Монголд волейболын спорт үүсч хөгжөөд 90 шахам жил болж байгаа. Түүхчилбэл 1927 онд Монгол Улсад волейболын спорт үүсч хөгжсөн гэдэг юм билээ. Социализмын үед волейболын баггүй байгууллага, волейбол тоглодоггүй хүн цөөн байсан. Зах зээл эхэлснээс тооцоод саяхныг хүртэл энэ спорт уналтад орсон гэхэд хатуудахгүй болов уу. Нэг, хоёр жилийн өмнөөс волейболын спортыг сонирхдог, дугуйлан сургалтыг зоригсдын тоо эрс нэмэгджээ. Спортынхон энэ хандлагыг өнгөрсөн жил Улаанбаатар хотод зохиогдсон эрэгтэйчүүдийн Зүүн Азийн аварга шалгаруулах тэмцээнтэй холбож тайлбарладаг юм билээ. Тэмцээний эхний өдөр манай баг БНХАУ-ын залуучуудын шигшээ багийг 3:0 харьцаагаар буулган авсан нь спорт сонирхогчдын анхаарлыг тэр чигт нь татсан гэхэд болно. Манайхан дөрөвдүгээр байрт шалгарсан нь Зүүн Азийн тэмцээн дэх “шинэ үеийн” анхны том амжилт болж. Үүнээс өмнө 2014 онд элсний волейболын Зүүн Азийн бүсийн тэмцээнээс гуравдугаар байрт шалгарсан амжилт бас бий. Тэдгээр тоглолтод гол үүрэг гүйцэтгэсэн, шинэ үеийн залуучуудын төлөөлөл, үндэсний шигшээ багийн ахлагч, спортын мастер А.Мөнхбаярынхаас “Танайд өнжье” булангаа бэлтгэлээ.
Спорт сонирхогчид түүнийг “Волейболын МБ” гэдгээр нь андахгүй юм билээ. Хариуцсан ажилдаа эзэн болж амжилттай яваа олон залуусын нэг учраас түүнийг “Шинэ үеийн залуусын төлөөлөл” гэж онцолсон хэрэг.
“ГАВАЛ” СУРАГЧ ВОЛЕЙБОЛЧИН БОЛСОН НЬ
Биднийг үдээс өмнө очиход гэрийн эзэн олимп үзэж, гэргий нь цай хоол бэлтгэж байв. Аав нь волейболын тоглолт үзэж байхад таван настай хүү нь гар бөмбөгөөр тоглочихсон манаргаж байх. Биднийг ширээнд суухтай зэрэгцэн аав зурагтынхаа дууг намсгаж, хүү нөгөө өрөөнд тоглохоор оров. “Манайхан хэзээ волейболоор олимпод оролцох бол” гэж яриа өдвөл “Миний тоглох нас лав хүрэлцэхгүй байх. Гэхдээ сэтгэл зүтгэл байхад энэ талбай дээр Монголын баг тоглох үе ирнэ гэж итгэдэг” гэв. “Өдрийн сонин”-ы “Танайд өнжье” буландаа урьж байгаа учраа хэлж, зорьж очсон шалтгаанаа ярихад гэрийн эзэн “Би бизнесийн салбарт маркетингийн чиглэлээр ажилладаг. Өдөр тутам танай сонинг уншиж бизнесийн санаа авч, ярилцлага өгсөн хүмүүсээс туршлага судалдаг. “Танайд өнжье” буланд олны танил, хүндэтгэл хүлээсэн, алдартай хүмүүс ордог учраас унших дуртай. Залуу үеийн төлөөлөл болгож намайг урьсанд баярлалаа. Дурлаж, 13 жил тасралтгүй тоглож, Монгол Улсаа төлөөлөх хэмжээнд очсоны хувьд волейболын спортоо л түлхүү ярих байх даа. Манай гэрийн хүн ч волейболоор хичээллэдэг, спортын дэд мастер цолтой” гэснээр бидний ярианы гол сэдэв волейбол болох нь тодорхой болчихов.
Гэргийн чанасан банштай цайг зөөгдөх зуурт гэрийн эзэн Дархан-Уул аймгийнх гэдгийг мэдлээ. Өвөө Ж.Баатар нь насаараа Дархан хотын захиргаа, нийгмийн даатгалд ажилласан. Аав О.Ариунбаяр, ээж Б.Бурмаа нар нь ч Дархандаа “Дархан нэхий” компанид насаараа ажилласан хүмүүс. Тэднийхнээс спортоор дагнаж хичээллэдэг хүн байхгүй. Тиймээс том хүү А.Мөнхбаярыгаа хичээлдээ шамд, онц сур л гэх янзтай байж. Зургийн цомог, багынх нь эд зүйлийг үзэж суухад багадаа “Таван онц”-ын эзэн байсан нь тодорхой. А.Мөнхбаяр ч өөрийгөө “Номын хүүхэд, гавал сурагч байсан” гэж ярьсан. Дархан-Уул аймгийн арван жилийн IX сургуульд нэгдүгээр ангид ороод эхний улиралдаа хоёрдугаар ангид дэвшин суралцаж байсан тэрбээр дунд сургуулиа математикийн аймгийн олимпиадын медальтай, химийн улсын гурван удаагийн медальтай, 40 улирал онц суралцсан, аймгийн хошой шилдэг хүүхдээр шалгарсан амжилттай төгсчээ. Олимпиадад амжилт үзүүлснийг гэрчлэх баярын бичиг, дурсгалын зургийг үзэж байхад А.Мөнхбаяр “Өвөө минь, манай сургуулийн химийн багш Ц.Лхагвазаяа, математикийн олимпиадын багш н.Отгонбилэг, анги удирдсан багш Ч.Оюунгэрэл нар надад хүн байх, шударга зарчимч, эхэлсэн ажлаа дуусгах, хүний итгэлийг алдахгүй, бусдын төлөө гэсэн сэтгэлтэй байх ухааныг, хамгийн гол нь тууштай байх ухааныг зааж сургасан. Намайг амьдралд сургасан дараагийн багш маань яах аргагүй волейбол” гэж ярьсан юм.
Өөрийнх нь ярьснаар “гавал” сурагч есдүгээр ангидаа волейболын спортыг сонирхох болжээ. Ангийнх нь гурван найз аймгийн шигшээ багт тоглодог. Тэд өөрөөс нь хавь илүү өндөр. Хичээл хийж гэрт байгаад байвал биеийн хөгжил хоцрох юм шиг санагдаж л дээ. Ингээд найзуудтайгаа Дарханы Спортын ордонд волейболын дугуйланд хичээллэхээр ОУХМ Б.Уранчимэг багш дээр очиж. Аймгийн шигшээ баг тэнд хичээллэдэг учраас тэр бүр хүүхэд авчихгүй. Гар хурууны урт, алганы хэмжээ, биеийн өндрийг харна. Энэ шалгуураар А.Мөнхбаяр тэнцэхгүй нь тодорхой байв.
Харин сургуулийнхаа хамгийн онц сурлагатан, шилдэг сурагч гэдэг тодотгол нь түүнийг аварч дугуйланд хичээллэх эрхтэй болжээ. Тэгтэл Б.Уранчимэг багш “Энэ тууштай явахгүй, хичээлээ хөөгөөд шантрах биз. Ангийнхантайгаа явж байгаад аяндаа больчихно” гэсэн бодолтой авсан нь хожим ил болсон гэдэг.
А.Мөнхбаярыг дугуйланд орсон жил “Жайка”-гийн мэргэжилтэн И.Сатоши Дарханы шигшээ багт дасгалжуулагчаар иржээ. Зуны амралтаар дугуйлангийн сурагчид хөдөө явах нь явж, таслах нь таслаад А.Мөнхбаяр ганцаараа шахам үлдэж. Япон багштай зуны гурван сар хоёулхнаа шахам бэлтгэл хийсэн гэдэг.
Ингээд дугуйланд хичээллэж эхэлснээс дөрвөн сарын дараа өсвөрийн улсын аваргын тэмцээнд оролцохоор болж волейбол сонирхол биш амьдралынх нь нэг хэсэг болжээ.
ӨСВӨРИЙН ХҮРЭЛ МЕДАЛЬТАН УЛСЫН ШИГШЭЭ БАГИЙН ТАМИРЧИН БОЛСОН НЬ
Дарханы баг 12 жил улсаас медаль авч чадаагүй, амжилт тааруухан байхад А.Мөнхбаяр тэмцээнд оролцохоор явжээ. Өсвөрийн улсын аварга шалгаруулах тэмцээнээс тэдний баг хүрэл медаль хүртсэн нь А.Мөнхбаярт өнөөдрийг хүртэл волейбол тоглох эрч хүчийг өгсөн гэдэг. Өдрийн ихэнхийг Спортын ордонд өнгөрөөх болж сурлагаараа үзүүлдэг амжилт нь багасаад ирж. Химийн хичээлээрээ улсын олимпиадад оролцож чадсангүй. Аравдугаар ангиа төгсч их сургуулийн сонгон шалгаруулалтад оролцох цаг ойртчихсон. Багш нар нь дургүйцэж, аав ээжид нь алтан хошуу өргөх болжээ. Эмч болохоор бэлтгэж байсан тэрбээр волейболд дурлаж химийн хичээлээ хойш тавив. Их сургууль сонгохдоо хүртэл волейболоор тоглох боломжийг нь харж байж МУИС-ийн Эдийн засгийн сургуульд орсон гэдэг. МУИС-ийн спорт заал Эдийн засгийн сургуулийн байранд байдаг. Багш нь волейболын мэргэжлийн дасгалжуулагч. Б.Уранчимэг багш нь “Миний нэрийг хэлээд очоорой” гэдэг захиастай их сургууль руу явуулжээ. Ингээд их сургуулийнхаа багт тоглодог болсноор жилийн турш хичээлийн хажуугаар бэлтгэл хийдэг болжээ.
Их сургуулиа төгсөөд УИХ-ын гишүүн асан М.Сономпилын ивээн тэтгэдэг клубт тоглож байгаад 2006 онд Батлан хамгаалах яамны харьяа “Алдар” нийгэмлэгт тоглодог болжээ. Тэндээсээ “Эрчим” клубт тоглох болж багийн хамтрагч Б.Мөнхнарантайгаа хамтарч клуб байгуулан, волейболын спортод хичээллэх сонирхолтой хүүхдүүдийг цуглуулъя гэж ярилцах болжээ. Ингээд 2011 онд “Тэнүүн-Огоо” компанийн дэргэдэх “Тэнүүн-Огоо” клубийг байгуулж өөрөө ахлагчаар, Б.Мөнхнаран дасгалжуулагчаар тоглож эхэлжээ. Спортын клуб, баг, тамирчид ивээн тэтгэгчгүй бол амжилтад хүрэхэд хүндрэлтэй байдаг. Сагсан бөмбөгийн холбоо гэхэд ерөнхийлөгчийнхөө асуудлаас болж байнгын маргаантай, улстөржсөн хандлагатай нь ажиглагддаг. Волейболын тамирчид ч тоглох заал талбай, тэмцээн уралдаанд оролцох бэлтгэл хангах санхүүгийн асуудал ихтэй. Энэ мэт асуудлаас болж “Тэнүүн-Огоо” клуб нь хаагдаж 2012 оноос “Алтайн барс” клуб байгуулж, өнөөг хүртэл ахлагчаар нь тоглож байгаа гэнэ. “Алтайн барс” клуб УИХ-ын гишүүн, Хууль зүйн сайд С.Бямбацогтын хувь эзэмшдэг компанид харьяалагддаг. Эрэгтэй гурав, эмэгтэй нэг мөн өсвөрийн багтай. Энэ клубийг анх байгуулахдаа өндөр, нуруулаг, нэгнээ гэсэн сэтгэл, зүтгэлтэй хүмүүсээр багаа бүрдүүлнэ гэж ярьж байсан нь биеллээ олсон талаар багийн ахлагч ярьсан.
Шинэ клуб байгуулагдаад 2012 онд Монголын Бүх ард түмний спартакиадын аварга, 2013 онд Клубүүдийн аварга болж улмаар тэр жилдээ улсын шигшээ багт дуудагдсан байна. 2013, 2014 онуудад Тайван, Филиппинд болсон Зүүн Ази, Азийн тэмцээнүүдэд оролцон туршлага хуримтлуулж 2014 оны зун Тайванийн Каошунь хотод болсон Зүүн Азийн элсний бүсийн аварга шалгаруулах тэмцээнд багийн ахлагчаар оролцож гуравдугаар байр эзэлсэн нь түүний хувийн төдийгүй Монголын волейболын шинэ үеийн түүхэн амжилтыг эхлүүлсэн байна.
ВОЛЕЙБОЛД ДУРЛАХЫН УЧИР
Волейболын тухай ярилцаж байтал гэргий хоол цайныхаа ажлыг дуусгаж бидний ярианд оролцлоо. Эрдэнэбилэгийн Мөнхшүр нөхөртэйгөө нэг мэргэжилтэй, МУИС-ийн Эдийн засгийн сургууль төгссөн. Сонирхол нь ч нөхөртэйгөө ижил. Волейболын тухай яриад эхэлбэл тэдний нүд сэргээд л явчих юм. Хүү нь хүртэл “Аавын баг тоглоход…” гээд ярьж гарна. Тэд оюутан байхдаа МУИС-ийн багт хамт тоглодог болж танилцжээ. А.Мөнхбаяр сургуулийнхаа багт тоглоод жил гаруй болсны дараа нэг охин ирсэн нь гэргий Э.Мөнхшүр нь. Нэг багт тоглож байгаад дотноссон тэд сургуулиа төгссөн жил хүүтэй болжээ. Хүү нь “Манай аав лигт тоглоод гэртээ ирэхэд нь би төрсөн гэсэн. Би бас зааланд хөлд орсон. Аав, ээж шигээ волейболчин болно. Өндөр болохоор гологдохгүй” гэж яриад тэнд байсан хүмүүсийг хөгжөөчихөв. Э.Мөнхшүр хоёр жил лигт тоглосон. Одоо компаниа төлөөлж сонирхогчдын тэмцээнд оролцдог гэнэ лээ. Өндөр нуруутай учраас волейбол тоглоно гэсэн хүүгийн ярианаас үүдэлтэй “Та хоёр шиг өндөр хүмүүс энэ спортод дурладаг байх даа” гэж асуучихлаа. “Волейбол эрэмбээрээ бөхийн дараа, ухаанаараа шатрын дараа ордог спорт. Бие бялдар, ухаан хоёрыг зэрэг хөгжүүлдэг онцлогтой” гэж магтацгаав.
Гэрийн эзэн “Би арван жилдээ 170 см өндөртэй. Ангийнхан дундаа бараг намханд ордог байлаа. Волейболоор хичээллэснээс хойш чамгүй өндөр болсон. Сонирхуулахад манай тамирчдаас хамгийн өндөр эрэгтэй 196 см, эмэгтэй 192 см. Дан ганц өндөр хүн волейбол тоглодог гэвэл өрөөсгөл. Бие бялдраас гадна оюун ухаан, сахилга батын хувьд маш их ач холбогдолтой. Сахилга батын хувьд хагас цэрэгжилтийн байдалд байдаг. Ганцаараа биш багаараа тоглодог учраас хариуцлага хүлээх, бусадтай хамтарч ажиллахад сургадаг давуу талтай” гэсэн бол гэргий нь “Эмэгтэй хүний хувьд хамгийн төгс бие бялдартай болгодог” гэж нэмэв.
Бөмбөг цохих, тонгойх зэргээр гуяны булчинг илүүтэй хөгжүүлдэг. Биеийн пропорцын хувьд зөв хөгжүүлдэг цөөн спортын нэг нь волейбол гэнэ. Олимпоор элсний волейбол тоглож байгаа хүүхнүүд эрчүүдийн хараа булаагаад байсан учир нь энэ. Тиймээс ч сүүлийн үед охид энэ спортоор хичээллэх сонирхолтой болсон гэнэ. Хөвгүүдийн хувьд нуруулаг, эрүүл чийрэг өсөхийн тулд волейболын дугуйланд явах нь ихэсчээ. Лавлах утсаар асуухад л дугуйлангуудын хаяг, утас авах боломжтой. Төлбөрийн хувьд сарын 60-100 мянган төгрөг байдаг талаар тэр хоёрын ярианаас мэдэж авлаа.
Нүүдлийн соёл иргэншилтэй монголчууд багийн тоглолтод төдийлөн амжилт үзүүлдэггүй гэх шүүмжлэл бий. Манайхан зөрүүд, бие дааж шийдвэр гаргах гээд байдаг талтай. Энэ зангаа ажлын байран дээр ч харуулдаг. Багийн спортоор хичээллэж бусдын өмнө хариуцлага хүлээж, хамтрагч байхад суралцах нь карьер хөөх, ажлын байрандаа амжилт олоход тустай. Тиймээс ч компани, байгууллагууд спортоор хичээллэдэг, тэр дундаа багийн спортоор хичээллэдэг хүн ажилд авах сонирхолтой болжээ.
ШИГШЭЭГИЙН ТАМИРЧНЫ МАРКЕТИНГИЙН АЖИЛ
Монголын волейболын холбооны цол, зэргийн комиссын гишүүн, шигшээ багийн тамирчин Б.Мөнхбаяр, гэргий Э.Мөнхшүр нар Монголын хоёр том компанийн маркетингийг хариуцаж ажилладаг.
Б.Мөнхбаяр сургуулиа төгсөөд “Мобиком” корпорациас ажлаа эхэлжээ. Тэнд байхдаа шилдэг багийн ахлагч, шилдэг борлуулагчаар шалгарч богино хугацаанд албан тушаал ахиж байсан нь өнөөх л багийн спортоор хичээллэж, ажилдаа хариуцлагатай байхад суралцсаных бололтой. Тэднийд волейболын цом медалиуд өрөөстэй байхаас гадна ажилдаа амжилт үзүүлснийг гэрчлэх шагналууд цөөнгүй байв. Гэргий нь “Мобиком” корпорацид ажилладаг. Ажилдаа эзэн байж, амжилттай яваа залуусын төлөөлөл гэдэг нь тэдэнтэй ярилцаж суухад ажиглагдлаа.
Б.Мөнхбаяр одоо “Талх чихэр” компанийн маркетингийн албаны даргаар ажилладаг. Тэнд брэнд менежерээр ажилд ороод удалгүй албаны даргаар томилогджээ. “Мэргэжилдээ эзэн байж, салбартаа амжилт олохын тулд өөрийгөө хөгжүүлэх шаардлагатай. Тиймээс саяхан “Хэвлэлийн хүрээлэн”-д суралцлаа. Өглөө гэрийнхнийгээ унтаж байхад гараад ажлаа тарангуут клуб рүүгээ бэлтгэл хийхээр явдаг. Тэнд баг ахалж, хариуцлага хүлээж байгаагийн хувьд өдөр бүр очиж, бэлтгэл хийх шаардлагатай. Хоёр ажлыг амжуулахад ар гэр орхигдох гээд байдаг талтай. Миний ард гурван эмэгтэй байдаг. Намайг өсгөж, хүмүүжүүлсэн хүн бол яах аргагүй эмээ, өвөө хоёр минь. Эмээ Б.Буянхишиг минь хайр, халамжаар бялхуулж өсгөсөн. Дараа нь миний ээж. Ээжийгээ бурхантай л адилтгаж залбирч явдаг. Гурав дахь эмэгтэй бол миний хань. Ажлынхаа хажуугаар арын албыг хариуцлагатайгаар хашиж байгаа эмэгтэй” гэж ярьсан.
Тэрбээр бямба гаригийн үдээс хойш ажил руугаа явах, цаашлаад багийнхантайгаа бэлтгэл хийх төлөвлөгөөтэй байгаагаа ярьсан. Хоол, хүнс бэлтгэдэг ажил буянтайгаас гадна мөнх настай байдаг гэнэ лээ.
Мэдээж Мөнхбаярын хувьд ажил, амьдрал, их спортын амжилтын гарааны зөвхөн эхлэл гэдгийг тэрбээр онцолж байлаа. А.Мөнхбаяр “Өмнөө тавьсан зорилгынхоо эхлэлийг сайн тавибал гүйцэтгэл, үр дүн нь төдий хэмжээгээр илүү өндөр байна гэдэгт үргэлж итгэж хөдөлмөрлөдөг” гэсэн юм.
Гэрэл зургуудыг Г.ЛХАГВАДОРЖ