Урин цагтай золгохоор Улаанбаатарын утааны асуудал хэсэгтээ мартагддаг. Одоо тэр үе нь хаяанд ирлээ. Гэвч өвөл болдгийг бид санах хэрэгтэй. Үнсэн саарал утаа нийслэлийг бүрхдэгээрээ бүрхэнэ. Энэ хэрээр элдэв өвчлөл нэмэгдэж, эмнэлгүүд пиг дүүрдэг үзэгдэл сүүлийн жилүүдэд улам эрчээ аваад байгаа. Утаанаас үүдэлтэй хорт хавдар хүртэл гарч байна. Хүүхэд багачууд нь урьд хожид дуулдаж байгаагүй эмгэг өвчнүүдтэй нүүр тулдаг боллоо. Монголын хойч ирээдүй болсон бяцхан үрс хэвлийд бүрэлдсэн цагаас эхлэн хорт утаагаар амьсгалж байна. Утаанд зориулж жил бүр улсын төсөвт тэрбум тэрбумаар нь хөрөнгө суулгадаг ч бодит үр дүн нь ямар байгааг та бид харж л сууна. 2008 оноос хойш өнөөдрийг хүртэл агаарын бохирдлыг арилгахад нийт 500-гаад тэрбум төгрөгийг татвар төлөгчдийн халааснаас урсгажээ. Дээр нь олон улсын байгууллагын хандив, тусламжийн том дүнтэй тоонууд нэмэгдвэл тоймгүй их мөнгө болно. Өнөө жилийн төсөвт утаатай тэмцэхэд 27.2 тэрбум төгрөг төсөвлөсөн байх жишээний. Монгол Улсын үндэсний аюулгүй байдалд заналхийлж байгаа хорт утааг арилгана гэж төдийгөөс өдий хүртэл мөн ч олон хүн хоолондоо хүрсэн дээ. Хамгийн тод үлдсэн мөр нь Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийнх байна. Тэрбээр Ерөнхий сайд байхдаа Улаанбаатарын утааг арилгахад ядах юмгүй гээд л сүрхий пиар хийсээр байгаад Төрийн тэргүүнээр сонгогдсон. Түүний амласнаар нийслэлчүүд сайжруулсан түлшийг нь сүүлийн дөрвөн өвөл түлсэн боловч утаа 50 хувь буурсангүй. Харин ч химийн найрлагатай, хорт чанар нь ихэссэн гэдэг. У.Хүрэлсүх яаж жүжиг тавьж байгаад Ерөнхийлөгчөөр сонгогдсоныг бүгдээрээ харлаа. Утаагүй Улаанбаатар ямар гоё юм бэ, үүнийг Хүрэлсүх л чадсан гэж уйлан дуулаад байсан хүмүүс одоо угаарт хордсон биднийгээ хараад хорон гэгч нь мушилзаж суудаг биз ээ.
Өнгөрсөн хугацаанд утаанаас салах өчнөөн олон гарц, гаргалгаа нэвтрүүлсэн боловч бодитой алхам болж чадсангүй. Утаагүй түлш, утаагүй зуух, утаагүй яндан, утаагүй шүүлтүүр гээд олон аргын аль нь ч нэмэр болсон бил үү. Гал түлж байгаа бол ямар нэгэн байдлаар заавал утаа гарч л таарна. Зуух, яндан байгаа цагт утаанаас сална гэдэг бол үлгэр юм байна. Тэгэхээр утаатай хийх тэмцлээ бодит ажил болгоё гэвэл янданг хориглосон бүсчлэлтэй болох хэрэгтэй. Энэ бол утаанаас салахад маш энгийн бас үр дүнтэй шийдэл юм. Гэр хорооллын гүнээс хотын зах болон төв рүү ойртох тусам утаа сийрэгждэг дээ. Тэгвэл эхний ээлжинд орон сууцны хорооллуудтай залгаа гэр хорооллыг яндангаас салгах хэрэгтэй. Ингэхдээ хойноос хотын төв рүү орж ирдэг хэсгээс эхлэх хэрэгтэй. Нэг жилд хоёрхон хорооны өрхийг яндангүй болгоно гээд зорилт тавиад ажилламаар байна. Жишээлбэл, нийслэлийн хамгийн олон буюу 380 мянган хүн амтай Баянзүрх дүүргээс эхэллээ гэхэд 104 мянган яндан байхгүй болчихвол хичнээн сайхан бэ. Сансрын клонкоос урагш дандаа орон сууц байдаг. Харин хойд талдаа ярайсан гэр хорооллууд бий. Тэр нь Баянзүрх дүүргийн II болон XXI хорооны бүсчлэл юм байна. Өнөө жил зөвхөн энэ хоёр хорооны айлуудыг яндангүй болгох бодлого хэрэгжвэл Дарь-Эх орчмын утаа арилаад л ирнэ. Дараа жил нь тэр хоёр хороог яндангаас салгана гэсэн тууштай зорилго тавин ажиллах хэрэгтэй. Ингээд хотын төвөөсөө тойрог маягаар яндаг хориглоод явчихмаар байгаа юм.
Гэр хорооллыг яндангаас салгая гэвэл төрийн зоримог шийдвэр юу юунаас чухал. Улаанбаатарыг утаанаас салгах ийм бодлого хэрэгжинэ гэдгээ танилцуулаад иргэдтэй маш сайн ойлголцож , тохиролцож чадвал бүтэхгүй гэх газаргүй. “Энэ онд танай хороог яндангүй бүсчлэл болгож байна. Тэгэхээр та бүхэн гал түлэхгүй гэвэл эндээ насан туршдаа амьдарсан ч болно. Хөөж, туухгүй . Хамгийн гол нь яндангаа заавал халах хэрэгтэй” гэсэн хатуу шаардлага тавих ёстой. “Хэрэв яндангүй байж чадахгүй гэвэл та бүхэн тэр бүсэд очиж амьдарна уу” гээд нүүж очих газрыг нь заагаад өгчих. Хотын алслагдмал дүүрэг юм уу урагшаа Төв аймгийн Зуунмод орчмын газарт яндангаасаа салах хүсэлгүй хүмүүсийг суурьшуулах байдлаар асуудлыг шийдэж болно доо, уг нь. Харин яндантайгаа нүүсэн иргэдийн газрыг нь улс худалдаад авчих. Тэнд яндангүй айл байна гэвэл буулгадаг ч юм уу. Ийм бодитой, эрс шийдэмгий арга хэмжээ аваач ээ. Зүгээр л яндангаа чөлөөлөх шийдвэр гаргаад болно шүү дээ. Яагаад нийтийн эрүүл мэндийн төлөө нэг хэсэг улсад нь шаардлага тавьж болохгүй гэж. Бид бие биедээ шаардлага тавьж, хатуу зорилт дэвшүүлэхгүй юм бол цаашид яаж амьдрах болж байна вэ. Утаандаа хордож үхсээр байгаад дуусах уу. Ипотекийн зээлийн үндсэн зорилго бол янданг цөөлөх. Үнэхээр энэ зорилгоо бодит болгоё гэж байгаа бол яндангүй бүсчлэлийн бодлого хэрэгжүүлээд айлынх нь хашааг худалдаад авчихаж болох юм биш үү . Ор о н сууцны үнэд оролцуулбал иргэд лав дургүйцэхгүй. Харин суларсан газарт нь дахиж айл буулгахгүй байх нь чухал. Хөдөөнөөс хот руу чиглэсэн шилжилтийн урсгал нүүдлийн сэтгэхүйгээрээ хаана сул газар байна, тэнд очоод буучихдаг талтай. Тиймээс тухайн газарт дахин яндан зоохоос өмнө хурдан эргэлтэд оруулах юм бол орон сууцны хороолол өргөжинө. Аль Э.Бат-Үүлийг хотын дарга байхаас эхлээд янданг байраар солино гэж байсан. Тэрнээс хойш яг бодитой хорогдсон яндан гэж байгаа юм уу. Жилд орон сууцанд орж байгаа иргэдийн тоо нэмэгдлээ гэж мэдээлээд байдаг ч Улаанбаатарын 200 мянган яндан хэвээрээ л тоологдоод байх юм. Нэг айл байранд оронгуут зөрөөд хамаатан садан нь хөдөөнөөс ирээд буучихдаг. Тэгэхээр яндан яаж цөөрөх вэ дээ. Энэ янзаараа бид 100 жилийн дараа ч утаатайгаа бөглөрөөд байж л байна. Үнэхээр төр засаг сайн сайхан ирээдүй бүтээе л гэж байгаа бол хатуу ширүүн шаардлага тавьдаг, яс тас ажилладаг болъё. Хэдий болтол нэг хэсэг нь гал түлж, нөгөө хэсэг нь хордож үхээд байхав дээ. Хотын захиргаа
үүн дээрээ даруйхан бодлого боловсруулж, шийдвэр гаргах хэрэгтэй байна. Магадгүй сошиалаар нүдэх л байх. Тэглээ гээд зорилгоосоо ухралгүй, хатуу байр сууриндаа бат зогсох ёстой. Ингэж байж утаа чинь буурна. Үүнийг хаа, хаанаа маш сайн ойлголцооч. Энэ олон жил бид утаанаас салах гэсэн оролдлого бүхэн бүтээгүйг харлаа, бас хэзээ биелэх бол гэж хүлээлээ. Ашгийг харагч этгээдүүд л бидний зовлонгоор зоолцгоолоо шүү дээ. Бид бүгд ганц юмыг маш сайн ухаарцгаалаа. Яндан байсан цагт утаа гэгч нь байхгүй болохгүй аж. Утаа байвал яндан байна, яндан гозойж байвал утаа түүнээс суунаглах л болно гэдгийг. Иймээс бүсчлэн яндангаа хатуу хорих хэрэгтэй. Та энд байж болно, харин энэ хэсэг яндангүй гэж зарласан газар шүү гэж л хэлэх хэрэгтэй.
Ер нь утаагүй бүсчлэл дэх айлуудад яндангүй амьдрах өчнөөн олон арга бий. Цахилгаан, газ, сэргээгдэх эрчим хүч гээд өнөөдөр гал түлэхгүйгээр амьдрах маш олон шийдэл байна. Нэг үеэ бодвол сүүлийн үеийн технологийн дэвшлүүд манайд сайн орж ирсэн. Тэдгээрээс иргэд өөрийнхөө хэрэгцээнд тохирохоо сонгож болно. Бүүр боломжгүй бол нүүгээд явах гарц байгаа. Харин хорт утаан дунд амьдарч байгаа ард түмэнд эрүүл мэндээ хамгаалах боломж байхгүй. Тиймээс бүгдээрээ яндангүй л амьдаръя. Утааны эсрэг тэмцлээ ингэж бодит болгоё. Үүнийг даах зориг зүрхтэй хүнээр хотынхоо, улсынхаа удирдлагыг тавих шаардлагатай байна. УИХ- ын гишүүд, Засгийн газар, Төрийн тэргүүн, хот ы н захиргаа нэгдмэл хатуу байр суурьтай байх ёстой. Гаргасан шийдвэрээ хамгаалж, гуйвж дайвдаггүй удирдлага Монголын төрд хэрэгтэй байна. Зоримог, шийдэмгий байж бид амжилтад хүрч, утаанаас жинхэнээсээ салж чадна