Month: January 2012

Ардын намын бүлэг өчигдөр хуралдаж үүсээд байгаа үнийн хөөрөгдөл, валютын ханшийн асуудлаар хэлэлцсэн
юм. Ингээд УИХ-ын гишүүн
О.Чулуунбат, Ч.Улаан, Ц.Даваасүрэн
нарын бүрэлдэхүүнтэй ажлын хэсэг байгуулсан билээ.
Тэд бүлгийн
хурлын дараа санхүүгийн
салбарт үүсээд
байгаа асуудлын шалтгааныг тогтоохын тулд Монголбанкны үйл ажиллагааг шалгахаар явав. Ингээд үдээс хойш
17.00 цагт намын бүлэгтээ
дүгнэлтээ танилцуулахаар
байлаа. Гэвч энэ нь хойшилж, өнөөдөр болсон юм. Харин УИХ-ын гишүүн О.Чулуунбатаас Монголбанкны үйл ажиллагаатай
танилцсаных нь дараа уулзаж тодруулга авсан юм.

–Монгол төгрөгийн ханшийн уналт, үнийн хөөрөгдлийн гол шалт­гаан нь юу байв. Ажлын хэсгийнхэн ямар дүг­нэлт гаргасан юм бэ?

-Өнгөрсөн
хоёр, гур­ван сар ялангуяа сүүлийн хэ­дэн өдөр төгрөгийн ханш их уналаа. Энэ нь нийгэмд бухимдал бий болголоо. Үнийн хөөрөг­дөл үүслээ. Мэдээж энэ нь төгрөгийн ханштай салшгүй хол­боо­той. Өнөө­дөр бидний хэрэг­лэж байгаа зүйлийн ихэнх нь импортоор орж ирж байна. Шатахууныг бид 100 хувь гаднаас оруулж байгаа. Өргөн хэрэглээний бараагаа ч гаднаас татаж байна. Гэ­тэл төгрөгийн ханш уна­хаар хүмүүсийн худалдан авах чадварт шууд нө­лөөлж байна. Монгол Ул­сын эдийн засаг их өсч байгаа учраас монгол­чуу­дын худалдан авах чадвар хэдхэн хоногийн дотор ингэж муудах учир­гүй л дээ. Бидний хөдөл­мөрийн бүтээмж ийм бо­ги­но хугацаанд 20 хувиар буурна гэж байхгүй. Тэгэ­хээр энэ бол яах аргагүй санхүүгийн зохицуулал­таас үүссэн асуудал гэдэг нь тодорхой.  Гэхдээ үүнийг зөвхөн шатахууны үнийн хөөрөгдлөөр тайл­барлаж болохгүй. Хоёр жилийн өмнө ам.долла­рын ханш 1400 байхад ч шатахуун ийм л үнэтэй байсан. Хамгийн гол нь бүх зүйлийн үнэ цочмог өссөн нь бухимдал бий болгочихлоо. Ингээд ма­най намын бүлэг ажлын хэсэг гаргасан. Тэгээд бид Монголбанкны нөхцөл байдлын талаар маш товч мэдээлэл авлаа. Энэ тухайгаа өнөөдөр бүл­гийн хуралдаа албан ёсоор танилцуулна. Тий­мээс одоо нарийн тоо баримтгүйгээр бурууг бие бие рүүгээ чихээд яахав.

–Буруу нь хаанаа байна гэж үзсэн юм бэ?

-Ханшийн
уналтаас болсон. Нөгөө талаар мэдээж сонгууль дөхөж байгаа учраас улс төрийн нөлөө байна. Сая АН хамтарсан Засгийн газ­раас гарахаа мэдэгдсэн нь бизнесменүүдийн сэт­гэхүйд нөлөөлсөн байж магадгүй. Улс төрийн тогт­воргүй байдал бий болох нь. Дагаад санхүү­гийн тогтворгүй байдал бий болох нь гэж үзээд найдвартай мөнгө хадга­лахыг зорьж ам.долла­рын ханшийг өсгөсөн байх. Уг нь монгол төгрөг доллараас илүү найд­вар­тай шүү дээ. Яагаад гэвэл Монгол Улсад экс­портын орлого маш өндөр байна.

–Одоо бүх зүйлийн бурууг АН–д тохож, улс төр хийж байгаа хэрэг үү?

-Өнөөдөр аль нэг на­мыг буруутгах гэсэн­гүй. Монголбанкинд очиж тоо баримттай
нь та­нилцсан нь үүсээд байгаа
асуу­далд санхүүгийн шалт­гаан
байна уу, үгүй юу гэдгийг тогтоох гэс­нийх.
Валютын зах ямар хэм­жээтэй байдаг юм, нийт орж ирж байгаа валют хэд байдаг юм,
зарлага нь ямар юм гэдэг нарийн тоог үзье
гэсэн.

Үнэхээр Монголбанкны зохи­цуу­лалтын буруу байна уу гэдгийг тогтоох гэсэн юм. Түүнээс биш улс төрийн зорилгоор асуудалд хан­дах байсан бол Монголбанкны үйл ажиллагаатай очиж танилцахгүй, аль нэг улс төрийн хүчнийг муугаар нь цоллож болох байлаа. Гэвч бид тийм муухай улс төр хийхгүй. Мон­голоо хөгжүүлье гэвэл бодитой үнэн зүйл ярих хэрэгтэй.

–Төгрөгийн ханш унаад, ам.дол­ларын ханш өсөөд удаж байхад Монголбанк юу хийж байсан юм бэ. Үнэхээр тэдний буруу биш үү?

-Монголбанк интервенц хийж байжээ. Гэхдээ зах зээлийг тайвш­руултал, ханатал, төгрөгийн ханш унахгүй байхаар интервенц хийх ёстой байсан юм. За ямар ч байсан энэ асуудлаар бүлэг дээр ярил­цана.

–Дэлхийн зах зээл дээр ам.дол­ларын ханш унаад, ма­найд өсөөд байгаагийн шалтгаа­ныг та юу гэж тайлбарлах вэ?

-Дэлхийн
зах зээл дээр ам.дол­ларын ханш унаад байна гэж хэлж болохгүй л дээ. Манайд үүссэн зүйл дэлхийн зах зээлтэй ямар ч уялдаагүйгээр болж байгаа байхгүй юу.

–Тэгэхээр Монголбанкны ерөн­хийлөгчид хариуцлага тоо­цох уу?

-Ямар
ч байсан бүлэгтээ асууд­лаа танилцуулаадахъя. Түүний дараа шийдэгдэх байх.

–Одоо тэгэхээр ямар зохицуу­лалт хийх хэрэгтэй вэ?

-Зах
зээлээ мэдэрч, зөв зохи­цуулалт хийх хэрэгтэй. Одоогийн байдлаар ам.долларыг авч, зарж байгаа ханш өндөр байна. Арил­жааны банк, Монголбанкны интер­венц хийж байгаа ханш өндөр байна. Үнэндээ Монголбанк “Эр­дэнэт” үйлдвэр гэх мэтийн газарт доллар худалдъя гэхээр авахгүй байсан тохиолдол их байж. Дараа нь арилжааны банкууд, “Эрдэнэт” үйлдвэр Монголбанкнаас ам.дол­лар авъя гэхээр нөөцтэй байгаа хэрнээ худалдахгүй байсан то­хиол­дол ч их гарчээ. Үүнээс бо­лоод зах зээл бужигначихлаа.

Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ

-МАНАН АНА МАНА БОЛОВ-

Хамтарсан Засгаас гарах гэнэ­тийн шийдвэрээ Ардчилсан  намын дарга Н.Алтанхуяг мэдэгдсэн нь өнгөрсөн долоо хоногийн улс тө­рийн дуулиан болов. Цочирдоод байх мэдээлэл биш л дээ. АН МАН-тай манан дундаа хөтлөлцөн төөр­сөөр сонгуульд хамтарч оролцох гээгүй л юм бол засгаас гарах л байсан. Үүнд маргааш уу, өнөө­дөр үү гэдэг цаг хугацааны л ялгаа байсан байх.  Хамтарч байгуулсан засгаас нэг нь гарах байтугай Засгийн газар унах нь хаа ч байдаг л зүйл болчихсон шүү дээ. АН МАН-тай хүнд хэцүү үед нь хамтар­сан. Одоо Засгийн газраа дангаа­раа аваад явна биз. Үүнд МАН-ынхан гайхаж цочирдсон мэт жү­жиг­лэж хаягдсан эхнэрийн дүрд тог­лоод байгаа. Өрсөлдөгч нам­тайгаа тэврэлдээд сонгуульд орно гэж мөрөөдөөгүй л бол МАН-ын ийм хуурамч гайхаш­рал, өрөв­дүүлэх тактик хол явахгүй.

Тэдний энэ өрөвдөлтэй дүр эсгэхэд нь хэвлэлийнхэн мөн ч их тус болж байна. Нөгөө л улиг бол­сон пиар нь хэвээрээ телевиз сониноор Ардын намыг дэмжигч эмээ, өвөө нараар Хамтарсан засгаас АН гарсан нь улс орон сүйрэлд хүргэх гэж байгаа юм шиг, харуусал гомдлын үг яриулсан хэвээр.  Цочирдоод ч байх зүйл юу байхав. Нэлийтэл гомдлын уг уна­гаж хэвлэлүүд араас нь салж хага­цашгүй хоёр салчихсан юм шиг “гуниглав”. Хэзээ ийм байлаа.  Ямар их нялуурч байх юм. Сонгууль дөхөж байгаа үед болдог юм болд­гоороо л боллоо. МАН өмнө нь хамтарч байхдаа тэр байтугай л ханилгаагүй загнаж байсан. Нэг шөнө хуралдаж гарын үсэг зураад сайд нар нь Засгийн газрыг унагаж байлаа. Тэр үедээ ханилж явсан нөхрөө бодсон билүү. Өөдөө хая­сан чулуу өөрийн толгой дээр унана гэж үг бий. Ардчилсан нам долдугаар сарын нэгний үйл явд­лын үеэр хүний амь эрсэдсэнд ард түмнээсээ уучлалт гуйх санал гаргасан. МАН айгаад эсэргүүцсэн. Хийсэн хэргээ хүлээн зөвшөөрсөн хэрэг болно гэж тэд айсан. Энэ л гэхэд Хамтарсан засгаас гарах хангалттай шалтгаан мөн. Аргаа бараад ардчилсан Ерөнхийлөгч төрийн өмнөөс ард түмнээсээ уучлалт гуйсан.

Одоо халамжаар бөмбөгдөх үй түмэн аянг МАН хийсээр байна. Ирэх онд хэрэгжүүлэхээр ярьж байгаа гэж далдуур сонгуулийн   амлалт өгч, баахан ээж нарыг горьдоож төсөвт суугаагүй мөнгө яриад ирлээ. АН энийг нь хэлэхээр эхчүүдээсээ мөнгө харамласан гэсэн нэр хаяг зүүж эхлэв. Нөгөө мөнгө төгрөг амлахгүй гээд байсан яасан. Ингэж хамтардаггүй л байх­гүй юу.

Гэхдээ АН-ын дарга Хамтарсан засгаас гарах шийд гаргахад до­тоо­дын хүчин зүйлс  нөлөөлсөн нь бол үнэн. Н.Алтанхуягийг яаран ийм шийд гаргахад Х.Баттулгын  Засгийн газартаа шүүмжлэлтэй хандаж,  намын даргадаа хатуу үг шидсэн нь нөлөөлсөн.  Нам дотор Хамтарсан Засгийн газар, намын даргатай холбоотой шүүмжлэл газар авч байсан учир гэнэтийн довтолгооноос урьдчилан хамгаа­лалт хийж авсан арга хэмжээ нь энэ гэж олон хүн харж байгаа.

Төдийлөн хүчтэйд тооцогд­доггүй МҮДН фракц албан ёсоор фракц гэдгээ зарлаж эхний акцаа Хамтарсан Засгаас АН-ыг гаргах тухай мэдэгдсэн нь үнэн хэрэгтээ Н.Алтанхуягийн тоглолт байсан аж. Нэг үгээр хэлбэл МоАХ буюу МоАХ-ны тэргүүн Х.Баттулгад барь­­сан “бэлэг” байж. ҮЗХ-ныхоо хурлыг зарлахгүй хойшлуулж бай­сан зэрэг нь тус хурал дээр өөрийг нь унагах үйл явц болзошгүй гэж бодсоных гэнэ. Тийм зүйл болох магадлал ч өндөр байсан. Тийм ч учраас Н.Алтанхуягийн энэ шийд­вэрийг Алтан гадас, МҮДН фракц мэдэж байсан бол МоАХ болон бусад фракцууд мэдээгүй байж. 

АН-ын зарим нь намын дар­гынхаа энэ гэнэтийн шийдвэрийг зөв гэж хүлээж авч байгаа бол зарим нь Н.Алтанхуяг өөрийгөө аврахын тулд намаа алчихлаа” гэх нь ч байна. Нэг хэсэг нь АН-д ашигтай, нөгөө хэсэг нь ашиггүй гэж байна. Аль ч тохиолдолд   МАНАН-гаас салж АНа МАНа бо­лох нь буруу биш. Улс төрийн намын дарга улс төр хийсэн нь гайхаад байх зүйл ч биш. 

АН сөрөг хүчнийхээ байр суу­рин дээр буцаж ирсэн нь сай­шаалтай. Үүнээс үүдэж сөрөг хүч­ний байр суурин дээр тоглох гэж оролдож байсан Н.Энхбаярын нам болох МАХН бүдгэрч эхэллээ. Үүгээрээ харин МАХН хэмээх шүд­ний өвчнийг нь саармагжуулж өгч байгаа нь МАН-д ашигтай болж ирж байгаа. Тэгэхээр МАН гонш­гонох хэрэггүй. Хүнд үед чинь ханилсан. МАН өөрийгөө аваад явах хэмжээнд очлоо гээд АН гар­лаа. Өөрийнхөө замыг бодлоо. Тэртэй тэргүй сонгуулийн өдөр  “АН-д  саналаа өгөөрэй” гэж МАН-ынхан гүйхгүй лавтай. АН улс төрийн шийдвэр л гаргасан.  Сөрөг хүчнийхээ үүргийг гүйцэтгэхээр л ардчилсан төрийг жинхэнэ утгаар нь байлгах гэж ийм шийдвэрт хүрлээ.

АН хэцүү байдалд МАН-ыг үлдээсэн биш харин ч хэцүү хүнд үеийг хамтдаа туулаад одоо сон­гуульд тусдаа орохоор явлаа. Гэтэл ард үлдэж байгаа МАН яав. Хам­тарсан засгаас гарах тухай АН-ын мэдэгдлийн дараа хоёр хонохгүй шатахууны үнэ нэмэв. Сонгууль дөхөж байхад энэ нь хоолойгоо хэрчиж байгаатай адил. Шатахуу­ны үнэ нэмэгдэхээр бүх юмны үнэ нэмэгдэнэ. Монгол төгрөгөө үнэ­гүйдүүлж дэлхийд цаас болж ху­вирч байгаа ам.долларын ханшийг харсаар байтал ямар ч арга хэмжээ авахгүй нэмсээр байгаа. Тэд амьд­рал мэдэхгүй гэдгээ харуулж хөхөө өвлийн хүйтнээр ард түмнээ хүнд байдалд орууллаа. Олигархиудаар толгойлуулсан нам ингэдэг юм байна.

Тэд ард түмнээ яаж хавартай золго гэсэн юм бол. Хавар гэхэд та нарын төлөө сонгууль өгөх хүн үлдэх үү. МАН-ынхан Хамтарсан Засгаас АН гарснаас бүх зүйл болсон мэт өөрсдийн алдааг бус­дад тохох гэж шатахууны үнийг хадаасан нь өөрөө ойчсон хүүхэд уйлдаггүйг сануулж байна.

Одоо Ардчилсан нам байр суурин дээрээ ирлээ. Дотоодын жижиг дайнаа
зогсоож, сонгуульд ялалт байгуулахын тулд сөрөг хү­чин шиг сөрөг хүчин байж атга­сан гар шиг сонгуульд орох хэрэгтэй
байна.

Монгол Улсын гавьяат тамирчин Бат–Очирын Сэр–Одтой ярилцлаа.

–Гавьяат тамирчин болсонд тань баяр хүргэе?

-Баярлалаа.

–Спорт сонирхогчдын хувьд таныг энэ цолыг аваасай гэж удаан хүлээсэн. Зарим хүмүүс “Сүүлийн үед төрсөн гавьяатууд дотроос жинхэнэ гавьяат нь Б.Сэр–Од боллоо” гэж байна?

-Баярлалаа.
Монголын ард түмэн намайг өдий зэрэгтэй амжилт гаргахад минь тусалсан. Та бүхний дэмжлэгээр л би ийм амжилтад хүрээд байна. Цаашид би хичээх болно оо.

–Төрөөс цол авсан хүмүүстэй тэр даруйд нь уулзах гэхээр “Амралтанд явж байна. Хотоос гарлаа. Баяраа тэм­дэг­лээд завгүй байна” хэ­мээц­гээдэг. Гэтэл та гавьяат цолоо авангуут л бэлтгэлдээ гарчих юм?

-Надад
төр, ард түмэн минь маш их хариуцлага өгч байна. Монголынхоо нэрийг марафоноор гаргахын тулд би, дасгалжуулагч­тайгаа хамт тасралтгүй хөдөлмөр­лөх хэрэгтэй байна. Олимп хаяанд ирчихлээ. Энэ том наадамд бэлт­гэхийн тулд өдөр шөнөгүй ажиллах ёстой. Дасгалжуулагч бид хоёрт олимпод яаж оролцох, өр­сөл­дөх талаар нарийн төлөвлөсөн зүйл бий. Тэр талаар энд яриад яахав. Ямар ч байсан би байнгын бэлтгэлтэй байна. “Өдрийн сонин”-д ярилц­лага өгөх гээд бэлтгэлээ түр завсар­луулчихлаа. Ярилцлагаа өгч дуус­чи­хаад шууд бэлтгэлдээ орно шүү дээ. Түүнээс биш баярлаж цэнгээд явах зав алга. Олимпийн дараа, намраас л цолны найр, цайллагаа хийх байх даа.

–Монголд марафон хөгжөөгүй ийм цаг үед таныг дэлхийд мара­фоноор эх орныхоо нэрийг гар­гаж, энэ спортыг эх орондоо хөгжих үндэс суурийг тавьж буйг спортын мэргэжилтнүүд онцолж байна лээ?

-Тийм
л дээ. Энэ спорт одоо л хөгжих зам руугаа орж байна. Монголчууд морь, бөх, сур гэсэн үндэсний спорт, бокс, жүдо, чөлөөт бөх, буудлага гэсэн хэдхэн спорт руу л хамаг анхаарлаа хандуулаад байдаг. Хэрвээ Монголын томоо­хон пүүс, компани, корпорацийн удирдлагууд хөнгөн атлетик, тэр дундаа марафоны спортод жаахан ч гэсэн анхаарал хандуулбал та бүхний итгэлийг бид алдахгүй ээ. Дэлхийд марафоноор эх орныхоо нэрийг гаргаж, монгол хүний тэсвэр хатуужлыг гайхуулна гэж хэлье. Монголын хөнгөн атлетикийн тамирч­дын эгнээнээс төрөн гарсан гурав дахь гавьяат нь би боллоо. Надаас өмнө гавьяат болсон хоёр тамирчин маань спортоос хол­доод, зодог тайлсан хойноо энэ цолыг хүртэж байсан. Харин би спортоор ид хичээллэж, амжилт гаргаж яваа насандаа гавьяат тамирчин боллоо.

–Хэрвээ Б.Сэр–Одыг олим­пийн аварга болоод ирвэл түүнд зориулж хөшөө босгоё. Морь, бөхчүүдэд харамгүй их мөнгө зарлагадаж хөшөө босгодог юм чинь дэлхийд улсаа гайхуулж буй энэ тамирчнаа хөшөөнд мөнх­лөхөд буруудах зүйлгүй гэж ярьцгаах хүмүүс бас байна шүү?

-Намайг
олимпийн аварга болоод эх орондоо ирэхэд минь Монголын ард түмэн минь үнэн сэтгэлээсээ баярлаад надад хөшөө босговол түүн шиг сайхан зүйл хаана байх вэ. Хэрвээ надад зориулж хөшөө босгоно гэвэл би шав тавихад нь очно. Тэгээд хөшөө минь хэрхэн босч буйг харах гэж өдөр бүр очиж байна. Нээлт дээр нь очно. Дараа нь өдөр бүр очиж байх болно. Бэлтгэлээ хийх болгон­доо хөшөө рүүгээ гүйгээд очно. Гадагшаа тэмцээн уралдаанд явах бүртээ очиж хөшөөндөө залбирч байх болно. Яагаад гэвэл ард түмэн минь надад зориулж, амжилтаар минь бахархаж босгох учир тэр хөшөө надад маш их урам зориг өгнө.

–Эх орныхоо нэрийг өөрийн­хөө хүч чадал тэвчээрээр гаргаж буй тамирчиндаа гавьяатын ганц тэмдэг өгснөөс ядаж гуч, дөчин сая төгрөг өгчих­сөн бол амьдрал ахуйд нь нэмэр болох байсан юм уу ч гэж санагд­сан шүү?

-Төрөөс
надад олимпийн өмнө энэ өндөр цолыг өглөө. Олимпод сайн оролцоорой гэж ташуур өгсөн хэрэг боллоо гэж бодож байгаа.

Өнөөдөр би өөрийн гэсэн гэр оронгүй л явж байна. Гадаадад тэмцээн уралдаанаар явах, бэлтгэл хийхэд мөнгө төгрөг их хэрэгтэй болдог. Би одоогоор хадам ээжийн­хээ хажуу өрөөнд эхнэр, хүүхдүү­дийнхээ хамт амьдарч байгаа шүү дээ.

–Гадаадын том марафонд түрүүлээд барианд ирэх мөчид хэн нэгэн монгол хүн таныг дэмжээд хашгирч бай­хыг хара­хад нүдний нулимс аяндаа л урсаад ирдэг болов уу гэсэн бодол төрдөг юм. Тийм тохиолд­лоосоо ярихгүй юу?

-Гадаадад
байдаг монголчуу­даас марафон гүйлтийг мэддэг хүмүүс нь ирж дэмжинэ шүү. Зарим гадаад хүмүүс бичгийн цаасан дээр Монголын төрийн далбааг зураад, миний овог нэрийг бичээд дэмждэг. Монголын марафоны нэг номерын тамирчин Сэр-Од гэдэг. Гадаад хүмүүс монголчуудын мэдээгүй зүйлийг интернэтээс олж мэдээд, Монголын ард түмний төлөөлөл болоод Монголын төрийн далбааг  бариад дэмжиж байхыг нь хара­хаар үнэхээр гоё байдаг. Маш их урам өгдөг.

Нэгэн япон өвөө, залуу, охин гурав намайг Хофү хотын мара­фонд дөрвөн жил дараалан дэмжиж байна. Би тэднийг огт танихгүй. Хофүгийн марафонд анх оролцоход минь дэмжиж л байсан. Сая арванхоёрдугаар сард түрүү­лэ­хэд минь ч дэмжсэн. Монго­лын төрийн далбааг бариад, миний нэрийг дуудаад японоор “Хичээгээ­рэй!” гэсэн бичиг бариад дэмжиц­гээ­дэг. Уралдааны замд гүйж байхдаа тэгж зогсохыг нь хардаг юм. Би барианд орсныхоо дараа тэд нартай уулзах гээд хайгаад олоо­гүй. Дараа жил энэ марафонд оролцохынхоо өмнө Японы теле­ви­зээр тэр гуравтай уулзах хүсэл­тэй байгаагаа хэлье гэж бодож байгаа. Японы телевизийнхэн ч зөвшөөрсөн. “Таныг дараа жил ирэхээр тэр гурвыг олж өгнө өө” гэсэн.

–Бээжинд бэлтгэлтэй байхад тань Ерөнхийлөгчийн зарлиг гарч гавьяат болсон. Энэ сайхан мэдээг хүлээж авсан тэр мөчийг тань сонирхъё?

-Оройн
хоолны үеэр өөрийгөө гавьяат болсноо утсаар дуулаад “Тийм үү” гэж асуусан. Нүдэнд нулимс цийлэгнээд, хоолой зангир­сан. Хажууд маань эгч, хүргэн ах, хүү минь, дасгалжуулагч, Японд сурч байсан, биеийн тамирын дээд сургуулийн төгсөх курсийн оюутан Батчимэг нар байсан. Бүгд нүдэн­дээ нулимстай, биесээ тэврээд, хоолны газарт баахан орилолд­сон.

–Ээж тань “Хүүгээ гавьяат болохыг нь мэдсэн бол “Спортоо орхи” гэж дэмий хорьдог байж дээ гэсэн шүү?

-Тэр
үед хүүхэд болгон л гүйдэг байлаа. Сургууль руугаа гүйгээд явчихдаг. Тэгээд хичээлээсээ мөн л гүйсээр ирдэг хүүхэд байсан гэж манайхан ярьдаг юм. Гуравдугаар ангид байхад аав минь Хятад руу яваад ирэхдээ надад нэг пүүз авчирч өгсөн юм. Тэр пүүзийг өмсөөд тэмцээн уралдаанд орно. Гуравдугаар ангид байхад зургаан минутын гүйлтийн тэмцээн боллоо. Би зургаан минутад хамгийн хол зайг туулаад түрүүлж билээ. Тэр үеэс л гүйх сонирхол төрсөн. Ер нь би гүйх дуртай.

1996 оны өвөл. Гүйлтээр хичээл­­лэж эхэлж байсан үе минь. Би багадаа их өвчлөмтгий байв. Жаахан даарвал ханиад хүрээд хоолой өвдөнө. Хоолой нь боочих­дог хүүхэд байсан болохоор аав, ээж, ах дүү нар маань “Өвлийн хүйтэн, зуны хар халуунд гүйж яадаг байна аа. Больж үз. Тэгж биеэ зовоогоод” гэж намайг зөндөө хориглодог байсан юм. Үнэндээ намайг спор­тоор хичээллэхийг минь манайхан дөрөв, таван жилийн турш хоригло­сон юм шүү.

Би “Түлээ оруулаад ирье” гээд гарахдаа бэлтгэлийнхээ өмд, цам­цаа аваад гарч ирнэ. Тэгээд жаа­хан байж байгаад “Нүүрс оруу­лаад ирье” гэж хэлээд пүүзээ гаргана. Сүүлд нь “Бие засчихаад ирье” гэчихээд цүнхээ аваад тэр чигээрээ бэлтгэл рүүгээ гүйчихдэг байлаа.

Тэгж явсаар биеийн тамирын сургуульд ороод, олон улсын тэм­цээнд яваад спортын мастерын болзол хангаад, Монгол Улсын аварга болсон. Ингээд ирэхээр аав ээж маань аргагүйн эрхэнд хүлээн зөвшөөрсөн дөө. Тэр үеэс л манай гэрийнхэн намайг дэмжиж эхэлсэн.

–Аав тань цэрэгжилтийн багш хүн байсан. Өглөө зургаан цагт сурагчдаа дагуулаад гүйхэд таныг цуг гүйдэг хүү­хэд байсан гэсэн байх аа. Гүйлтэд дуртай болоход аавын тань мэргэжил их нөлөөлсөн болов уу?

-(Уйлав).
Аав минь өнгөрөөд хоёрхон сар болж байна. Хүүгээ гавьяат тамирчин болохыг харж амжсангүй дээ. Тэмцээнд яваад рекордыг нь эвдээд, алт, мөнгөн медаль хүртээд ирэхэд минь гэр бүлээрээ цуглаад, ширээ тойрч суугаад хооллодогсон.

Гадагшаа тэмцээнээр явахаа­раа гэр рүүгээ байнга ярина. Олон улсын том марафонууд Монголд телевизээр гарна. Гарахгүй нь тухайн орныхоо телевизээр гара­хаар интернэтээр шууд цацдаг. Тэгэхээр манайхан интернэтээр марафоныг шууд үзэцгээдэг юм.

–Та маргааш, нөгөөдрөөс да­хиад гадагшаа явах гэж байгаа гэл үү. Хаашаа явах нь вэ?

-Эргээд
Бээжинд очоод 21 хоног бэлтгэл хийчихээд Японд очиж марафонд уралдана. Тэр нь  “Beppa-Oita”-гийн 61 дүгээр олон улсын марафон. Маш том тэмцээн. Японы алдартай марафон. Олон жил зохиогдож байгаа тэмцээн л дээ. Дэлхийн шилдэг гүйгчид ирж оролцоно. 

–Гадаадад бэлтгэл хийнэ гэдэг үр өгөөжтэй ч зардал мөнгө их шаардана. Гадаадад урт хугацааны бэлтгэл хийх эрхийг яаж олж авдаг юм бэ. Их л хөө­цөл­длөгөө шаарддаг байх даа?

-Санхүүгийн бэрхшээл байнга тулгардаг. Наад захын жишээ гэхэд л онгоцны тасалбар, виз, очоод байрлах байр, хоолны мөнгө гэхээр овоо их мөнгө хэрэгтэй болдог. Гадаадын орнуудад өртөг өндөр­тэйг хэлэх үү. Гадаадад бэлтгэл хийхэд Мон­голын хөнгөн атлети­кийн холбоо маань холбож өгдөг. Бас бид өөрс­дөө холбоо тогтоодог. Англи, Японы шилдэг марафон­чидтой сайн найзууд. Тэдэнтэйгээ байнга холбоотой байдаг. Тэд “Бид тэнд бэлтгэлд гарах гэж байна. Чи хамт гарах уу. Чи хаана явна” гэж байнга асууж сураглана. Тэгээд хамт бэлтгэл хийдэг. Одоо Бээжинд ганцаараа бэлтгэл хийнэ.

–Хэрвээ та шагнал гардуул­сан өдөр гавьяат цолоо гар­даж авсан бол Ерөнхийлөгч танд их гоё үг хэлэх байсан байх аа гэж бодогдоод байгаа юм. Ерөнхий­лөгчийн тамгын газрын дарга Д.Баттулга цолыг тань гардуулж өгсөн. Тэгэхдээ Ерөнхийлөгчийн үгийг дамжуулсан юм биш биз?

-Ерөнхийлөгчийн тамгын газ­рын дарга Д.Баттулга “Баяр хүр­гэе. Дахиад их амжилт гаргаарай. Найдаж байгаа шүү” гэж өөрийн­хөө сэтгэгдлийн үгийг л хэлсэн. Надад энэ шагналаа Ерөнхийлөг­чийнхөө гараас авсан бол сайхан байх байсан гэж бодогдсон л доо. Гэхдээ би дотроо энэ бүхнийг өөрөөр хүлээж авсан. Энэ удаа­гийн шагналыг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч маань гардуулах ёсгүй юм байна. Дараа өөр нэг шагналыг Ерөнхийлөгч минь гардуу­лах учиртай юм байна даа гэж бодсон шүү.

–Гоё тайлал байна шүү?

-Яагаад
гэхээр хүний зурсан зам, хувь тавилан гэж байдаг. Гавьяатын цолыг минь Ерөнхий­лөгч гардуулах байсан бол гардуу­лах л байсан. Гэтэл түүний оронд тамгын газрын дарга нь гардуулж өгнө гэдэг маань “Энэ удаагийн шагналыг чинь би өгье. Дараагийн чинь шагналыг Ерөнхийлөгч өгнө” гэсэн үг юм болов уу гэж их бэлгэ­шээж байгаа.

–Тантай уулзах гээд нааш ирэх­дээ таксинд суусан юм. Тантай ярилцлага хийх гэж бай­гаагаа жолоочид нь ярьтал “Өнөө “Гүйдэг” Сэр–Од уу” гээд сүрхий таньж байна лээ?

-Угаасаа
л гүйдэг болохоор хүмүүс “Чи нөгөө “Гүйдэг” мөн үү?”, марафоны Сэр-Од уу? гэцгээдэг. Хүмүүс их таньдаг юм, намайг. Монголд гүйдэг Сэр-Од, марафоны Сэр-од гэдэг бол Англид бүгд л “Зээгий” гэж дууддаг.

Гүйлтийн спорт, тэр дундаа марафон гүйлтийг дэмждэг нийт Монголын ард түмэндээ маш их баярлалаа. Танай сониноор дам­жуу­лаад Монголын хөнгөн атлети­кийн холбоо, Биеийн тамир, спор­тын газар, “Бодь” групп, Нийслэ­лийн хөдөлгөөнт эргүүлийн газар, “All star”  фитнесс клуб, Х.Баттулга сайд, хоёр ээж, ах дүү, дасгал­жуулагч буюу эхнэртээ баярлаж явдгаа хэлье. За ингээд л нэрлэх хүмүүс минь болж байх шив. Цомхон байгаа биз.

-“Б.Сэр–Одыг морьтой урал­дуу­лаад үзэх үү” гэж нийт­лэл бичсэн юм. Хэрвээ тийм шоу зохиовол та уралдах уу. Жирийн уналгын морьтой 42 км газар уралдана гэсэн үг. Таныг олим­поос ирэхээр, намар тийшээ зохион байгуул­бал…?

-(Инээв).
Болно ш дээ. Гэхдээ тухайн үедээ л шийдэх байх.

Д.ГАНСАРУУЛ

 

 

 

УИХ-ын баасан гари­гийн үдээс хойших чуул­ганаар Засгийн газрын тэргүүн агаарын бохирд­лыг бууруулахаар хий­сэн ажлынхаа талаар та­нил­цуулав. Утаатай тэм­цэж, агаарыг цэвэршүү­лэх үүрэг­тэй ажиллаж байгаа албаны бүх хүн энэ өдөр ирсэн байлаа. Харин утаа­­тай Улаан­баа­тараас сонгогдсон төрийн түшээд энэ өд­рийн чуулганд ганц нэгхэн байв. Ерөнхий сайд Улаан­­баатарын утаа за­рим бүсэд багасч байгааг дуулгав. Бүр тус­гай зуух хэрэглэдэг айлуу­дын амь­дарч байгаа гэр хороол­лын зарим гудамж утаа­гүй болсныг сүртэй гэгч нь ярилаа. Өнгөрсөн онд нийслэлийн хөрөнгө оруу­­­лалтаар 800 гаруй өрхөд шал, хана, тааз, ра­диатор, зуухны цахил­гаан халаагуур тавьсны үр дүн ч айхтар илэрч байгаа юм байх. Улаан­баатар хотын төвийн зур­гаан дүүргийн 57 мянга гаруй өрх утаагүй болох төсөлд хамрагджээ. Тиймээс хотын утааг буу­руулах ажлын үр дүн 60 хувьтай яваа гэлээ.  Сон­соход сайхан ийм тайлан тавьсны да­раа гишүүд асуул­тдаа оров. Су.Бат­болд гишүүн “Хо­тын утааг 50 хувь буу­руу­лаа­гүй ч тодорхой үр дүн гарч бай­гаа” гэх мэ­тийн магтаал асуултын аль нь болох нь бүү мэд баахан зүйл яри­лаа. Үүнд нь албаны хү­мүүс талархал, хариултын шинж­­тэй зүй­лүү­дийг хэлж нэлээд ми­нут нур­шив. Төгсгөлд нь УИХ-ын дарга Д.Дэмбэ­рэл “Аятай­­хан асуулт асуу­на гэж ая тал зассаар бай­тал ха­маг минут чинь дуус­лаа” хэ­мээ­сэн нь Су.Бат­болд гишүүний урт яриаг хяз­гаарлав.

Ч.Улаан гишүүн утааг бууруулах ажил чам­лалт­тай байгааг шүүмжлээд үүнийг өөрийнхөө эрүүл мэндээр нотлов. Хийн түлш хэрэглэхгүй бол мон­­­­гол­чууд үнс, утаа хоёроо­соо салж чадах­гүй нь гэд­гийг тэр са­нуулсан юм. Түүнтэй са­нал нэг, утаа бууруулах ажил ахиц­­гүй байна, тө­рөөс өгөөд бай­гаа мөнгө хаашаа ороод  байгаад гайхаж буйгаа Д.Ганхуяг, С.Бямбацогт нарын ги­шүүн хэлээд ав­сан. Харин Хотын орлогч дарга Да.Ганболд Улаан­баата­рын утаа 40 хувь багас­сан гэж авдаг байна шүү. Утаа нүдэнд их ха­раг­даад байгаагаас биш агаарын чанарыг нь шал­гаад үзэ­хээр хорт хий нь хамаагүй багассан гэлээ. Гэр хо­роол­лын иргэдийн түү­хий нүүрс­ний хэрэглээ 16 хувиар буурчихсан ажээ. Тэгтэл Г.Баяр­сай­хан ги­шүүн “Та нарын ярих зүй­лийг би тэртэй тэргүй цээжээр мэдэж байна. Улаанбаа­тар хо­тынхны эрүүл мэнд яаж хордож байгаа мэдээг С.Ламбаа сайдаас асуу­маар бай­на” хэмээлээ.  Л.Гүндалай гишүүн “Зас­гийн газар хийсэн юм байхгүй ард түмнийхээ эрүүл мэндээр тоглочи­хоод хөгийн юм яриад байх юм. Бүхэл бүтэн сая хүнийг утаа­гаар хордуул­чи­хаад хэ­дэн зуух л яриад байна.  “Монгол Улс мөн­гө­жөөд байна гэ­сэн. Тийм л юм бол  орон суу­цаа бариач. Улаан­баа­тараас сон­гогд­­сон дөрөвхөн ги­шүүн л энд сууж байна.  Өнөө­дөр 30 тэрбум төгрө­гөөр Үнд­сэн хууль батал­сан нөх­дүүд байр авъя гэж байна шүү дээ. Тэд­ний хэд нь байргүй бол­чих­сон  юм бэ. Үсрээд л 2-3 хүн байгаа биз. Тэгэ­хээр байр худалдан авах гэж чөмгөө дундартал ажилд зүтгэж яваа за­лууст дэмжлэг үзүүлье” гэхэд Э.Мөнх-Очир ги­шүүн эсэр­­гүүцэж, “Үндсэн хууль батлалц­сан хүмүүс байр авах нь зөв” хэмээн сөр­гөв. Тэ­рээр Засгийн газ­рын­ханд хандаж “Хэ­дүү­­лээ өнөө­дөр улс тө­рийн нэг том шийдэл хий­чих­мээр бай­на. Нийс­лэлд төсвийн мөнгөөр хүмүүст дахиж монгол гэр авч өг­мөөр­гүй байна. Гэр авч өгнө гэдэг чинь нэг зуух яндан бий боллоо гэсэн үг. 200 гэр өгнө гэдэг чинь дөрвөн гудамж бий болж, түү­нийг дагаад өр­хийн эм­­нэ­лэг, хороо ба­рих, ца­хил­гаа­наа татах гээд бөөн ажил гар­даг. Нийг­мийн асуу­дал ший­дэх гэж бай­гаа бол эсгий гэр авч өгө­хөө больё” гэж уриал­лаа. Эцэст нь Д.Дэм­бэрэл дар­­га утаа аймшигтай бай­­гааг хэ­лээд агаарын бо­­хирд­лыг бууруулах аж­лаа сайж­руу­лахыг Зас­гийн газарт үүрэг болго­сон юм.

Я.МӨНГӨН

“Хамуг Монгол хө­дөл­мөрийн төлөө” на­мын дэд дарга, УИХ–ын гишүүн Ц.Шинэбаяр­тай ярилц­лаа. Түүний хоолой чанга дуугарч чадахгүй учир шивнэх төдий ярьж байлаа.

–Сүүлийн үед хаа­гуур юу хийсэн бэ. Таны бие гайгүй юу?

-Өнгөрсөн
жил их ачаа­­­лалтай ажилласан. Миний хоолой сөөнгө яваад байсныг хүмүүс мэднэ дээ. Тэгээд шин­жил­гээ өгтөл дууны хөвч­ний хорт хавдар гэдэг онош тогтоогдсон.

–Тэгээд эмчлүүлсэн үү?

-Германд
очиж мэс засалд ороод сар гаруй хугацаанд тэнд байлаа. Ямар ч байсан хорт хавд­раа авахуулсан. Одоо хоо­лой цэвэр болсон гэж эмч нар хэлж байгаа. Тэ­гээд энд хоолой чанга­руулах эмчилгээ хийлгэж байна. Хоёр сар гаруй хуга­цаанд эмчил­гээтэй байлаа.

–Хэзээ ажилдаа орох вэ?

-Даваа
гаригт (өнөө­дөр) ажил­даа очно.

–Ажилдаа ороод юу хийх төлөвлөгөөтэй байна вэ?

-Багш
нар ажил хая­лаа гэж айгаад дахиад төсвийн тодотгол хийхээр болж байх шиг байна. Эрх баригч нам эхчүүдэд мөн­гө өгнө гээд яриад эхэл­лээ. Төсвөө баталж байх­даа үүнийгээ ярьж байхгүй яасан юм. Төсөв батлагд­чихсан хойно ийм зүйлүүд хийдэг нь ямар учиртай юм бэ. 15 хоног, сарын дараа болох гэж байгаа зүйлийг урьдчи­лаад харж, тооцоолж ча­дах­гүй байна гэдэг нь төр ямар харал­ган болсныг, эрх баригч намууд сайн боловсон хүчингүй болс­ныг ха­руулж байна. Энэ бүхнийг ярина даа.

–Таныг эзгүй хойгуур энэ төрд олон юм бол­лоо. Хамгийн сүүлийн шуугиан гэвэл АН хам­тар­сан Засгийн газраас гарахаа мэдэгдчих­лээ…

-Хамтарсан Засгийн газрыг би анхнаас нь шүүм­жилж байсан. Хоёр нам хамтарч
засаг бай­гуул­сан нь угаасаа жүжиг
шүү дээ. Анх зохиолыг нь Баабар
бичсэн юм. Най­руулагчаар нь С.Баяр ажил­лаж, өөрөө гол дүрд нь тоглосон. Тэгэхдээ тэр АН-ын дарга Н.Алтан­хуягт
нэг дүр өгсөн юм. Н.Ал­тан­хуяг нөхөр
дүр авсандаа баярлаад зо­хио­лоо
ч ун­шилгүй жүжигт шууд тог­лоод эхэлсэн байхгүй юу. Яв­саар бай­гаад жүжиг нь бүтэлгүй­тээд ирэхийн ал­дад най­руулагч С.Баяр нь өөрөө зугтаачихсан. Нэ­гэнт эхэл­сэн жүжгийг заа­вал дуусгах ёстой боло­хоор
С.Баярын оронд най­руу­лаг­чаар С.Бат­болд гэгч нөхрийг
гаргаад ирсэн.

 Тэгсэн тэр нь үзэгчид, хамтран тоглож байгаа жүжигчид рүүгээ хардаггүй, дандаа доошоо харж явдаг  нөхөр учраас зохиолтойгоо зөрчилдөөд эхэлсэн. Ингээд жам ёсоороо энэ жүжиг өнөөдөр нурж уналаа. С.Баяр анх “Нэгэн зууны дөрөв дэх уналт гэх байтал Нэгэн зууны дөрөв дэх сөрөлт” гэж хэлээд зохиолоо буруу эхэлсэн юм. Мор­дохын хазгай байсан Засгийн газарт хийсэн ажил байхгүй боло­хоор АН уснаас хуурай гарахын тулд зугтааж байна. Ердөө л энэ шүү дээ.

–АН–ыг хамтарсан Засгийн газраас гарах ёстой гэж өнөөд­рийг хүртэл шүүмжилсэн. Гарчи­хаар нь гарлаа, сонгуулийн шоу хийлээ гэж чичлэх боллоо…

-Хамтарсан
Засгийн газар юу ч хийгээгүй байна шүү дээ. Хийсэн бүтээн байгуулалт нь хаана байна аа. Төмөр зам тавина гэсэн яасан. Нэг метр ч төмөр зам алга. Газрын тосны үйлдвэр барина гээд байдаг. Үйлдвэр барих газартаа нэг метр зам тавьсангүй. Манай Дорнодод газрын тосны үйлдвэр барих шийд­вэр гаргалаа. Гэтэл дэд бүтэц нь хаана байгаа юм. Ямар ажил хийсэн гэж хэлэх гээд байна вэ. Х.Баттулга сайдын өрөөнд байдаг макетыг бүтээн байгуулалт гэж хэлэх гээд байна уу. АН хийсэн ажилгүй юм чинь аргагүйн эрхэнд сонгуулиас өмнө зугтаахаас өөр яах вэ. Бүх зүйл жам ёсоороо болж байна.

–Гэхдээ АН–ын ҮЗХ–ны шийд­вэр яаж гарахыг хүмүүс хүлээж байна л даа…

-ҮЗХ
гэдэг чинь хулгайч, луй­варч­дын бүлэглэл. АН-д олигтой юм байхгүй. Ардын нам ч ялгаагүй. Энэ хоёр нам бол хулгайч, луйварчдын бүлэглэл байхгүй юу. Нам гэж ард түмнийг хуурдаг юм. Н.Алтан­хуяг баруун, зүүнээ ялгадаг болчих­сон юм шиг ярьж байна лээ. Үгүй байхгүй юу. Тэр одоо ч мэдэхгүй. Хулгайч, луйварчдад намын тухай ойлголт байдаггүй юм.

–АН одоо сөрөг хүчин болчих­лоо шүү дээ?

-Хулгайч
нар яаж ч жүжиглэсэн ард түмэн мэддэг болчихсон. Духан дээрээ тэмдэгтэй хулгайч нарыг өнгөрсөн 20 жилд ялгаж таньдагтайгаа болчихлоо. Луй­варч­дын ухаан нь шавхагдчихсан. Юу ч сэтгэх гарц тэдэнд үлдээгүй. АН ганцаараа засгаас гарах биш. Энэ хоёр нам хоёулаа Засгийн газраас зайлах хэрэгтэй. Тэгвэл Монголын ард түмэнд ашигтай. Яаж ч жүжиглээд тэд духан дээрх хулгайчийн тэмдгээ арилгаж чадах­гүй. Шударга үнэний тухай ярих эрх энэ хоёр намд байхгүй. Салсан салаагүй ялгаагүй энэ хоёр Монго­лын ард түмний эсрэг талд байгаа.

–Та өөрөө төрөөс юу ч хул­гайлж байгаагүй юу?

-Би
хуруугаа цэврүүттэл хө­дөл­­мөрлөж байж мөнгө олсон хүн. Өөрийнхөө эрүүл мэндийг зольж байж мөнгө олсон. Надад хангалт­тай мөнгө бий. Гэхдээ энэ бол үнэ цэнэтэй мөнгө. Тийм учраас би мөнгөө хямгатай зар­цуул­даг. Харин хулгай хийж мөнгө олсон хүмүүс түүнийгээ хайр найр­гүй цацаж байна. Том том машин унаж хотын утааг нэмж байна. Би хамгийн жижиг машин унадаг. Утаа бага нэмье гэж  үздэг учраас тэр. Гэтэл утаа багасгана гэж хамгийн их  ярьдаг хүмүүсийн амьдрал улам сайжирч байна шүү дээ.

–Өнгөрсөн хугацаанд сөрөг хүчний үүрэг гүйцэтгэж байна гэж өөрсдийгөө ярьдаг байсан МАХН–д  орон зай байхгүй болчи­хож байгаа юм биш үү?

-АН-д сөрөг хүчний орон зай байхгүй. Хулгайч сөрөг хүчин гэж байдаггүй биз дээ. Одоо АН-ынхан “Бид бага идсэн. Та нар их идсэн” гэдэг л хэрүүл хийх байх. МАХН бол эрх барьж байгаа хоёр намыг шүүмжилдэг. Түүнийг нь дэмждэг. Гэхдээ явуулдаг арга барил нь манай намынхаас зөрүүтэй байдаг.

–МҮАН–тай сонгуульд эвсч орох нь тодорхой болчихсон байгаа. Магадгүй танд Н.Энх­баяр, М.Энхсайхан хоёртой хамт явдаг байж гэж бодогдохгүй байна уу?

-Өнгөрсөн
20 жилд хэн нь хул­гайч байсныг ард түмэнд ялгаж харагдуулахын тулд төрд шүүмж­лэлтэй хандаж байгаа талууд нэгдэх нь зарчмын хувьд зөв. Миний хувьд бол өөрийнхөөрөө байхыг хүсч байгаа. Ардчилсан нийгэмд хүн өөрийнхөө үзэл бо­дол, итгэл үнэмшлээрээ явах ёстой. Яагаад заавал өөр хүмүүстэй нэгдэж, бусдын дуу хоолойгоор ярьж байх ёстой гэж.

–Сонгуулийн хуулийг батла­хад та байгаагүй. Ямар хууль гарсан гэж бодож байна вэ?

-Сонгуулийн будлиан хуулиас ерөөсөө болоогүй гэдгийг би үргэлж ярьдаг. Сонгуульд оролцдог намууд хуулийг завхруулж, сон­гууль будилуулдаг байсан. Энэ удаа нөхцөл байдал ийм журмаар явахаар болчихлоо. Өнгөрсөн арванхоёрдугаар сарын 15-нд баталсан Сонгуулийн хуулийг бат­лах­даа эрх баригчид хуулиа зөрч­сөн байна лээ. Энэ хуулиар сон­гууль явуулахад сөрөг үр дагавар их гарна. 1991 оны нэгдүгээр сарын 6-нд баталсан 20 дугаар тогтоол гэж бий. Энэ тогтоолоор дамжуулж Бага хурлын гишүүд баахан мөнгө луйвардсан байдаг. Сонгуулийн хууль бол үүний хоёр­ду­гаар хувилбар болжээ. Тэгэхээр би Сонгуулийн хууль гэж нэрлэх­гүй. Энэ бол арванхоёрдугаар сарын 15-ны хууль юм. АН, МАН-ынхан хоо­рон­доо урьдчилж яриад, сонгуу­лийнхаа сурталчилгааны тараах материалаа бэлтгэсэн. Үнэндээ хуулиа олон удаа гацаа­гаад бай­сан нь ийм учиртай. “Та­най­хан амжсан уу. Манайд хоёр хүн сур­тал­чилгааныхаа материа­лыг хэв­лүүлж амжаагүй байна. Жаахан хүлээгээрэй” гэж ярилц­саар бай­гаад гурван жил болсон байхгүй юу.  Тэгээд бэлэн болон­гуутаа Сонгуу­лийн хуулиа батал­сан. Баталсны­хаа маргааш­наас нэгдүгээр сарын нэгэн хүртэл бэлт­гэсэн мате­риалаа тойргуудаа­раа тарааж эхэл­сэн шүү дээ. Хөдөө­гүүр сурталчил­гааны мате­риал айхтар тарсан байна. Зарим айлууд бүр бурхны­хаа өмнө гишүүдийн зур­гийг тавь­чих­сан байх жишээтэй. Зарим аймгийн эмэгтэйчүүдэд торго, гэ­рийн эзэнд том, эзэгтэйд нь жижиг аяга өгсөн байна. Цаг, үзэг, хамрын тамхинаас эхлээд тараагаагүй зүйл алга. Парламен­тын гаднах намууд, бие даагчдад ямар ч боломж олгохгүйгээр өөрс­дөө ингэж хуйвалдсан.

–Танд тэдний хуйвалдсан тухай баримт байгаа юм уу?

-Хэнд
ч ойлгомжтой шүү дээ. 50 хуудастай сэтгүүлийг хууль баталс­ны маргааш бэлтгээд хэвлэж чадах уу. Хууль баталсны маргааш мате­риалаа тарааж бай­на гэдэг бол урьдаас бэлтгэснийх биз дээ.

–Танай намынхан сурталчил­гаа­ны материал тарааж амжсан­гүй юу?

-Манай
нам тийм хууль бус зүйл угаасаа хийхгүй. Бид хуулийн дагуу явж байгаа. Хуульд нийцсэн сур­тал­чилгаа хийнэ. Амьдрал хуулиас баян учраас гарц байгаа. 

–Танай нам сонгуульд. 76 нэр дэвшигчээ босгож чадсан уу?

-Дэвшүүлнэ.
Монголын ард түмнээс шударга хүн олоход тийм хэцүү биш шүү дээ. Хоёр нам шилдэг хулгайч нараараа 76-г бүрдүүлэхэд л хэцүү байж магадгүй.

–Та өөрөө аль тойрогт нэр дэвших вэ?

-Товлоогүй
байгаа. Үүнээс илүү чухал зүйлүүд их байна. Улаан­баа­тарын утааг харахаар Монго­лын хамгийн хүнд хэцүү нөхцөлтэй газар нь хот болж таараад байна. Нийслэлд үүссэн энэ гамшгийн эсрэг дорвитой зүйл хийж чадахгүй байна. Үүнийг шүүмжилмээр байна.

–Зарим нам олны танил хү­мүү­сийг намаасаа нэр дэвшүү­лэх арга хэрэглэж байгаа юм шиг байна лээ…

-Арга
ядсан хэрэг дээ. Тийм зүйл хийхгүй.

–Парламентын гадна байгаа намуудад УИХ–д орж ирэх үүд хаалгыг энэ хууль нээгээд өгчих­сөн гэх. Чухам танай намд тэгж санагдаж байна уу?

-Манай
улсад хууль гарсан ч бие­лүүл­дэг биш дээ. Хуулиа зөрч­сөн нь УИХ-д ордог тэр зарчмаа­раа ирэх сонгууль явах болов уу. 20 жил луйвар­чин хийчихсэн эрх баригчид сонгуулиар өөрчлөгдөнө гэдэгт итгэхгүй байна. 

–Танай нам сонгуульд ямар тактиктай оролцох гэж байгаа юм бэ?

-Одоо
манай нам 2000 гаруй гишүүнтэй. Гишүүнчлэлийг нэмэх гэж бусад нам шиг зүтгэхгүй. Хам­гийн гол нь Монголоо гэсэн сэтгэл­тэй, мэдлэгтэй хүмүүс манай намаас нэр дэвшиж болно. Заавал манай намын гишүүн байх алба­гүй. Өөр намтай эвсэх нэгдэх бодол одоо­гоор алга. Одоогоор Сонгуу­лийн хууль зөрч­сөн сурталчилгаа хийхээсээ илүү хулгайч, луйварч­дын аргыг хааж, хууль биелүүлэх талаар гишүүддээ сургалт явуулж байна. Шударга ёсны талаарх ойлголтыг зөв болго­хын төлөө бид ажиллаж байна. “Хамуг Монгол” гэдэг сонин гаргаад явж байна. Энэ бол сонгуулийн сонин биш.

–Ерөнхийлөгч асан Н.Энх­баяр, Хууль зүйн сайд Ц.Ням­дорж хоёрын маргаан одоо бол­тол үргэлжилсээр байна л даа. Энэ талаар та юу хэлэх вэ?

-Дуулиан
шуугиан тарьж ард түмний өмнө жүжиг тоглож байгаа болохоос биш асуудал шийдэхийн төлөө яваагүй. Манай төрд асуудал шийдэх хүн байхгүй. Ц.Нямдорж чаддаг юм бол Н.Энхбаярын асууд­­лыг шийд л дээ. Би басч байна. Чадахгүй шүү дээ. Д.Сандаг-Очир нь хаана байна. Ц.Элбэгдорж Ерөнхийлөгч юу хийж байгаа юм. Манай Ерөнхийлөгч ажлаа хиймээр байна. Шоу хийхээ болих хэрэгтэй. Төрийн нэрийн өмнөөс уучлал гуйлаа ч гэх шиг. Таван хүн буудаж алчихаад уучлаарай гээд болоо юу. Ирэх сонгуулиар дахиад хүн үхвэл яах юм. Уучлал гуйгаад л өнгөрөх үү. Энэ таван хүнээр лимит тогтоож байгаа юм уу, хаашаа юм. Найлахын уурхайд төрийн буруу­гаас болж 17 хүн нас барсан. Яагаад уучлалт гуйхгүй байгаа юм. Таван толгойн зам дээр арав гаруй хүн нас барсан. Яагаад уучлалт гуйх­гүй байгаа юм бэ. Сонгууль дөхөхөөр ингэж алиа­ла­хаа болих хэрэгтэй. Зурагдсан пянз шиг дан­даа худлаа ярьж явахаа болиоч ээ.

Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ

“Дэлхийн монгол­чуу­дын чуул­ган” олон улсын төрийн бус бай­гууллагын ерөнхий на­рийн бичгийн дарга, Мон­голын Энх­тайван, найрамдлын холбооны ерөнхийлөгч, Элчин сайд Д.Цахил­гаантай ярилцлаа.

–Дэлхийн монгол­чуу­дын чуул­ганаас дэл­хий дээрх монгол угсаа гарвалтай иргэ­дээ уулзуу­лах ажлыг зохион байгуулдаг.  Энэ тухай яриагаа эхлэх үү?

-Харь
оронд байгаа монгол­чуудтайгаа соё­лын болон хүмүүн­лэгийн хамтын ажиллагаатай байж, монгол хэлээ хам­гаалж хадгалахад тэдний оролцоог бий болгон, эх оронтойгоо холбоо ха­рилцаатай байх нөхцө­лийг бүр­дүү­лэх нь манай Гадаад бодлогын үзэл баримтлалд бий. Тий­мээс даяаршсан энэ нийгэмд олон нийтийн байгуул­лагын шугамаар юу хийж болох тэр бүхнийг явуу­лах нь зүйн хэрэг.

Хүннү үүсэл гарвал­тай, түүхэн монгол язгуу­рынхантай харил­цаа­гаа бататгах зорилгоор Дэл­хийн монголчуудын чуул­ган хэмээх тө­рийн бус байгууллагыг 2006 онд байгуулсан юм. Их Мон­гол Улс байгуулсны 800 жилийн ой болж байлаа. Тэр жил анхны чуулганаа Улаанбаатар хотод хийж,  дэлхийн 20 гаруй орноос монгол угсаа гарвалтай хүмүүсээс гадна гадаа­дад ажиллаж, амьдарч байгаа одоо цагийн мон­голчуудын төлөө­лөл ирж байв. Бараг монгол хү­нээс илүү Монголыг мэд­дэг гадаад хүмүүс ч ирсэн.  Хуучин цагт Мон­голын төлөө дайтаж явсан баат­рууд ч оролцож байлаа. Бид эртний нийслэл Хар­хорин хотдоо очиж  Мон­гол угсаатны түүх соёлыг суд­лах үйлст нэгдэж, эв эеийг эрхэм­лэн, монгол­чуудын чуулганд оролц­сон улс орнуудыг төрийн хэмжээ­ний харилцаатай болгоё гэсэн тунхаг бичгээ гаргаж байв.

Түүнээс
хойш таван удаа чуул­ган хийлээ. 2007 онд Халимагт чуул­сан. Монголын соёлын өдрүүд зохиолоо. Хали­магт хийсний учир хол­богдол ойлгомжтой.
Ха­ли­магууд өөрсдийгөө бид­­ний тасарсан яс, үсэрсэн цус гэцгээдэг юм. 2008 онд
Австрид чуул­сан. Авст­ри бол Европын төв.
Европт манай орчин ца­гийн монголчууд ихээр суурьшин амьдарч бай­гаа. Монголчууд
маань амь­дарч байгаа газар бүртээ
гайгүй нэр хүндтэй, сэр­гэлэн цовоо, аятай таатай
байдаг юм билээ.

Чуул­ганд хүрээд ирэхээ­рээ дуутай хууртай гэж жиг­тэй­хэн. Харин уржнан Буриа­дад өргөн дэлгэр уулзалт хийсэн дээ. Ц.Элбэг­дорж Ерөн­хийлөгч очиж оролцсон болохоор манай чуул­ганы хүрээ улам өргөжсөн. Ингээд өнгөрсөн наймдугаар сард Улаан­баатар хотноо Дэл­хийн монголчуу­дын чуулга­наа зохион байгууллаа. Мөн манай Ерөнхийлөгч оролцож өргөн дэлгэр уулзалт болсон. Бид  Зүүн хойд Азийн энхтай­ван ба Монгол Улс хэмээх олон улсын хурал зөвлөгөөн хийлээ. Өнгөрсөн тавдугаар сард гэхэд  Шведэд том зөвлө­гөөн явуулав. Шведэд байгуу­лагдаад хоёр жил гаруй болж байгаа манай Элчин сайдын яам их тус болсон доо. Харин саяхан орчин үеийн дипло­мат алба үүссэ­ний 100 жилийн ойд зориулж монгол туургатны шатрын тэмцээн зохиолоо. Монгол туургат­нууд маань ирж оролцсон өргөн дэлгэр сайхан тэмцээн болсон. Ирэх аравдугаар сарын эхээр Турк улсад Дэл­хийн монголчуудын чуул­ганы дараагийн хуралдааныг хий­хээр төлөвлөчихсөн байгаа. Туркчууд өөрсдийгөө хүннү гарвал­тан гэж тодоос тод хэлдэг ард түмэн. Тэгээд ч туркуудын дээд өвөг нь одоо­гийн манай Монгол нутагт амьдарч байсан нь үнэн билээ. Тэдний түүх дурсгалын хамгийн олон зүйлс манайд хадгалагдаж байдаг юм. Дур­даад байвал ийм л ажлууд байна даа. 

–Тэгэхээр сая Монгол Улс тусгаар тогтнолоо зар­ласны 100 жилийн ойн өдөр Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж хэлсэн үгэндээ дэлхийд тархсан монгол угсаа гар­валтай иргэдээ эх орондоо урилаа. Энэ талаар та ямар бодолтой байгаа вэ?

-Олзуурхан
дэмжиж бай­гаа. Ерөнхийлөгчийн үгийг анхаараад бодлого болгоо­сой. Үнэндээ энэ асуудлаар бид үе, үе дуугарч, сануулах нь хангалтгүй явж ирсэн юм. Монгол Улс дэлхийн ардчил­лын хамтын нийгэмлэгийг даргалаад явж байгаа үедээ ингэж хэлсэн нь зөв. Ингэж хэллээ гээд өнөө мар­гааш­гүй гаднаас баахан хүн хамж авчрах гээд байгаа юм биш. Монгол Улс ийм нээлттэй, энхтайванч бодлого явуулдаг орны хувьд энэ үг  яагаад ч буруудахгүй. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч “ингэж хэллээ” гээд юу юугүй наашаа мор­доод давхих хүн ч байхгүй шүү дээ. Ерөнхийлөгчийн хэлсэн үг бол Монголын ирээдүйн тухай асуудал мөн. Монгол­чуудыг цөөхөн гэж эртнээс ярьдаг байсан. 1921 оны хувьсгалаас өмнө Монголыг үхэж, мөхөх тухай их бичдэг байлаа. Гэвч бид үхэж мөхөө­гүй, улам дээшилж л явна. Дэлхий дээрх хамгийн эрүүл, боловсролтой үндэстний нэг шүү дээ, бид. Сүүлийн үед хэвлэл мэдээллийн хэрэгс­лүүд энэ асуудлаар өргөн цар хүрээтэй дуугардаг болсон нь сайшаалтай. Тэр дундаа танай сонин энэ сэд­вийг авч явдагт их талар­халтай бай­даг. Засгийн газ­рын Хэрэг эрхлэх газрын харьяанд гадаа­­дад байгаа монголчууд­тай ажиллах алба байгуул­сан. Эдний хариуц­сан ажлыг Монгол үндэстний хэм­жээ­ний бодлого болгоход сая Ерөн­хийлөгчийн хэлсэн үг чухал чиглэл, дэмжлэг болно гэж бодож байна.

Ер нь зөвхөн элэг нэгтнүү­дээ гэлтгүй гадаадад байгаа одоо цагийн монголчуудаа эргүүлж авч­рах цаг болсон. Өндөр хөгжилтэй оронд эрдэм ном сураад нарийн мэргэжил эзэмшээд сайн сай­хан яваа залуус эх орондоо эргэж ирээд сурсан мэдсэнээ ажил бол­гох нь улс орны хөгжилд түлхэцтэй. Ийм бай­гаа­сай гэж үргэлж хүсч, энэ талын ажлыг хөөцөлдөж яв­даг хүн дээ. Үнэндээ сүүлийн хэдэн жил манай улс иргэдээ гадагш нь явуу­лах бодлого баримталсан гэхэд хилс­дэх­гүй. УИХ-ын гишүүн болох гэж байгаа нөхөр тойрогтоо очоод “Та нарыг гадагшаа гаргана” гэж яриад явдаг болсон. Тэр нь сонгогч­дод таалагдахыг нь яана.  Хэдэн халтар цаасны төлөө хар ажлын хүч болгож иргэдээ гадагшаа гаргах биш, хөгжил­тэй оронд өндөр боловс­рол, мэдлэгтэй боловсон хүчин бэлтгэж, тэднийхээ хүч чад­лыг эргээд улс орондоо шин­гээдэг байх тэр бодлогыг барих нь зөв шүү дээ.

–Дэлхий дээр бидэнтэй үндэс язгуур, угсаа гарвал нэгтэй мон­гол­чууд хичнээн бий гэдэг билээ?

-Дэлхийн
монголчуудын чуулга­ныг дэмжиж байнга оролцдог 20 гаруй орон бий. Чуулганд ирж чаддаггүй ч оролцох хүсэлтэй хүн их бай­гаа. Тухайлбал, Якут буюу саха үндэстнүүд. Өөрсдийгөө мон­гол гэж үзээд байхад нь бид “биш” гэж болохгүй. Якутууд өдгөө  Чингэс хааны тухай кино хийлээ. Дуурь бүтээчихлээ. Саха гэдэг нь  зах гэсэн монгол үг гэнэ лээ. Яахав тэд биднээс өөр газар амьдарч, бус­дын шашин шүтээ биз. Түүнээс биш би­дэн­тэй гарвал нэг хүмүүс. Өмнөд Солонгост нэг бай­гуул­лага бий. Нэрийг нь ор­чуул­бал Хөх толбот монгол­чууд гэдэг юм. Өөрс­дийгөө хөх толботой монгол гэж үзэж байгаа хүмүүсийг бид биш гэлтэй биш.

Ер нь бол эрдэмтдийн генийн судалгаагаар дэлхий дээр байгаа бүх хүний 70 хувь нь ямар нэгэн хэмжээгээр монгол ген тээж явдаг гэдэг юм билээ. Түүнээс хөх толбо­той төрдөг нь арай бага юм уу даа. Манай Батсуурь докто­рын бичсэн зүйлүүдэд сонир­холтой юм их байдаг юм. Ингээд монгол угсаа гарвалт­нуудын нийт тоог нь гарга­вал арван саяд хүрч байгаа. Даяар­­шиж байгаа өнөөгийн нийгэмд бид дэлхий ертөн­цийн хүмүүст “Та заавал мон­гол цустай байх ёстой” гэсэн хязгаарлалт тавиад хэрэггүй юм шиг бодогддог. Монголын төлөө үнэн сэтгэлээсээ ажил­лаж чадах гадаад хүн байхыг үгүйсгэхгүй. Яагаад тэднийг Мон­гол­доо урьж ажиллуулж болохгүй гэж. АНУ-ыг хар л даа.

–Цагаачид суурьшсан гэдэг  биз дээ…

-Шинжлэх
ухаан, техник техно­логийн хөгжлөөрөө дэл­хийд тэргүүл­сэн том гүрэн шүү дээ. Гэтэл америк үндэстэн гэж байдаг юм уу. АНУ анх үүсэх­дээ цагаачдын төв байсан гэдэг. Дэлхийн бүх орноос тэнд хүмүүс цуглаж амьдар­сан. Тэгтэл одоо ямар хүчир­хэг гүрэн болсныг хар даа. Иргэншил бий болгоод өөрс­дийгөө америк гэж нэрлэхдээ бахархдаг тийм агуу улс болж чадсан байна. Ингэж хөгж­сөний нууц нь цугласан олон үндэстнээ генийнх нь хувьд ялга­вар­лаж, хажиглахгүйгээр хамтдаа зүтгэсэнд байдаг болов уу гэж би боддог. АНУ дэлхийн хоёрдугаар дайны дараа их хөгжлийн замдаа орсон байдаг. Дэлхийгээс хамгийн ухаантай хүмүүсийг цуглуулсан байхгүй юу. Нэр­тэй эрдэмтдийг нутагтаа урьж авчраад ажиллах лаборато­рийг нь байгуулж, авч үзээгүй цалинг нь өгөхөөр тэр хүмүүс ихийг бүтээнэ биз дээ. Ингэж тэр хүмүүсийн хүчийг улс орондоо ашиглаж өдий дай­ны болсон хэрэг. Хоёрдугаар дайны дараа Япон, Солонго­сын эдийн засаг унаж, ямар хэцүү байв. Тэр үед хүмүүсээ гадагшаа хаашаа л явмаар байна яв гээд байсан.  Япон, солонгосчууд өндөр хөгжил­тэй орны өрсөлдөөнтэй ний­гэмд хүн яаж амьдарч, юу сурдгийг мэ­дэж аваад эх орон­­доо буцаж ирэн Азийн бар орнуудыг бий болгосон юм шүү дээ. Тэр бодлогыг одоо манай улс явуулах хэрэг­тэй. Мон­гол хүн өөрөө аливаад дасан зохи­цохдоо амархан. Энэ бол нүүдэл­чин түмний гол чанар. Тэгэхээр гаднын сайн ухаан, сайн техно­логид монгол хүний оюуны хүчийг суул­гаж, өгөх нь чухал байна. Монголд  мундаг цөмийн физикч хэрэгтэй юу гэвэл хэрэгтэй.  Тэгэхээр Мон­голын ард түмний төлөө мэд­лэг оюунаа зориулъя гэсэн гаднын хүн байвал бид яагаад цаашаа гэх юм. Тийм хүмүү­сийг Монголдоо урих хэрэг­тэй. Түүний тулд амьд­рах ахуйг нь бүрдүүлэх учир­тай. Эрх зүйн орч­ныг нь бүр­дүү­лэх хэрэгтэй. Бид ардчи­лалд ямар хурдан дасч, яаж даяаршиж байгааг харж бай­гаа биз дээ. Үүн­тэй адилхан элэг нэгтнүүдтэйгээ ээнэгшин дасах учиртай. Ийм нөхцөл бололцоог Монголд бий болгох ёстой.

–Элэг нэгт монголчуудаа энд ирээд амьдаръя гэвэл  хүлээж авах нөхцөл, бо­ломж өнөөдөр хэр юм бол?

-Өнөө
маргаашгүй гэвэл мэ­дээж нөхцөл боломж тааруу шүү дээ. Төрийн өөрийн эрмэлзлэл байгаа цагт болохгүй юм байхгүй. Монгол Улсад аль чиглэл, салбарт ямар мэдлэг, чад­вар­тай хүн хэрэг­тэй байгаагаа нарийн тодорхой хэлээд өгчих юм бол гадаадад бай­гаа монголчууд наашаа ирэх шийдвэрээ гаргахад тустай байх болов уу. Хамгийн гол нь ахуй бий болгож байж энэ асуудлыг хийж чадна даа. Монголд урьж байгаа хүмүү­сийнхээ амьдрах, ажиллах нөхцөлийг нь бүрдүүлэх ёс­той. Тэгэхгүй бол хоосон уриалга боло­хоос цаашгүй.

–Ахуйг нь бүрдүүлэхийн тулд юу хийх хэрэгтэй юм бол?

-Хоёр
чиг бодогдоод бай­на. Төрийн үүрэг бол тэдний амьдрах эрх зүйн орчныг нь сайн бүрдүү­лэх. Ажиллах зүг чигээ олоод зүгширчихсэн хувийн хэвшлийнхэн Монго­лоо гээд зориод ирэх тэр хүмүүсийн хүсэл зоригийг нь орги­луулж, аятай таатай амьдрах нөх­цөл, цалин хөлс амлавал мэдлэг, чадвартайнх нь хүчийг Монгол Улс авч чадна. Манай улс  өөрийнхөө чадал хэмжээгээр энэ бодло­гыг явуулах ёстой. Хөнжлийн­хөө хэ­рээр хөлөө жий гэсэн үг байдаг. Хөнжлийг нь бэлт­гэж, гэрийг нь байгуулчихаад авчрах хэрэгтэй.

–Бид олуулаа болбол Монгол Улс хүчирхэгжинэ биз дээ?

-Бид
олуулаа болох ёстой.  Ерөнхийлөгч ч тэгж хэлсэн байна лээ. Үйлдвэрлэх эле­мен­­тийн гол хүчин зүйл нь хүн гэсэн эрдэмтдийн томъёол­лыг өнөөдөр хэн ч эвдэж чадаагүй байна шүү дээ. Олны хүч ямар байдгийг бид мэднэ. Олуулаа болно гэдэг улс оронд үнэхээр хэрэг­тэй. Хятадад олон жил  бол­сон хүний хувьд үүнийг сайн мэ­дэр­сэн. Хүмүүсийг зохион байгуу­лаад ажиллах нөх­цөлийг нь бүр­дүүлээд өгвөл юуг ч хийж чаддаг юм. Мон­голыг гурван сая болгож болох­­гүй, тэгвэл дийлдэхээ байна гэж ярьдаг тухай хошиг­­нол бий. Гурав битгий хэл бид тав, арван саяулаа болох хэрэгтэй. Үүний төлөө төрийн дотоод нэгдсэн бод­лого чухал юм. 

–Дэлхийн монголчуу­дын чуул­ганд оролцдог элэг нэгт­нүүд­тэйгээ уул­заж байхад  Мон­гол­доо харья гэсэн хүсэлтээ илэр­хийлдэг үү.  Хэр их байдаг вэ?

-Байдаг
юм шүү. Монгол­доо очвол зөвшөөрөх болов уу гэж асуудаг л юм. Бид нэрэлхүү юм хойно Монго­лын­хоо одоогийн нөхцөл байдлыг сайжруулсхийгээд хэлнэ ээ. Давхар иргэншлийн асуу­дал хэцүү шүү дээ. Одоохондоо бид цөөдөөд байгаа учраас энэ асуудлыг хамаагүй задгай тавьж болохгүй байх.  Түүнээс биш олон хүн амтай улсад бол иргэд нь давхар иргэншилтэй болох, нэг улсаас нөгөө улс руу шилжих зэрэг нь далайд дусал нэмэр төдий асуудал байдаг болов уу. 

Дэлхийн монголчуудтай уул­заад явахад сонин содон сайхан зүйлүүд их болно оо. Тэд  “Ах дүү та нар минь байна гэдэг сайхан. Та нар минь байхгүй бол бид хаачих билээ” гэсэн утгатай дуу их дуулдаг юм. Тэгэхнээ тэр дуу биднийг хэл­сэн юм билээ. Монгол Улсаа хэл­сэн юм билээ. Элгэн Монгол минь тав тасрахад голомтоо сахиж үлд­сэн нь бид юм шүү дээ. Хүннү гүрнийхээ голомтыг сахиж үлдсэн бид дэлхийгээр тархсан монгол угсаатнуу­дынхаа өмнө их үүрэгтэй. Бид л олигтой явбал тэдний минь  сэтгэл наашаа гэнэ. Бид сай­хан байвал тэд эх нутаг руугаа зүтгэнэ. Хүний нутагт зовбол тосоод авах өлгий нутаг бай­гаа гэж сэтгэл өег байцгааг. Хатуугаар хэлбэл харийн тэр оронд тасран амьдарч бай­гаа монгол угсаатнууд тухайн улсын­хаа харьяат л боло­хоос биш ха­луун тогоон дот­роо хэн ч бишид тооцогдож, айлын тогоо харж суугаа хү­мүүс шүү дээ. Тиймээс голом­тоо сахисан бидний мон­голчууд улсаа хөгжүүлж, сай­хан амьдарч тэднийгээ ха­луун элгэн нутагтаа ирэх нөхцөлийг бүрдүү­лэх ёстой.  Даанч өнөөдрийн байд­лаар хүн болгоныг аваад ирэх чадал Монгол Улсад алга. Эдийн засаг сайжирч, улс хөгжөөд ирэ­хийн цагт аажим­даа энэ бүхэн биеллээ олох биз ээ. Нийгмийн сэтгэлзүй, ухамсрын түвшин ч түүнийгээ дагаад даяаршина.

–Хэдийгээр элэг нэг ч  харийн оронд байсан тэдэнд хүнийрхүү хандаж магадгүй байх,  манайхан…

-Харийн
орноос элэг нэгт­нүүдээ авчирчихаад ад үзээд байвал яах юм. Тэгвэл хэн бидэн рүү ирэх юм. Өөрс­дийгөө тэнгэрээс заяатай гээд ирсэн хүмүүсээр хар ажил хийлгэх гэж чичээд байвал хэн ирэх юм. Үнэндээ бидэнд тэднийг хүлээж авах сэтгэл зүйн бэлтгэл одоо байгаа юу гэдгээ бодох ёстой. Манайх шиг цөөн ард түмэнд жалгар­хаг үзэл нэлээд газар авсан шүү дээ. Багаар ажиллах гэдэг сайхан нэрийн дор нутаг ус, танил талаа тойруу­лан булагнадаг муу зуршил­ бий.  Өвөг дээдсийн нутгаа зориод ирсэн үүсэл гарвал нэг хүмүүсээ өөрсдийнхөө багт оруулж, нэг үндэстэн шиг хүчирхэг болох хэрэгтэй. 

–Ерөнхийлөгч ийм эрсд­лүү­­дийг тал талаас нь бо­дож хэлсэн байх л даа…

-Ерөнхийлөгч хэтийн чиг ханд­лагаа харж хэлсэн байх. Харь оронд байгаа элэг нэгт­нүүдээ авъя гэхээр нөгөө айл юу гэж хандахыг бас бодох хэрэгтэй. Хол явахын хэрэггүй хоёр хөршөөсөө эхлээд бо­доод үз. Өвөрмонголчуу­дыг манайд ирээд амьдар гэвэл Хятад улс юу гэх бол. Буриад, халимаг, тувагаа авна гэвэл  ОХУ юу гэж хэлэх үү. Тэгэхээр зөвшилцсөний үндсэн дээр хийдэг зүйл шүү дээ, энэ.

–Ийм жишээ дэлхийд нэлээд бий байх аа?

-Казахстан
байна. Казах үндэст­нээ улсын хүн амын­хаа 50 хувьд хүргэнэ гэсэн зорилт тавиад дэл­хийн 16 оронтой гэрээ хэлэлцээр хийж, тэнд байгаа казахуудаа татаж авсан байдаг. Ийм жур­маар манай улстай гэрээ хэлцэл хийж, Монголд байсан 140 гаруй мянган казах түм­ний тал нь Казахстан руу нүүсэн шүү дээ. Манай улс зөвшөөрсөн учраас тэд явсан. Түүнээс биш  Назарбаев Ерөн­хийлөгч “хүрээд ир” гэж хэлсний зоргоор яваад хамаг юмаа ачаад яваад өгсөн юм биш шүү дээ. Би Казахстанд Мон­го­лоос очсон казахууд­тай уулзсан. Сайн сайхан амьдарч байгаа нь ч бий. Зарим нь тэндээ идээшиж дасахгүй, ажил төрөл нь бүтэмж­­гүй, авч байгаа цалин хөлс амьдралд нь хүрэл­цэхгүй гэх зэр­гийн зовлон бэрхшээлтэй явдаг л юм. Одоо ч Монголын иргэншлээс гараагүй тэгсэн хэрнээ Казахс­танд нүүгээд оччихсон, тэндхийн иргэн болж чадаа­гүй хүн олон байгаа. Ийм эрсдэлтэй зүйлүүд гарна аа. Диваажингийн оронд очих гэж байгаа мэт Монголоос нүүхдээ хамаг эд хөрөнгө, малаа худалдаж хэдэн бор цаас болгоод явчихсан. Очоод амьдрал нь өөдлөхгүй боло­хоор буцаад Монгол руугаа явъя гээд сууж байгаа казах иргэн зөндөө. Гэр орон­гүй, эд хөрөнгөгүй хү­мүүс энд ирээд хаана шингэх юм. Гэх мэтчилэнгийн амар­гүй зүйлүүд нэлээд гардаг юм билээ.  Монгол руугаа буцъя гээд байгаа хүмүүсийг яах вэ гэж Казахстаны талаас  асууж байгаа. Та нар авсан юм чинь тэндээ аль болох нааштай­гаар шийд гэдэг юм уу ийм яриа хэлэлцээр манай хоёр улсын дунд яваад л байгаа шүү дээ.

–Казахстанаас өөр ямар жишээ байна вэ?

-Ардчилал
зах зээлд шилж­сэн Европ, зүүн Евро­пын ихэнх орнуу­дад ийм жишээ бий. Орос улс ийм бодлого явуулж байсан. Хятад улс тав дахь цуваа гэж нэртэй ийм бодлого явуулдаг байлаа.  Орос улс гэхэд Русс­кий мир хэмээх олон улсын чанартай байгууллага үүс­гээд түүнийг Ерөнхийлөгч нь ивээл­дээ авсан байдаг. Тэд гадаад улсад амьдарч байгаа оросуудад хэл, соёл, зан заншлыг нь мартуу­лахгүйн тулд олон арга хэмжээ явуул­даг юм билээ. Тухайн улсад нь Үнэн алдартны шашны сүмээ байгуулж шашин шүт­лэ­гээ дэлгэ­рүүлдэг. Үүний үр дүнд гадаадад амьдарч бай­гаа орос гаралтай хүмүүсийн­хээ шилдгийг эх орондоо урьж, эргүүлэн татаж улс орныхоо хөгжилд хувь нэм­рийг нь оруулж байна.

–Эцэст нь танаас хүү­гийн тань талаар асуухгүй өнгөрч болохгүй нь?

-Хүү
сайн байгаа. Хоног хугацаагаа боломжоор нь багасгаад л сууж байгаа. Тэндээ олон буянтай ажил хийж бай­гаа. Түүнийг нь үнэлж хоног хугацаанд нь оруулж тооцдог юм байна. Би аливаа зүйлийн сайнд итгэдэг учраас удахгүй бүх зүйл сайхан болно гэж бодож байгаа. Тэнд түмний хүүхдэд англи хэл зааж байгаа. Гар ажил­ла­гаатай байсан талхны цехийг нь сайжруулах жишээ­ний олон тустай ажил хийдэг. Үүнээс өөр зүйл яримааргүй байна.  Хүү минь нь ном гар­гах байх. Энэ талаар ихийг ярих цаг ирэх биз ээ.

Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ

 

           

Парламентын засаглалт Мон­го­лын хувьд энэ он маш чухал жил. Төрийн
эрх барих дээд байгуул­лагаа бүрдүүлэгчдийг бид зургаан сарын дараа сонгоно. Ажил
ураг­шуулж, асуудал шийднэ гэж нэгд­сэн барууны чигт АН, зүүний чигт МАН эрхбиш
улс төрийн намуудын чиг баримжаагаа дагаж, голынхоо наана цаана сонгуулийн өмнө
гарч таарах болов уу. Хамтарснаа хадгалсаар арай ч сонгуульд орох­гүй байлгүй. 

Уг нь энэ хоёр нам үзэл баримт­лалын хувьд эрс өөр. Нэг нь нийг­мийн
амьдралд төрийн оролцоо бага байхыг илүүд үзэж, татварыг бага байлгахын төлөө зүтгэдэг.
Барууны чигтэй. Нөгөө нь зүүний чигийн буюу татвар хураамжийг өндөр тогтоож, халамжийн
бодло­гыг шүтдэг. Одоогийн МАН олон арван жилийн турш МАХН нэрийн дор зүүний чигийн
үзэл баримтлал, тэр дундаа хэт зүүнийх болох коммунист чиг баримжаагаар зам­наж
ирсэн угшилтай. Сүүлийн жилүүдэд ардчилсан социалист үзэл баримтлалыг сонгон авч,
бодлого хөтөлбөрөө явуулж бай­гаа. Харин АН бол барууны үзэлтэй МҮАН, зүүний үзэлтэй
МСДН-ын нэгдлээс үүсч бойжсон.  Гэхдээ МСДН-ын
гишүүнчлэлтэй байсан Соц-Интерний гишүүнчлэлээс татгалзаж, барууны намуудын нэгдэн
ордог Дэлхийн ардчилсан холбоонд элссэнээрээ улс төрийн замналаа нэг мөр тодорхойлсон
гэж болно.
Ийм хоёр нам нэгдэж, сүүлийн дөрвөн жил төр барихдаа янз янзын
ааш аяг, өнгө төрх дагуулав. Эрхбиш зарчмын өөр, өөр үзэл санаатайн хувьд сонгуулийн
өмнө учир начраа ялгаж, салгаж зам замаа хөөх байлгүй гэж найдна. Эс бөгөөс энэ
хоёр намын аль нэг нь татан буугдаж, нөгөөдөө нэгдэхэд болно гэсэн яриа гарахад
хүргэнэ.
 Монголын сонгууль бүрийн
өмнө ардчиллын чигийн намууд нэгдэж, сонгуульд хүч үзэх ёстой гэсэн яриа жам мэт
гардаг. Ингэхээс ч аргагүй. Хэрэг дээрээ зөвхөн ийм яриа гарах төдийгөөр дуусах
биш, амьдрал дээр хэрэгжүүлэх нийг­мийн захиалга зүй ёсоор байдаг. Ардчилсан үзэл
баримтлалтай намууд тарж бутарч, өөр хоорон­доо хөлөө жийлцсэнээс ная, ерэн жилийн
турш бэхжиж ирсэн комму­нист угшилтай намаа дийлж чада­хаа байсан. Сонгууль бүрийн
да­раа ялагдал хүлээсэн ардчилагчид толгой руугаа шааж ирээд үүнийгээ хэлдэг ч,
хувь амбиц нь болдоггүй юм уу, нэг нэгнээ хүлээн зөвшөөрөх сэтгэлийн тэнхээ байдаггүй
юм уу хуучнаараа л хүчээ тарамдуулан бахь байдгаараа л сонгуульддаг. 1996-2000 онд
төрийн эрх барьж байсан ардчиллынхан 2000 оны сонгуульд тус тусдаа сонгуульд орж,
ёстой амаараа шороо үмхсэн билээ. Угаасаа ардчилагчид ба коммунистууд гэсэн хоёрхон
ял­гамж­тай сонгогчдын өмнө жинхэ­нээрээ саналаа хуваасан. Үүний дараа нэр бүхий
улстөрчид ИЗН-ыг байгуулан, ардчиллын чигийн­хэн бас л хуваагдаж байлаа. Ту­хайн
үедээ МАХН С.Зориг агсны үхэлд ардчиллынхныг нь буруут­гаж, бас эрх мэдлийг нь өгвөл
алуурчдыг олж өгнө гэж барин тавин амлаж байсныг нь хүмүүс одоо хэр мартаагүй.
Ямартай ч сөрөг хүчнээ сул­руулах ах намын ажиллагаа ту­хайн үедээ
амжилт олсных биз, үзэл бодлын хувьд яг адил энэ хүмүүс хуваагдсанаас хойш арван
жил өнгөрчээ. Өнгөрч буй он жи­лүүдэд өөр өөрийн замаар явсаар, бас өөр өөрийн гишүүн,
дэмжигч нартай ч болжээ. ИЗН анх байгуу­лагдахдаа л барууны үзэл баримт­лалыг дагахаа
илэрхийлж байсан нам. Нэг хэсэг нео-консерватив үзэл номлолыг баримт бичгүүддээ
тусгаж байсан ч либерал чиглэлээр үзэл нь тогтсон. Гэхдээ аль нь чиг байсан барууны
чигийн нам.
Адил барууны чигийнх гэгдэх АН, ИЗН-ын талаар сонгууль бү­рийн
өмнө нэгдэх ёстой хэмээн яригдаж, өөрсдөө хүртэл энэ та­лаар хэлдэг ч өөрчлөгдсөн
зүйлгүй өнөөг хүрэв. Одоо бас сонгууль дөхсөн болохоор энэ ярианы сэдэв эрхгүй босч
ирж байна.
Гэхдээ үүнийг яриад өнгөрөх бус ажил хэрэг болгох цаг болжээ.
АН, ИЗН хамтарч байсан цаг үедээ хүчээ нэгтгэж, саналаа нийлүүлж чаддаг. 2004 оны
сонгуульд эвсэл болон оролцож, дийлдэхгүй мэт төсөөлөгдөж байсан МАХН-ыг шороодуулахаа
шахаж, 2009 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуульд хам­тарс­наар ардчилсан Ерөнхий­лөгчөө
гаргаж чадсан. Тэгэхээр ирж буй сонгуульд энэ хоёр нам нэгдэж оролцох нь яахын аргагүй
цаг хугацаа нийгмийн захиалга бол­жээ.
1950 оноос хойш хил дээрээ хамгийн их цэрэг дайны хэрэгсэл төвлөрүүлсэн
хоёр улс болсон БНАСАУ, БНСУ хоёр улсын тамир­чид 2000 оны олимпод Солонго­сын хойгийг
дүрсэлсэн далбаан дор нэгдэн алхаж цэнгэлдэх хү­рээлэнд орж ирэхэд олон хүмүүс уухайлан,
дэлхий тэр аяараа энэ тухай ярьж байсан билээ. Хэдий­гээр олимпийн тэнгэр дор нэгдэж
эхний алхмаа хийж чадсан ч дотоод гадаад хүчин зүйл, хоёр өөр лаге­рийн үзэл баримтлалын
зөрүү нэгдэхэд нь багагүй саад болсоор байгаа.
Харин тэгвэл Монголд АН, ИЗН нэгдэхэд харшлах зүйл юу байна вэ.
Ардчиллын чигийн намууд нэгэн дор нэгдэж, сонгуулиас сон­гуульд ялагддаг тэр алдаагаа
засах цаг болжээ. Өнгөрсөн жилийн сүү­лийн хоногуудад өдөр алгасахгүй болсон сүлд
модны наадмуудаас хамгийн их анхаарал татсан нь АН, ИЗН-ын залуучууд нэгдэж баяраа
тэмдэглэсэн явдал байлаа. Ард­чиллын төлөө гэсэн нэрийн дор залуус нэгдэж “Mind
Awards-2011” цэнгүүнийг хамтарч хийж чаджээ. Ямартай ч энэ намуудын залуус нь ардчиллынхан
нэгдэх ёстой гэдгийг ойлгожээ. Тэд хамтарч байж, тэд хүчээ нэгтгэж байж сонгуульд
ялалт байгуулна гэдгийг мэдэж байна.
Энэ үйл явдлыг нийгэм ихээхэн анхаарч хүлээж авч байгаа нь харагдаж
байна. Зарим хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр үүнийг онцолж, бас ийм яриа хөөрөө албаны
хэмжээнд яригдаж байгаа эсэхийг ч тодруулжээ. Бас зарим нь энэ нэгдлийн цаана ямар
эрх ашиг нуугдаж байгаа эсэхийг ч олж нээхээр хардаж байгаа бололтой.
Гэхдээ үүнийг ямар нэгэн хувь хүн, хэсэг бүлэг хүмүүсийн эрх ашиг,
захиалга гэхээсээ нийгмийн за­хиал­га гэж харвал ойрхон хараг­даад байгаа юм. Яагаад
гэвэл ардчиллын чигийн намууд хүчээ нэгтгэх хэрэгтэй гэсэн хүлээлт Монголын нийгэмд
дуншаад удаж байгаа билээ.
Ардчилсан нам, Иргэний Зориг намууд нэгдвэл ард нь ялалт  харагдаад л байх шиг.

  Э.ЭНЭРЭЛ