Англи хэлний “Цо багш” сургалтын төвийн багш Ц.Сэлэнгэтэй ярилцлаа.
-Даяаршиж буй өнөөгийн нийгэмд англи хэл сурахыг хүн бүхэн хүсдэг ч тэр бүр сайн сурч чаддаггүй. Тэгэхээр эдгээр хүмүүс юун дээр гацаад байдаг юм бол?
-Ихэнх нь үйл үгийн хэдэн цаг дээр толгой нь эргэчихсэн байдаг. Мөн англи хэлний баахан сурах бичиг, ном, толь бичиг худалдаж аваад дэрлэж унтах нь холгүй байна. Бие дааж сурах гэж буй хүмүүс хамгийн гол нь тууштай байх ёстой. Миний хувьд 1986 онд ЗХУ-ын Эрхүү хотын Улсын багшийн дээд сургууль, 1989 онд Москва хотноо А.С.Пушкины нэрэмжит Орос хэл, утгазохиолын дээд сургуульд орос хэл-утгазохиолын багш мэргэжил эзэмшсэн. Монголдоо ирээд Ховдын багшийн их сургуульд орос хэлний багшаар ажиллаж байгаад ерээд оны эхээр Улаанбаатар хотод ирсэн. Тэгээд англи хэлийг бие даан сурах гэж 13 жил хөдөлмөрлөсөн. Энэ хугацаанд Сэрүүлэг дээд сургууль, “Олонлог төвд” гадаад хэлний багшаар ажиллаж байлаа. Би өөрөө англи хэлийг бие даан сурахын тулд ийм их цаг хугацаа зарцуулсан болохоор зовж олсон мэдлэгээ хүмүүст хуваалцах гэж 2009 онд “Цо багш” сургалтын төвөө нээсэн.
-Англи хэлийг сурах гэж яагаад тэгтлээ их хөдөлмөрлөсөн юм бэ. Орос хэлний багшаар ажиллаад явж болох байсан юм биш үү?
-Хүмүүс нусаа хацартаа нааж явлаа гэж ярьдаг. Харин би нэг үе нусаа бүр бүх биендээ нааж явсан гэж хэлж болно. Зөвлөлт Холбоот улсад Багшийн дээд сургуулийг улаан дипломтой төгсөж ирсэн ч бие маш хүндээр өвдсөний улмаас нүд юм харахаа больж, элэг хүндээр өвдсөн юм. Группд орж, мөнгө хүрэлцэхгүйн улмаас хорооллын зах дээр чацаргана, жамц давс зарж, автобусанд ч суух мөнгө байхгүй гүйж явдаг, эм тариаг хоол шиг хэрэглэж, өөртөө тариа хийж явдаг болсон үе бий. Гэхдээ би өөрийгөө цоо эрүүл болгож чадсан. Өглөө бүрийг “ямар сайхан өглөө вэ” гэж угтаж, өөрийгөө болон өрөөлийг чин сэтгэлээсээ магтаж, англи хэлийг бие даан сурсан мэдлэг туршлагадаа суурилан тавь гаруй ном бичиж орлогоор нь 10 хүнд унаа, хашаа байшин авч өгч байлаа. Үргэлж сайхан юм бодож, өөртөө байгаадаа сэтгэл ханаж явснаар одоо ердөө ядардаггүй, огт өвддөггүй хүн болсон.
-Багш бүрт өөрийн гэсэн арга барил байдаг. Таны сургалтын гол арга барил, онцлог юунд байна вэ?
-Би улсад 32 жил ажилласны сүүлийн 22 жилд англи хэл заасан. Би өөрийн 13 жил хөдөлмөрлөж олж авсан мэдлэгээ системчилж 13 хоногийн дотор хүмүүст хүргэдэг. Миний хичээл минут минутаар төлөвлөгдсөн, агуулгын хувьд маш баялаг юм. Суурьтай анхан шатны сургалтад суусан ямар ч хүн 2000 үгийн нөөцтэй, орчуулгыг баруун солгойгүй хийдэг, дүрэм ярианы өндөр мэдлэгтэй болдог. Хүмүүс янз янзаар хүлээж авдаг. 13 хоногт юу сурах вэ гэж бодох хүн ч бий. Богино хугацаанд чанартай мэдлэг олгож чадах юм байна гэж олзуурхах хүн ч байдаг. МУИС-ийн гадаад хэлний сургуулийн захирал миний хичээлд суугаад маш их олзуурхсан. Юу гэвэл, надад олон хүнийг мэргэжлийн орчуулагч болгосон нандигнаж явдаг англи хэлийг гишүүнчилж орчуулах гэдэг арга бий. Энэ аргыг ямар ч хүн эзэмшиж чадна. Бүх үгийг нь мэдээд байгаа мөртлөө орчуулж чадахгүй байна гэдэг хүмүүс байдаг. Эдгээр хүмүүсийн арга нь буруу байгаа юм. Олон товчтой цамц байлаа гэхэд эхнийхийг зөрүүлээд товчлох юм бол бүх товч нь ташраараа зөрдөгтэй адил гэсэн үг.
-Энэ аргаа жаахан дэлгэрэнгүй тайлбарлаач?
-Англи хэлний өгүүлбэр үнэн зөвийн ганц зарчимтай. Чиг баримжаа нь хоёр янз. Албан орчуулга, өдөр тутмын хэв шинжтэй орчуулга. Хэв маяг, зураглал нь таван янз байдаг. Эдгээрийг маш удаан тунгааж гаргаж ирсэн. Урдаас нь хойшоо, араас нь урагшаа, гол өгүүлбэрээс хоёр тийш, гол өгүүлбэрийг аль ч талаас нь орчуулах гэх мэт. Энэ загваруудад тохирсон 100 гаруй өгүүлбэрт тулгуурлаж орчуулгыг зохих түвшинд хийж сургадаг. Энэ аргыг ямар ч хүн өвлөж сурах боломжтой.
-Ихэнх хүмүүс үйл үгийн хэдэн цаг дээр толгой нь эргэчихсэн байдаг гэсэн. Та тэдэнд цагийг яаж ойлгуулдаг вэ?
-Англи хэлний үйл үгийн цагийн эргээг гаргах цагаан алт шиг ганцхан хичээл байдаг. Модуль буюу баймж дээр хүмүүсийн толгой эргэсэн байдаг. Монголчууд бүдүүн баараг хүмүүс болохоор цагийг анх, энх, мөнх-өнгөрсөн, одоо, ирээдүй гээд гурав хуваадаг. Өнгөрсөн цагийг гэхэд явжээ, явав, явсан гээд төгсгөлөөр нь ялгачихдаг. Харин англи хэл бол айхтар маягтай. Нэг цагийг дөрвөн бүлэгт хуваагаад бүгдэд нь идэвхгүй хэв үүсгэчихдэг. Тэдэнд баттай сайн мэдлэг өгөхийн тулд гурван шат дамжлагатай арга хэрэглэдэг. Яаж бүтээхэв, юу гэж орчуулах вэ, хэзээ хэрэглэх вэ. Бүтээж чадаад, орчуулж чадаад байдаг хэрнээ хэрэглэж чадахгүй бол баттай мэдлэг биш. Хамгийн гол нь энэ гурвыг суулгаж өгөх хэрэгтэй.
-Багш мэргэжлийн сайхан нь юундаа байдаг вэ?
-Олон сайхан шавьтай болсноороо л бахархдаг даа. Англи хэлний багш болоод 50 гаруй сурах бичиг гаргаж, Азийн хөгжлийн банкны шугамаар гурван хот, 21 аймаг, 365 сумын мянга гаруй англи хэлний багш нарт англи хэл зааснаараа бахархаж явдаг. Тэр утгаар нь намайг багшийн багш ч гэж нэрлэдэг. Тэр үед маш их сэтгэл хөдөлгөсөн нэг үйл явдал болсоныг энд дурсмаар байна. Тэнд цугласан 1000 гаруй багш гарын зурж Сэлэнгэ багшийг Монгол улсын гавьяат багш болгож өгөөч гэсэн хүсэлт гаргаж байлаа. Бас “надаар англи хэл заалгасан хүн азтай” гэж би ам бардам хэлж чаддаг.
-Хэл сурахад онцгой авьяас шаардлагатай юу?
-Монгол тархи дэлхийд нэгдүгээрт жагсаж явдаг. Хоёр хятад тархи нэг солонгос ухаантай, хоёр солонгос нэг япон ухаантай, хоёр япон нэг еврей ухаантай, хоёр еврей нэг монгол ухаантай тэнцдэг гэдэг. Еврейчүүд оюуны асар өндөр нөөцтэй мөртлөө хэлтгий заяатай явсан. Тэгсэн хэрнээ еврейчүүдийн дундаас 22 нобелийн шагналтан төрсөн байдаг. Гэтэл монголчууд нобелийн шагнал хүртэхгүй, дээшээ гарч гавьдаггүй. Монголчууд бол ерөөсөө билэг танхай ард түмэн юм. “Оюун ухааны хүн төрөлхтөнд таниулж өгсөн ард түмэн бол монголчууд” гэж Гегель хэлж байсан удаатай. Тэгэхээр монгол хүний тархийг тордоод байвал англи хэл байтугайг сурах боломжтой. Гол нь өөрсдөө хичээх хэрэгтэй байна.