Хүнс, хөдөө
аж ахуйн сайд Р.Бурмаа өчигдөр “Сайдын цаг” уулзалтад оролцов. Тэрбээр сэтгүүлчдийн
сонирхсон асуултад хариулахаасаа өмнө салбарынхаа асуудлаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл
өглөө. Юун түрүүнд ургацын төлөв байдал, өвөлжилтөд хэрхэн бэлтгэж байгааг онцолсон
юм.
“Мах гурилын үнийг
нэмэхгүй байх бодлого баримтална”
Өнөө жил 300 мянган га газарт улаан буудай тариалахаар
төлөвлөсөн байснаас 359 га газарт суулгасан байна. Зургадугаар сард хэт халалттай,
бороогүй, хуурай байснаас таримлын өсөлт зогсчээ. Урьдчилсан байдлаар ургацын
дүн мэдээгээр 40-өөд хувийг алдах янзтай байна гэж Р.Бурмаа сайд дурдав. Дорнод,
Архангай, Өвөрхангайд нийт талбайн ургац хэвийн байгаа гэнэ. Тариалалтын нэлээд газар нутгийг хамардаг Сэлэнгэ
орчимд 65 орчим хувийн ургац авах урьдчилсан мэдээ байгаа бол 8-10 хувь нь уриншид
шилжих бололтой. Сүүлийн өдрүүдэд бороо хуртай
байгаа болохоор үлдсэн 30-аад хувьд нь тариаланчид найдвар тавьж буйгаа салбарын
яамдаа уламжилсан гэнэ. Төв аймгийн тухайд ургацын 60 орчим хувийг нь хураах тооцоо
гарчээ. Хамгийн хүнд байгаа нутаг нь Увс, Хэнтий аж. Хэнтийд 30 хувийн ургац авахаар
төлөв ажиглагджээ. Тус аймгийн Дадал, Норвилонд зуншлага сайн байгаа бол Хурах,
Биндэрт 80 хувийн ургац алдах аюул нүүрлэсэн байна.
Энэ жилээс буудайн
цавуулгийн хэмжээ сайжрах төлөвтэй байгаа гэнэ. Нийт 465 мянган тн улаан буудай
хурааж авахаар төлөвлөснөөс одоогийн байдлаар 280 орчим мянган тн-ыг авах урьдчилсан
тооцоо хийсэн байна. Энэ өвөл хүндэрч болзошгүй учир хүнсний гол бүтээгдэхүүн болох
мах, гурилынхаа үнийг нэмэхгүй байх бодлогыг салбарын яам баримталж байгаа аж. Тиймээс
дотоодын хэрэглээгээ хангах, ирэх онд тариалан хийхэд үр хэлбэрээр ашиглах зорилгоор
150 мянган тонн буудай импортлох шаардлага гарчээ. Үүний хөрөнгийг шийдвэрлэх асуудлыг
ирэх долоо хоногт Засгийн газрын хуралдаанаар хэлэлцэх болно гэж Р.Бурмаа сайд өгүүллээ.
Тариаланчдыг дэмжих
зорилгоор хөнгөлөлттэй үнээр тоног төхөөрөмж нийлүүлэх ажил зохион байгуулж байгааг
ч энд онцлов. Нийт 3000 гаруй бага оврын тракторыг урьдчилгаа төлбөргүй нийлүүлсэн
байна. Ингэснээр тариаланчдын техникийн чадвар таван хувиар, зүтгэх хүчний чадвар
найман хувиар өссөн гэлээ.
“МОНГОЛ УЛСЫН
БЭЛЧЭЭРИЙН ДААЦ 20 САЯ ТОЛГОЙ МАЛААР ХЭТЭРСЭН”
ХХААЯ-наас Бэлчээрийн
тухай хуулийн төслийг өргөн барихаар төлөвлөж байгаа аж. Монголын бэлчээрийн даац
20 сая малаар хэтэрчээ. Сэлэнгэ, Дархан, Төв, Архангай болон Өвөрхангай аймгуудад
бэлчээрийн даац 3-4 дахин хэтэрсэн аж. Үүнийг малын хөлийн татвар зэргээр зохицуулах
хэрэгтэй. Ингэхгүй бол хөдөө аж ахуйн газар төрийн өмч гээд эзэнгүй орхих тохиолдол
байна. Бэлчээрийн газрыг хамгаалах асуудал нь БОНХАЖЯ, бүртгэх нь Хот байгуулалт,
хяналт нь Шадар сайд дээр байдаг. Мөн хэнд эзэмшүүлэх вэ гэдгийг Уул уурхайн яам
шийддэг. Энэ мэт олон салбарт хамааралтай тул хөдөө аж ахуйн газрыг хамгаалах ажил
цалгардаад байна. Тиймээс Бэлчээрийн тухай хуулиар энэ бүх асуудлыг шийдвэрлэнэ
гэдгийг Р.Бурмаа сайд хэллээ. Тэрбээр мэдээллийнхээ дараа сэтгүүлчдийн асуултад
хариулав.
-Дорнод аймагт
рапс их хэмжээгээр тариалж байгаа гэж орон нутгийн иргэдээс мэдээлж байна. Хөрсөнд
муугаар нөлөөлдөг гэсэн шүүмжлэл дагуулдаг энэ ургамлын тариалалтад яамны зүгээс
ямар бодлого барьж байгаа вэ?
-Рапсын тухайд бол
нийт талбайн 15 хувиас илүүгүй байх гэсэн бодлоготой. Гол шаардлага бол стандартын
дагуу, Монголд хүлээн зөвшөөрөгдсөн үрээр тарих ёстой. Гэтэл нууцаар оруулж ирж,
зөвшөөрөлгүй үрээр рапс тарьж байна гэсэн мэдээллүүд байгаад байгаа. Тиймээс бид
үүнийг зөвхөн зөвшөөрөгдсөн үрээр сэлгээнд тарина. Хэрэв жил дараалан тариад байвал
хөрсөнд халтай. Зөвхөн зөвшөөрөгдсөн хэмжээг зааж өгч байгаа. Цаашид рапсын тариалалт
дээр дотоодын ургамлын тосны үйлдвэрт нийлүүлэхэд зориулж, үндэсний үйлдвэрлэлээ
дэмжье гэж байгаа. Тэрнээс гадагшаа экспортлохын тулд тариалах асуудалд хязгаарлах бодлоготой ажиллаж байгаа.
-Өнөө жил их хэмжээний
ургац алдах нь тодорхой болсон мэдээллийг та сая өглөө. Тав, зургадугаар сарын цаг
агаарын дүн мэдээ зөрсөн гэлээ. Хариуцлагыг нь хэн хүлээх вэ?
-Цаг уурын мэдээ бол
урьдчилсан мэдээ байдлаар гардаг. Тэгэхээр урьдчилсан мэдээгээс гадна үечлэл, цаг
уурын нөхцөл байдал, бусад улс оронд гарч байгаа дүн мэдээ зэрэг олон талыг харгалзан
үзнэ. Бас газар дээр нь шуурхай авч ажиллах хэрэгтэй. Хэн нэгэнд хариуцлага тооцъё
гэхээс илүүтэй хэрхэн яаж сайжруулах вэ гэдэгт анхаарч ажиллах нь зүйтэй.
-Ноосны урамшуулал
зөвхөн энэ жилдээ хэрэгжих үү?
-Хуульд хоршоог дэмжсэн
бодлого байгаа. Энэ жилдээ өвөлжилт хүндрэхтэй холбогдуулан хоршооны гишүүн гэлгүйгээр
ноосны урамшууллын мөнгийг олгоё гэж байгаа. Малаа эргэлтэд оруулж, малчнаа дэмжсэн
бодлого явуулна. Хоршооны гишүүн байж заавал урамшуулал авна гэдэг нь учир дутагдалтай
гэсэн хуулийн заалтыг УИХ-ын зарим гишүүн эсэргүүцээд хуульд өөрчлөлт оруулахаар
төсөл өргөн барьсан байна лээ. Тэрийг даруй шийдээд өөрчлөлт оруулах юм бол хуулийнхаа
дагуу явна.
-Өнөө жил ургацаа
80 хувь алдана гэсэн мэдээлэл гарснаар гурилын үйлдвэрүүд нэг кг тутамдаа
80-100 төгрөг нэмчихлээ. Тэгэхээр цаашдаа гурилын үйлдвэрүүд үнэ нэмбэл яах вэ?
-Ургац алдана гэдэг
яриаг ямар нэгэн албан ёсны мэдээ дүн гараагүй байхад хариуцлагагүйгээр тараасан.
Нийт тариаланч биш хоёр, гуравхан хүн ийм мэдээлэл тарааснаар гурилын үнэ нэмэгдсэн.
Эргээд гурилан бүтээгдэхүүний үнэ нэмэгдэх үндэс рүү түлхэж байна. Тэгэхээр ургацын
мэдээ бол наймдугаар сарын 25-нд гарна. Жилд нийт 350 мянган тн улаан буудай хэрэглэнэ
гэвэл тэрний 200-230 тн-ыг дотоодынхоо хэрэгцээнээс хангах нь ээ. Цаана нь дутагдаж
байгаа үрэн буудайтайгаа нийлээд 150 мянган тн-ын нөөц хэрэгтэй.
-Тэгэхээр гадаадаас
150 мянган тн улаан буудай авна гэсэн үг үү?
-Эхлээд нөөцийнхөө
мөнгийг бэлдэж байна. Тэгээд дотоодоосоо наймдугаар сарын 25 гэхэд багцаа харна.
Аль болох хүнсэнд нийцэхийг нь ялгаж авна. Эндээс гурилын үйлдвэрийнхэн ч авна.
Малын тэжээлд очиж байгаа хэсэгт нь дэмжлэг үзүүлье гэж байгаа юм. Бүр уринш болсон
бол тариаланчдын ургацаа алдсан хувь хэмжээнд нь тохируулан зээлийг нь хойшлуулах
байдлаар дэмжлэг үзүүлнэ. Тариалан эрхлэлтийг дэмжих сангаас бага хувийн урьдчилгаа
төлөөд зээл авчихсан тариаланчид бий. Энэ ажлыг амаар явуулахгүй. Үнэхээр ургацаа
алдаж уу гэдэг тооцоогоор дэмжлэг үзүүлнэ. Хамгийн гол нь өвөл хүндэрч байгаа нөхцөлд
мах, гурилынхаа үнийг барина. Тиймээс хэн нэгний цуу үгэнд итгэж, үүний дагуу үнэ
хөөрөгдсөн бодлого байж болохгүй.
-Гурил үйлдвэрлэгчид
тариаланчдынхаа улаан буудайг чанаргүй гээд голдог асуудал гардаг. Үүнээс болж маргаан
үүсэх нь элбэг. Та дээр гурил, махны үнийг өсгөхгүй байх бодлого баримтална гэлээ.
Хэрэв гадаадаас улаан буудай импортолбол гурилын үнэ өсөх юм биш үү?
-Хамгийн их хэл ам
хийгээд байгаа хүмүүсийн улаан буудай дээр очоод үзэхээр 19 хувийн цавуулагтай гэдэг
дүн мэдээ гарсан. Тухайлбал, Л.Цандэлэгийн компани байна. Уг нь цавуулгийн хэмжээ
23 хувиас илүү байвал хүнсний үйлдвэрт тэнцэнэ. Тэгсэн атлаа “Миний буудайг гурилын
үйлдвэр авахгүй байна” гээд зарга хийдэг. Цаад гурилын үйлдвэр нь яаж авах вэ дээ.
Цавуулгийн асуудлын маргааныг сайн талаас нь харж байна. Энэ цавуулгийг сайжруулахын
тулд тариаланчдадаа ямар дэмжлэг үзүүлэх вэ гэдэгт анхаарч ажиллаж байгаа. Гангийн
асуудалтай холбоотойгоор хүнсэнд нийцэхгүй буудайгаа малын бэлчээр хэцүүдсэн газруудад
тарааж, татварынх нь хөнгөлөлтийг өгье гэсэн зохицуулалтыг хийгээд явж байна. Үнэ
тогтворжуулах хөтөлбөрийн хүрээнд зээл авсан гурилын үйлдвэрүүд маань нэгдүгээр
гурилыг 850 төгрөгөөс дээш гаргахгүй гэсэн. Сая үнэ тогтворжуулах хөтөлбөрт оролцоогүй
зарим компани ургац алдах сургаар гурилын үнийг 80-100 төгрөгөөр нэмсэн явдал бий.
-Импортоор улаан
буудай авна гэлээ. Хоёр хөршийн хувьд ургацаа 20-30 хувь алдсан гэж байна шүү дээ.
Өөр ямар улс орноос импортын буудай авахаар судалж байгаа вэ?
-Хоёр хөршөөс гадна
ургац сайн авсан улсуудтай эртнээс гэрээ хэлэлцээр хийгээд явж байна. Цагийг нь
тулгавал улаан буудайн үнэ өснө. Тиймээс наймдугаар сарын 25-нд хэдэн хувийн улаан
буудай хурааж, хэдэн хувийг нь нөөцлөх шаардлага гарах вэ гэдэг дүн мэдээ гарна.
Юутай ч тэрнээс өмнө хүн хүч, хөрөнгө мөнгөнийхөө асуудлыг болоод өвөлжилтөд бусад
яамдтайгаа хамтарч бэлтгээд үйл ажиллагаагаа явуулж байна.
-Монголын үр тариа
эрхлэгчдийн “Газар тариалан” холбооны тэргүүн Л.Цандэлэгийг та яг ямар үндэслэлээр
шүүхэд өгсөн юм бэ. “Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр үзэл бодлоо илэрхийлсний төлөө
салбарын сайд шүүхэд хандчихлаа” гэсэн тайлбарыг өгөөд байгаа?
-Л.Цандэлэг “Сошиалаар
мэдээлэл, үзэл бодлоо илэрхийлсний төлөө намайг цагдаад өглөө” гэдэг тайлбар өгч
байна. Тийм зүйл байхгүй. Миний хувьд хувийн фэйсбүүк, твиттер хуудасгүй. Албан
ажлынхаа мэдээллийг олон түмэнд хүргэхэд л зориулсан фэйбүүк, твиттертэй. Тэнд албан
ёсны мэдээлэл гаргадаг. Би хувьдаа сошиал сүлжээ мэдээллийг хурдан, шуурхай харилцан
бие биедээ хүргэдэг хэрэгсэл гэж ойлгодог. Тиймээс фэйсбүүк, твиттерт ярьж байгаа
асуудалд хариу тайлбар гаргах, шүүмжлэлтэй эсэргүүцэх зүйл гаргадаггүй. Хүн хүнээ
элдвээр доромжилж, гүтгэлэг, эвлүүлэг хийх зэрэг байдалд тэвчээртэй байгаа. Ямар
нэгэн гомдол гаргаагүй. Харин Л.Цандэлэг
”Асар их авлигыг импортын будаа оруулж ирэх явцдаа авлаа”, “Пуужингийн мөнгийг аваад
идчихэж”, “Халх голыг хятадуудад зарчихаж гэнэ” гэсэн мэдээллийг хэвлэл мэдээллийн
хэрэгслүүд, тэр дундаа өдөр тутмын сонинуудаар маш олон давталттайгаар гаргасан.
Би төрийн алба эрхэлж байгаа хүний хувьд маш их хүндэтгэлтэй ханддаг. Намайг асар
их хэмжээний авлига авсан гэсэн мэдээлэл гарсантай нь холбогдуулан өөрийгөө АТГ-д
шалгуулахаар өгсөн юм. Энэ дагуу АТГ шалгаад “Үндэслэлгүй мэдээлэл байна” гэж үзээд
гүтгэлэг хийсэн асуудлыг цагдаагийн газарт шилжүүлсэн. Би өөрөө ч тэнд очиж мэдүүлэг
өгч байгаа. Аливаа асуудал хууль эрх зүйт оронд амьдарч байгаа юм бол хуулийн дагуу
шийдэгдэх ёстой гэдэгт итгэдэг. Миний хувьд жирийн иргэн байхдаа хууль зөрчсөн байх
гэдэг мэдээллийн дагуу УИХ-ын болон СЕХ-ны даргыг хуулийн байгууллагаар шалгуулж
байсан. Жирийн иргэн миний талд шийдвэр гарч байсан. Тиймээс энэ асуудал хуулийн
дагуу шийдэгдэнэ гэдэгт итгэж байна. Би бол хэн нэгэн иргэнийг үзэл бодлоо илэрхийлснийх
нь төлөө хуулийн байгууллагад хандаагүй. Төрийн алба хашиж байгаа хүний хувьд албан
тушаалаа урвуулан ашигласан гэсэн мэдээллийн дагуу холбогдох газарт нь хандсан гэдгээ
дахин хэлье.
-Халх голд анхны
чөлөөт бүс байгуулахаар УИХ-ын тогтоолын төсөл гарсан. Хэдий хэмжээний хөрөнгө шаардагдах
вэ?
-Үүн дээр загвар аж
ахуй байгуулах чиглэл дээр олон улсын байгууллагын санхүүжилтээр хийгдсэн судалгааны
чиглэлийн ажлууд байдаг. Цаашид хичнээн га газарт тариалалт эрхлэх үү, зохистой
ямар техник, технологийг хэрэглэх үү гэдэг нарийвчилсан журмыг бид гаргаж мөрдүүлнэ.
Тэрнээс хэн нэгэн гадаадын байгууллагад олон мянган га газар эзэмшүүлэх асуудал
огт байхгүй. Энд зөвхөн Монголын иргэн, аж ахуйн нэгж үйл ажиллагаа явуулна.
-Энэ жил хэдий
хэмжээний мах экспортлохоор төлөвлөж байгаа юм бол?
-64 мянган тн махны
квот байгаа. Өнөө жил мал их өссөн. Өвөлжилтийн байдал хүндрэх төлөвтэй байгаа болохоор
нэмж мах экспортлох судалгааг хийж байна. Ингэснээр энэ квот нэмэгдэх бололцоо бий.
М.МӨНХ