Халхын голын байлдааны ялалтын 75 жилийн ойг тохиолдуулан Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж зарлиг гаргаж ахмад дайчдыг төрийн дээд цол, одонгоор шагнасан нь өнгөрөгч долоо хоногийн гол үйл явдлуудын нэг байлаа. Өштөн дайсан өнгөлзсөн тэртээх 1939 онд Халхын гол, Хамар даваа, Баянцагаанд исгэрэх сум, ирт сэлмийн өөдөөс асгарах цус, амь биеэ ч үл хайрлан тэмцэж явсан орос, монгол дайчдад ОХУ-ын Ерөнхийлөгч Владимир Путин ч гүн хүндэтгэл үзүүлэхээр зорин ирсэн. Тиймээс “Өдрийн зочин” буландаа Халхын голын дайчдыг онцлон оруулахаар шийдлээ. 1939 оны Халхын голын байлдаан, 1945 оны чөлөөлөх дайнд оролцож, эх орныхоо эрх чөлөө, тусгаар тогтнолыг батлан хамгаалах эрхэм үйлсэд дайчин нөхдөө удирдан, өөрийн амь биеэ үл хайрлан эрэлхэг зоригтой баатарлагаар тулалдаж, хойч үедээ үлгэр дуурайл үзүүлсэн түүхэн гавьяаг нь өндрөөр үнэлж ахмад дайчин Пунцагийн Шагдарсүрэнд Монгол Улсын баатар цол хүртээж, баатар цолны Алтан таван хошуу тэмдэг, Сүхбаатарын одонгоор шагнасныг нүдээ олсон шагнал гэхээс яах билээ.
Тэрчлэн Сүхбаатарын одонгоор ахмад дайчин Баяндалайн Сааралдайг, Цэргийн гавьяаны улаан тугийн одонгоор ахмад дайчин Шагдарын Багаажав, Сүрэнгийн Лхамжав нарыг, Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одонгоор ахмад дайчин Гончигийн Батмөнх, Сүхийн Борхүү, ахмад дайчин эмэгтэй Цэрэнгийн Чимэдцэрэн нарыг шагнасан.
Халхын голын байлдааны түүхэн ялалтын ойн өдөр Монгол, Оросын ахмад дайчдын төлөөлөл болсон 38 бууралд Монгол Улсын төр хүндэтгэл үзүүлж шагнасан. Шагналаа биеэр ирж авах боломжгүй ахмадуудын шагналыг тусгай төлөөлөл гэрт нь очиж гардууллаа. 1939 онд 18 настай явсан залуу дайчин өнөөдөр 93 насны босго давсан байгаа. Тэр үед 21 настай байсан Пунцагийн Шагдарсүрэн гуай л гэхэд 1939 оны гуравдугаар сард Тамсагийн зургадугаар морьт дивизийн 17 дугаар морьт хороонд штабын дарга, улмаар хороон даргаар томилогдон эх орноо хамгаалах ариун үйлсэд амь бие үл хайрлан хүчин зүтгэжээ. Тэр Халхын голын байлдаан эхлэхээс дуусах хүртэл эх оронч дайчин нөхдөө удирдан тулалдаж явсан манай домогт залуу дарга нарын нэг байсан юм.
Төрийн есөн хөлт цагаан тугийн өмнө шагналаа гардсан ахмадууд бол Наймдугаар морьт дивизийн хөгжимчин, тагнуулчаар үүрэг гүйцэтгэсэн Гончигийн Батмөнх, Халхын голын дайн төдийгүй Чөлөөлөх дайнд оролцсон Сүхийн Борхүү, тавдугаар дивизийн 13 дугаар морьт хороонд нууцын даргаар үүрэг гүйцэтгэсэн Баяндалайн Сааралдай, 15-хан насандаа өөрийн хүсэл, сайн дураараа Халхын голын байлдаанд сувилагч цэргээр очиж, галын цэгт үүрэг гүйцэтгэж байсан Цэрэнгийн Чимэдцэрэн, наймдугаар дивизэд их бууны наводчикийн үүрэг гүйцэтгэсэн Шагдарын Багаажав, 14 дүгээр морьт хорооны бага даргаар тулалдаж байсан Сүрэнгийн Лхамжав нар нүдэндээ нулимстайгаар дайчин нөхдөө дурсаж байсан.
Халхын голын байлдаанд оролцож гавьяа байгуулсан Зөвлөлтийн мянга мянган ахмад дайчдын төлөөлөл болж шагнал хүртсэн ОХУ-ын иргэн Халхын голын байлдааны ахмад дайчин Григорьев Петр Осипович, Елизавета Ивановна Чувашова, Ковалев Ефрем Андреевич, Мартыненко Андрей Иванович, Олейников Михаил Федотович, Хулугуров Василий Прокопьевич, Кравец Николай Дорофеевич, Панкратьев Георгий Тимофеевич нарт Монгол Улсын Ерөнхийлөгч урт удаан наслахыг хүсэн ерөөсөн. Оросын их яруу найрагч Анна Ахматова нэгэнтээ “Нэгэн насанд учрамгүй хоёр дайн үзлээ. Нэгэн биед багадамгүй гашуун зовлон амслаа” хэмээсэнчлэн өнгөрөгч зууны гучин есөн онд Монгол Улсын дорнод хязгаар Халхын голын халуун өдрүүдэд цэл залуу насныхаа гал дөлөөр бадарч явсан ахмад дайчид маань орчлонгийн жамаар цөөрсөөр буй өнөө цагт тэдний маань баатарлаг үйлс үеийн үед дуурсагдах учиртай билээ.
Л.БАТЦЭНГЭЛ