Month: July 2012

Их Монгол Улс бай­гуу­лагдсаны 806 жил, Ар­дын хувьсгалын 91 жи­лийн ойн үндэсний их баяр наадамд Увс айм­гийн Давст сумын харьяат аймгийн арслан Пүрэ­вийн Бүрэнтөгс ес даван түрүүлж улсын арслан цол хүртсэн билээ. “Олимп” дэвжээ, БХЯ–ны  “Алдар” спорт хороо, ТЭЦ-4 компанийн бөх Пү­рэвийн Бүрэнтөгсийн анх­ны багш, Увс аймгийн Улаангом сумын “Эрд­мийн оргил” цогцолбор сургуулийн биеийн тами­рын багш Шуураагийн Бат–Очиртой утсаар холбогдож ярилцсанаа хүргэж байна.

–Юуны өмнө танд баяр хүргэе. Таны гарын шавь Бүрэн­төгс төрийн наадмын түрүү бөхөөр тодорч Монгол Улсын арс­лан хэмээх өндөр цолонд хүрлээ?

-Баярлаад
ч ханамгүй сайхан өдрүүд үргэл­жилж байна даа. Өнөө жилийн наадамд шавь маань ес давж түрүүллээ.

Шавийгаа би төрийн наадмын түрүү бөх болно гэдэгт итгэдэг байсан. Харин энэ жил ингээд шууд түрүүлчихнэ чинээ бодоогүй дээ. Ямар ч байсан начин болно, цааш­­­лаад харцага, заанд хүрэх байх гэж таа­варлаж байлаа. Гэтэл хийгүй сайхан барил­даад түрүүлчихлээ. Үүн шиг сайхан зүйл юу бай­хав. Бага балчраас нь бэлдсэн гарын шавиа тө­рийн наадмын түрүү ава­хыг харах үнэхээр бахтай юм. Хоёр нүдний нулимс сул асгаад амьдралдаа уйлж байгаагүйгээрээ л уйллаа, баярлаж бай­гаа­гүйгээрээ л баярлалаа.

–Бүрэнтөгс арслан хэддүгээр ангидаа та­ны шавь болж, бөхийн секцэнд тань явж эхэл­сэн бэ?

-Зургадугаар ангийн хүүхэд
Увс аймгийн Давст сумаас ирж байлаа. Ма­най П.Бүрэнтөгс чинь та­ван хүү­хэдтэй айлын от­гон хүүхэд шүү дээ. 1988 онд төрсөн луу жилтэй. Аав, ээж нь
малчин. Бараг улсын аварга малчин байх шүү.

Хүмүүс
тэгж ярьж байсан. Хоёр ах нь хоёулаа хөдөө байдаг юм билээ. Бүгд л мянгат малчид гэсэн. Давст сумын нутаг Хатуугийн уул гэдэг газраар нутаг­ладаг гэж мэдэх хүмүүс нь ярьдаг. Бөхийн зам мөр хөөж аймгийн төв рүү ирэхийг эхэндээ аав, ээж нь зөвшөөрдөггүй байсан тал бий. Араас нь дуудаад нутагтаа ир, сумынхаа сургуульд сурч ижий аавынхаа дэргэд бай гэж ятгаж байсан ч П.Бүрэнтөгс бөхийн дугуй­ландаа үлдсэн. Гомбожав гэж садангийнхаа хүүхэдтэй хамт ир­сэн юм. Гомбожав биеэр жижиг хэрнээ сайн барилддаг  Идэрчүү­дийн улсын аваргаас медаль авч байсан залуу л даа. Тэр л Бүрэн­төгст нөлөөлж бөхийн секцэнд дагуулж авчирсан байдаг. П.Бүрэн­төгс тун даруу, барагтайд үг унагахгүй. Заасан мэх сурч байгаа үгүй нь мэдэгдэхгүй, туранхай горзгор хүү байлаа.

–Бөхийн секцэнд яваад мэ­дээж өссөн нь тодорхой. Ямар­хан хугацаанд хувирч өөрчлөгд­сөн бол оо?

-Эхэн үедээ ч хэцүү байлаа. Олигтой барилдаж өгөхгүй. Намайг мөн ч их зовоосон доо. Их ч заг­нуулсан. Сүүл рүүгээ бие хаа нь задраад шал өөр болоод эхэлж байгаа юм. Манай гэр бүлийн хүн бас биеийн тамирын багш мэргэ­жилтэй. Бүрэнтөгс маань манай хүний гарын хоолыг идэж, манай хүүхдүүдтэй бужигнаж манайхаар л байдаг байлаа. Бөхийн анхны амжилт баяр хөөрөө мэдээж бид бүхэнтэй л хуваалцана. Айм­гийн аварга болж байсан. Залуу­чуудын улсын аварга шалгаруулах тэм­цээнээс мөнгөн медаль хүртсэн зэрэг амжилтуудаа манай гэрт тэмдэглэж байлаа. Аравдугаар ангийн сурагч аймгийн их сорилгын барилдаанд шөвгийн дөрөвт шал­гарч аймгийн начин цол хүртэж байсан. Дараа нь уг цолоо айм­гийнхаа наадмаар баталж байсан.

–Аймгийн арслан цолыг Баян–Өлгий аймгийн наян жилийн ойгоор хүртэж байсан санаг­дана?

-Шавийнхаа
барилдааныг тэр бүр дэргэдээс нь харж, зааж зөв­лөх боломж тун бага байдаг. Би чинь алс хөдөө болохоор хэцүү. Аймгийнхаа наадамд зодоглож байхад мэдээж зааж зөвлөж бай­сан. Харин шавьтайгаа хамт очиж, хамтдаа барилдсан наадам бол Баян-Өлгий аймгийн наян жилийн ой л доо. Одоогоос хоёр жилийн өмнө. Бүрэнтөгсийгөө аймгийн арслан болгочих санаатай, хоёу­лаа замын машинд дайгдаад Баян-Өлгий орлоо. Наян жилийн өндөр ой учир 256 бөх зодоглож байна. Ц.Мягмарсүрэн, Д.Бумбаяр, Б.Соронзонболд, М.Өсөхбаяр на­рын заанууд гээд энэ цаг үеийн бүх л хүчтэнүүд хүрэлцэн очсон бай­лаа. Бүрэнтөгс гурвын даваанаас л тунаж эхэлсэн.

–Та болохоор дээлийнх нь захыг л мушгиад суугаад бай­гаа?

-Өө тэгэлгүй яахав. Шавийгаа даваасай гээд л дээлийнх нь захыг мушгиад нутгийнхаа уулсдаа зал­бираад сууж байсан даа. Увс аймгийн Ховд сумын харьяат айм­гийн арслан, тухайн үед аймгийн начин байсан Намсрайжавын Бат­суурь, одоогийн цэргийн арслан Бадрахын Ганзориг нартай туна­лаа, давлаа. Батсуурь, Ганзориг нар аймгийн арслан цол л бодож очсон нь тодорхой. Их шөвөгт  улсын харцага Ө.Бат-Оршихтой тунаад давлаа. Түрүү үзүүрт айм­гийн заан Цэдэнбалтай үлдээд давж түрүүлдэг юм байна. Зорьсон хэрэг бүтээд, багш шавь хоёр баярласан гэдэг жигтэйхэн. Баян-Өлгийнхөн бүр илүү баярласан шүү. Учир нь Бүрэнтөгсийг ямар ч найраа, энэ тэр бололгүй өөрийн хүчээр найм давж, наян жилийнх нь ойд түрүүлсэнд маш их баярлаж, бөхийн хийморь лундаа тэтгэж явах болтугай хэмээн чин сэтгэлээсээ ерөөж байсан. Өмнө нь Баян-Өлгийн наадамд аймгийн цол авах гэсэн залуус нутгийн ах, цолтой бөхчүүдээ дагуулж очин найраа хийсээр байгаад түрүүлдэг, наадам нь тийм нэг онцгүй болдог байсан юм билээ.

–Бүрэнтөгс таны гараас “Олимп” сургуулийн оюутан болж ирсэн үү?

-Эхлээд
Батлан хамгаалахын их сургуульд орсон юм. Өөрөө тухайн сургуулийг ихэд сонирхож орсон. Дараа нь Монгол Улсын даян аварга Агваансамдангийн Сүхбатын байгуулсан “Олимп” сургуульд үндэсний бөхийн бэлт­гэл сургуулилтаа базааж эхэлсэн. Сүхбат аварга бид хоёр Баянаа аваргын үүсгэн байгуулсан  “Шон­хор” биеийн тамирын сургуулийн нэг ангийн хоёр л доо. Тэгээд би Сүхбатдаа хэлэхгүй юу. “Миний нэг шавь наад хот хүрээгээр чинь байгаа. Одоо Батлан хамгаалахын сургуульд сурч байгаа. Хичээл ном, шалгалт шүүлэг гээд бөхөө орхичих вий гэж айх юм. Чи нэг анхаарч үзээч, сургуульдаа аваач” хэмээн аминчлан захисан юм. Тэгээд л Сүхбат маань “Олимп” сургуульдаа авч, бэлтгэл сургуулилт хийлгэж эхэлсэн. Шавийг маань ийм хэм­жээнд хүргэж өгсөн ангийн нөхөр, даян аварга А.Сүхбатдаа баярлаж буйгаа танай сониноор дамжуулж хүргэе.

–Бөхийн бэлтгэлд Сүхбат авар­гын галд гардаг байснаа өнгөрсөн жилээс О.Балжинням аваргаар ахлуулсан Увс аймгийн хүчтэнүүдийн “Увс нуур” дэв­жээнд гарах болсон. Тэр тухай сонирхвол ямархан хариулт өгөх вэ?

-Балжаа
аварга нутгийнхаа бөхчүүдтэй хамт наадмын бэлтгэлд гар гэж хэлсэн байлгүй дээ. Тэр талаар сайн мэдэхгүй байна. Ма­най хүн чинь сүүлийн хоёр, гурван жил л хотод наадмын бэлтгэлд гарч байгаа шүү дээ. Түүнээс өмнө нутагтаа, над дээр Увс нутгийнхаа залуустай наадмын бэлтгэлд гар­даг байсан.

–Наадмын өмнө тантай ярьсан уу, ямар нэгэн зөвлөгөө авч санаа бодлоо хуваалцсан болов уу?

-Долдугаар
сарын есөнд бэлтгэлээс яг буугаад байхдаа утсаар ярьсан. “Багшаа бэлтгэл ерөнхийдөө болчихлоо. Наадмаар яг яаж барилдах вэ. Нэг л бодол санаа төвлөрч өгөхгүй юм. Цол авч чадахгүй бол яана аа” гэх зэргээр нэлээд түгшсэн байдалтай ярьсан. Тэгэхээр нь би хэллээ. “Наадам битгий бод. Монгол төрийн наадам болдгоороо л болоод өнгөрнө. Яах бол ийх бол, ямар цолонд хүрэх бол, хэдийн даваанд хэнтэй таарах бол гээд бодоод байх юм бол наад санаа бодол чинь төв­лөрч өгөхгүй. Маш тайван бай. Тэртэй тэргүй чи цолонд хүрнэ” гэж хэллээ. Хоёулаа утсаар их удаан ярилаа. Сүүл рүүгээ би ярианыхаа сэдвийг өөр­чилж инээдтэй хөг­жөөнтэй зүйл ч ярилаа. Бага нас­ных нь дурсам­жийг хуваалцлаа. “Наадам бодоод яахав. 11-ний өглөө очоод л барил­дана биз. Тэр хамаагүй. Найз нөхөдтэйгээ гарч шоуд” гэж ч хэл­лээ. Тэгээд л манай хүн тайвшир­чихсан. Гол нь тэр маань баг­шийнхаа үгийг үнэхээр тусгаж авч чаддаг л даа.

–Наадмаар өндөр өндөр цолонд хүрч байхдаа ямар ч сэтгэлийн догдлолгүй байсан. Тийм учиртай байжээ?

-Өөрийнх
нь байж байгаа ча­нар ч ерөнхийдөө их тайван даруу. Түүн дээр багш нь сэтгэлийг нь тайвшруулчихсан болохоор сэт­гэлийн хөдөлгөөнгүй, тун тайван барилдсан даа. Тэр нь ийм өндөр амжилтад хүргэхэд нөлөөлсөн. Залуу бөхчүүд начин цолонд хү­рээд, үндсэндээ тав даваад л ханачихдаг. Цаашаа даваа байхгүй юм шиг, цол нь начнаар дуусч байгаа юм шиг ханачихдаг. Сэтгэл нь асар их догдолж хөөрдөг. Тэр их буруу. Мэдээж баярлаж хөө­рөлгүй яахав. Гэхдээ тэр бүхнээ дотроо хадгалах учиртай. Бүрэн­төгс тэгж чадсандаа бүхнийг дийлсэн байхгүй юу.   

–Бүрэнтөгсийн хувьд өнөө жил дөрөв дэхээ зодоглож бай­гаа. Өмнөх наадмуудын барил­даануудыг дурсвал?

-Ихэвчлэн
гурвын даваанд унасан. Говь-Алтайн Д.Лхагвадорж начин, Өвөрхангайн Б.Сангисүрэн начин нартай гурвын давааны төгсгөлд тунаад л унаж байлаа. Өнгөрсөн жил цолонд баараггүй хүрнэ дээ гэж хүлээж суутал Хов­дын Ч.Цогбаяр начинтай гурвын даваанд тунаад унадаг юм. Миний харууссан гэдэг жигтэйхэн.

Ямар сайндаа наадам болоо­гүй л юм шиг санагдаж байхав дээ. Тэгээд надад нэг бодол төрсөн л дөө. Гурвын даваанд гар хөнгөн давуулаад өгөх цолтон манай Увсаас байдаггүй юм уу гэж. Энэ тухайгаа ч Бүрэнтөгст хэлсэн. Мань хүнд болохоор хэн нэгэн цолтой бөхөөр амлуулаад давчихъя гэсэн бодол байдаггүй. Тэгээд л үе тэн­гийн шижигнэсэн залуустайгаа тунадаг байсан байхгүй юу. Харин өнөө жил Балжаа аварга гурвын даваанд амлаж тунаанаас гарга­санд нь их баярлаж байгаа.

–Шавь тань гэр бүлтэй болж, нэг охинтой болсноо ярьсан бай­сан. Хань ижил нь аль нутгийн хүн бэ?

-Батлан
хамгаалахын их сур­гуулийн оюутан байхдаа ангийн­хаа хүүхэдтэй гэр бүл болсноо дуулгаж байсан. Б.Бат-Эрдэнэ аваргын нутаг буюу Хэнтийн аймгийн охин гэсэн юм билээ.   

–Хоёрын даваанаас л хатуу учраануудтай таарсан даа?

-Тэгсээн.
Наадам бол наадам л байдаг хойно. Хэнтэй ч таарч мэднэ. Өрсөлдөгч бөхөө давах л чухал байдаг. Хоёрын даваанд аймгийн хурц арслан О.Гантул­гатай таарсан. Гантулгын хувьд өнөө жил улсын цолонд яригдаж байсан бөхчүүдийн нэг. Өнгөрсөн жил Ховд аймгийн ойд ес давж түрүүлсэн бөх шүү дээ. Дөрвийн давааны оноолт бүр хэцүү байсан. Өнгөрсөн жилийн түрүү С.Мөнхбат аваргатай таарсан. Уг барилдаа­ныг би гэртээ үзсэн юм. Яагаад ч юм аваргыг хаячих юм шиг санаг­даад харж суутал давчихсан. Хоёр нүдний нулимс асгаад ирдэг юм. Тэгж байтал найзууд манайхаар ирлээ. Бөхөд дуртай бидний хэсэг нөхөд нэгэн клубт очиж наадмын бөхийг хамт үздэг юм. Сүүлийн хэдэн жил тэгж үзээд заншчихсан. Тэгээд өнөө хэдтэйгээ дөрвийн давааны дараа бөхийн клуб рүүгээ явлаа. Тэнд бол бөөн л юм болсон. Даваа бүрт л орилж хашгираад. Улсын арслан цол хүртээд Ерөн­хийлөгчөөс тэмдгээ авч байхад нь харж чадаагүй. Өөрийгөө их л сэтгэлийн хаттай гэж боддог бай­сан. Тийм юман дээр хүн гээч чинь ямар өчүүхэн байдаг юм бэ. Харъя гэхээр л нүдний нулимс асгачихаад болоогүй шүү. Зөвхөн миний бие гэлтгүй манай Увсын цэнхэр хяз­гаарынхан үнэндээ сэтгэл тэнүүн баярлаж байгаа. Сүүлийн гурван жил наадмын түрүү бөх Увс нутгаас тодорч, бид бүхний магнайн үрчлээ тэнийж байна шүү дээ. Бүрэн­төгсийг цолоо аваад нүдэндээ нулимстай Төв цэнгэлдэхийн төв индрээс бууж байхад Монгол Ул­сын аварга О.Балжинням, С.Мөнх­бат, улсын арслан Б.Ганбат, улсын заан Д.Бумбаяр, улсын харцага Ө.Бат-Орших, А.Бямбажав тэргүү­тэй хүчтэнүүд бүгд  л магнай тэнийсэн баяртай “Увс нуур” дуугаа цэнгэлдэхэд хадааж байв. Тухайн агшинд бөхийн клубт цугласан олон маань бүгд босчихсон “Увс нуур”-аа дуулж хоорондоо тэв­рэлдэн байсан даа.  Би бөхийн клубээс гэрээдээ яаж ирснээ санах­гүй байна. Тэгж л их баярласан шүү.

–Наадмын дараа шавьтайгаа холбогдсон байх. Бас л уйлаад ярьж чадаагүй юу?

-Наадмын
орой ярьж баяр хүргэсэн. Хичээж байгаад харин ч хүн шиг ярьчихсан шүү (инээв). “Миний шавь болоогүй байгаа. Цаанаа нь төрийн наадмын олон түрүү чамайг хүлээж байгаа.  Ард түмнийхээ итгэлийг алдалгүй сайн барилдах л үлдлээ. Аваргын босго ойрхон бий шүү” гэж хэлсэн дээ.

Таны шавь Монгол Улсын авар­га хэмээх хүндтэй цолны эзэн болж, олон түмнээ баярлуулж явахын ерөөлийг өргөн энэхүү ярилцлагаа өндөрлөе. Өөр олон шавь нар тань алдар суугаа мандуулж явах болтугай.

Ярилцсан Н.ГАНТУЛГА

Ардчилсан нам сонгуульд ялж, аль нэг намтай эвсэж Засгийн газраа байгуулах нь  тодорхой болсон. Харин Зас­гийн газрын тэргүүн хэн бо­лох, хэн хэн сайд болох  та­лаар өнгөрсөн амралтын өдрүүдэд АН-ын фракцууд хувь хувьдаа нууцхан уулзалт хийцгээсэн байна. Сүүлийн үеийн мэдээллээр АН-ын дарга Н.Алтанхуягийг Ерөн­хий сайд, ерөнхий нарийн бичгийн дарга Д.Эрдэнэбатыг  УИХ-ын дарга болно гэсэн хувилбар илүүтэй сонсогдох болов.  Өнгөрсөн ням гаригт хотын сонгуулийг удирдаж ороод ялалт байгуулсан Э.Бат-Үүлд Нийслэлийн на­мын хорооны дарга Ш.Түв­дэндорж ажлаа өгсөн бол  генсек Д.Эрдэнэбат мөн аж­лаа хүлээлгэж өгөхөө албан ёсоор мэдэгджээ. Тэгэхээр АН-ын фракцууд ерөнхий нарийн бичгийн орон тоон дээр өрсөлдөх бас нэг ажил­тай болж байх шиг. Харин олонхи болсон АН  ямар намд  эвсэх санал тавих бол гэсэн олон таамаг явж байсан  ч  МАХН-МҮАН-ын “Шударга ёс эвсэл”-тэй эвсэх саналтай байгаагаа АН-ын удирдла­гууд өчигдөр олон нийтэд мэдээллээ. 

АН-д тоогдож, эвсэлд баг­тах гэсэн МАН-ын  горьдлого үүгээр дуусгавар болж байна. Угаас МАН-тай эвсвэл өнгөр­сөн дөрвөн жилээс ялгарах зүйлгүй болно хэмээн иргэд дургүйцлээ илэрхийлж бай­сан билээ.

Ардчилсан нам МАН-тай эвсээгүй тохиолдолд хүчтэй сөрөг хүчин болно гэж дүгнэх хүмүүс байсан. Гэвч 1996-2000 оны үеийн МАН, өнөөд­рийн  шиг байгаагүй. Тэр үед МАН үнэхээр хүчтэй сөрөг хүчин байсан. Учир нь МАН-ын гишүүд гинжнээсээ өөр алдах юмгүй пролетариуд байсан. Одоо харин нөхцөл байдал өөрчлөгдсөн. МАН-ын гишүүд тэр үеийн про­летари биш болсон. Тэд аль хэдийнээ Монголын тэргүүн олигархиуд болоод хувирчих­сан. Тэдэн дотор хөдөл­мө­рөө­рөө хөлсөө дуслуулж баяжсан нь хуруу дарам цөөн. МАН-ынхан алдах юм­гүй үеэ нэгэнт ард үлдээж,  авдраар дүүрэн алдах юмтай болчихоод байна. Тиймээс алдах юмтай тэр хүмүүс юун хурал хаяж бойкотлох. Тэр үед зуу гаруй хоног хурал хаяж, төр засгийн ажлыг явуу­лахгүй боомилж байсан нь үнэн. Одоо 100 цаг ч хурал хаяж чадахаа байсан байна лээ. Шинэ парламентын нээл­тэн дээр “Бид чуулганд орол­цохгүй” гэж зарласан тэд мар­гааш нь  чуулганы танхимд юу ч болоогүй юм шиг сууж бай­сан. Угаас  хурдхан хуулийн хамгаалалтанд орж УИХ-даа суухгүй бол дээлээ нөмрөх хүн олон болохоор арга ч үгүй биз. Сонгууль луйвардсан хүмүүсээс гадна төрийн өм­чөөс хулгай хийсэн, авлига авсан зэрэг  нь илрэх учраас  УИХ хэмээх халхавчиндаа яаран орж нуугдах нь аргагүй. Тэгээд ч шоронд орохоос цөсөө цалгитал айж байгаа тэдэнд хуралдаа сууж,  эрхэм гишүүний бүрэн эрхийг эд­лэхээс өөр арга зам үлдээгүй.  МАН одоо хуучин шиг төр засаг бойкотолж хурал хаяж маяглавал Авлигатай тэм­цэх газрын гадаа бөөнөөрөө очих вий. Ингээд бодоход сөрөг хүчин биш сөхөрсөн хүчин болж таарч байгаа юм. Тиймээс эд нараас айх юм байхгүй.  Тэр бүүхэл таван  гишүүн нь сонгууль буд­лиан­туулж, эд мөнгө тараасан хэргээр төрийн эрхийг хууль бусаар авах гэсэн хэмээн  эрүү үүсгэгдэх асуудалтай байгаа.

Эднийг луйварчин гэж зоригтой хэлээд байгаа минь бас учиртай. 1990 оноос хойш ганзагын наймаанаас эхэлж, сүүлдээ хөл дээрээ бостлоо өдөр шөнөгүй хө­дөлмөрлөсөн бизнесменүү­дээс баян хүмүүс МАН-д дэн­дүү олон.  Энэ олон жил төр барихдаа тэд  дэлхийн томоо­хон тэрбумтнууд шиг, Мон­голын толгой баячуудаас илүү амьдраад байгаа. Тэд  толгойд багтамгүй сансрын тоо ярьдаг болсон байна лээ. Төрийн алба хашиж байгаа хүн цалингаараа хэзээ ч тийм баян  болох боломжгүй. Тэр ч бүү хэл өчнөөн давхар, төч­нөөн өрөө хаустай, хичнээн зуун саяын машиныг хэд хэдээр нь цуглуулчихсан тэр хүмүүсийг шударга гэх үү. Хүний урманд ганц удаа наймаанд явж үзээгүй, хөдөө хөрч, гадаа гандаж,  ажил хөдөлмөр эрхлээгүй хэрнээ тэд яаж ингэж баяжив. Тий­мээс ч эхнээсээ Авлигатай тэмцэх газрынханд шалгуулж, МАН-ын гэх овогтой Засаг дарга нарын хэрэг шүүхээр таслагдсаар байгаа билээ. Уг нь УИХ-д тэднээс хэд дахин илүү хүүдийлсэн авлигачид нь байгаа л даа. Харам­сал­тай нь өөрсдөдөө зориулж, гэмт хэргээс мултрах хуулийн заалтуудыг эрээ цээргүй ба­талсан болохоор УИХ тэдний хамгаалалт болоод байгаа юм. Дэлхийн бусад улс оронд бол өндөр алба хаших тус­маа хариуцлага нь тэр хэ­рээрээ нэмэгддэг. Харин ма­найд эсрэгээрээ хууль батлагчид нь гэмт хэрэг хийж байгаад газар дээрээ бариг­даагүй л бол хүн  алсан ч хамаагүй юм шиг хачин заалт­тай. Тиймээс хууль зөр­чөөд ч хамаагүй УИХ-д орох гэж  яарцгаадаг нь саяын сонгуулийн үеэр айхгүйгээр мөнгө тараасан зэргээс нь харагдаж байна. Ардчилсан нам эрхбиш энэ бүхэнд анхаарлаа хандуулж, хууль тэгш үйлчилдэг орчинг бий болгох биз ээ.

Ямар ч байсан МАН  сөрж чадахааргүй, сөхөрч суух нь тодорхой боллоо. Иймээс АН тэднээс айлтгүй. Ард түмний сонголтыг хүндэтгэж, Засгаа байгуулж, улсаа төвхнүүлэх хэрэгтэй байна. Нэгэнт АН МАН  болох шаардлагагүй боллоо. Хэрэв АН-ынхан МАН-д хамтрах санал тавьж, АН МАН болвол сонгуулийн өмнөх нөхцөл байдлаас ял­гаг­дах юмгүй болох байлаа. Өнгөрсөн дөрвөн жил ирээ­дүйн дөрвөн жилд давтаг­дана гэсэн үг.   МАН-ыг сонго­сон бол ардчиллын төлөө өгсөн ард түмний санал үнэгүйдэх байлаа.  Угаас МАН төр барихдаа улсаа ямар болгосныг, иргэдээ хэрхэн ядуу чигээр нь халамжаар хуурч өнөөдрийг хүргэснийг    ард түмэн мэдэж байгаа.  Энэ удаа өөрчлөлтийг хүсч АН-д олонхиороо саналаа өгсөн  биз ээ.

АН МАН-ыг сонгож эвсээгүйгээрээ
ард түмний саналыг хүндэтгэж байгаагаа харууллаа. МАН-аас  хорь гаруй жилийн хариуцлага нэхэх боломжтой боллоо.

УИХ-ын чуулганы хаалт өчигдөр өглөө 11.00 цагт боло­хоор байв. Ингэснээр 2008-2012 оны парламентын бүрэн эрх дуусгавар болох байлаа. Шинээр сонгогдсон парламентын гишүүд тангар­гаа өргөх анхдугаар чуулган хуралдах байв. Гэвч энэ өдрийн чуулганд МАН-ын бүлгийнхэн ирсэнгүй. АН, МАХН-ын ги­шүүд чуулганы танхимд үдийн 12.00 цаг хүртэл хү­лээж суусны эцэст тарлаа.  АН-ын бүлгийн дарга Ч.Сай­ханбилэгийг танхимаас гарч ирэхэд нь сэтгүүлчид тайлбар авсан юм. Тэрээр “УИХ-ын хаврын чуулган сонгуулийн үйл ажиллагаанаас хамаарч түр завсарласан. Сонгууль болоод дууслаа. Тийм учраас УИХ-ын хуучин бүрэлдэхүүн цуглаад хаврын чуулганаа хаах ёстой. Гэтэл МАН-ын бүлэг хуралд орж ирсэнгүй. Түүхэндээ анх удаа улс тө­рийн аль нэг хүчин УИХ-ын чуулганы бойкотоллоо гэж үзэж байна. Ийм буруу үйл­дэл дахин гарахгүй гэдэгт АН найдаж байна. Үдээс хойш 15.00 цаг АН-ын бүлэг болон УИХ-д суудалтай бусад намууд хуралдаа сууна. Чуул­ганы нэгдсэн хурал­даа­наа хаана гэж ойлгож байна. СЕХ дүнгээ танилцуулсны дараа Ерөнхийлөгч анхду­гаар чуулганыг зарлах ёстой. Тэр дагуу явах байх” гэж хэ­лээд явлаа. Харин МАН-ын бүлгийн дарга Ө.Энхтүв­шингээс тодруулга авах гэтэл тэрээр “Одоо юу ч ярихгүй. УИХ-ын гишүүний түр үнэм­лэхээ авчихсан байсан манай намын таван хүнийг хасаад хаячихлаа шүү дээ. Энэ асуудлыг шийдэгдтэл манай бүлэг хуралд суухгүй. Анхду­гаар чуулган ч болохгүй”  гэхээс өөр зүйл хэлсэнгүй.

Ингээд үдээс хойш 15.00 цагт чуулганы танхимд АН, МАХН-ынхан МАН-ын гишүү­дийг дахин хүлээж суулаа. Гэвч тэд ирсэнгүй. Харин Төрийн ордонд МАН-ын бү­лэг хуралдсан юм.  Эцэст нь 17.00 цагийн үед бүлгийн дарга Ө.Энхтүвшин  сэтгүүлч­дэд мэдээлэл хийв. Тэрээр “Манай намын бүлэг хаврын чуулганы хаалтын хурал­даанд суух боломжгүй. Мөн анхдугаар чуулганы нээлтэд ч орохгүй. Яагаад гэвэл өн­гөрсөн шөнө СЕХ хуралдаад Орхон аймагт ялсан О.Сод­билэг, Увс аймгаас сонгогд­сон Ч.Хүрэлбаатар, Б.Чой­жилсүрэн, Өвөрхангай айм­гаас сонгогдсон С.Чинзориг, Н.Төмөрхүү нарыг хаслаа. Ингээд СЕХ Ерөнхийлөгчид дүнгээ танилцуулахдаа С.Чин­зориг, Н.Төмөрхүү нарын нэрийг танилцуу­лал­гүй авч үлдлээ. УИХ-ын ги­шүүнийхээ түр үнэмлэхийг авчихсан хүмүүсийг ингэж болохгүй. Ийм хууль зөрчсөн зүйлээ зогсоохоос нааш  ма­най намын бүлэг УИХ-ын үйл ажиллагаанд оролцохгүй” хэмээн мэдэгдлээ.

Энэ шийдвэрийг тус намын бүлгийн гишүүд бүг­дээрээ дэмжсэн гэнэ. “Тэгээд ч тэр хүмүүсийг Сонгуулийн хууль зөрчсөн гэдэг шүүхийн шийдвэр эцэслэж гараагүй байхад буруутгах ёсгүй. СЕХ нэг талд хэтэрхий үйлчилж байна. Архангайн тойрогт ялалт байгуулсан нэр дэв­шигчид сонгогчдод архи та­рааж хууль зөрчсөн байна лээ. Ийм олон баримтыг ма­най нам дэлгэж, СЕХ-нд гом­дол гаргасан ч авч хэлэл­цээгүй. Гэтэл АН-аас тавьсан гомдлыг шуурхай хэлэлцэж шийдвэрлэлээ.  Ийм байж болохгүй” гэж  нэмж хэлсэн юм. Ардын нам Архангай, Хэнтий аймаг болон Чин­гэлтэй, Сүхбаатар дүүр­гийн сонгогчдын  саналыг гараар тоолохыг санал болгосон ч СЕХ хөдөлсөнгүй. Дахин тоол­логын бэлтгэл ажлыг базаах хэрэгтэй гэж СЕХ-ноос шаардаж байгаа юм байна.

Түүнийг ийн ярьсны дараа сэтгүүлч “Та наргүйгээр анхдугаар чуулган хуралдах ямар ч боломжгүй юм уу” гэж асуув. Тэгэхэд нь:

-Гишүүдийн
ирц 57 болсон тохиолдолд анхдугаар чуулган хуралддаг хуультай. Тиймээс манай намын бүлэг оролцохгүй бол анхдугаар чуулган хуралдахгүй.

Ардын намынхан зарим нэр дэвшигчид үнэхээр хууль зөрчсөн нь баримтаар ил болсон гэсэн.  Танай нам хууль зөрчсөн үйлдлээ  зог­соо­вол яасан юм гэхэд  “Ялсан гээд байгаа нөхдүүд ч хууль зөрчсөн байна. Тэднийг яагаад шалгахгүй байгаа юм” гэлээ.

МАН-ын бүлэг байр сууриа ийн илэрхийлсний дараа орой 18.00 цагт  Тус­гаар тогтнолын байранд Өвөр­хангайн тойрогт ялалт байгуулсан Н.Төмөрхүү, С.Чин­зориг нар мэдээлэл хийв.

Н.Төмөрхүү “Сонгогчдод эд, бараа тараасан асуудлыг прокурорын байгууллага шал­гаад тийм зүйл болоогүй гэдэг дүгнэлт гаргасан. Ийм байхад асуудлыг ямар ч ха­маагүй Хан-Уул дүүргийн шүүхэд өгөөд хууль бус шийдвэр гаргуулсан нь бу­сармаг зүйл болсон. Өвөр­хан­гайд хэн нь мөнгө тараасныг өвөрхангайчууд хэлээд өгнө дөө. Бидэнд нот­лох баримт бий. Гэвч сон­гуулийн үеэр бид шударга өрсөлдье гэдэг үүднээс дэл­гээгүй. Харин одоо өр­сөлд­сөн нэр дэвшигчдийнхээ хууль зөрчсөн баримтуудыг хэвлэлээр дэлгэнэ. Мөнгө авч биднийг гүтгэсэн иргэд өөрсдийнхөө бурууг хүлээж, ард түмэнд үнэнийг хэлэх байх аа. Д.Зоригт, Г.Батхүү нар 168 сая төгрөг тараасан нь ил болсон. Түүнийг нь Өвөрхан­гайн АН-ын дарга Т.Хасбаа­тар ил болгосон ч Тагнуулын ерөнхий газар шийдээгүй шүү дээ. Гэтэл шүүх үүнийг авч үзэлгүй, нэг талд үйлчилж байна” гэлээ.

Харин С.Чинзориг “АН-аас УИХ-ын аравдугаар той­рогт нэр дэвшигч Д.Зоригт, Г.Батхүү нарын нэхэмж­лэ­лээр Хан-Уул дүүргийн шүүх Н.Төмөрхүү бид хоёртой хол­боотой асуудлыг хэлэлцээд Сонгуулийн хууль зөрчлөө гэдэг шийдвэр гаргажээ. Энэ нь өөрөө хууль зөрчсөн бай­на. Өвөрхангайд болсон асуудлыг Хан-Уул дүүргийн шүүх авч хэлэлцэх ёсгүй. Тойргийн хорооноос түр үнэм­лэхээ авсан бид хоёрын эрхийг зөрчлөө. Шүүх хуралд бид хоёрыг оролцуу­лал­гүй­гээр шийдвэр гаргасан байгаа. Дээрээс нь хохирч хоцорсон бид хоёр шүүхэд нэхэмжлэл гаргах үндэсгүй гэсэн. Дахин санал хураалт явуулсан ч бид ялж чадах байх. Нэг удаа гараад ирсэн юм хоёр дахиа ялж чадах байх гэж бодож байна. Ер нь шүүх мөнгөтэй хүмүүст үйл­чилж, хуулийг уландаа гиш­гэдэг болжээ гэдэг нь эндээс харагдаж байна. Тиймээс бид хууль зөрчсөн Хан-Уул дүүр­гийн шүүгчийн талаар Дээд шүүхэд гомдол гаргаж байгаа.  Нэг талд үйлчилсэн шүүг­чийнхээ асуудлыг тэд хэ­лэлцэх болов уу гэж найдаж байна” гэсэн юм.

Я.МӨНГӨН

Халаагаа өгч буй МАН-ын Засгийн газар Хүний хөгж­лийн мөнгөний  үлдэгдэл сая төгрөгийг ахмадууд болон хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэ­дэд гурав хувааж өгөхөөр болсон. Гэтэл тараах мөнгө нь байхгүй  элдэв  арга сэдэж, энд тэндээс гуйлга гуйж, эцэст нь  Эрдэнэт үйлдвэрээс 100 тэрбумын урьдчилгаа авч байж заримыг нь олгосон.  Ингэж яаран мөнгө тараах болсон нь  мэдээж сонгууль­тай холбоотой. Сонгуу­лийн өмнө  иргэдэд амласан мөн­гөө тараачихвал ард тү­мэн тэднийг амлалтаа бие­лүүл­дэг эрх баригчид гэж үзээд дахин сонгоно гэж найд­жээ. Гэвч ингэж олгох бэлэн мөнгө эрх баригчдад  байсангүй.

Иргэдийн саналыг авах гэж улайрсан эрх баригчид Монголбанкнаас ихээхэн хэмжээний мөнгө авсан тө­дийгүй Хөгжлийн банкийг онилов. Гэвч  хөгжлийн банк­ны ТУЗ-ийн дарга Батжаргал үүнийг тас эсэргүүцэж, хууль бус үйлдэлд оролцохгүй гэ­сэн ч  эрх баригчдад  дарамт­луулан ажлаа өгөхөд хүрсэн.   Энэ тухай манай сонин мэ­дээлж байсан. Хөгжлийн банк­ны ТУЗ-ийн дарга Бат­жаргал  энэ шахалтаас болж аргагүйн эрхэнд өргөдлөө өгөхдөө чухам яагаад аж­лаасаа гарах болсноо хамт­ран зүтгэж байсан хамт олон­доо захидлаар илэрхийлсэн билээ.  

Уг нь хүний хөгжлийн мөнгийг ямар эх үүсвэрээр тараахыг хуульчилсан. Гэтэл эрх баригчид  хууль зөрчиж, эх үүсвэр нь ямар байх нь хамаагүй, амлалтаа биелүүл­сэн болох гэж бүхий л аргаар мөнгө  цуглуулсан байдаг. Тэр бүү хэл Төрийн банкнаас мөнгө авч тараасан тухай АН-ын дарга Н.Алтанхуяг өчиг­дөр хэвлэлийн хурлын үеэр мэдэгдсэн байна лээ. Мөн төмөр зам барих мөнгийг хүний хөгжийн мөнгийг тараа­хад зарцуулсан тухай ч тэ­рээр хэвлэлийнхэнд дуулга­сан. Энэ бүгдээс харахад Ардын намынхан үхэхдээ үхэр буугаа тавина гэгч л болж. 

МАН-ын Засгийн газар хоёр дахь ээлжийн 330 мян­гыг сонгуулиас өмнөхөн тараах шийдвэр гаргасан. Гэтэл Сангийн сайд Д.Хаян­хярваа, дэд сайд Ч.Ганхуяг нар эрх мэдлээ ашиглан өөрс­дийн нэр дэвшсэн  тойр­гуудад   сая төгрөгийг нь бүрэн олгосон байна. Өөрөөр хэл­бэл Монгол Улсын сан хөм­рөгийн түлхүүрийг атгаж суу­гаа тэд өөрсдийн эрх ашгийг бодон сонгуульд өрсөлдөж байгаа тойргийнхоо иргэдэд л сая төгрөгийг нь бүрэн өгсөн нь иргэдээ ялгаварласан хэрэг юм. 

Эх үүсвэрийг нь өөр газраас татан төвлөрүүлсэн мөнгийг тараасан Засгийн газар нь  хууль зөрчсөн бол  Сангийн сайд, дэд сайд нар нь Засгийн газрынхаа гурав хувааж олгоно гэсэн шийд­вэрийг мөн зөрчиж, өөрсдийн нэр дэвшиж өрсөлдсөн тойр­гуудад сая төгрөгийг бүтнээр нь тараасан хэрэг.  Нэр дэвшигч сонгуулиар мөнгө тарааж болохгүй хуулийн заалтыг тэд ийнхүү зөрчиж байгаа юм.   Хүний хөгжлийн мөнгөтэй  холбоотойгоор хууль зөрчсөн бас нэг асуу­дал бол Эрдэнэт үйлдвэрийн даргын шийдвэр. Тэрээр Засгийн газрыг мөнгө нэхэхэд хөгжлийн банкны ТУЗ-ийн дарга шиг “үгүй” гэж хэлж болох байлаа.  Гэтэл тэгсэн­гүй.

Нэг намыг сонгуульд ялуулахын тулд улсын үйлд­вэрийн газрын 100 тэрбум төгрөгийг гаргаад өгчихсөн байгаа юм. Тэгэхээр хууль зөрчиж, шалгуулах ёстой хүний нэг нь Ч.Ганзориг болж таарч байна. Энэ асуудлыг  хууль хяналтын байгуул­лагууд шалгаж тогтооно биз. Эднийг ингэж хууль зөрчин иргэдэд мөнгө олгож байх хооронд энэ хаврын бүтээн байгуулалтын ажил зогсонги байдалд орчихоод байна. Тендерт ялсан барилгын ком­паниудын мөнгө нь орж ирээ­гүйгээс ажлаа хийж ча­дахгүй байгаа юм. Нэгэнт улсын сан хөмрөг хоосорч байгаа бүх­нээ сонгуулиас өмнө үрэн таран хийсэн хойно бүтээн байгуулалтад юугаа зориу­лах билээ. Иймэр­хүү намын эрх ашгаа улсын эрх ашгаас дээгүүр тавьсан ээлжээ өгч буй эрх баригчдын балаг дараагийн Засгийн газарт нэлээдгүй гай тарих байх даа.

Энэ удаагийн сонгуу­лиар сонгогчдын олонхи нь Ардчилсан намд итгэл хүлээлгэлээ. Гэхдээ тэ­дэнд дангаараа Засгийн газар байгуулах эрхийг өг­сөнгүй, бусад намууд­тай эвс гэдэг “тушаал” буул­гав. Тиймээс УИХ-д хам­гийн олон суудал ав­сан АН парламентад суу­дал­тай улс төрийн хүч­нүүд­тэй тохироо хийх үл­дээд байгаа юм. Ард­чилсан намд одоогийн байдлаар ямар нөхцөл байдал үүсчихсэнийг аваад үзье.

МАН–ТАЙ НЭГДВЭЛ ЯАХ ВЭ?

Энэ бол хамгийн эх­ний хувилбар. Тэд засгаа байгуулахдаа
40:60 гэсэн харьцаагаар бялуу ху­ваах байх. Ингэхэд ядаж цөхөөд байх  юмгүй хял­бар. Гэлээ ч нам доторх фракциуд
үүнийг яаж хү­лээж авч, ямар байр суурь илэрхийлэх
нь чу­хал бай­на. АН арайхийж олж ир­сэн бялууныхаа 40 хувийг бусдад зүгээр өгчихгүйг
хичээнэ. Яалт ч үгүй бя­лууныхаа 40 ху­вийг хэн нэгэнтэй
хуваа­хаар бол­бол АН-д харам­салтай. Дээрээс нь фрак­циуд энэ хувилбарыг хүлээн зөв­шөөрөхгүй нь мэдээж.

Аль хүчтэй фракц нь шийдвэр гаргахад нө­лөө­лөх нь дамжиггүй. АН-ын УИХ-д  авчихаад байгаа суудлыг фракц, бүлэг­лэ­лээр нь хуваавал  МҮДН хамгийн олон буюу най­ман суудал авчээ.  Бүрэн эрх нь дуусч байгаа УИХ болон намын Үндэсний зөвлөл­дөх хороонд да­вамгайлах байдалтай яв­сан Алтан гадасынхан зургаан суу­далтай байна. Харин МоАХ-оос дөрөв, Шонх­руу­даас тав нь пар­ла­мен­тад орох эрхтэй болчих­лоо. Зүүн хойд Ази фракц хоёр, Нэг ард­чиллынхан дөрвөн сууд­лын хуваарь­тай явна.  Тэд бялуу ху­ваа­рилалтыг дэмжих үү гэдэг нь эргэл­зээтэй.  Ялангуяа  АН дотор үргэлж хүчтэйд тоо­цогддог МоАХ МАН-тай эвсч, 40:60 гэсэн харь­цаагаар суудал хуваа­ри­лахыг хүлээн зөв­шөө­рөх­гүй. Харин Алтан­га­дас фракц дэм­жиж магадгүй. “Ал­тан­га­дас”-ынхны хувьд МАН-тай хам­тарсан Зас­гийн газарт зах зухаасаа орж ажил­лаж, албан ту­шаа­лын “амтанд” орчих­сон учраас Ардын намтай эвсэхийг дуун дээр хүлээн зөв­шөөрч мэднэ. Гэвч тэд хүнийхээ тоогоор МҮДН фракцийг гүйцэхгүй учраас хүчин мөхөсдөх талтай.

Нам дотоод зөрчлөө дарж, фракциудын эсэр­гүүцлийг давж гараад то­хи­ролцсоны үндсэн дээр МАН-тай хамтрахаар бол­лоо гэж бодъё. Тэртэй тэргүй гурван жил хам­тарсан Засгийн газарт олон ажил ну­галж, гар нийлсэн гэц­гээ­дэг хоёр намын хувьд дахин нийлж ажиллахад  асуудал гарах­гүй. Гэхдээ энэ нь ард түмэнд таа­лагдахгүй.  “Хам­тарч су­раагүй биш АН, МАН хоёр дахин эвслээ. МАНАН улам өтгөрлөө” гэж шүүм­жилнэ.  Өнөөдрийг хүртэл явсан МАНАН хэ­мээх сур­тал ухуулга үргэл­жилж, улс төрийн бусад хүчин шаагилдана. Үүнийг давж МАН-тай эвсэх шийд­вэр гаргах нь АН-д ашигтай юу, үгүй юу гэдэг нь эр­гэл­зээтэй.

МАХН–МҮАН–ЫН ШУ­ДАРГА ЁС ЭВСЭЛТЭЙ ХАМТАРВАЛ ЯАХ ВЭ?

Энэ бол хоёр дахь хувилбар. Эднийх одоо­гийн байдлаар УИХ-д 12 суудал авчихаад байна. Гэхдээ тэдний бараг тал нь  АН-ын угшилтай хү­мүүс гээд бод.  Тэгвэл АН, МАХН-МҮАН бол нэг нам л  гэсэн үг. Харин энэ удаа сууд­лын тоогоороо МҮДН тэр­­гүүлээд байгаа. Энэ хамтралыг АН дотор хүч­тэй эсэр­гүү­цэх фракц нь Алтангадас байх болов уу. Гэсэн ч АН-д МоАХ-ныхон хүний тоо­гоор давам­гайл­даг гэд­гийг энд дахин са­нуулах хэ­рэгтэй байх. “Шу­дарга ёс” эвсэл үүнийг гадарлаж байгаа учраас өөрс­дө­дөө давуу боломж бий гэдгийг анзаарч суу­гаа. Тийм ч учраас тохироо хийхээр ирсэн АН-аас том зүйл нэхэж байгаа дуул­дана. Сангийн яам, Хууль зүй, дотоод хэргийн яам зэрэг  гурван гол яамыг өгөхгүй бол хамт­рахгүй гэх мэт­чи­лэнгээр хошуугаа унжуул­сан су­рагтай. 

Тэд ийм бодолтой бай­гаа бол АН хамтрах санал гаргах эрхээ эдэлж шаард­лага тавих ёстой.  Шударга ёс эвслийг Зас­гийн газарт Н.Энх­баяр­гүйгээр ирнэ гэсэн то­хиолдолд   хүссэ­нийг нь өгөх болзол тавьж болно. Хэрэв тэд үүнийг  хүлээн зөвшөөрөхгүй гэж янд­ганавал тэр л биз.  МАНАН улам өтгөрч МАХН төөрч, юу ч үгүй хоцорно гэсэн үг.  Н.Энх­баяр чигээ­рээ зүтгэсээр засагт ороод ирвэл юу болохыг бүгд мэдэж бай­гаа. Тэр дураа­раа туйлж өгнө. Түүний энэ улсад хэмжээгүй эрх­тэй туйлж  байхад нь ард түмэн ямар  байдалд хүр­лээ. Тэр үеийг эргээд авч­рахыг хэн ч хүсэхгүй.  На­мынхан ч энэ байдлыг дэндүү мэд­дэг учраас түү­нийг энэ удаад хязгаарлах байл­гүй. Тэгвэл АН-МАХН-МҮАН-ын эвслийн Зас­гийн газар байгуулагдах биз ээ. Үнэндээ Ард­чил­сан намд үүнээс өөр гарц алга. Ганцхан С.Оюун ги­шүүнийг урдаа барь­сан ИЗНН-тай эвсэлтэй биш, ямар ч хэрэггүй. Тэ­гэхээр засгаа түргэн хуга­цаанд эмхлэх цорын ганц гарц нь энэ гэдгийг улс төр суд­лаачид хэлж байна.

Үүнээс өмнө анхаа­рах нэг асуудал АН-д бай­на. Сонгогчдоос авсан сана­лаа хамгаалж авч үлдэх хэрэгтэй. Үнэндээ Ардчил­сан намынханд нэг муу зан бий.  Засгийн толгойд гара­хаараа на­маа тоохоо бай­даг. Үүнээс болоод фракц бүлэглэлүүд нь толхил­цож, АН-ын нэрийг шо­роотой хутгаж орхидог. Энэ муу зангаасаа салж намаа хөл дээр босгох нь  юу юунаас чухал гэдгийг ойлгох ёстой хэмээн   улс төрийн хүрээ­нийхэн ярьж байна. 

НАМУУДЫН ДАРГА НАРТ ИРЭХ ХАРИУЦЛАГА ЮУ ВЭ?

Засаг төр эмхлэх ажил ингээд цэгцлэгдэх биз. Ард түмэн нэгэнт сонголтоо хийчихсэн. Тэд­ний хүсэл зоригоор сонгогдсон улс төрийн хүчнүүд эвсч Зас­гийн газ­раа байгуулах нь дам­жиггүй. Харин  намуу­дад үүнээс урьтаж, шийдэх ёстой нэг  асуудал бий. Аливаа намын лидер хэр сайн ажиллав, даргын суу­дал дээрээ оршин тогт­нох уу, үгүй юу гэдгийг нь хэм­жих хэмжүүр нь сонгууль. Мэдээж сон­гуульд намаа ялуулсан дарга Ерөнхий сайдын суудалд очих ёс­той.  Үгүй бол хариуцлага хүлээдэг. Намаа ялуулж, Ерөнхий сайдын суудалд очих болзлыг АН-ын дарга Н.Алтанхуяг хангаж чадав уу гэдэг асуулт гарч ирнэ. АН  сонгуульд бусдаасаа олон суудал авсан боло­хоос  ялалт байгуул­чихсан хэрэг биш.  Тэгэ­хээр Н.Ал­танхуяг Ерөн­хий сайд бо­лох болзол хангасангүй. Намаа ялал­тад хүргэж чадаагүй учраас хариуц­лага хү­лээж, даргынхаа сууд­лаас буух хэрэгтэй болж байна. АН-ынхан ҮЗХ-ны хурлаа хийж, намын дар­гынхаа ажлын үр дүнг хэлэлцэж, намын да­раа­гийн даргаа сонгох шаардлага тулгарлаа. Үүнийгээ дотроо ярьж ший­дэх байлгүй. Хэнтэй нийлж, Засаг байгуулах вэ гэхээсээ өмнө намаа хөл дээр нь босгох эхний алх­маа хийх үүрэг АН-ынханд ирж байна.

Тэгвэл МАН-ын дарга нар ямар хариуцлага хү­лээх вэ.  Мэдээж Ардын нам энэ сонгуульд ялагд­сан учраас С.Батболд намын даргаасаа огцрох нь ойлгомжтой. Ерөнхий нарийн бичгийн дарга У.Хүрэлсүхийн хувьд ч суудлаа тавьж өгөх ёстой.  Тэрээр “МАХН нэрийг сольс­ноос болж манай нам сонгуульд ялагдвал хариуцлагыг нь би тол­гойгоороо хүлээнэ” гээд нэгэнт амалчихсан нөхөр.  Хэлсэндээ хүрдэг зориг­той залуу хүний хувьд амалснаа биелүүлж, албан тушаалаа өгөх биз.  Гэхдээ С.Батболд, У.Хү­рэлсүх нарт ирэх хариуц­лага ердөө намын дар­гаас бууснаар хяз­гаар­лагдана гэвэл хангалтгүй. Тэд намын жагсаалтын дээ­гүүр бичигдсэн байраа бусдадаа тавьж өгөөд, УИХ-ын гишүүнээсээ тат­галзвал намынхаа мянга мянган гишүүнийхээ өмнө жинхэнэ утгаар ха­риуц­лага хүлээх юм. На­мынхаа олон мянган гишүүний ит­гэ­лийг хөсөр­дүүлж, сон­гуулиар шороо үмхүүлс­нийхээ төлөөсийг төлж, УИХ-ын гишүү­нээ­сээ тат­галзах учиртай биз ээ. Үүнийг ч намын жи­рийн гишүүд нь хүсэн хүлээж байгаа нь дам­жиггүй. АН болоод улс төрд үүсээд байгаа нөх­цөл байдлыг тоймлоход ийм байна.

Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ

2012 оны УИХ-ын ээлжит сонгуульд Ардчилсан
нам яллаа. Ард түмний нуруу нэг тэнийв бололтой.
Удаа дараа саналаа луйвардуулж цөх­рөлөө барж суусан олон сая
л үнэн ялдаг гэдгийг үзлээ
дээ. Тиймийн учир миний бие хотол олны нуруу тэнийлээ хэмээн бахтайхан хэлж буй
хэрэг ээ. Ардчилсан нам сон­гуульд ялалт байгуулж олон­хийн саналыг авна гэдэг улс
төрд ялж байна гэсэн үг.
Ийнхүү Монголын төрийн жолоог атгах өндөр үүрэг Ардчилсан намынханд жам ёсоороо ирлээ. Хэн нэгний албадлагагүйгээр ирлээ. Ма­най монголчууд аливаа зүй­лийг цаг нь болжээ гэж язгуу­раасаа хүлээн зөвшөөрч ирсэн түүхтэй.

Энэхүү бичигдээгүй хуу­лийн жишгээр аваад
үзэхүйд Ардчилсан нам улс төрд ялалт байгуулах нь өнөө л цаг нь ирсний шинж. Цаг нь ирэ­хээр амжилт ялалт гэдэг
юу­гаар ч хааж боогоод дийлд­дэггүй юм байна. Ширүүн урсгалт гол мөрөн шиг л сад тавьдаг юм байна. Цагаан морин жилийн хувьсгалыг
бүх нийтээрээ дэмжиж, нийгэмд шинэ салхи савир үлээхийг хүсэмжлэн, хүний эрх, эрх чөлөөг дээдэлж байсан ард түмэн
өнөөдөр ийнхүү ард­чиллыг сонголоо.
Харин одоо улс төрийн дараагийн шийд­лүүд сонгогч олонд сонин байгаа нь мэдээж. Ардчилсан нам нэгэнт
л ялалт байгуул­сан юм бол, сонгогч олныхоо итгэлийг хүлээсэн л юм бол ялсан баатар шиг байх хэрэг­тэй.

Эрдэнэт хүмүүний эрхэм дээд чанар нь
итгэл гэдэг. Итгэлээ өгсөн ард түмэн төр засгаа хэрхэн тохинуулахыг нүдээ ч цавчилгүй харж суу­гаа. Ардчилсан
намынхныг хуучин шигээ нам дотроо хагаралдаж, хэн нэгний хо­моргонд өртөн чи би-дээ тулж завсар
зааг орохыг олон нийт огтхон ч зөвшөөрөхгүй ээ. Нам дотроо хагаралдах эсэх нь энэ намын хэрэг биш
болжээ.       

Сонгогч олон итгэл хү­лээл­гэн төрийн жолоог ат­гуулж саналаа
өгнө гэдэг цаанаа асар том
хариуцла­гатай. Ерөөсөө л хариуцлага үүрүүлж байгаа хэрэг шүү дээ. Улс төрийн намын урт удаан хугацаанд амьдарч, цаг түү­хийн хэрчлээсэнд нуруугаа бөхийлгөлгүй пээдгэрэн ви­зийг эрхийг ард түмэн, сонгогч олон өгдөг. Тэдний дэмжлэг шиг үнэтэй
зүйл үгүй билээ. Дэмжлэг байж л тэр нь са­налаар илэрхийлэгдэж
ба­тал­гааж­даг бус уу. Эл бүхнийг учирласны гол зорилгыг
та бүхэн анзаарч байгаа байх. Намын дотоод зөрчил, хага­рал бутралыг л хэлээд байна. Шуудхан өгүүлэхэд, Ардчил­сан намын
хагарал, дотоод зөрчлийг хэлээд байна. Нам
хагарна гэж байдаггүй. На­мын удирдлагуудын
хоорон­дын хагарал гэж огтоос хэрэг­гүй, ашиг хонжоо авчирдаггүй зүйл бий. Хэн нэгэндээ ту­нирхсан
шазуур л байдаг ш дээ. Энэ нь улс төрийн өшөө авалт энэ тэр болохдоо
өдий л дөө. Тэгэхээр өнөө цагт Ардчилсан намын
удирдла­гууд хоорондоо эв түнжин муутай, манайхны хэлдгээр
шуудайд хийсэн үхрийн эвэр шиг байж болохгүй ээ. Та бүхнийг нам шиг ажиллаж улс
орноо удирдахыг цаг үе, ард түмэн сонгогч олон чинь шаар­даж байна.

Нам шиг ажиллахын тулд яах ёстой вэ.
Хэдхээн хүний амин хувийн ашиг, улс төрийн амбийцаар яваад байх уу. Үгүй юм аа. Намын бүх инсти­туц яралзтал ажилладаг, гол гол асуудлуудыг олонхиороо
ярьж зөвлөж шийддэг аль л хэцүү бэрх түвэгтэй зүйлийг дайраад гардаг байх учиртай. Намын аппарат ингэж
л ажил­ладаг даа. Мөн намын удир­дах байгууллагууд
албан үүр­гээ төрийн хэмжээнд гүйцэт­гэж, хүн бүхэн өөртөө өндөр хариуцлага хүлээлгэн төрийн хар ухаанаар ажиллах нь дамжиггүй. Улс орны амин чухал асуудлуудыг институ­цын хэмжээнд
шийдвэр гар­гадаг байх шаардлага тулгарч байна шүү
дээ. Түүнээс али­вааг сэтгэлийн хөөрлөөр ший­­дээд хөнгөн гоомой хан­даж болохгүй ээ. 

Ардчилсан нам юуны өм­нө авсан саналдаа эзэн бо­лох
хэрэгтэй байна. Дараа нь ард түмний хүсэл эрмэлз­лэлийн дагуу Засгийн газраа байгуулах хэрэгтэй
байна.

Ард түмэн юуг хүссэн бэ. Тэрхүү хүсэл мөрөөдөл нь намуудад өгсөн саналаар илэрхийлэгдэж байгаа. Үүнийг хэнбуйгаа ч гадарлах буй за. Ард түмний хүсэл мөрөөдөл, чинадын бодол, итгэл найдвар яах аргагүй ардчилсан хүчинд очиж бай­на. Энэ удаагийн
ээлжит сонгуульд МАН буюу хуучин Ху нар цөөнх боллоо. Ерэн зургаан
онд цөөнх болж байс­наас хойших улс төрийн сун­гаанд хуучин Ху-гийнхан сөрөг хүчин болж байсан удаагүй.

Сүүлийн
хоёр сонгуульд модоо барих байсан ч ямар нэгэн аргаар хамтарсан Зас­гийн газар байгуулах
хэм­жээнд хүрчихсэн тууж явдаг байсан. Эл удаа бол яалт ч үгүй бууж өгч байна. Хуучин намынхаа нэрийг хадгалж үлдсэн МАХН-ынхан Их ху­ралд бас ч гэж багагүй олон суудал эзлэх нь тодорхой болоод байгаа. Ард түмэн улс төрийн эдгээр гурван хүчинд итгэл хүлээлгэлээ. Гэтэл бусад
намууд “Саналын хуудсыг гараар тоолохыг шаардаж байна. Бид автомат машинд итгэхгүй байна” гэх зэргээр зарга зальхай хийж байгаа нь өмнөөс нь ичмээр. Учир юу вэ
гэвэл сонгогч олноосоо ганц­хан хувийн санал авч чадах­гүй байгаа улс төрийн нам эвсэл гэж юу байхав
дээ. Үнэндээ ичгэвтэр биз дээ.

Түүнийг
нам гэж үзэх хэ­цүү, байх хэцүү. Гэтэл тэдгээр намуудын удирдлагууд, юу юу билээ дээ,
Эрх чөлөөг хэрэг­жүүлэгч, гурав дахь хүчин,
Эх орончдын, Хөгжлийн хөтөл­бөр, Иргэний хөдөлгөөний тэргүүтэй намын дарга нар нэг
л их саналаа луйвардуул­чихсан хүмүүс шиг байн байн хэвлэлийн хурал зарлаад сүржигнэх юм. “Манай намд ганц ч хувийн санал өгөөгүй байна” гэж гоншгонож суух­даа санаа нь зовдоггүй л юм байх даа. Эдгээр намуудад өгсөн саналын хувиас манай
сонинд бичиж буй нийтлэл арай олон хүнд хүрэх байх шүү. Учир нь Монголын ли­дер
хэвлэл “Өдрийн сонин” хорь гаруй мянган хувь хэв­лэгдэж уншигч захиалагч­дынхаа
гарт очдог юм аа. Наад жижиг намуудын чинь шаардлага  гудманд гулиа гишгэж яваа жирийн нэг иргэ­ний
шаардлагатай ижил шүү дээ. Улс төрд ямар ч хүчгүй байна. Дуу хоолой чинь ард түмэнд хүрэхгүй, сонгогч олон та нарыг нам гэж үзэхгүй байна.

Тийм учраас Ардчилсан нам сөрөг хүчин гэдгээс бүү ай. Ямар ч сөрөг хүчнээс илүү хүчтэй ард түмэн та нарын талд байна.
Цаг хугацааны цааз таны талд байна гэдэг шиг. Ард түмнээс хүчтэй зүйл энэхэн замбуулинд үгүй би­лээ. Болохгүй бол ард түмэн­дээ хандахгүй юу. Энэ намууд чинь ингэж
дээрэлхээд байх юм гэж. Саналаа хамгаалах гэсэн олон түмэн турхираад босох нь мэдээж биз дээ. Олны хүчинд бат итгэн аз жаргал, амжилт бүтээл рүү тэмүүлж явахад Монгол Ул­сын хөгжлийг нэг л мэдэх нь ээ, хүн бүхний гарт атгуулна даа.
Тийм цаг холгүй ээ. Гол нь та бүхэн нам дотроо зөр­чил үүсгэлгүй, хувь хувийнхаа амбийцыг жаахан ч гэсэн дарах хэрэгтэй
шүү. Ард түмнийхээ өгсөн энэ их урмыг Ардчилсан
нам минь битгий л хугалж үзээрэй дээ.

Н.ГАНТУЛГА

КОММУНИСТУУД ХЭЗЭЭ Ч ЯЛАГДЛАА ХҮЛЭЭН ЗӨВШӨӨРДӨГГҮЙ

Ардчилсан нам энэ  сон­гуульд олонхийн санал ав­лаа.  Ард түмэн ардчилалд хангалттай саналаа өгөв. Ардчиллын төлөө өгсөн ард түмний саналыг Ардчилсан нам хамгаалж чадахгүй бай­на. Ардын намынхан ард түмний өөрсдөд нь өгөөгүй саналын төлөө яаж ичгүүргүй дайрч, луйвардаж өөрийн болгодог билээ. Коммунис­тууд хэзээ ч ялагдлаа хүлээн зөвшөөрдөггүйг Ардчилсан намынхан мэдэхийн дээдээр мэдэж байгаа.   МАН сүүлийн хэдэн ч сонгуулиар луйвраар ялалт байгуулсан билээ.     

Өнгөрсөн он жилүүдэд Ардчилсан намд ард түмэн  тасралтгүй саналаа өгч ир­лээ. Ардчилсан нам ард түм­ний өөрсдөд нь өгдөг энэ саналд хүндэтгэлтэй хандах хэрэгтэй юм.  Ардчилал хэр­хэн саналаа луйвардуулж байсан нь  сонины шарласан хуудаснаа түүх болон үлд­жээ. Улс орны санах ой бол  сонин байдаг. 2004 оны сон­гуульд АН ялсан. Яваандаа ардчиллын төлөө санал цөө­рөөд ирэхээр ард түмэн Сон­гуулийн ерөнхий хорооны өмнө саналаа хамгаалж жаг­саж байсан. Тухайн үед МАХН-ын генсек байсан Д.Идэвхтэн “Сонгуулийн дүн бидэнд таалагдахгүй байна. Бид хүлээн зөвшөөрөхгүй” гэж мэдэгдсэн. Гэтэл тухайн үед Ардчилсан намын дарга байсан М.Энхсайхан ард түмнийг хуурч,  “Ардчиллын  саналыг  бид хамгаална” гэж тэмцлийг  тараасан. Маргаа­шаас нь зарим  тойргоо тэр үеийн МАХН-тай наймаалц­сан. Ганц жишээ хэлье. Ж.Гүррагчаа Баянзүрхийн тойрогт ялагдчихаад байхад  тохироо хийж, Ардчиллаас  нэр дэвшиж байсан С.Отгон­баярыг Эрээний консул  бол­гоод явуулж байсан санаг­дана. Тэгээд УИХ-ын  даргын ажлыг Н.Энхбаярт өгч өөрс­дөө нэг муу хамтарсан Зас­гийн газартай үлдсэн.

“Эх
орон” гэж албан ёсны нэртэй ч “Эрэл”  гэдгээр нь гадарлах сураггүй шахам байсан намтай М.Энхсайхан  эвсээд   намынхаа баахан нэр дэвшигчийг  шахсан.  Ингээд “Эрэл”-ийн намынханд сай­дын суудал хүртэл өглөө. Тэглээ гээд Ардчилсан нам хожоогүй. Хамтарсан Зас­гийн газар нь огцорч нам нь тарсан. М.Энхсайхан ч на­маа орхисон. Ардчилалд өгсөн ард  түмний саналыг хуваал­цаж гайхуулаад байсан “Эрэл” нам нь мөн сураг алдарсан.  Гэтэл  Ардчилсан нам байсаар. Ард түмэн са­на­лаа өгсөөр байгаа билээ. 2008 онд АН ялсан. МАХН ялагдсан. Гэвч хүлээн зөв­шөөрөөгүй.

Сонгууль бүрээр нэг  ийм буруу жишиг тогтоод удлаа. 2008 оны сонгуулийн орой  сонгуулийн хэсгийн хороо­доос АН  ялсан дүнгүүд ирж байгаад өглөө сэрэхэд л “МАХН ялчихлаа” гэсэн.  Тэр үед С.Баяр тэргүүтэй МАН-ынхан инээдээ барьж ядан өөрсдийгөө ялсан гэж мэ­дэгдэж байлаа. Ард түмэн үүнийг эсэргүүцэж, Ардчил­сан намыг өмөөрч боссон.   Тэгээд Долдугаар сарын нэг­ний тэмцэл өрнөсөн. Гэвч Долдугаар сарын нэгний энэ тэмцэлд Ардчилсан нам оролц­сонгүй. Ардчиллын төлөөх энэ тэмцлийн зохион байгуулалтыг энэ нам хийсэн бол таван сайхан залуу  үхэж, олон залуус шоронд суухгүй байсан ч юм билүү.  Тийм муухай луйвар дээрэм болохгүй ч байсан юм билүү.

АН-ынхан талбай дээр майхан бариад “Сонгуулийн луйврыг хүлээн зөвшөөрөх­гүй” гээд ард түмэнтэйгээ хамт тэмцсэн бол байдал яаж ч эргээ билээ. Гэтэл Долдугаар сарын нэгний тэмцэл ямар ч удирдлагагүй, жижиг намуу­дын амбицтай хэдэн залуус ард түмний тэмцэл дээр тог­лоод л дууссан. Ингээд тэм­цэл үнэгүйдэж, Ардчилсан нам амраар нь Хамтарсан засгийн газарт  орсон доо.

2012 оны сонгууль бол­лоо. Энэ удаа мөн л адилхан үйл явц өрнөж байна. АН-д ард түмэн итгэж олонх нь саналаа өглөө. АН сонгуу­лийн өдрийн үүр цайтал  ялаад тэрнээс хойш нэг нэгээр нь саналаа алдаж эхэлдэг нөгөө л жишиг дав­тагдах нь. АН-ын удирдлага “Би Ерөнхий сайд болохгүй бол энэ нам ялагдсан  ч яадаг юм” гэсэн байдлаар хандаж байна. Сонгуулийн санал хураалт явагдаж дууссанаас хойш дөрөв дэх өдөр нь болж байна. Энэ дөрвөн хоногт АН ардчиллын төлөө өгсөн сана­лыг өдөрт нэг нэгээр нь ал­даж эхэллээ. Энэ янзаараа МАН олонхи болж МАХН-тайгаа Засгийн газар  байгуу­лах нь шиг байна.

АН-д ард түмний саналыг хамгаалах бүх бололцоо бий. Маргаантай бүх тойргоо АН авах хэрэгтэй юм. МАН-ынхан  ингэж байгаад л луйвраа хийдгийг эрхбиш Ардчилсан намынхан мэдэж байгаа. Сонгуулийн дүнг хүлээн зөв­шөөрөхгүй гэж МАН-ынхан гонгинож эхэллээ. Бүр ялалт байгуулж буй Ардчилсан нам луйвар хийсэн мэтээр тур­хирч эхлэв.

Нэг иргэн редакци руу утасдаж “Ингэхэд ардчилал ялж болдоггүй хэрэг үү. МАН дандаа ялж байх ёстой гэж хэн хэлээд байгаа юм. Ард­чилсан нам ялахаар яагаад Ардын намынхан луйвар­дуул­лаа гээд байгаа юм” хэ­мээн гомдоллож байсан. Түү­ний ч зөв байх. Ардчилсан нам энэ бүхэнд хатуу байр суурьтай байж, МАН-ынхны идсэн уусныг нь илчлэх цаг ирлээ. Алийн болгон тэдэнд дээрэлхүүлж, ард түмнээ ч, өөрсдийгөө ч доромжлуулж байх юм. 

АРДЧИЛСАН НАМД СӨРӨГ ХҮЧИН БАЙХГҮЙ

Нэгэнт ард түмний олон­хийн саналыг авсан хойно Ардчилсан нам Засгийн газраа байгуулах болно.   АН-д энэ удаа сөрөг хүчин гэж байхгүй. МАН бол сөрөг хүчин биш, цөхөрсөн хүчин. “1996 оных  шиг  хүчтэй сөрөг хүчин гарлаа” гэж МАН-ынхан  элдвийн юм ярьж яваа гэнэ.   Тэр үед  МАН   үнэхээр хүчтэй байсан. Яагаад гэвэл гинж­нээсээ өөр алдах юмгүй про­летариуд байлаа. Одоо бол хулгай луйвраар баяжсан Монголын тэргүүн олигар­хиуд болчихсон. Үүнийг шүүх, прокурор, Авлигатай тэмцэх газартай  хамтран ил болгож, ардчиллын төлөө өгсөн ард түмний саналыг баталгаа­жуулж авах хэрэгтэй. Энэ хорь гаруй жилд МАН-ынхны баяж­сан нь нүдэнд ил. Тэгэхээр хулгай луйвраар баяжсан сөрөг хүчин хүчгүй байж таар­на. УИХ гэх хамгаалалтанд орж, шургалан, хууль бат­лалцан, төр барилцах биш, шоронгийн өрөөний түлхүү­рээ өвөр дээрээ шидүүлээд сууж байх ёстой хүмүүс энэ намд олон бий. Шударга ёс хууль гэж байдаг бол Ардын намын олон хүн явдаг газраа явах ёстой. Тэгэхгүй бол эхнээ­сээ нөгөө л жүжгээ тавьж, саналаа луйвардууллаа хэ­мээн гоншгонож, санал ху­раах автомат машинд итгэх­гүй байна гэж тэд мэдэгдэж эхэллээ. Тэд өөрсдөө олонхи байх үедээ энэ машинаар санал явуулахыг зөвшөөрсөн биз дээ. Ардчилсан намынх­ны эсэргүүцээд байсан цар­цаа нүүлгэж авчирсан тухай мэдээллийг одоо бол өөрс­дөө биш АН хийсэн мэт бол­гож бухаж эхэллээ. Үнэн хэ­рэгтээ Иргэний бүртгэлийн газар нь Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Ц.Нямдоржийн удирдлагад байсан. Ц.Ням­дорж “Ардчилсан намд манай царцаануудаар санал өгүү­лээрэй” гэж тэдэнд үүрэгдээ­гүй байлтай. Сонгуулийн ерөн­хий хорооны удирдла­гууд ч МАН-ынх. Сонгуулийг зохион байгуулсан нь эрх баригчид. Ингэхээр МАН луй­вар хийсэн үү, АН луйвар хийсэн үү. Энэ сонгуулийн амжилт нь хүн биш машинаар тоолсонд байгаа юм. Нэг ёсон­доо МАН-ынхны луйвар  машинаар тоолдог болсноор хаагдсан. Тиймээс ч үр дүн нь үнэн гарч байна. Тэр бай­тугай Ардын намын угшилтай удирдлага нь хүртэл “Автомат машинд эргэлзэх зүйлгүй” гэдэг нь нотлогдлоо гээд бай­хад МАН тэргүүтэй жижиг намууд эсэргүүцлээ илэр­хийлж эхлэв. Сонгуулийн өмнөх судалгааны дүн ч Ард­чилсан нам  ялахыг бэлхэнээ харуулж байсан. Энэ тухай нийтлэлч Баабар “Арван хоёр оны сонгууль” нийт­лэлдээ дурдсан байгаа. Гэтэл улстөрчид үнэнтэй эвлэрэ­хийг хүсэхгүй, ард түмний саналыг хүндэтгэхгүй хэвээр байна.

МАН–ЫГ ТАТАН БУУЛГАЖ БАЙЖ  АРДЧИЛАЛ ЖИНХЭНЭ УТГААРАА ХЭРЭГЖИХ ЮМ БАЙНА

Нэгэнт олонхийн санал авсан Ардчилсан нам одоо юу хийх ёстой вэ. Нэг түүх сөхье. 1996 онд Улсын Ерөн­хийлөгч П.Очирбат байв. Ул­сын бага хурлын дарга нь Л.Гончигдорж, Ерөнхий сайд нь Д.Бямбасүрэн байлаа. Тэр үед юу л бол юу хийх болол­цоо байсан, АН-ынханд.  Гэвч юу  ч хийж чадаагүй. Тэрнээс хойш ардчилалд хайртай, ардчиллыг дэмждэг хүмүүс “МАХН-ыг тэр үед л татан буулгах ёстой байсан юм” гэж ярьдаг болсон. Энэ нь ч үнэ­ний ортой. Ардчилалд хөл тавьсан бүх улс орон хуучин коммунист намуудаа татан буулгаж, нам төрийн удирд­лагуудтай нь хариуцлага тооц­сон байдаг. Одоо яг тэр цаг ирлээ. Ардчилсан Ерөн­хийлөгч нь байна. АН мэдээж Ерөнхий сайдаа томилно. УИХ-ын даргаа сонгоно. Тий­мээс МАН-ыг татан буулгах цаг нь болжээ. Коммунист угшилтай энэ нам нийгмийг чөдөрлөж юу ч хийлгэхгүй, ард түмнээ халамжаар хуурч, ажил хийлгэхгүй байсаар   20 гаруй жилийг үдлээ. Улс орон тэр хэрээр хөгжсөнгүй. Ард түмэн нь ажил хийхгүй улс орон яаж ч хөгжих билээ. Тиймээс МАН-ыг татан буул­гаж, өөр  нам байгуулах хэрэг­тэй юм.  Тэгвэл ард түмэнд аль ч нам ялсан айдасгүй,  аж­лаас нь хална гэж эмээхгүй,  авлига цэцэглэнэ, хэлмэгдүү­лэлт болно гэсэн айдас үгүй болно. 

Тиймээс МАН-ыг  та­тан
буулгаж ялсан газар нь дахин сонгууль явуулбал яасан юм. Ардчилсан на­мынх­ныг өстөнөө
гэж хардаг МАН-ынхныг өрөвдөж маяг­ладгаа болих цаг ирсэн. Олон удаа, олон сонгуулиар
өөгшүүлж, бууж өглөө. Ингэс­нээс чинь болж ардчиллын төлөө зүрх,
сэтгэлтэй, итгэж найддаг ард түмэн
амьдра­лаа­раа хохирдог шүү.
Энэ бүхнийг өөрчлөх цаг ирлээ. 
Хоногт нэг суудлаа алдах биш, хоногт нэг суудлаа олж авах хэрэгтэй байна.

–Б.БААБАР: ЭНЭ БОЛ АРДЫН НАМЫН АРАНШИН-

УИХ–ын гишүүн Э.Бат–Үүл,  нийтлэлч Баабар нартай хөөрөлдлөө.

–НИТХ–ын сонгуульд АН үнэмлэхүй ялалт байгууллаа. Юуны өм­нө баяр хүргэе.

Э.Бат–Үүл: -Баярла­лаа.

–Тэгэхээр НИХ–ын төлөөлөгчийн бүрэн эр­хийг баталгаажуу­ла­хаас ажил эхлэх байх. Ойролцоогоор энэ ху­гацаа хэзээ бол?

Э.Бат-Үүл: -Одоо НИТХ-ын шинэ бүрэл­дэхүүн бүрэн эрхээ батал­гаажуулна. Хурлаа хийнэ. Тэндээс хэн
Засаг дарга болохоо шийднэ дээ. Өм­нө нь болж бай­гаагүй жишгээр энэ хурал явах байх.
Яагаад гэвэл өнөөг хүртэл УИХ, НИТХ, орон сонгууль тусдаа бол­дог байлаа.
Намар НИТХ-ын сонгууль боло­ход шинэ Ерөнхий
сайд томилогд­чихсон байдаг байв. Харин одоо өөр.
Ерөнхий сайд томилог­дож байж,
нийслэлийн Засаг даргыг батлам­жил­на. Тэгэхээр засаг эмхлэг­дэхээс хотын Засаг
дар­гын бүрэн эрхээ авах ху­га­цаа
хамаарах гээд бай­на. Үнэндээ
энэ удаа­гийн сонгуулд ард түмэн
аль ч намд олон­хийн са­нал өгсөнгүй. УИХ-аар Зас­гийн газрыг байгуулах ажил ээдрээтэй
болно. Тиймээс энэ хугацааг тааж хэлэх боломж одоо­гоор алга.

–Арчилсан намаас НИТХ–д нэр дэвшсэн хэн ч танихгүй залуу­чуудыг Э.Бат–Үүл баа­тар гаргаад ирлээ гэх хүмүүс олон байна л даа…

Э.Бат–Үүл: -АН НИТХ-ын сон­гуульд орол­цох­доо л хэ­рэв олонхи бол­бол Засаг даргаар хэ­ний­гээ тавих вэ гэдгээ тодорхой бол­го­сон бай­сан. Түүнийгээ нийтэд зарласан нь давуу тал юм. Дэлхийн ард­чил­сан орнууд ийм жишгээр явдаг. Харин манайд энэ сонгуулиас өмнө  намууд сонгуульд орохдоо  ли­дерээ нэрлэдэг.

Б.Баабар:Францад социалистууд ноёрхож байхад Ж.Ширак  үргэлж Парисын дарга байсан байхгүй юу. Тэр үед ма­най хотыг хэн тэргүүлэх юм бэ гээд тусдаа санал хураахад Ширак гарч ир­дэг. Ганцаараа Парист ноёрхсоор байсан.  Сүүл­дээ тэр хүн Францын Ерөн­хийлөгч боллоо.

Э.Бат–Үүл: Нийс­лэ­лийн одоогийн удирд­лагын үйл ажиллагаанд иргэд итгэл алдчихсан байлаа. Тэр нь сон­гуу­лийн үр дүнд нөлөөлс­нийг хэлэх хэрэгтэй.

–Гэвч Ардын нам бо­лон бусад улс төрийн хүчин сонгуулийн үр дүнг хүлээн зөвшөө­рөхгүй гээд үзээд байх юм…

Э.Бат–Үүл: -1990 оноос хойш АН сонгуульд хоёр ч удаа ялагдаж бай­сан. Үнэндээ  тэр сонгуу­лиудад олон­хийн 50 гаруй хувь нь манай намын төлөө са­нал өгсөн ч дээд тал нь дөрөв, эсвэл хоёр суудал хуваарилж байлаа шүү дээ.

Б.Баабар: 2000 онд 49.9 хувийн санал авсан байхгүй юу. Тэгсэн мөр­төө УИХ-д ганцхан суу­дал авч байлаа. Тэгэхэд би юу ч хэлж байгаагүй.

Э.Бат–Үүл: Бид юу ч ярьдаггүй байсан. Яагаад гэвэл хууль ёсны сонгуу­лийн үр дүнг хүлээн зөв­шөөрдөг байсан байхгүй юу. Гэтэл Ардын нам 2004 оны сонгуулийн үр дүнг хүлээн зөв­шөө­рөх­гүй гэсэн. Өнгөрсөн цаг үед сонгуулийн үр дүнг хүлээн зөвшөөрөхгүй гэ­сэн хариуцлагагүй яриаг зөвхөн Ардын нам гар­гадаг.

Б.Баабар: Жишээ нь Ардын нам одоо болтол 2009 оны Ерөн­хий­лөг­чийн сонгуулийг хүлээн зөвшөөрөхгүй гэж яриад гүйгээд байна. Энэ бол Ардын намын араншин байхгүй юу. Хэдийгээр сонгууль луйвар булхай­тай болсон ч Ардчилсан нам хэзээ ч хүлээн зөв­шөө­рөхгүй гэж хэлж бай­сан тохиолдол байхгүй.

Э.Бат–Үүл: Ингэх бай­сан юм бол Ардын нам яах гэж хоёр хуваагдсан юм. Үүнээсээ болоод л ялагдлаа шүү дээ.

–Хувьсгалт нам ха­маг саналыг нь хуваа­чих­сан байна лээ…

Э.Бат–Үүл: -Тийм. Сон­гуулийн хуулийг ши­нэчилье гэхэд ажлын хэ­сэгт нь Ардын намынхан бүгдээрээ л байсан. УИХ-д тэд олонхи байсан. Сон­гуулийн ши­нэчилсэн хуу­лийг тэд олонхиороо ба­тал­сан шүү дээ. Энэ сон­гуулиар тэд Засгийн га­зар­тайгаа хамт орлоо. Тэгээд ялагд­чихлаа. Одоо хэн гомдож, юу яриад байгаа юм. Өөрс­дөө сон­гуульд ха­риуц­лагагүй ор­чи­хоод юу ярих гээд бай­гаа юм. Жи­шээ нь сон­гуу­лиар явуул­сан суртал­чил­гааг нь хар л даа. 

Б.Баабар: Мони­то­рингийн судалгаагаар энэ сонгуулиар явсан Ар­дын намын сурталчилгаа илэрхий давамгай бол­сон. Цагаар нь бодоод үзье.

Э.Бат–Үүл: Маш болхи сурталчилгаа явуул­сан.

Б.Баабар: Бод доо. 26-ны орой сурталчилгаа хаах гэж байхад бүх теле­визээр зөвхөн С.Батболд л ярьсан шүү дээ. Сур­тал­чилгаа хаах эрхийг өөр хэнд ч өгөөгүй, өөрсдөө авсан.

Э.Бат–Үүл: Ийм байж бусдад буруугаа тохоод сууж болох уу.

Б.Баабар: Хүмүүс өөрч­лөлтийг хүсээд бай­на. Энэ өөрчлөлт нь АН мөн үү, биш үү гэдгийг би хэлж чадахгүй. Ямар ч байсан ард түмэн Ардын намаас залхчихаад бай­на. Тийм учраас тэд Улаан­баатар хотод нэг ч суудал авч чадсангүй шүү дээ.

Э.Бат–Үүл: Сонгуу­лийн өмнөх судалгаагаар  Ардын нам, Хувьсгалт намынхны авсан са­на­лыг нийлүүлээд ч манай авсан саналыг гүйцэхгүй байсан. Харамсалтай нь сонгогчдын 15 гаруй хувь нь сонгуульд ороогүй.

Б.Баабар: АН-ыг дэм­жиж байсан хүмүүс нь шүү дээ.

Э.Бат–Үүл:  Судал­гаа­гаар энэ удаагийн сон­гуульд сонгогчдын 85 хувь нь оролцож, саналаа өгнө гэсэн дүн гарч бай­сан юм. Гэтэл 15 хувь нь саналаа өгөөгүй.

–Ер нь бол сонгууль зохион байгуулсан тө­рийн албан хаагчдын дийлэнх нь МАН–ын уг­шилтай хүмүүс. Өөрс­дөө сонгуульд зохион байгуулчихаад түү­ний­хээ үр дүнг хүлээн зөв­шөөрч чадахгүй юм?

Э.Бат–Үүл:-Сон­гуу­лийн ерөнхий хорооны даргаас эхлээд бүгдээрээ Ардын намаас угшилтай. Тиймээс Ар­дын нам гом­дол мэдүү­лэх эрхгүй. Ар­дын нам УИХ-д олонхи байлаа. Засгийн газар нь тэднийх байсан. Сон­гууль зохион байгуулсан хү­мүүс нь энэ намын уг­шил­тай хүмүүс шүү дээ. Тэгээд одоо юу ярих гээд байгаа юм. Энэ удаагийн сонгууль сон­гогч­дын са­на­лыг маши­наар тоол­лоо шүү дээ.

–Тэр нь эргэлзээтэй байна. Гараар тоолно гээд Ардын намынхан дайраад байна л даа?

Э.Бат–Үүл: -Тэгж яривал шалгаж болно шүү дээ.

Б.Баабар: Сонгуу­лийн энэ дүн шинжлэх ухааны үндэслэлээр аль хэдийнэ илэрхий бол­чих­сон байсан юм.

Э.Бат–Үүл: Харин ч бид сонгогчдынхоо 15 хувийг алдчихаад байна шүү.

Б.Баабар: Америкт сургууль төгссөн социо­ло­гийн нарийн мэргэж­лийн залуусыг би ажил­луулсан. Тэдний хийсэн судалгаагаар гарсан дүнд тулгуурлаж их зөв прогнозыг сонгуулийг өмнө гаргасан юм. Түү­нээс биш би мэргэлээгүй.

Э.Бат–Үүл: Сонгуульд АН ялахыг Баабар урь­даас мэдэж байжээ гээд одоо баалаад унана шүү дээ.

Б.Баабар: АНУ, Ев­ропт юм уу Японд судал­гаа хийхэд эцсийн үр дүн­гээс нэг л хувийн зөрүү гардаг байхгүй юу. Мон­голд энэ технологи орж ирээд байна шүү дээ. Ма­най залуусын хийсэн су­далгааны үр дүнгийн ал­дааны зөрүү таван хувь байх болов уу гэж би бодож байсан. Тэгтэл түү­нээс бага гарсан шүү дээ. Сонгууль болохоос хэд­хэн хоногийн өмнө хэд хэдэн том өөрчлөлт гар­сан л даа. Судалгаагаар манай Өвөрхангайн хоёр гарчихаар байсан. Гэтэл тэнд нэг урвагч гарч ирээд скандал үүсгэсэн. Мөн О.Содбилэг гэдэг хүн га­рахгүйгээр байсан. Тэгсэн Эрдэнэтийн уулзалт дээр С.Батболд руу дайраад хүмүүсийн дургүйг хүргэ­сэн. Түүний хүчээр О.Содбилэг, Л.Цог гараад ирлээ. Дорнодод Н.Ном­тойбаяр гэдэг хүн гара­хааргүй байсан юм. Сон­гуулийн өмнөхөн түүнийг хүүхэн хүчиндсэн гэдэг яриа үүсгээд гаргаад ирж байгаа байхгүй юу. Энэ бол судалгаа хийсний дараа гарсан өөрчлөл­түүд учраас прогнозоос зөрсөн. Үүнээс бусад нь сонгуулийн өмнөх судал­гаатай таарч байгаа.

–АН дангаараа Зас­гийн газар байгуулж ча­дахгүй болчихлоо. Тэ­гэхээр одоо аль намтай нь эвсэх вэ гэдэг асуулт гарч байна. Таныхаар МАН, МАХН–ын алинтай нь эвсэх бол?

Б.Баабар: -Эвсэхээс өөр яах юм.

Э.Бат–Үүл: Ард түмэн эвс гэдэг санал өгчихлөө.

Б.Баабар: Манай гол холбоотой Иргэний зо­риг, ногоон нам УИХ-д нэг л суудал авчихлаа. Гур­ван бие даагчийн хоёр нь МАХН-д орно гэдгээ хэл­чихлээ. Тэгэхээр АН ИЗНН-тай эвсэнэ эсвэл бие даагчдыг авч Засгийн газар байгуулна гэсэн ойлголт байхгүй болчих­лоо. Сонгуулийн өмнөх прогноз дээр би хэлсэн шүү дээ. МАХН гэсэн нэ­рээр яваад байгаа боловч, гишүүдийг аваад үзвэл дандаа АН-ын цусан төр­лийнхөн байна гэж. Одоо­­гийн байдлаар МАХН хоёр бие даагчийг аваад УИХ-д нийтдээ 12 суудалтай бол­чихоод бай­на. Тэдний арав нь АН-ын угшилтай хүмүүс байна лээ. Тэгээд өөрөө бод доо.

–Э.Бат–Үүл гишүүний хувьд мэдээж хотын Засаг дарга болох нь ойлгомжтой боллоо. Ажлаа юунаас эхлэх гэж байна вэ?

Э.Бат–Үүл: -Хамгийн түрүүнд гур­ван ажлыг хийх ёстой. Гэр хо­роол­лын хашааны газрыг ир­гэ­­дэд өмчлүүлж, гэр­чил­гээг нь өгнө. Газ­рын най­маачдын хууль бусаар авсан  газрыг иргэдэд тараана. Дараа нь газар өгдөг, авдаг асууд­лыг иргэд шийддэг болох ёс­той. Энэ бол газрын алба, дарга нарын шийддэг зүйл биш. Яармагт хэн нэгэн барилга барих гэж байгаа бол зөвхөн оршин суугч­даас зөвшөөрөл авдаг болно. Жишээ нь 40 мян­гатад байшин барих гэж байгаа бол иргэдээс нь асууна. Түүнээс биш хэн ч дураараа авирлах ёс­гүй. Гурав дахь том ажил бол хувьчлагдсан ха­шаа­ны газар руугаа инже­нерийн шугам татна. Энэ өвөл Улаан­баатар хотыг утаагүй бол­го­хын төлөө хамаг чад­лаараа зүтгэнэ. Ингээд газраар нь барь­цаалж, иргэдэд амины орон сууц барих мөнгийг нь зээлээр олгох ажлыг эхлүүлнэ. Моргейжийн зээлийн зарч­­мыг зөв тог­тоох ёс­той. Энэ зээлийг авахын тулд иргэд бай­шин барих газартай байх ёстой. Аж­лаа эхлүү­лэ­хийн өмнө гэр хороол­лын­хонтойгоо уулзаж, ажлаа ярина даа.

–Хотын захиргааг гэр хороолол руу хэзээ нүүлгэх вэ?

Э.Бат–Үүл: -Нүүлгэх газраа тов­лож байна.

–Компаниудын газрыг хурааж иргэдэд өгнө гэснээс болоод хүмүүс зарим компа­нийн эзэмшлийн газар руу дайраад эхэлсэн ч сураг байх юм…

Э.Бат–Үүл: -Энэ ажлыг тийм бу­жигнаан болгохгүй. Хууль бусаар авсан газрыг ху­рааж иргэдэд тэгш шу­даргаар хуваарилна.

Б.Баабар: Хууль бус, хулгайн замаар авсан газрыг тараах гэж байгаа шүү дээ. Түүнээс биш хуулийн дагуу авсан хү­ний өмчийн газрыг бу­лаах юм биш. Энэ хүн чинь хүний өмч хураадаг феодал биш шүү дээ.

Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ