ЭХЭМҮТ-ийн зүрх, судасны тасгийн эрхлэгч, анагаах ухааны доктор Т.Болормаатай ярилцлаа. Тэрбээр “Зүрхний төрөлхийн гажгийн катетерийн эмчилгээ, зүрх-ний хөндийн өөрчлөлтийн загвар” сэдвээр оны залуу эрдэмтний шагнал хүрт-сэн билээ. Энэ сэдвээр түүнтэй ярилцлаа.
-Юуны өмнө оны шилдэг залуу эрдэмтнээр тодорсонд баяр хүргэе. Өнөөдөр зүрхний өвчлөл, зүрхний гажиг өвчин манай оронд болон дэлхийн түвшинд ямар байна вэ?
-Баярлалаа. Монголд зүрхний төрөлхийн гажиг оношлогоо сайжирсантай холбоотой тохиолдлын тоо өмнөх жилүүдийнхтэй харьцуулахад өндөр гарч байгаа. ЭХЭМҮТ дээр 2012 онд хийсэн судалгаагаар нэг жилийн хугацаанд төрөлхийн гажиг 2.4 хувьтай байна. Өөрөөр хэлбэл зуун хүүхдийн дөрөв, мянган хүүхдийн 24 нь зүрхний гажигтай төрж байна. Дэлхий дахинд буюу АНУ зэрэг хөгжилтэй орнуудад мянган хүүхдийн дунд найм тохиолддог. Гэхдээ энэ нь дөнгөж төрсний дараа хийсэн судалгаа учраас аяндаа өөрөө эдгэрдэг цоорхой ч энэ тоо баримтад орж байгаа. Нийт хүүхдийн дундах зүрхний гажгийн тоо манай оронд яльгүй их байгаа гэж ойлгож болно.
-Энэ үзүүлэлт зөвхөн төрөлхийн гажгийг илэрхийлж байна уу. Нийт зүрхний гажиг нь ийм үзүүлэлттэй байв уу?
-Зөвхөн төрөлхийн зүрхний гажгийг илэрхийлж байгаа.
-Хүүхэд яагаад зүрхний гажигтай болдог юм. Зүрхний гажиг гэж юу юм. Та үүнийг энгийнээр тайлбарлахгүй юу?
-Ургийн зүрх эхийн хэвлийд 2-8 долоо хоногтойдоо бүтцийнхээ хувьд хэвийн бүрэлдэн тогтдог. Энэ нь 0.5-2 сартай жирэмсний хугацаа. Тэгэхээр хоёр сартай жирэмсэн эхийн ураг нь бүтцийнхээ хувьд бүрэн бүрэлдэж, эхлэл нь тавигдсан байдаг. Эхлэл нь зөв тавигдсанаар цаашдаа ургийн зүрх хэвийн болж өсч бүрэлддэг. Энэ хооронд ямар нэгэн гадны гаж нөлөөлөл үүсвэл ургийн зүрх хуваагдлынхаа үед гэмтдэг. Аль үе шатандаа гэмтсэнээс шалтгаалж зүрхний цоорхойтой хүүхэд гарах уу, судасны нарийсалтай юу, хүнд хөнгөн гажгийн аль нь байх вэ гэдэг нь тогтоогддог.
-Аль үе шатандаа гэмтсэнээс шалтгаална гэхээр жирэмсний долоо хоногийг хэлж байна уу?
-2-8 долоо хоногтойд өдөр өдрөөр, цаг цагаар зүрхний уут хуваагдаж дөрвөн хөндийнх нь эхлэл тавигдаж гол судаснууд нь салбарлаж, эргэлт хийдэг. Ургийн анатомийн бүтцийн хөгжил явагддаг. Энэ хөгжлийнх нь аль шатанд гадны нөлөөлөл орсноос шалтгаалж гажиг үүсдэг гэсэн үг.
-0.5 сартай урагт зүрхний гажгийн үүсэл тавигддаг гэхээр их эрт юм. Эхчүүд үүнийг мэдэхгүйгээсээ элдэв эм тариа хэрэглэж алдах нь их байдаг уу?
-Жирэмсэн эмэгтэй 0.5 сартай үедээ өөрийгөө жирэмсэн эсэхээ ч сайн мэддэггүй. Хоёр сартай гэхэд оношлогдчихсон байдаг. Тийм тохиолдол их гарна.
-Юунаас шалтгаалж ургийн зүрх гэмтдэг юм бол?
-Гадны гаж нөлөө гэхээр сүүлийн үеийн судалгаагаар нэгдүгээрт вирусийн халдвар орж байгаа. Вирусийн халдвар дотроо улаануудын вирус, парагриф, коксакивирус гээд олон төрлийн вирусийн халдвар ургийн зүрхийг гэмтээх магадлалтай. Жирэмсэн эмэгтэй хөнгөн ханиад хүрээд өнгөрсөн ч гэсэн цусаар нь явж байгаа вирус ургийн зүрхээр нэвтрэхдээ зүрхийг гэмтээж байдаг. Хоёрдугаарт ажлын хортой нөхцөл, будагч бодисууд, химийн хортой бодисуудтай ажилладаг бол. Дараагаар нь архи, тамхины хэрэглээ хорт зуршлууд, эмийн бодисууд тэр дундаа сэтгэцэд нөлөөлдөг эмүүд, нойрны эмүүд ургийн гажиг үүсгэдэг гэсэн судалгаа бий. Түүнээс гадна удмын шалтгаан байдаг.
-Ямар ямар төрлийн зүрхний гажиг байна. Манайд тэдгээрээс аль нь зонхилон тохиолддог вэ?
-Зүрхний гажиг маш олон янз. Төрөлхийн гажиг нь дотроо цагаан гажиг, хөх гажиг гэж ангилагддаг. Цагаан гажигтай хүүхэд эмнэлзүйд илрэх шинж тэмдэг нь ховор. Хөх гажигтай хүүхдийн уруул, гар хөлийн хумсны толио, гарын үзүүр, хэлний үзүүр хөхөрчихсөн, амьсгаадчихсан байдаг. Манайд аль аль нь л тохиолддог.Зүрхний цоорхой дотроо тосгуур хоорондын таславчийн цоорхой, ховдол хоорондын таславчийн цоорхой хамгийн элбэг тохиолддог. Хөх гажгаас паллогийн дөрвөл, гол судасны солигдсон байрлал арай элбэг тохиолддог.Зарим хөх гажиг төрөнгүүтээ илэрдэг бол цагаан гажиг арай хожуу оношлогдож байна. Төрснийхөө дараа шинж тэмдэг нь илрэхгүй бүдэг байж болдог. Аль болохоор эрт зүрхний эмчид хандаж, эхо, шинжилгээгээр оношлуулах хэрэгтэй. Эрт оношилсноороо гажгийн хүндрэлээс сэргийлж, бүрэн эмчлэх боломжтой болдог.
-Манайд энэ өвчнийг эмчлэх судалгаа, эмчилгээ хэр байдаг бол. Аль шатных нь гажгийг эмчилж чадах вэ?
-Бид ЭХЭМҮТ дээр 2011-2012 онд 12 мянган нярайд судалгаа хийсэн. Нэг төв дээр суурилсан судалгаагаараа гажиг хэдэн хувь байна гэдгийг гаргасан. Эмчилгээний хувьд зөвхөн хөнгөн хэлбэрийн гажгийг эмчлэх боломжтой байна. Хавсарсан хөх гажиг, олон үе шаттай хагалгаа шаардлагатай гажгийг эмчлэх хүндрэлтэй. Энэ нь багаж тоног төхөөрөмж, нарийн мэргэшсэн эмч мэргэжилтэн дутмаг байдагтай холбоотой.
-Оны шилдэг залуу эрдэмтний шагнал авсан таны эрдмийн ажил аль шатны судалгаан дээр суурилсан бэ. Ер нь катетерийн эмчилгээ гэж юу юм. Өөрийнхөө судалгааны ажлын талаар дэлгэрэнгүй яриач?
-Миний хувьд ЭХЭМҮТ-д 19 жил ажиллаж байна. Энэ хугацаанд би ураг байх үед нь зүрхний гажгийг оношлох судалгааг хийгээд дууслаа. Үүнийхээ хүрээнд ургийн зүрхний гажгийн эхо шинжилгээний кабинетийг ЭХЭМҮТ дээр үүсгэн байгуулсан. Одоо гурван сар болж байна. Бид жилийн хугацаанд зуу гаруй хүүхдийг хэвлийд байхад нь гажгийг нь оношилж цаашдын эмчилгээг шийдлээ. Урагт нь оношлох нь ямар ач холбогдолтой гэхээр хүүхдийг төрөх үед нярайд үзүүлэх бүх тусламж нь бэлэн байдаг. Зүрхний эмч дуудахад бэлэн, тусламжийн чанар сайжирна. Зарим гажгийг эхийн хэвлийд байхад хэм алдагдалтыг эмийн эмчилгээгээр эмчлэх, нарийн мэргэжлийн эмч нар хянах, гурав дахь шатлалын эмнэлэг дээр төрүүлэх зэргээр ураг үеийн оношлогоогоор шийддэг ач холбогдолтой. Дараагийн миний судалгаа бол катетерийн эмчилгээний талаарх судалгаа байсан. Эх хүүхдийн эрүүл мэндийн үндэсний төвтэй 2014 оны есдүгээр сард Монгол Улсын Засгийн газрын дэмжлэгтэйгээр катетерийн лаборатори байгуулсан. Мэргэжлийн багаа бэлтгээд катетер-ангеографийн лабораторийн үйл ажиллагааг өдөр тутмын ажилтайгаа уялдуулан нэлээд ажлыг хийж, үр дүнгээ хүлээгээд байгаа. Катетерийн эмчилгээ гэдэг нь хагалгаагүйгээр буюу судсан дотуурх аргаар гажгийг эмчлэхийг хэлж байгаа юм. Нийт зүрхний гажгийн 24 хувийг катетерээр эмчлэх боломжтой. Ийм эмчилгээг энэ онд 59 хүүхдэд, 2014 онд 30 гаруй хүүхдэд хийсэн. Хүүхдийн катетерийн лаборатори байгуулаад жил хагасын хугацаанд 100 гаруй хүүхдэд бүрэн засах эмчилгээ зуун хувь үр дүнтэй хийгээд байна. Нийтдээ 50 орчим хүүхдэд оношлогоо хийлээ. Зүрхний нээлттэй хагалгаанд орохдоо зөвхөн катетерийн ангеографийн шинжилгээгээр судасны нарийсал болон бусад зүйлсийг бүрэн тодруулах боломжтой. Энэхүү өндөр өртөгтэй дэвшилтэт технологийн эмчилгээг хийснээр бид орчин үетэй хөл нийлүүлэн алхах нөхцөл бүрдэж байгаа юм. Аль түвшинд нь, хэдэн настайд нь энэ төрлийн эмчилгээ хийвэл илүү үр дүнтэй вэ, дараа дараагийнхаа эмчилгээ оношлогооныхоо аргачлалыг боловсруулахын тулд эмчилгээ хийлгэсэн хүүхдүүд дээрээ судалгаа хийж байна.
-Ер нь хүүхдийг хэвлийдээ байхад хэдэн сартайгаас нь зүрхний гажгийг оношлох боломжтой вэ?
-Жирэмсний 20-22 долоо хоногтойд ургийн зүрхний гажгийг оношлох боломжтой. Эрт үед нь оношилсноор жирэмсний хугацаанд юуг анхаарах, төрөх үед нь юуг анхаарах, төрөх өрөөнд нярайд үзүүлэх тусламж үйлчилгээг хэрхэн бэлдэх, хаана төрүүлэх зэрэг олон асуудлууд эндээс урган гарна.
-Катетерийн эмчилгээг хийснээр тухайн хүүхэд бүрэн эмчлэгдэх үү?
-Зуун хувь бүрэн эмчлэгдэх боломжтой. Гуурсаа оруулаад буцаагаад авчихдаг учраас ямар ч шарх сорви үлддэггүй. Түүнчлэн 2-3 хоногийн хугацаанд өвдөлтгүй хурдан эмчлэх боломжтой байдаг.