С.Должин: Инженер хайгуулын ажилгүйгээр их бүтээн байгуулалт өрнөдөггүй DNN.mn

Монгол Улсын зөвлөх инженер, гавьяат барилгачин, ахмад геологич, барилгын инженер геологичдын холбооны Удирдах зөвлөлийн гишүүн Сандагийн Должинтой ярилцсанаа хүргэе.

-Тантай ярилцана гэдэг бол Монголын инженер-хайгуулын албаны үүсэл хөгжлийн тухай ярина гэсэн үг л дээ. Та бол тэртээ далаад оноос Улсын барилгын зургийн институтийн инженер хайгуулын товчооноос ажлын гараагаа эхэлсэн түүхэн хүмүүсийн нэг?

-Миний бие Завхан аймгийн Алдархаан сумын Богдын голын хүн. 1954 онд Улаанбаатар хотын Нэгдүгээр 10 жилийн сургуульд элсэн орж 1965 онд үйлдвэр сургалтын анхны 11 дүгээр ангийг радио засварчны 4 дүгээр зэрэгтэй төгсөөд МУИС-ийн Байгалийн ухааны факультетийн геологийн салбарт 5 жил суралцсан. Ингээд далан онд Улсын барилгын институтийн инженер хайгуулын товчоонд хуваарилагдаж байлаа. Эхлээд намайг Улаанхуаранд байрладаг инженер-хайгуулын өрөмдлөг техникийн группт өрмийн ажилтнаар хуваарилсан. Үүний дагуу “ГаЗ-66” машин дээр суурилагдсан УРБ-2А маркийн өрмийн төхөөрөмжтэй, Н.Хумбага нэртэй тавь эргэм насны мастер жолоочийн ажилтнаар ажиллаж эхэлсэн. Төдөлгүй хөдөө орон нутагт баригдах барилгуудын инженер-геологийн судалгааны ажлаар Ховд, Увс, Баян-Өлгий аймгийн сумдад 45 хоногийн хугацаатайгаар томилогдож байлаа. Энэ хугацаанд өрөмдлөгийн машин, төхөөрөмжийн бүх эд ангийг сайтар мэддэг болсноос гадна талбай хооронд өрөмдлөгийн машин барих, өрөмдөх цэг дээр байрлуулах, зарим тохиолдолд өрөмдлөгийн мастерын ажлыг гүйцэтгэх чадварыг эзэмшсэн. Бас өрөмдлөгөөр гарсан төрөл бүрийн эрдэс, чулуулгийг танин мэдэж, гарал үүслийг тогтоож, нэрийг нь өгчих чадварт суралцлаа.Энэ бүгд нь өрмийн ажилчнаас геологийн үндсэн ажилтан болоход их тус дэм болсон. Тухайн үеийн төр засгийн бодлого аливаа боловсон хүчнийг ажлын багаас эхлүүлж сургахад чиглэж байсан нь ихээхэн үр дүнтэй болохыг амьдрал дээр үзсэн. Ингэж миний бие хөдөлмөрийн гараагаа эхлүүлж байлаа.

-Геологийн хамгийн хүнд нь өрөмдлөг техникийн ажил. Таны хувьд өрмийн ажилтнаас инженер хайгуулын товчооны дарга, Барилгын инженер-хайгуул үйлдвэрлэл шинжилгээний институтийн захирал хүртлээ явсан мэргэжлийн хүн?

-Тийм ээ, геологийн хамгийн хүнд хүчир нь өрөмдлөг техникийн ажил. Зардал ихтэй, хүн хүч их шаарддаг боловч геологи-хайгуулын ажлын үр дүнд газрын гүнээс хурдас, чулуулгийн дээж авч, лабораторид судлан шинжилсний үр дүнд мэдээлэл боловсруулдаг анхдагч арга юм. Инженер-геологийн судалгаа, шинжилгээний ажлыг хүний аюулгүй амьдрах орчин нөхцөлийг бүрдүүлэх, аливаа барилга байгууламжийн эдэлгээний хугацааг уртасгах зорилгоор барилга, байгууламжийн суурь хөрсийг шинжлэх ухааны үндэслэлтэйгээр судалж, хөрс, чулуулгийн физик-механик, химийн шинж чанарыг нарийвчлах, мөн байгалийн үзэгдэл, процессууд болон газар хөдлөлт, уулын үер, халиа, тошин, гол мөрний эргийн элэгдэл, хөрсний овойлт, суулт, хөөлт, олон жилийн цэвдэг хөрс гэх мэт барилга байгууламжид сөрөг нөлөө үзүүлдэг байгалийн хүчин зүйлүүдийг нарийвчлан судалж, шинжилгээний үр дүнг шинжлэх ухаанчаар нэгтгэн техникийн тайлан, дүгнэлт боловсруулалтын үндсэн дээр барилгын зураг, төсөл зохиодог. Зураг төслийн байгууллагууд уг техникийн дүгнэлтийг үндэслэн барилгын зураг төсөл боловсруулдаг. Инженер-хайгуулын судалгаа, шинжилгээний ажил эрхэлдэг гадаадын орнуудад тухайлбал ОХУ, АНУ, БНХАУ, Герман гэх мэт бараг бүх орны инженер-хайгуулын байгууллага нь барилгын зураг төслийн байгууллагынхаа харьяалалд байдаг. Манай улс инженер-хайгуулын албыг 1960 онд байгуулахдаа тухайн үеийн Барилга, барилгын материалын үйлдвэрийн яамны Барилга шинжилгээний институтийн дэргэд 10 хүний бүрэлдэхүүнтэй ажиллуулж байгаад хоёр жилийн дараа Улсын барилгын зургийн институтэд шилжүүлсэн нь ажил төрлийн уялдаатайг харгалзан үзсэний илрэл юм. Миний бие өрмийн ажилтнаас Улсын барилгын зургийн институтийн инженер-хайгуулын товчоонд техникч, инженер, ахлах инженер, группийн ахлагчийн ажлыг 1974 он хүртэл гүйцэтгэсэн. Улмаар инженер-хайгуулын товчооны даргаар томилогдон ажилласан. Уг товчоо нь тухайн үед инженер-хайгуулын групп, хөрс-химийн лаборатори, өрөмдлөг-техникийн групп гэсэн гурван нэгжтэй, нийт 80 гаруй инженер, техникийн ажилтан, ажилчидтайгаар Монгол орны нутаг дэвсгэрт баригдаж байгаа бүх төрлийн барилга, байгууламжийн инженер-хайгуулын судалгаа, шинжилгээний ажлыг дагнан гүйцэтгэж байсан.

-Монгол Улсад инженер-геологийн шинжлэх ухаан үүссэн нөхцөл байдлын тухайд та юу хэлэхсэн бол?

-XX зууны тэргүүн хагаст олон улс оронд инженер-геологийн шинжлэх ухаан, геологийн шинжлэх ухаанаас салбарлан бие даасан шинжлэх ухаан болон үүсч хөгжсөн байна.Манай улсад 1950-иад оноос аж үйлдвэр, уул уурхай, соёл үйлчилгээний төв, харилцаа холбоо, авто зам болон төмөр зам тавих, хот суурин байгуулах, хот болон аймгийн төвүүд, сум багуудыг суурьшуулан барилгажуулах их бүтээн байгуулалтын ажил өрнөсөнтэй холбоотойгоор инженер-геологийн бие даасан салбар шинжлэх ухаан үүсч хөгжих нийгэм эдийн засгийн нөхцөл бүрэлджээ. Улсаас их барилгад оруулах хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлж орон сууцны хороолол, авто зам, үйлдвэрийн болон эрчим хүчний барилга байгууламж барих ажлыг зураг төслийн баримт бичгээр хангах асуудал тулгарсан байдаг.

Инженер-геологийн шинжлэх ухаан нь хүн төрөлхтөнд байгалиас учруулж болох аливаа үзэгдэл процессыг урьдчилан судалж, дүгнэлт өгч, болзошгүй эрсдэлээс урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг авахад оршдог. Төрөөс Монгол орны инженер-хайгуулын судалгааны ажлыг хөгжүүлэх талаар удаа дараа анхаарч иржээ. Тухайлбал, 1960 онд Сайд нарын Зөвлөлийн тогтоолоор “Монгол орны нутаг дэвсгэрт баригдаж байгаа төрөл бүрийн барилга байгууламжийн зураг төслийг боловсруулахдаа заавал инженер-хайгуулын судалгааны үндсэн дээр боловсруулж байх” шийдвэр гаргасан. Үүний дагуу Барилга, Барилгын материалын үйлдвэрийн яам (ББМҮЯ)-ны Барилгын эрдэм шинжилгээний нэгдсэн лабораторийн бүрэлдэхүүнд Инженер-хайгуулын хэсгийг анх байгуулсан нь ийм учиртай. 1962 онд ББМҮЯ-ны сайдын тушаалаар Улсын барилгын зургийн төв институт (УБЗТИ)-ийн инженер хайгуулын хэсгийг групп болгож улмаар далан зургаан онд товчоо болгон өргөтгөснөөр Монгол Улсын инженер-хайгуул судалгааны ажлын бодлого зохицуулалтыг улсын хэмжээнд явуулж эхэлсэн. Та бид хоёр суурь бодлогын хүрээнд ярьж буй учир Инженер-хайгуулын албаны хөгжлийн үечлэлийг авч үзэж таарна. Нэгдүгээр үе буюу үүсэл хөгжлийн үеийг 1960-980 он, хоёрдугаар үе хөгжил дэвшлийн үеийг 1980-1990 он, гуравдугаар үе зах зээлийн үеийг ерэн оноос одоог хүртэл гэж үздэг. 1960-1980 оны үүсч бүрэлдсэн үед инженер-хайгуулын хэсгийг долоон хүний бүрэлдэхүүнтэй байгуулж, Москвагийн Их сургуулийг инженер-геологи, гидрогеологи мэргэжлээр анх төгсөж ирсэн Г.Лхан-Аасүрэн удирдаж байсан. Энэ хэсэгт МУИС-ийн газарзүйн анги төгсч ирсэн Ц.Цагаан, Л.Бүжин өрмийн мастераар Д.Сүрэнмаарай, М.Ламжав нар ажиллаж байлаа.Тэр үед хөрсний ширхэгийн бүрэлдэхүүн, чийг, хувийн жин, эзлэхүүн жинг тодорхойлох шинжилгээнд ЗХУ-ын хөрсний стандартуудыг хэрэглэж байв. Объектын судалгааны ажлыг УП-15 маркийн механик өрөмдлөгөөр гүйцэтгэхээс гадна гүн багатай шурф малтаж, хөрсний бичлэг, дээж авах ажлыг хийдэг байсан. Тухайлбал, 1963 онд өрмийн мастер Н.Ламжав Био комбинатын судалгаа, Төв цэнгэлдэх хүрээлэнгийн “Соёмбот өндөрлөг”, Улаанбаатар хотын Богд уулын Заалтын амны мөсөн зоорийн тэсэлгээний цооногуудыг өрөмдсөн байна. Мөн энэ үед инженер-хайгуулын ажлыг дээрх аргаар гүйцэтгэсэн УБЗТИ-ийн байр, Тээврийн яам, МУИС-ийн 2 дугаар байр, ТИС-ийн төв байр, Урт цагаан гэх мэт олон объектыг дурдаж болно.Ахмад геологич Г.Лхан-Аасүрэн, Ц.Цагаан, Л.Бүжин нар Улаанбаатар хотын төвийн нутаг дэвсгэрийн 258 км2 талбайг хамарсан инженер-геологийн нөхцөлийн зургийг зохиож ХБНГУ-д хэвлүүлсэн нь хот төлөвлөлт, зургийн ажилд нэвтрүүлсэн бодит ажил юм.

-Инжненер-хайгуулын хөгжлийн үе буюу 1960-1980 оныг тодотгохгүй юу?

-Энэ үед судалгаа шинжилгээний ажлын материаллаг бааз бэхжин ЗХУ болон эх орны их дээд сургуулиудаас төгсөж ирсэн мэргэжлийн боловсон хүчнээр нөхөгдсөн. Техник технологи, чанарын түвшин сайжирч лабораторийн нөхцөлд хөрсний дээжийн бүх төрлийн физик шинжилгээг хийдэг болсон юм. Мөн шилжээсийн туршилт, хам шахалтын туршилт гэх мэт барилга байгууламжийн суурийн тооцооны гол механик үзүүлэлтүүдийг туршдаг болсон нь судалгааны ажлын нэг том алхам болсон. Улсаас их барилгад асар их хөрөнгө оруулалт хийж, хот хөдөөд олон зуун иргэний болон үйлдвэрийн барилга байгууламж баригдан зураг төсөл, хайгуулын ажлын цар хүрээ ч үлэмж нэмэгдсэн юм. Энэ хугацаанд хөрсний физик, механик шинж чанарыг тодорхойлох үндэсний 10 гаруй стандартыг боловсруулж, шинжилгээний ажилд нэвтрүүлснээс гадна инженерүүдийн бүтээлч санаачилгаар олон арван норм, дүрэм, заавар, зөвлөмж гаргасан. Инженер хайгуулын албанд ЗХУ-аас уригдан ирсэн мэргэжилтнүүдийг манайхан даган суралцаж, өөрсдийгөө хөгжүүлснийг дурдах нь зүйтэй.Харин 1980-1990 оны хооронд улсын хөрөнгөөр Улаанбаатар хот болон бүх аймгийн төвийн нутаг дэвсгэрийн инженер-геологийн том масштабын зураглалыг хийсэн юм.

-Тэр бол аргагүй том ажил байж таарна даа. Наяас ерэн оныг хөгжил дэвшлийн оргилуун үе гэдэг?

-Инженер-геологийн зураглалаар тухайн нутаг дэвсгэрийн физик газар-зүйн онцлог, хүн ам, эдийн засаг, геоморфологи, гидрогеологи, инженер геологийн нөхцөлүүдийг нарийн судалж 1:10000 масштабтай зургийг тус бүрд нь тайлбар бичиг, дагуул зургуудын хамт гаргасан нь дахин давтагдашгүй мэдээлэл агуулсан үнэт хөрөнгө болсон.Төр, засгаас инженер-геологийн албыг мэргэжлийн боловсон хүчнээр хангах талаар олон арга хэмжээ авсны үр дүнд энэ түүхэн үед гадаад, дотоодын их, дээд сургууль, техникум төгссөн мэргэжлийн боловсон хүчнээр үндсэндээ хангагдсан юм.Монгол орны нутаг дэвсгэрт тархсан олон жилийн цэвдэг хөрсний инженерийн судалгааны ажлыг эрчимжүүлэх ПНИИИС, БИХҮШИ-ийн хооронд зохион байгуулан явуулдаг эрдэм шинжилгээ техникийн VI, VII бага хурлын шийдвэрийг хэрэгжүүлэх зорилгоор улсын төсвийн санхүүжилтээр Налайх, Баянхонгор аймгийн Баянбулаг сум, Хөвсгөл аймгийн Хатгал тосгонд цэвдэг хөрсний байнгын гурван станц байгуулсан юм. Монголын цэвдэг судлалын судалгаанд гарсан нэг томоохон алхам байсан гэж хэлж болно.1983 онд инженер Д.Мягмарсүрэн бид хоёр “Цэвдэг хөрсний халуун штамп”-ийн төхөөрөмж зохион бүтээж үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэв. Энэ багажаар Баянхонгорын Галуут сумын шинээр төвлөрөх талбай, Налайх тосгоны 8 жилийн сургуулийн барилгын талбай зэрэг олон арван барилгын цэвдэг ул хөрсөнд туршилт хийж, цэвдэг хөрсний гэсэлтийн үеийн харьцангуй суултыг тодорхойлсноос хойш цэвдэг хөрстэй газарт барих барилгын буурь,суурийн тооцоог иж бүрнээр хийх бололцоо бүрдсэн гэж хэлж болно.Инженер-хайгуулын хүнд хүчир ажлыг механикжуулах, судалгаа шинжилгээний ажилд гадаадаас өндөр үнээр авдаг өрмийн болон лабораторийн зарим нэгэн багаж хэрэгслийг өөрийн орны нөхцөл бололцоонд тулгуурлан дотооддоо хийх, мөн судалгаа шинжилгээний ажилд шинэ арга аргачлал, норм норматив, дүрэм заавар, зөвлөмж боловсруулж нэвтрүүлэх ажил инженерүүдийн дунд эрчимтэй өрнөсөн. Үүний үндсэн дээр өнөөг хүртэл хэрэглэж буй олон арван бүтээл гарсан юм. Жишээлбэл, өрмийн “Ган шүдэт яндан”, “Цэвдэг хөрсний халуун штамп”, “Чулуулгийн өгөршлийн зэрэг тодорхойлох төхөөрөмж”, “600 см2 талбайтай шурагт штамп”, “Далавчит прессометр”, “Геофизикийн босоо бүсэлхий зонд” зэрэг оновчтой санал, тэргүүн туршлагуудыг нэрлэж болно. Мөн энэ үед эрдэм шинжилгээ, үйлдвэрлэл, практикийн асуудлыг хослуулан судалдаг Буурь суурийн секторыг байгуулан техникийн шинжлэх ухааны доктор А.Ананд удирдаж байлаа. Тус сектор нь “Овойлттой буурь хөрсөнд суурь төлөвлөх заавар”, “Цэвдэг буурь хөрсөнд барилгын зураг төсөл боловсруулах заавар” зэрэг олон арван зөвлөмж боловсруулан барилгын үйлдвэрлэлд нэвтрүүлсэн.

–Ерэн оноос хойш Монголын инженер хайгуулын байгууллага ямар зохион байгуулалттайгаар ажиллаж ирсэн бэ. Судалгаа шинжилгээний үр дүн ямар байсан тухай сонирхъё?

-Монгол Улс төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгаас зах зээлийн эдийн засагт шилжсэнээр эхэлсэн өмчийн задрал инженер-хайгуулын албыг ч тойрч гараагүй юм. Хуучин Барилга-архитектур, техник хяналтын улсын хорооны харьяанд байсан Барилгын инженер-хайгуул, үйлдвэрлэл шинжилгээний институтийн хөдөөгийн гурван салбар товчоо нийт 250 гаруй инженер хайгуулчид шинжилгээний ажлыг улсын хэмжээнд дагнан гүйцэтгэдэг байв. Тус институт нь 1991 онд Барилгын инженер-хайгуул, эрдэм шинжилгээний төв болон өөрчлөгдөж тус төвөөс инженер-хайгуулын судалгааны ажил явуулах чиглэлээр таван пүүс биеэ дааж тусгаарласан. Дээрх пүүсүүдийг техникийн удирдлагаар хангах үүргийг төв хариуцаж байсан. Төсвөөс хөрөнгө авч тусгаарласан пүүсүүд жил гаруй хугацаанд үйл ажиллагаа явуулсан боловч тэдгээр пүүсээр хийлгэх судалгаа шинжилгээний ажил бараг олдохгүйд хүрсэн учраас үйл ажиллагаа нь зогсоход хүрсэн. 1992 онд Барилгын инженер-хайгуул, эрдэм шинжилгээний төвийг бүтэц, зохион байгуулалтын хувьд дахин өөрчлөн Барилгын инженер-хайгуулын “Их үүсгэл” ХК болгон зохион байгуулсан юм. Компани нь дотроо инженер-геологийн хэсэг, хөрсний лаборатори, өрөмдлөгийн хэсэгтэйгээр үйл ажиллагаа явуулж байлаа. Гэвч улс орон даяар их барилгад оруулах хөрөнгө оруулалт багассанаас зураг төсөл, инженер-хайгуул, барилга угсралтын ажил эрс багасан хүндхэн цаг үетэй тулгарсан даа.СнЗ-ийн тогтоолоор ЗХУ-ын Улсын барилгын хорооны харьяа Барилгын инженер-хайгуул, үйлдвэрлэл эрдэм шинжилгээний институт (ПНИИИС)-ийнэкспедицийн ашиглаж байсан, үйлдвэрийн районд баригдаад жил болсон том үйлдвэрлэлийн баазыг “Их үүсгэл” компанийн мэдэлд шилжүүлсэн юм. 1966 оноос Монголд ажиллаж эхэлсэн ПНИИИС экспедиц нь Монгол орны хот, хөдөөд баригдаж байсан бүх төрлийн барилга байгууламжийн инженер-хайгуулын судалгаа, газрын зураглал, усан хангамжийн асуудлыг хариуцан гүйцэтгэдэг 400 гаруй ажиллагсадтай. Үүнээс Монголоос инженер техникийн ажилчид 100-гаад хүн ажиллаж байлаа.Тус экспедиц нь инженер-геологи, геодези-геофизик, гидрогеологийн анги гэсэн үйлдвэрлэлийн үндсэн нэгжтэй. Гидрогеологийн анги нь Улаанбаатар хотын усан хангамжийн эх үүсвэрийн судалгааг дагнан гүйцэтгэж байсан ПНИИИС экспедици Монгол Улсын бүтээн байгуулалтад ихээхэн үүрэг гүйцэтгэсэн.Барилгын инженер-хайгуулын “Их үүсгэл” ХК инженер-хайгуул судалгааны ажлыг эрхэлж байсан боловч ажлын олдоц хангалтгүй байлаа. Энэ үед тус компанийн үйлдвэрлэлийн бааз үнэт цаасны арилжаагаар худалдагдаж, хэд хэдэн компани өрсөлдөж, алт олборлолтын ажил эрхэлдэг “Монгол газар” ХХК өмчийг эзэмших болсон. Мэргэжлийн байгууллагад ажиллаж байсан ЗХУ болон бусад социалист орон болон эх орны их дээд, дунд сургуульд бэлтгэгдсэн мэргэжлийн инженерүүд ажилгүйчүүдийн эгнээнд нэг хэсэг явсан.

-Улс орны бүтээн байгуулалтын хамгийн гол хүмүүс болох инженерүүд ажилгүй байна гэдэг улс орон зогсонги байсныг илтгэнэ. Сүүлд нэгдэн нийлж эхэлсэн байх?

-Сүүлийн 10 гаруй жилийн хугацаанд нэгдэн нийлж, одоо инженер-хайгуулын судалгааны ажил эрхлэх чиглэлтэй 30 гаруй компани байгуулагдан ажиллаж байна.Монгол Улсын хот байгуулалтын хуулийн дагуу Монголын нутаг дэвсгэрт инженер-хайгуулын судалгааны ажлыг эрхлэн гүйцэтгэж ирэв. Монгол Улсын авто замыг хөгжүүлэх төслийн хүрээнд баруун, зүүн аймгууд болон хойд, урд аймгуудыг холбосон олон зуун километр автозам мөн хойд чиглэлийн төмөр замын сэргээн босголт, Улаанбаатар хотын авто замыг сайжруулах төсөл, Улаанбаатар хотыг аймгуудтай холбох цахилгаан дамжуулах агаарын шугам мөн сумдыг аймгуудтай холбох олон зуун км эрчим хүчний шугамуудын инженер-геологи судалгааны ажлуудыг тухайн үеийн үүсгэн байгуулагдсан компани инженер-хайгуулын судалгаа, шинжилгээний ажлыг гүйцэтгэж байна. Энэ он жилүүдэд манай бүтээлч инженерүүдийн санаачилгаар инженер-геологийн судалгаа шинжилгээний ажилд зайлшгүй шаардлагатай норм, норматив, заавар боловсруулсан юм. Үүнд: Орхоны районы том хэмхдэст хөрсний норм, норматив, барилгын инженер-хайгуулын ажлын жишиг үнэ, ул хөрсний мэдээллийн сан зэрэг норм, дүрэм заавар боловсруулан мөрдөж байлаа.Инженер М.Мягмаржав “Орхоны районы суулттай хөрсний тархалт, түүний тоон үнэлгээ”, инженер Ж.Батсүрэн “Монгол орны хөөлттэй хөрсний инженер-геологи зарим шинж чанар” сэдвээр газарзүйн болон геологи, эрдэс судлалын ухааны докторын зэрэг тус тус хамгаалсан нь онол, практикийн чухал асуудлыг шийдвэрлэсэн.Инженер-геологийн мэргэжлийн боловсон хүчин бэлтгэхэд ТИС-ийн Геологи, газрын тосны сургуулийн ахмад инженер-геологи, гидрогеологич Монгол Улсын гавьяат багш, доктор профессор Н.Батсүх, дэд доктор, дэд профессор А.Алей зэрэг ахмад болон залуу сурган хүмүүжүүлэгч багш нар үнэтэй хувь нэмэр оруулсаар байна. ШУТИС-ийн инженер-геологи, гидрогеологийн салбарыг төгссөн олон арван инженерүүд өнөөдөр инженер-хайгуулын үндэсний мэргэжлийн боловсон хүчний цөм болон ажиллаж байна.Ер нь үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаа, хамт олны идэвх санаачилга, ажилд хайнга хандаж байгааг үйлдвэрлэлийн удирдлага шатрын нүүдэл харж байгаа шиг алсын болоод ойрын хараатайгаар ажиллах нь ач холбогдол өгдөг юм. Би олон жил энэ албыг удирдан ажиллахдаа дээрх арга барилыг гол чиглэл болгож ажиллаж ирсэн. Үүний дүнд албаны ажил үйл өөдрөг явагдаж ирсэн гэж бодож явдаг. Сүүлд нь, танай сониноор дамжуулан төр, засагтаа хандах хоёр хүсэлт байна.

-За ямар хүсэлт байна?

-Инженер хайгуулын ажлын гол тулгуур бол машин тоног төхөөрөмж. Өрөмдлөгийн стандартын багаж төхөөрөмжийг гадаад орнуудаас авдаг. Хөрсний даацат чанарыг хээрийн нөхцөлд овор ихтэй төхөөрөмжөөр газар дээр нь туршиж, хөрсний даацат чанарыг тодорхойлдог зэрэг хөрөнгө мөнгө их шаардсан туршилт, судалгааны ажил хийгддэг. Иймийн учир олдоц муутай, бэрхшээлтэй байдгийг харгалзан үзэж Монголын төр жил бүрийн хөрөнгө оруулалтын төлөвлөгөөнд тодорхой хэмжээний хөрөнгө оруулалт тусгаж байхыг хүсч байна. Засгийн газрын Шинэ сэргэлтийн бодлого ид яригдаж байна. Уг бодлогыг хэрэгжүүлэх тал дээр Монголын инженер хайгуул, геологийн мэргэжилтнүүдийг ашиглах хэрэгтэй. Шинэ сэргэлтийн бодлогод хилийн бүх боомтуудыг хатуу хучилттай замаар холбох, төмөр замаар холбох, Наушкаас Эрээн хүртэл хурдны тал тэрэгний зам тавих гээд хүнд хүчир ажлууд тусгагдсан. Миний удирдаж байсан Барилгын инженер-хайгуул үйлдвэрлэл шинжилгээний институт татан буугдаад одоо Монголын барилгын инженер геологичдын холбоо ТББ болсон. Бид барилгын яамандаа харьяалагддаг, хуучны явж ирсэн, та бид хоёрын дээр ярьсан хөрс суурь хэвээрээ байгаа. Мэргэжлийн хүмүүс нь байна. Тэгэхээр хуучирсан машин, тоног төхөөрөмжийг сэлбэх нь улс орны амин чухал ажил ажил болоод байна. Хайгуул, геологид зориулагдсан оросын машинууд хуучирсан. Нэг машин шинээр авъя гэхэд 250 сая төгрөгийн үнэтэй байна. Улс орны ирээдүй, бүтээн байгуулалтаа бодож, мөн Шинэ сэргэлтийн бодлоготойгоо уялдуулан энэ бүхнийг улсын төсөвтөө суулгахыг хүсч байгаа юм. Өөр нэг зүйл нь аймаг, сум, хот суурин газруудын ерөнхий төлөвлөгөө болон авто зам, төмөр зам зэрэг томоохон ажлуудыг 3 дугаар сараас эхлэн хийж байвал ажиллагсадын эрүүл мэнд, машин техникийн эдэлгээ, судалгааны ажлын чанарт бодитой нөлөө үзүүлж, барилгын зураг төсөл боловсруулах хугацааг багасгах нөхцөл бүрдэнэ гэдгийг хэлье. Мөн сүүлийн үеийн нөхцөл байдлаас үүдсэн нэг санал байна. Аливаа улс орны хөгжил гэдэг газар нутгаа эзэмших, ашигт малтмалаа олборлоход оршдог. Үндсэндээ хаана ашигт малтмал байна, хаанаас юуг олборлож явуулах нь улсын мэдлийн асуудал мөн. Гэтэл хэдхэн малчдынхаа үгээр бид улсын хөгжлийг хааж боогдуулж болохгүй. Их бүтээн байгуулалт инженер хайгуулын ажил явах гэтэл малчид эсэргүүцэх хандлага гарах боллоо. Монголын мал сүрэг Европынх шиг хашаан дотор байдаггүй. Хаана ч идээшилж, бэлчээрлэж болно. Малчдын буруу хандлагыг өөрчлөх цаг нь болсон. Түүнээс малчдаа Монголын газар нутгаас хөөж туух гэж байгаа биш. Гол нь улс орны хөгжил дэвшил, бүтээн байгуулалт ямар ч нөхцөлд тэргүүн шугамд байх ёстой гэдгийг хэлж байна.