрд дуу оруулсан нь кино шүүмжлэгчдээс өндөр үнэлгээ авсан юм.

Майкл өнгөрсөн долду­гаар сарын 13-нд зүрхний шигдээс өвчнөөр эмнэлэгт хүргэгдэхээсээ өмнө нэгэн цувралд тоглочихоод байжээ. Тэрээр нийтдээ ная гаруй кинонд гол болон туслах дүр бүтээгээд байсан юм. Майкл Кларк хэт ачаалалтай ажиллаж байсан нь зүрхний өвчтэй болоход нөлөөлсөн бөгөөд сүүлийн жилүүдэд огцом таргалжээ. Гэсэн ч жүжигчин маань хэвийн жиндээ орохын тулд цагаан хоол, зөв хоололтыг сонгож, биеийн тамираар өдөр бүр хичээллэдэг байсан гэнэ.

Тэрээр  хэн нэгэн эмэгтэй­тэй нэр холбогдож, энд тэнд элдэв янзын шуугиан тарьж, хов живэнд орооцолдож байгаа­гүйгээрээ Холливудын буурьтай жүжигчдийн тоонд багтдаг байсан юм.

2010 оноос Омароса Ма­ни­гаулт гэх бүсгүйтэй болзож эхэлжээ. Омароса нь одоо 38 настай, телевизийн реалити шоунд оролцож хүмүүст та­нигдсан нэгэн юм. Хосууд ирэх зул сарын бая­рын дараа хуримаа хийхээр ярилцаж байжээ.

Майкл эмнэлэгт хоёр сар орчим хэвтэж эмчлүүлсэн ч сүүлдээ бие нь тэнхрэхээ байгаад өнгөрсөн даваа га­ригийн өглөө амьсгал хураа­сан юм. Омароса “Майкл ми­ний амьдрал, хайр минь бай­сан юм. Бидний хамтдаа өнгөрүүлсэн жил хоёрхон ч гэлээ, жаргалтай байсан мө­чүүдээ тоочоод барамгүй. Тэр надад бүхнээ зориулдаг бай­лаа. Хайрт­тайгаа амьдралаа холбож амжаагүй ч амьд­ра­лаас одох мөч хүртэл нь дэр­гэд нь байсандаа аз жар­галтай байсан. Майкл миний бүхий л амьдралдаа хүлээсэн хайр минь байсан юм” хэмээн ярилцлага өгчээ.

Харин Брюс Уиллис найзынхаа талаар “Майклыг бид Том Майк гэж дууддаг байлаа. Найзуудтай хамт шар айраг уугаад суухдаа жаахан хүү шиг л инээд ал­даад, гэнэн цайлган бол­чих­дог. Майкл найзуудынхаа сэтгэлд үргэлж л том чигээрээ дурсагдана” гэж ярьсан байна.

Д.САРУУЛ