2015 оны эхний долоон сарын нийгэм, эдийн засгийн үзүүлэлтийн талаар өчигдөр Үндэсний статистикийн газраас мэдээллээ. Нэгдсэн бодлого, хамтын ажиллагааны газрын дарга Б.Бадамцэцэг, Хүн ам, нийгэм статистикийн газрын дарга Д.Оюунчимэг, Макро эдийн засгийн статистикийн газрын дарга Э.Эрдэнэсан нар мэдээлэл хийлээ.
Төрөлт багасав
Энэ оны эхний долоон сарын байдлаар манай улсад нийтдээ 47083 ээж амаржиж, 47358 хүүхэд эсэн мэнд төрсөн байна. Амаржсан эхийн тоо болоод амьд төрсөн хүүхдийн тоог өмнөх оныхтой харьцуулбал амаржсан эхийн тоо 196-гаар, хүүхдийн тоо 229-өөр цөөрсөн үзүүлэлттэй байгаа аж. Монгол Улсын хэмжээнд өнгөрсөн онд төрөлт өндөр байсан нь энэ тоотой харьцуулахад бага хэмжээний бууралттай байгаа гэнэ.
Судалгаанд бүртгэгдсэн иргэдийн 97.1 хувь нь ажилгүй иргэд байгаа аж
Манай улс гурван сая хүн амтай. Үүнээс 1.2 сая хүн ажил хөдөлмөр эрхэлж байгаа эдийн засгийн идэвхтэй хүн ам. Эдийн засгийн идэвхгүй хүн ам 740 мянга байдаг байна. Нийлбэрээр хоёр сая орчим хүн эдийн засгийн идэвхтэй болоод идэвхгүй хүн ам гэсэн судалгаанд орсон аж. Эдийн засгийн идэвхтэй 1.2 сая хүнээс 1.1 сая орчим нь ажил хөдөлмөр эрхэлж байгаа. Нөгөө талдаа 97.1 хувь нь ажилгүй иргэд. Энэ оны эхний долдугаар сарын байдлаар бүртгэлтэй ажилгүй иргэдийн тоо 31 мянгад хүрсэн байна. Ажилд зуучлагдаж орсон иргэдийн тоо 13 мянгад хүрчээ.
Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн гурван хувиар өссөн байна
ДНБ 2010 оны зэрэгцүүлэх үнээр 2015 оны эхний хагас жилд 7047.6 тэрбум төгрөгт хүрч, өмнөх оны мөн үеийнхээс 205.6 тэрбум төгрөг буюу гурван хувиар өсчээ. Өмнөх оны эхний хагас жилийн эдийн засгийн өсөлт 8.2 хувьтай байсан бол одоо гурван хувь байгаа нь ДНБ-ий өсөлт буурсан үзүүлэлт юм. Мөн энэ оны эхний улиралд манай эдийн засгийн өсөлт 4.3 хувь байсан бол одоо гурван хувьтай байгаа нь сааралттай буйг гэрчилнэ. Ерөнхийдөө өмнөх оны түвшингээс саарч байгаа гол шалтгаан нь үйлдвэрлэл талаасаа хөдөө аж ахуйн салбар, уул уурхайн салбарын гол цөөн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлттэй холбоотой аж.
Өөрөөр хэлбэл, дотоодын голлож байгаа цөөхөн үйлдвэрлэлээс хамааралтай эдийн засгийн өсөлт гарч буй юм. Эдийн засгийн өсөлтийг доош нь татаад байгаа өөр нэг шалтгаан нь үйлчилгээний салбаруудын бууралт хасах тэмдэгтэй болж эхэлсэнтэй холбоотой аж. Жишээ нь, худалдааны болон тээврийн салбар дээр бууралттай гэнэ. Үүнийг гадаад хэрэглээний нийт хэрэглэлт буурсантай холбон тайлбарлаж буй. Үүнд импорт бараг 916 болсон ч дахиад буурсан байгаа аж. Манай орон 100 хувь үйлдвэрлэгч орон биш учраас гаднаас орж ирж байгаа үйлчилгээгээр дотоодын үйлчилгээний салбар хөгждөг онцлогтой. Гаднаас орж ирж байгаа импортын хэмжээ багассан нь нөгөө талдаа экспорт багассантай холбоотой гэнэ. Үүнийг дагаад худалдааны болон тээврийн салбарын бууралт дагаж орж байна. Нөгөө талаар ДНБ-ий тооцоонд ордог татварын бууралтууд бас нөлөөлж буй.
Харин ашиглалт талаасаа гадаадын хөрөнгө оруулалт шууд нөлөөтэй байгаа аж. Тухайлбал, өнгөрсөн оны эхний хагас жилийн эдийн засгийн өсөлт найман хувиар өсч байхад гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт эерэг, мөн онуудаас бага байсан хэдий ч 400-гаад сая ам.долларын хөрөнгө оруулалт манайд орж ирсэн. Одоо бол хасах тал руугаа орж байна. -24 рүү орсон гэнэ. Гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт зогсонги байдалд байгаа нь манай эдийн засгийн сааралтад бас нэг гол хүчин зүйл болж буй гэнэ.
Хэрэглээний барааны үнэ өмнөх оныхоос 6.9 хувиар өсөв
Сүүлийн саруудад инфляцийн түвшин харьцангуй тогтвортой байгааг дуулгав. Өнгөрсөн сарын хувьд инфляцийн түвшин 3.3 хувиар өссөн үзүүлэлттэй байна. Энэ нь өмнөх сараас 0.3 хувийн өсөлттэй гэсэн үг юм. Энэ өсөлтөд голчлон дотоодын хүнсний бүтээгдэхүүний үнийн өсөлт нөлөөлжээ. Өнгөрсөн сарын хувьд ургацын ихэнх хувийг алдах сургаар зарим хүнсний бүтээгдэхүүний үнэ нэмэгдсэн байна. Энэ нь инфляцийг 0.3 хувиар өсөхөд голчлон нөлөөлсөн гэв. Ховд аймгийн хувьд бусад аймгуудтай харьцуулахад инфляцийн хэмжээ нь хамгийн их буюу өнгөрсөн сараас 1.8 хувиар өссөн үзүүлэлттэй гарсан байна.
Төсвийн тэнцэл 640 орчим тэрбум төгрөгийн алдагдалтай байна
Улсын нэгдсэн төсвийн хувьд алдагдал харьцангуй өндөр байгаа аж. Энэ оны эхний долоон сарын байдлаар 7.1 триллион төгрөгийн орлого бүрдсэн бөгөөд орлогоос давсан зарлагын санхүүжүүлэлт 7.8 триллион төгрөг болсон байна. Орлогоос давсан зарлага төсвийн тэнцлийг алдагдалтай болгодог бөгөөд алдагдлын хэмжээ 640 орчим тэрбум төгрөг болсон аж. Өнгөрсөн жил алдагдлын хэмжээ харьцангуй бага буюу 160.9 тэрбум төгрөг байжээ. Алдагдлын гол шалтгаан нь орлого төдийлөн сайн нэмэгдэхгүй байгаагаас гадна зарлага гардгаараа гараад явж байгаатай холбон тайлбарлаж байв. Улсын орлогыг татварын орлого, татварын бус орлого бүрдүүлдэг байна. Татварын орлого нийт улсын төсвийн голлох үндсэн бүрдүүлэгч хэсэг бөгөөд энэ оны эхний долоон сар өмнөх онтой харьцуулахад бараг 70 гаруй тэрбум төгрөгөөр буурсан байгаа юм. Үүний үндсэн шалтгаан нь аж ахуйн нэгж байгууллагуудаас авдаг нэмэгдсэн өртгийн орлого 180 тэрбум төгрөгөөр доошилсонтой холбоотой аж. Нөгөө талаас зарлага 115-116 орчим тэрбум төгрөгөөр нэмэгдсэнтэй холбоотой гэнэ. Бараа үйлчилгээ, улсын шилжүүлэг, хөрөнгийн, хүүгийн гэх мэт зардлууд тодорхой хэмжээгээр нэмэгдсэн байна. Үүнээс болоод төсвийн тэнцэл өндөр алдагдалтай явж байгаа юм байна.
Валютын хадгаламж өсчээ
Mөнгөний нийлүүлэлт 2015 оны долдугаар сарын эцэст 9.9 их наяд төгрөг болж, өмнөх сарынхаас 177.9 тэрбум төгрөг буюу 1.8 хувь, өмнөх оны мөн үеийнхээс 214.8 тэрбум төгрөг буюу 2.1 хувиар буурчээ. Зээл болон өрийн үлдэгдэл 12 триллион төгрөг, хадгаламж 7.2 триллион төгрөг байгаа аж. Хадгаламжийн хувьд төгрөгийн хадгаламж буурах хандлагатай байгаа бөгөөд валютын хадгаламжийн хэмжээ нэлээд хэмжээгээр өсөх хандлагатай байгаа гэнэ. Өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад төгрөгийн хадгаламж долоон хувиар буурсан валютын хадгаламж 31 орчим хувиар нэмэгдсэн үзүүлэлт байна. Зээлийн өрийн үлдэгдлийг дотор нь салгавал хугацаа хэтэрсэн зээл болоод чанаргүй зээлийн нийлбэр дүнгээр 1.3 тэрбум төгрөгт хүрсэн байна. Нийт зээл 13 хувьтай байгаа бол энэ нь өмнөх онд 9.4 хувьтай байсантай харьцуулахад 3.5 орчим нэгжээр өндөр байгаа үзүүлэлт аж.
Төгрөгийн рубльтэй харьцах ханш чангарчээ
Төгрөгийн гадаад валютуудтай харьцаж байгаа ханш сүүлийн хэдэн сар харьцангуй тогтвортой байсан бол өнгөрсөн долдугаар сараас сулрах хандлагатай болсон байна. Рублиэс бусад валют төгрөгтэй харьцаж байгаа ханш дунджаар 1-3.9 орчим хувиар суларсан дүнтэй байгаа. Онцолж хэлбэл төгрөгийн рубльтэй харьцаж байгаа ханш чангарч байгаа бөгөөд өмнөх жилийнхтэй харьцуулбал 35 хувиар чангарсан байна.
Он гарснаас хойш 12 оронтой ашигтай арилжаа хийжээ
Манай улс он гараад эхний долоон сард 131 оронтой гадаад худалдаа эрхэлснээс 12 оронтой нь гадаад худалдааны тэнцлийн хувьд ашигтай арилжаа хийсэн байна. Эхний долоон сарын байдлаар таван тэрбум ам.долларын гадаад худалдааны эргэлт хийсэн байна. Үүнээс 2.8 тэрбум доллар нь экспортын худалдаа байгаа бол үлдсэн 2.2 тэрбум доллар нь импортын худалдаа байгаа аж.
Нийт бараа эргэлтийн хэмжээ өмнөх оны мөн үеийнхээс 17.2 хувь, үүний дотор экспортын хэмжээ 4.3 хувь, импортын хэмжээ 29.3 хувиар буурчээ. Энэ оны долдугаар сард экспорт дөрвөн сая ам.доллар, импорт гурван сая ам.доллар болж, өмнөх сарынхаас экспорт 11.6 хувиар, импорт 5.5 хувиар буурсан байна. Харин гадаад худалдааны тэнцэл энэ оны долдугаар сард 72.6 сая ам.долларын ашигтай гарч, өмнөх сарынхаас 36.5 сая ам.доллараар буурчээ.
Экспортын хэмжээ өмнөх оны мөн үеийнхээс 4.3 хувиар буурахад эрдэс бүтээгдэхүүний экспорт нэг сая ам.доллар, нэхмэл бүтээгдэхүүнийх хоёр сая доллараар буурсан нь голлон нөлөөлсөн байна. Харин үнэт чулуу, металл, алтных 48.1 сая ам.доллар, үндсэн төмөрлөг бүтээгдэхүүнийх 34.3 сая ам.доллар, машин тоног төхөөрөмж, цахилгаан хэрэгсэл, тэдгээрийн эд ангийн экспорт 15.2 сая ам.доллараар өссөн байна. Импортын хэмжээ өмнөх оны мөн үеийнхээс 29.3 хувиар буурахад эрдэс бүтээгдэхүүний импорт хоёр сая доллар, авто, агаар, усан замын тээврийн эд ангийнх нэг сая доллар, машин тоног төхөөрөмж, цахилгаан хэрэгсэл тэдгээрийн эд ангийнх нэг сая доллар, үндсэн төмөрлөг бүтээгдэхүүнийх есөн сая доллараар буурсан нь голлон нөлөөлжээ.
С.Ариунжаргал
М.Мишээл