Япон улсын Токио хотноо арваннэгдүгээр сарын 23-нд хоёр улсын соёлын харилцааны 50 жилийн ойн хүрээнд “ХҮН” театрын бүжгийн урлагийн бүрэн хэмжээний тоглолт болж 1252 хүний суудалтай Мусашино хотын Соёлын ордон дүүрэн үзэгчтэй, нижигнэсэн халуун алга ташилтаар өндөрлөсөн юм. Тоглолтод Япон улсад суугаа Монгол Улсын бүрэн эрхт элчин сайд Б.Баярсайхан болон Токүшима муж дахь Монголын Өргөмжит консул Каваүчи Широ, Соёлын элч Мики Ясүхиро нар баяр хүргэн, мэндчилгээ дэвшүүлэв. Үүнээс хоёр жилийн өмнө МУСТА, бүжигчин Г.Бурмаа “Говийн цэцэг” тоглолтоо дэлгэж байлаа. Өнөөг хүртэл Монгол Улсын Морин хуурын чуулга бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ олон удаа ирж, аялан тоглож байсан бол дан бүжгийн бүрэн хэмжээний тоглолт хоёр дахь удаагаа болж буй нь энэ билээ. 2009 онд Дэлхийн ЮНЕСКО-гийн Биет бус соёлын өвд бүртгэгдсэн “Бие биелгээ”-ний яруу тансаг, дотоод мөн чанарт нүүдэлчин угсаат Монгол хэмээх үндэсний язгуур сэтгэлгээ, сэрэхүй оршин байдаг. Энэхүү өв соёлоо Японд таниулан, сурталчлан яваа МУСТА бүжигчин Г.Бурмаагийн санаачилга, түүний удирдан, үйлс хэргээ явуулдаг “Монгол Япон урлагийн агентлаг” болон “Landscape arch”компаниас эрхлэн монгол бүжигчдэдээ шинэ гарц нээсэн нь энэхүү тоглолтын онцлог байв.
Монгол хүний хийморь сүлдийг бадрааж, сүнс сэрэхүйг дотроос нь сэрээдэг ид шид гэмээр ч юмуу ер бусын хүч монгол үндэсний язгуур урлагт шингэсэн гэдэгт би итгэдэг. Тоглолт ертөнц, шим мандалыг бүрдүүлэгч таван махбодын онол, арга билгийн шүтэн барилдлагыг бэлгэдэн, харуулж, таван махбодыг таван өнгөөр, япон монгол хүмүүсийн сэтгэлгээ, ертөнцийг үзэх үзэл агуулгыг шингээн, бүжгийн хэлэмжээр өгүүлэмжтэй хослуулан илэрхийлжээ. Энэхүү тоглолтын эзэд болох “Хүн” театрын тухай товчхон өгүүлэхэд жил бүрийн зургадугаар сарын 1-нээс 10 дугаар сарын 1-ний өдөр хүртэл жуулчдад өдөр бүр ардын урлагийн тоглолтоо толилуулан, үзэгч түмэндээ хүргэж байдаг тус театр нь таван жилийн өмнөөс байгуулагдан шаваа тавьж байсан бөгөөд тус театрын захирал, үүсгэн байгуулагч Д.Болор-Эрдэнэ өөрөө урлагийн мэргэжилтэй, Японд ажиллаж амьдарч байхдаа урлаг, соёлын ордон байгуулах юмсан гэсэн мөрөөдөлдөө хөтлөгдөн олон зураг төсөл сонирхсоор үндэсний гэр хэлбэртэй театр бүтээн босгоё гэдэгтээ эргэлзээнгүй шийдэн, ханцуй шамлан оржээ. Олон хүний дэмжлэгээр бүтсэн энэхүү театраа бүжгийн урлагт тодоор гэрэлтэн яваа хань Энхгэрэлдээ зориулан босгосон гэдгээрээ бас онцлогтой.
Эртний монгол улсын Хүннү гүрэн бас хүн ёсоор байхын эрхэм нандин чанарыг бэлгэдэн “Хүн” хэмээх нэрийг өгчээ. Гадаа шар, улаан навчис өнгө хоршин цаг улирлыг илтгэж байхад, танхимд дуу хуур, бүжиг наадмын олон өнгө солонгорон сүлэлдэх нь нэн зохист. Дүрэлзэх улаан өнгө тодорч, гал махбодыг илэрхийлэхэд тайзнаа “Их хүндэтгэл” бүжиг өрнүүн хөгжиж, энэ цаг үеийн шилдэг уран бүтээлчдийн нэгэн “Улаанбаатар” театрын гоцлол бүжигчин СТА Б.Норовбанзад уян торгон хөдөлгөөнөөр “Хөх бух” бүжгийг амьдруулав. Удаалан шороо махбодын шар өнгө тодроход Ардын жүжигчин Д.Нанжидын дэглэсэн “Ойрадын уриа” бүжгийг тус тоглолтын ерөнхий найруулагч, “Хүн” театрын уран сайхны удирдагч, бүжиг дэглээч, СУИС-ийн Бүжгийн урлагийн сургуулийн багш Монгол Улсын гавьяат жүжигчин Д.Энхгэрэл морин хуурч А.Бат-Эрдэнийн татлагад эв хав, эгшиг цацал нийлүүлэн урлав. Энэ агшин их онцгой учиртай. Хуурчийн аав болох урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Шарын Аюуш нь 1987-2000 он хүртэл Өмнөговь аймгийн Хөгжимт драмын театрт ажиллахдаа Ардын жүжигчин, бүжиг дэглээч Д.Нанжидтай маш олон бүжгийн хөгжим хийж байжээ. Тэрбээр “Бүр багаасаа л тэр эрхэм хүнийг хажууд нь харж өссөн болохоор өнөөдөр тэр гайхамшигт хүний шавьтай хамтран тайзан дээр тоглосондоо маш их баяртай, бахархаж байна” хэмээн өгүүлсэн юм. 2008 оноос Олон улсын Морин хуурын наадмыг санаачлан, зохион байгуулсаар ирсэн бөгөөд 2022 оныг хүртэл Дэлхийн Морин хуурчдын Холбооны тэргүүний албыг хашиж мөн жил бүр болдог Олон улсын морин хуурын чуулга “Асар” тоглолтыг 2014 оноос санаачлан явуулсаар иржээ. Токиогийн Хөгжмийн дээд сургуульд магистр багш тэрбээр 2002, 2011 онуудад Токио хотын Метрополитан симпони оркестртой хамтран нэрт хөгжмийн зохиолч Жанцанноров, З.Хангалын морин хуурт зориулсан концертыг хамгийн анх Япон улсын тайзан дээр тоглож байсан эдүгээ ардын урлагаа таниулах их үйлс хэрэгт зүтгэж буй шилдэг уран бүтээлчдийн нэгэн билээ. Түүнийг “Говийн домог” киноны хөгжмийг хуурдан аялгуулсны дараа бүжигчид Дөрвөд угсаатны үндсэн намба болох хаялга, цацлага, солбих хөдөлгөөн, жороо морины алхаа гишгээг илэрхийлэхийн зэрэгцээ залуусын цог золбоо, хайр сэтгэлийг дүрслэн харуулсан “Товор товор” бүжгийг цоглог, хөнгөхөн хэмнэлээр нүүрэндээ баясал хөөр тодруулан бүжиглэв. Энэхүү бүжиг нь тайзан дээр анх удаа тоглогдож байгаа бөгөөд “Тосонгийн орой” болон энэ бүжгээрээ сарын өмнө Солонгос улсын Чоннан хотод болсон олон улсын бүжгийн тэмцээнд хамтлагаараа гуравдугаар байрт оржээ. Энэхүү хэсгийн төгсгөлд япон үндэсний уран бүтээлч Андо Тацүмаса тайко бөмбөрөө цохин, нэг тийм япон уур амьсгал бүхэлд нь бүрхэн авах шиг тайко бөмбөрийн хүчит цохилт, сүрлэг хэмнэлээр үзэгчдийг хөгжөөв. Энэхүү уран бүтээлч нь Шиманэ мужид уламжлал болон зохион байгуулагддаг Ясүгибүши язгуур урлагийн бүх ард түмний шилдэгийг тодруулах уралдааны ардын дуу, шамисэн хөгжим, цүзүми бөмбөр, дожёсүкүй ардын бүжиг болон зэйтайко үндэсний шигширгэн хөгжим зэрэг таван үзүүлэлтийн ардын дуунаас бусад дөрвөн төрөлд тэргүүн байрыг эзэлж, цоо шинэ рекордыг тогтоожээ. Төмөр махбодын бэлгэдэл цагаан өнгө тодроход “Бөртэ чоно” бүжгийг Андо Тацүмаса тайко бөмбөр цохин, бүжигчид бүжиглэв. Дараа нь СТА Д.Баяртын дэглэлт “Хүн шүтээн” бүжгийг тус тоглолтын найруулагч Д.Энхгэрэлийн охин, балетын бүжигчин Б.Хүслэн бүжиглэв. Бас “Бөөгийн бүжиг” монгол төдийгүй японы тайзан дээр анх удаа тоглогдож байгаа ажээ. Энэ бүжиг маш өвөрмөц, үндэсний онцлог мөн чанарыг тод томруун, харуулсан, сүрлэг бөгөөд сүнслэг гэмээр. Үүний дараа тус тоглолтын ерөнхий продюссер, гоцлол бүжигчин соёлын тэргүүний ажилтан Г.Бурмаа “Содон уялга” бүжгийг шамисэн хөгжимчин Андо Тацүмасагийн хуурдах аялгуунд тайзан дээр анх удаа бүжиглэлээ.
Энэ бүжгийг соёлын тэргүүний ажилтан Б.Норовбанзад дэглэж, шудрага хөгжмийн найруулгыг “Улаанбаатар” театрын шанз хөгжимчин Б.Гэрэлтуяа бүтээжээ. Бас Японд тэр болгон үзэх боломжгүй, нэгэн онцгой үзүүлбэр “Агаар, уран нугаралтын хослол” байлаа. Монголоос анх удаа хилийн дээс алхаж байгаа залуу уран нугараач Б.Ариунгоогийн агаарын үзүүлбэр үзэгчдийг алмайруулан, гайхшируулав. Таазнаас унжсан хөвсгөр туузан дээр эргэлдэн нугарч, туузан дээрээсээ доош огцом унах мэт эрс доошлон эргэлдэн туузнаасаа зүүгдэхэд үзэгчид цочин, дуу алдах нэгэн ч байв. Энэ завсар Япон улсын уран нугараач Шибата Эри нум сумтай нугаралт үзүүлэв. Хорин наснаасаа уран нугаралтаар хичээллэж эхлэн Монголд очин дадлага туршлага хуримтлуулан, уран нугаралтын талбарт Япондоо тэргүүлэх нэгэн болж, багш дасгалжуулагч, урлагийн фитнесс модел гэнэ. Усны бэлгэдэл хөх өнгө тодруулж, “Найрын хөг” бүжиг чуулав. Үзэгчдээс тайзан дээр урьж, үндэсний идээ, ундаагаа өргөн барьж, хөөрөг зөрүүлэн мэндчилээд, хамт бүжиглэдэг тул гадны үзэгч, жуулчдын нэн дуртай үзүүлбэр билээ. Мөн “Тосонгийн орой” бүжиг эхлэхэд ан амьтан жигүүртэн шувуудын жиргээ, хөөмий, морин хуурын олон татлагат аялгуунд мөнх цаст хайрханы эзэн савдаг, эрэлхэг баатарлаг, эрэмгий хүч чадал, онгод хийморийг дуудах мэт, тэнгэрийн салхи сэвэлзэн сүрлэг уулс өөд тэмүүлэх мэт санагдах онцгой нэгэн сэтгэгдэл төрүүлэв. Тайз модон махбодын ногоон өнгөөр гэрэлтэж, Япон, Монголын өндөр оргил уулс ханхайхад ардын үндэсний бүжгийг найман настай балчраас наян настай буурал хүртэл бүжиглэдэг дэлхийн соёлын өв-бие биелгээнд нэгдэж, Япон дахь “Наран цацал” хамтлаг, “Агсал хулай” сургалтын төв, “Миний монгол” сургуулийн сурагчид шамисэн, морин хуурын хосолсон аянд биелэж, “Уухай” бүжгийн ая эхлэхэд бүх уран бүтээлч тайзнаа гарч ирэн, монгол бүжгийн энгийн хөдөлгөөнийг зааж өгөөд хамтран бүжиглэхэд үзэгчид сэтгэл нь хөөрч, суудал дээрээ биелэж байв. Тоглолтыг нэрт орчуулагч Рио Оцүка хөтөлж, тайзны дуу техникийг “Токио онкен” компаний Мөнгөн-Од хариуцан ажиллажээ. Монгол-Япон уран бүтээлчдийн хамтарсан тоглолтын өвөрмөц найруулга, ая дан, тавилт, зохиомж сонин содон шийдэл ихтэй нь ерөнхий найруулагч, МУГЖ Д.Энхгэрэлтэй яахын аргагүй холбогдоно. Тэрбээр “Хүн төрөлхтөн орчлон ертөнцийг танин мэдэхийн тулд таван махбод, арга билгийн сургаалд тулгуурлаж байсан гэдэг өгүүлэмжээр агуулгаа илэрхийлсэн. Монгол бүжгийн уламжлалт суурийг хадгалан, орчин үеийн урсгал, төрлөөр баяжуулж, хурд нэмсэн хосолмол бүжгүүдийг хөтөлбөртөө багтаалаа. Ардын жүжигчин Д.Нанжид багшийнхаа үндэсний язгуур зарчмаа хэзээд эрхэмлэн нандигнах захиасыг үргэлж хэлж сануулж, үзүүлж явна” хэмээсэн юм. Үзэгчдийн сэтгэл хөдлөн, оргилон огшсон тоглолтын дараа олон хүн “Дахиад үзмээр байна. Ганцхан удаа юм уу” гэж асууцгааж байлаа. Зарим япон, монгол үзэгч ирэх зун Монгол явж, заавал “Хүн” театрын тоглолтыг зорин очиж үзнэ гэлээ. Ийнхүү Монгол-Япон улсын найрамдалт харилцаанд бүжгийн урлагийн нэгэн салаа нэмэгдлээ. Урган цэцэглэх болтугай!
Манай сонины Япон дахь сурвалжлагч Х.Эрдэнэцэцэг