“Ерөнхийлөгч сэтгүүлчидтэй” уулзалт өчигдөр Гадаад харилцааны яамны “Зөвшилцөл” танхимд боллоо. Уулзалтаар Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж цаг үеийн асуудлаар сэтгүүлчдийн сонирхсон асуултуудад хариулсан юм.
-“Эрдэнэт” үйлдвэрийн хувьчлалын эргэн тойронд өрнөөд байгаа асуудлуудад байр сууриа илэрхийлнэ үү?
-“Эрдэнэт”-ийн хувьчлал гэлээ. Миний харж байгаагаар энд ямар нэгэн хувьчлал явагдаагүй. Гадны улс орон, аж ахуйн нэгжид байсан 49 хувь Монголын аж ахуйн нэгжид ирсэн. Хэрвээ хувьчлал явагдахаар бол Монгол Улсын Засгийн газар хэлэлцээд УИХ-аар шийдээд хувьчлалын хөтөлбөрт ороод шийдэгддэг. Нэр томьёоны хувьд ингэж ойлговол зүгээр байх аа гэж бодож байна.
-Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлөөр “Эрдэнэт”-ийн асуудлыг ярьсан юм уу?
-Бүх л Засгийн газар 1990 оноос хойш “Эрдэнэт” үйлдвэр, төмөр зам “Монголросцветмет” гэх мэт ОХУ-тай холбоотой асуудлаар үргэлж л ярилцаж ирсэн. Их өрийн асуудлыг 2003 онд тэглэх гэж байхад хоёр талын эдийн засагчид Монголд ногдох “Эрдэнэт”-ийн хувь 70-д хүрч байгаа юм байна гэсэн. Ер нь энэ үйлдвэр 680 сая шилжих рубльд баригдсан үйлдвэр шүү дээ. Монголчууд, Монголын Засгийн газар, төр аль нь ч бай “Эрдэнэт”-ийн гадна байгаа хувийг нэмэгдүүлж авах, болж өгвөл 100 хувь үндэсний аж ахуйн нэгж болгох тал дээр үе үед л ярьж байсан зүйл. Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлөөр нь энэ асуудлыг ярина, ярихгүй гэсэн хууль дүрэм байхгүй. Тиймээс энэ асуудлыг уг зөвлөлөөр яриагүй.
-МАНАН-гийн хуйвалдааны төр гэж ярих болсон. Энэ бүхний ард таныг байгаа гэдэг?
-МАНАН-гийн төр бол сонин хэвлэл, сэтгүүлчдийн хэллэг. Одоо нэг намын, МАН-ын Засгийн газар, УИХ байгуулагдаад ажиллаж байгаа. МАН-нд сонгогчид хариуцлага үүрээд тулгамдаж байгаа асуудлыг шийдээд явах бүрэн эрх, боломжийг дангаар нь өгсөн. 65 гишүүнтэй болно гэдэг ямар ч асуудлыг шийдэх эрх энэ Засгийн газар, УИХ-д байгаа.
“Эрдэнэт” үйлдвэрийн тос шороонд хутгалдаж явсан, ажилчин байсан хүн бол би. 10 дугаар ангиа төгсөөд л энэ үйлдвэрт орж анхныхаа цалинг авч байсан. 1990 онд Эрдэнэтээс анх удаа улс төрийн албанд сонгогдож Улсын бага хурлын гишүүн, Ардын их хурлын депутат болоод ирж байсан ийм хүн. “Эрдэнэт” үйлдвэрийн ард миний ямар нэг хувийн сонирхол байхгүй. Бүр хатуу хэлье, нэг ч төгрөгийн сонирхол байхгүй. Миний сонирхол бол “Эрдэнэт” үйлдвэр цаашаагаа сайн явах.
-“Эрдэнэт” үйлдвэрийн энэ бүх асуудалд Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд, УИХ-ын даргын оролцоо бий юу?
-УИХ-ын Дэд даргын албан тушаал бол Монгол Улсын дөрөв дэх том албан тушаал. Дэд дарга мэдэгдэл хийнэ гэдэг тушаалын том багаар хэлж байгаа бол дөрвөн томын нэг л дээ. Энд гурван том оролцоо гэдэг ч юм уу, дөрвөн томын оролцоо ч байсан гэдгийг би хувьдаа мэдэхгүй байгаа.
-Танд “Эрдэнэт”-ийн хувьцаа бий юу?
-Ямар нэг хувьчлал явагдаагүй, ямар нэг хувьцааны асуудал байхгүй.
-“Эрдэнэт” үйлдвэрийн“Эрдэнэт” үйлдвэрийн ард миний ямар нэг хувийн сонирхол байхгүй. Бүр хатуу хэлье, нэг ч төгрөгийн сонирхол байхгүй. Миний сонирхол бол “Эрдэнэт” үйлдвэр цаашаагаа сайн явах.
-“Эрдэнэт” үйлдвэрийн энэ бүх асуудалд Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд, УИХ-ын даргын оролцоо бий юу?
-УИХ-ын Дэд даргын албан тушаал бол Монгол Улсын дөрөв дэх том албан тушаал. Дэд дарга мэдэгдэл хийнэ гэдэг тушаалын том багаар хэлж байгаа бол дөрвөн томын нэг л дээ. Энд гурван том оролцоо гэдэг ч юм уу, дөрвөн томын оролцоо ч байсан гэдгийг би хувьдаа мэдэхгүй байгаа.
-Танд “Эрдэнэт”-ийн хувьцаа бий юу?
-Ямар нэг хувьчлал явагдаагүй, ямар нэг хувьцааны асуудал байхгүй.
-“Эрдэнэт” үйлдвэрийнЭлбэгдорж руу дайрах юм бол, Ерөнхийлөгч рүү дайрвал рейтинг өсөөд байна гэсэн. Зарим хүн рейтингийг рентген гэж яриад байгаа юм. Заримдаа миний рентген өсч байна гэж. Ер нь бол ард түмэн рентгенд харж байгаа юм шиг энэ улстөрчдийн ярьж байгаа зүйлийг нэвт хардаг болсон доо. Хэвлэлийнхнийг бүгдийг нь, ард түмнийг айхавтар цочоох, тэндээс рейтингээ өсгөөд дараачийн зорилго руугаа явах ийм хувиа бодсон зүйл цаашаа явахгүй ээ. Тэгэхээр энд цаг алдсан байна. Хамгийн гол зорилго юу байсан бэ гэхээр Засгийн газар байгуулагдаад 100 хоног өнгөрлөө. Б.Чойжилсүрэн, Ц.Нямдорж хоёр юу хийв ээ. Сангийн сайдын хувьд хамгийн гол асуудал оруулж ирж шийдүүлэх байсан. Ярих юм юу ч байхгүй. Ярих гэхээр л зогсоосон, хаасан, боосон, хассан, танасан. Бүтээсэн зүйл нэг ч байхгүй. Ерөөс эндээс л хүмүүсийн анхаарал, сонирхлыг холдуулах гэсэнарга шүү дээ. Хамгийн гол нь Ц.Нямдорж дээр авч үзэх юм бол өнөө таван хууль. 70 жилийн турш Монголын ард түмний, дээрээс нь нэмээд нээлттэй нийгэмд шилжих 26 жилийн дотор Монгол хүмүүсийн хөлс, цус, нулимсаар туршигдсан тэр хар тогтолцоо, хуулийг халах гэж энэ хуулиудыг оруулж ирсэн шүү дээ. Тэгтэл УИХ баталчихсан байхад буцаагаад хаяж байгаа юм. Үнэхээр л ард түмний нурууг тэнийлгэх, албан тушаалтнуудын хувьд нэлээд хатуу хууль байсан. Тэгээд үүнээс хүмүүсийн анхаарлыг сарниулж байгаа юм. Ц.Нямдоржтой “Эрдэнэт”-ийн асуудлыг яриагүй бол сэтгүүлчид түүнтэй уулзаад “Тэр таван хуулийг яагаад буцааж байгаа юм. Та өмнө нь Хууль зүйн сайд байсан хүн” гээд л асуух байсан. Ц.Нямдоржийн тооцоо бол “Одоо сонгогчидтойгоо уулзахад “Эрдэнэт”-ийг аврагчийн дүрээрээ тэдэнд очно” гэж л тооцсон. Хувийн ийм өчүүхэн эрх ашгийн үүднээс мэдэгдэл хийжээ. Үүний цаана улс орноо бодсон ямар нэг үйлдэл алга аа. Ц.Нямдорж үүнийхээ оронд намаасаа шаардах ёстой байсан. “Амласан зүйлээ оруулж ир л дээ, Чойжилсүрээн” гэж. Б.Чойжилсүрэнг би танихгүй, мэдэхгүй гэж хэлэхгүй л байх, Ц.Нямдорж.
-Саяхан Малыш Энхтүвшин гэх хүн С.Зоригийн хэргийн талаар сонинд ярилцлага өгсөн байсан. Тэрээр таныг гар утас руу нь мессэж бичсэний дагуу л ажилладаг гэж ярьсан байсан. Энэ үнэн үү?
-Сая С.Зоригийн хөшөөнд цэцэг өргөж явахад тэр хүнтэй таарсан. Ерөөсөө арван хэдэн жил огт таараагүй. Тийм учраас над руу мессэж бичдэг тийм зүйл огт байхгүй. Тэр бол худлаа. Элбэгдоржтой холбоод шуугиан дэгдээхээр л яана гэж боддог юм бүү мэд.
-С.Зоригийн амь насыг бүрэлгэсэн хэрэгтэй холбоотой асуудал сүүлийн үед олны анхаарлын төвд ороод байна?
-С.Зоригийн хэрэг гарснаас хойш хууль, хяналтын байгууллагынхан олон жил нойр хоолгүй ажилласан даа. Энийг шалгаж байгаа, үүн дээр ажиллаж байгаа хууль хяналтын байгууллагынхан хэн нэгэн хүнийг хэлмэгдүүлэх ямар ч зорилго тавиагүй шүү. Хянаж байгаа улс нь ч энийг сайн харж байгаа. Ер нь С.Зоригийн амь насыг хөнөөсөн энэ хэргийн эзнийг олоход бид туслах ёстой. Хэрэг шүүхийн шат руугаа очиж шийдэгдэх хэмжээнд очиж байгаа юм болов уугэсэн ойлголт байгаа. Монгол Улсын Ерөнхий прокурор бол төрийн хууль цаазын жинхэнэ зөвлөх гэдэг. Би Ерөнхий прокуророос л хяналт тавьж байгаа хүнийх нь хувьд асууж тодруулдаг.
-Орон нутгийн сонгуульд таны хүү нэр дэвшиж байгаа. Тантай зөвлөсөн үү?
-Манай хүү Эрдэнэ энэ сонгуульд Баянзүрх дүүргийн Иргэдийн төлөөлөгчийн хуралд нэр дэвшиж байгаа. Энэ бол цэвэр өөрийнх нь сонголт байгаа юм. Олон түмний төлөө явъя гэсэн сонголт байгаа бол тэгээд зорилго нь зөв байгаа бол бид залуусыг дэмжих нь зөв байх л даа.
-Төрийн албан хаагчдыг олон тоогоор нь ажлаас халж байгаад та ямар тайлбар өгөх вэ?
-Хүмүүстэй тааралдахад бас фэйсбүүк, твиттерээр над руу хүмүүс маш их захидал бичдэг. Улсууд гасалж байна. Би өглөө бүхэн ажилдаа очихдоо айдастай байна. Өнөөдөр чамайг халлаа гэж хэлэх байх даа гэж. Яагаад ингэж айдастай очиж байна вэ гэхээр машинаа лизингээр авчихсан. Тэрийгээ цалингаасаа төлдөг. Байрны зээлэнд хамрагдчихсан. Бүр коммунист суботник шиг болчихлоо. МАН энэ талаар дээд түвшиндээ хэлж л байгаа байх, үүндээ анхаараарай гэж. Цэвэрлэгч, мэргэжилтэн гээд хэнийг ч голохгүйгээр бүр жагсааж байгаад толгой дараалан хөөж явуулж байна. Халах тусам, шинээр хүн авах тусам төрийн албаны чадвар улам дордоод байна. Энэ үнэн л дээ, гурав, дөрөв, гуч, дөчин жил ажиллачихсан тэр хүмүүс Монголын асар үнэтэй капитал байхгүй юу. Асар үнэтэй. Гэтэл тэр хүмүүсийг хөөж явуулаад зүгээр л нэг шахааны хүмүүсийг оруулж ирж байна. Ц.Нямдорж мэдэгдэл хийснээс ч болдог юм уу яадаг юм, энэ хүний хөл газар хүрээгүй газар алга боллоо. Энэ нөхрийн шахаж тавиулдаг бүлэглэл банк санхүү зэрэг салбаруудыг бүхэлд нь барилаа ч гэдэг юм уу. Уг нь энэ асуултыг ард түмэн асуух ёстой юм. Сонгууль болоод амьдрал чинь дордов уу, сонгуулийн өмнөхөөс сайжрав уу гэхээр бүгд л зуун хувь дордлоо л гэж байна. Чухал асуудлаас анхаарал холдуулахын тулд чанга дуугаар мэдэгдэл хийгээд байх шаардлага ерөөсөө байхгүй. Одоо бол мэдэгдэл хийдэг цаг биш, ажил хийдэг цаг. Манайд ажилладаг дулааны улирал маш бага. Дөрвөн жил гэдэг маш богино хугацаа. Одоо бид бүгдээрээ нэгдээд нийлээд ажилламаар л байгаа юм. Би энэ Засгийн газар, Ерөнхий сайд, УИХ-ын гишүүдэд хэлж байгаа. Бид нэг Монгол. Сонгууль дуусчихлаа. Одоо нэгдээд нийлээд ажиллая. Ер нь бидэнд бие биенээ шүүмжлэх, зөрчилдөх энэ үйл явц хангалттай. Одоо болоо. Тэр ярих хэлэх, бие биенээ гутаах нь хангалттай. Энэ богинохон хугацаанд нийлж нэгдээд эрх авсан энэ улсууддаа итгэл өгч бололцоог нь олгох ёстой.
Бид замбараагүй явж, дуртай юмаа ярьж, дургүй юмаа шүүмжилж татан унагаж, нэгнийгээ гутааж одоо болсон. Одоо бид ажил хийдэг үндэстэн болох хэрэгтэй. Тулгамдаж байгаа асуудлыг шийддэг үндэстэн болох хэрэгтэй. Хүмүүстээ ажлын байрыг нь бий болгож, хийж бүтээж байгааг нь дэмждэг тийм үндэстэн болох ёстой. Хувийн хэвшилд ажиллаж байгаа хүмүүсийг Монголын ард түмний нэг хэсэг гэж боддог шүү. Хувийн хэвшилд ажиллаж байгаа бол буруу, муу гэж хардаг сэтгэхүйгээ орхих хэрэгтэй. Монголын амьдралын 80 хувь нь хувийн хэвшлийн нуруун дээр явж байгаа. Харин ч нээлттэй нийгэм, ардчиллын ач энэ мөн. Бүх амьдрал, бүх аж ахуйн нэгж, бүх ажил руу ордог байсан төрийн гар, хуруу ингэж багассан.
-Төсвийн тодотголоор Сангийн сайдын оруулж ирсэн зүйлүүд дээр та ямар саналтай байсан бэ?
-Б.Чойжилсүрэнг Сангийн сайдаар томилогдсоноос нь хойш нэг л удаа уулзсан. Сонгуулийн дараа Засгийн газар, УИХ маш хурдан ажилдаа орох ёстой гэдэг байр суурийг барьсан. Б.Чойжилсүрэн сайд энэ нь буруу, тэр нь буруу гээд зогсоогоод байвал зогсоогоод байж болно л доо. Бүтээн байгуулдаг, барьдаг энэ талдаа сайн шүү дээ. Харин Сангийн сайдын хувьд ямар хүн бэ, энэ хүний илүү Сангийн сайд МАН-д байх байсан уу, үгүй юу гэдэг нь асуудал байж магадгүй. Шууд хэлье. Улстөрчид, энэ Ц.Нямдоржийн шахаа, мөнгөний хүч энэ Сангийн сайдыг бий болгосон байж магадгүй. Иймэрхүү байдлаар албан тушаалыг хувааж авах байдлаар хуйвалдаж, сэдэв хүлээгээд суух маягаар улс төр хийхээ болих хэрэгтэй.
-Сүүлийн үед гадны банк оруулж ирэх тал дээр олон талын байр суурь гарах болсон. Ялангуяа “Bank of China”-гийн эргэн тойронд?
-Манайд банк санхүүгийн чиглэлийн үйл ажиллагааг чөлөөлөх ялангуяа хоёр дахь зах зээлийг бий болгох, манай хувийн гэлтгүй бүх аж ахуйн нэгжүүд бүгдээрээ айл гэрийн, нэг хүний өмч байхаа боль оо. Та нар хөрөнгийн биржээрээ дамжуулаад Монголын ард түмэнд тэр хувьцаагаа зараач ээ. Олон нийтийн компани болооч, компанийн олон улсын хамгийн сайн засаглалыг хэрэгжүүлээч ээ. Үүнд нь Засгийн газар, УИХ-ын зүгээс хийх ажлаа хурдан хийж хуулиа баталъя.
Би Б.Чойжилсүрэнтэй уулзаад хэлж байсан. Чиний оруулж ирсэн саналыг хамт олон хүлээж авахгүй байна. Чи мэргэжилтний санал барьж орж ирээд бөөн хэрүүл болох юм. Чамд улс төрийн алсын хараа алга. Би Ерөнхий сайдтай уулзахдаа хэлж байсан дарга нарын албаны өрөөнөөс эхлээд таналтаа эхлээч ээ гэж. Надаас ч эхэлсэн болно. Тэр тансаглалаасаа танах чиглэлд ажиллаач. Маш олон боломж бий.
Манай өмнөд хөршийн Монголын эдийн засагт оролцож байгаа хөрөнгө оруулалт, худалдаа зэрэг нь аль ч орноос илүү байгаа. Манай хамгийн том худалдан авагч, хамгийн том хөрөнгө оруулагч, банк санхүүгийн салбарт хамгийн том хамтарч байгаа улс. Бид чинь үндэсний аюулгүй байдлын өөрийн гэсэн үзэл баримтлалтай, өөрийн зарчимтай. Нэг орны хөрөнгө оруулалт ямар түвшинд байх уу гэдгийг мэддэг, бидний байршил их өвөрмөц. Бид цаашид энэ чиглэлээр Монголын ард түмэнд хэрэгтэй зүйл дээр хамтарч хийх ёстой. Миний байр суурь бол “Bank of China” гэдэг банк Монголд орж ирээд зээл өгөөд явах шаардлага алга. Аль ч орноос эдний банк санхүүгийн оролцоо Монголд өндөр байна. Харин ч шаардлагатай өөр орны энэ түвшинг хангачихсан, оръё гэж байгаа банкны салбар байгаа болбол манайх руу орж ирээгүй, манайд хөрөнгө оруулалт хийгээгүй орон байгаа бол оруулах хэрэгтэй. Иймэрхүү байдлаар бид тэнцвэрээ барьж явбал яасан юм. Энэ дотроо Монголын банкуудын нэр дээр гардаг арилжааны банкуудын шүүмжлэлийг ч би хуваалцдаг. Сая Ц.Нямдорж мэдэгдэл хийхдээ ярьж байна билээ. Бид тэр банкийг оруулж ирэх гэж байгаа, оруулж ирнэ гэж. Харин тэр банк оруулж ирэх асуудлыг ҮАБЗ дээр ярина шүү. Өмнө нь ч ярьж байсан. Би байр сууриа тодорхой хэллээ.
-“Эрдэнэт” үйлдвэрийн 49 хувийг Худалдаа хөгжлийн банк худалдаж авсан. Гэтэл таныг тус банкинд хувьцаа эзэмшдэг гэх мэдээлэл байна. Мөнгөний эх үүсвэрийг нь хаанаас гаргасан байдаг юм бол?
-Ер нь бид ийм худал зүйлийн хойноос явах хэрэггүй дээ. Надад Худалдаа хөгжлийн банкинд хувь, хувьцаатай байх ямар ч шаардлага байхгүй. Нэг зүйл хэлье. Хувь хувьцаа эзэмшдэг нь байтугай, Монголд өнөөдөр хийгдэж байгаа 20 сая төгрөгөөс дээших гүйлгээ хяналтад байгаа шүү. Олон улсын янз бүрийн гүйлгээ, хар бор мөнгө гэдэг чинь ёстой өнөө шилэн данс гэдэг шиг хяналтад байгаа. 10 мянган ам.доллараас дээш асуудалтай гүйлгээ хийгдсэн Монголбанк хянаад явчихаж байгаа.
-Хотын дарга асан Э.Бат-Үүл С.Зоригийн хэргээр шалгагдаж байгаа тухайгаа хэлэхдээ таныг МАН-тай хамтарч өөрийгөө гүтгэж байна. Өөрийнх нь эсрэг Их-Эвсэл байгуулагдсан гэсэн?
-Э.Бат-Үүлийг би үргэлж дэмжиж ирсэн. Баатар болтол нь дэмжсэн дээ. Цаашдаа ч дэмжинэ. Дээр би хэлсэн, С.Зоригийн хэрэг дээр ажиллаж байгаа ажлын хэсгийнхэнд хэн нэгнийг хэлмэгдүүлэх ямар ч зорилго байхгүй. Байх ёсгүй гэдгийг Ерөнхий прокурорт үргэлж хэлж байгаа. Ер нь улс төрөөс болоод хэн нэгнийг хардаж байна сэрдэж байна гэж харснаас энэ хэрэг удсан байх. Би ингэж хардаг. Өөрийн бодол өөртөө зөв гэдэг шүү дээ. Хүн бол санал бодлоо илэрхийлэх бүрэн эрхтэй. Өдөр, шөнөгүй ажилласан хууль хяналтын байгууллагын улсуудад талархаж явах хэрэгтэй, хийж байгаа ажилд нь. Хэцүү, маш хүнд нөхцөлд ажиллаж байгаа. Би Ерөнхийлөгч болоод л миний ширээн дээр, миний анхааралд өдөр тутам байдаг нэг зүйл бол С.Зоригийн амь насыг бүрэлгэсэн хэргийг, учир холбогдлыг нь, эзнийг, алуурчныг, ямар нөхцөл байдал тэр үед үүссэнийг Монголын ард түмэн мэдэх хэрэгтэй гэж л боддог. Хууль хяналтын байгууллагын ажилд Э.Бат-Үүл талархаж явах хэрэгтэй. Монголчууд талархаж явах хэрэгтэй. Би энэ нэлээд ахицтай явж байгаа гэдгийг хэлье. Энэ хэрэг яагаад ийм нууцлагдмал байгаад байна вэ гэвэл эхнээс нь тагнуулын байгууллагад харьяалуулаад илрүүлэх үйл ажиллагаанд нь тагнуулын байгууллагын гүйцэтгэх ажиллагааны нууц байдаг зүйлүүд орчихсон учраас энэ хэргийн нууцлал гэж яриад байдаг юм л даа. Гэхдээ энэ хэрэгтэй холбоотой шүүхийн шийдвэрийг ил байна гэдэгт итгэж байна. Ер нь манай хэвлэл мэдээллийн байгууллага янз бүрийн зүйл сонирхдог, эрэн сурвалжлах сэтгүүлзүй гэж байдаг. Энэ хүмүүс ёстой эцсийн хуудсыг нь эргүүлэх байлгүй. Энэ хэрэг илрэхгүй 18 жил боллоо. Энэ хэрэг ямар учиртай байсныг дахиад 18 жил монголчууд эцсийн чулууг нь хүртэл эргүүлж харах байх гэж бодож байна. Гэхдээ үүнийг илрүүлэхийн тулд явж байгаа, ажиллаж байгаа, бүр эхнээс нь явсан цөөхөн хүн байдаг юм даа. Ямар хүндрэл, ямар хэцүү юман дундуур явсан гэж бодно. Ерөнхийлөгч болж гарч ирээд л би Аюулгүйн зөвлөлийг хуралдуулж байгаад тэр зөвлөлөөс тусад нь зөвлөмж энэ хэргээр гаргасан.
-Төмөр замын асуудал?
-Энэ асуудалд ганцхан зүйл хэлье. Ер нь бид өөрсдөдөө итгэмээр байгаа юм. 1990-ээд оны эхээр ЗХУ задраад явж байхад задарсан бүх улсдаа төмөр замыг нь өгсөн байдаг. Монгол Улс Орос улсад ойрхон дагуул орон гэж явдаг байлаа шүү дээ. Тэгэхэд бидэнд та нар энэ төмөр замаа ав гэхэд нь тэнд байсан зарим хүмүүс “Бид чинь орос ах наргүй яаж үүнийг авч явах вэ дээ. Чадахгүй” гэж хэлээд буцаасан байдаг. Одоо бол яаж ч уйлаад төмөр замын асуудал Монголын аж ахуйн нэгжид 100 хувь ирнэ гэж байхгүй л дээ.
Төмөр замын удирдлага яаж тавигдсан, юу болсон талаар үнэхээр мэдээлэл алга. Энэ бол Засгийн газар бүрэн эрхийнхээ хүрээнд шийдэх асуудал. Хүн бүхэн нэг нэг нэр халаасалчихсан явж болохгүй л дээ.
-ОУВС-тай хэлэлцээр хийх тухай яригдаж байгаа?
-Хэлэлцээр хийвэл ийм сайн тал, ийм муу тал байна гэж ярьдаг. Энэ бол хоёр талтай асуудал. Ганцхан үндэслэлийг иш үндэслэл болгож бид хэлэлцээр хийх нь зүйтэй гэдэг дээр би өмнөх засгийн үед ч зогсч байсан. Хэлэлцээр хийх хэрэгтэй. Тэр нь ямар үндэслэл байсан бэ гэхээр санхүүгийн сахилга бат гэдгийг бий болгоё. Үүнийг Засгийн газартайгаа юм уу, Сангийн сайдтайгаа эрх барьж байгаа хүмүүс нь хариуцлага тооцож чадахгүй байна шүү дээ. Тийм байгаа биз дээ. Ерөөсөө л Засгийн газар нь төсвөө оруулж ирдэг, УИХ-ын гишүүд нь дураараа тэлж л байдаг. Өөр өөрийнхөө тойрог, өөрийнхөө сонирхож байгаа юм руу хаяулах юм бол төсөв баталсан нэртэй болдог. Баталсны дараагаар дандаа тодотгож байдаг. Тэгээд Монголын ард түмэн тавьсан тэр өр зээлэнд нь унаж байдаг. Тэгэхээр сахилга бат гэдэг юмыг ерөөсөө Монголд ОУВС-тай хэлэлцээр хийж бий болгохгүй бол энэ гарах гээд тэмцээд байгаа хямрал цаашилбал хэцүүднэ. Одоо хэдэн тэрбумаар нь энд тэндээс мөнгө зээлнэ. Ер нь манайд мөнгө зээлж магадгүй хоёр, дөрвөн тэрбум гэж яриад байгаа. Миний байр суурь бол ярьж болно оо, ганцхан өмнөд хөрштэй биш. Мексик маш хүнд байдалд ороод Америктай ярьж байгаад өндөр хүүтэй авсан бондоо бага хүүтэй мөнгөөр солиулж зээл аваад эдийн засгаа босгоод эргүүлээд өгсөн туршлага байна. Ийм туршлага улс орнуудад байна. Европоос Германтай, Азиас Япон, Өмнөд Солонгостой ярьж болно. Хоёр хөрштэйгээ, Америктай ярьж болно. Тэгээд явж явж байгаад нэг орон нь тунаж магадгүй. Хөнгөлөлттэй зээлээр бондыг сольж болно. Тэгэхээс өөр аргагүй болсон байж магадгүй. Тэгэхээр ОУВС-тай л ярь.
-Монгол Улсыг Ерөнхийлөгчийн засаглалтай болгох нь зүйтэй гэх санал гарах болсон. Та үүнд ямар сэтгэгдэлтэй байна вэ?
-Ерөнхий сайд, гүйцэтгэх засаглалаа ажил хийдэг болгоё. Хугацаан дээр нь ч бодож болно. Дөрвөн жил биш таван жил болгож болно. Үнэхээр ингэж Монгол юмаа хийдэг, бүтээдэг, зах замбараатай, сахилгатай ийм юм руугаа бид орох болсон. Задарсан, эрх чөлөө ярьдаг тийм зүйл хангалттай. Монголд бол тэр хэвлэлийн эрх чөлөө, хүн үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх чөлөө, шүүмжлэх эрх чөлөө хумигдахаараагүй болсон. Энэ нь байж байг. Нөгөө талдаа хийдэг, бүтээдэг эрх чөлөө, чадамжийг заавал дээшлүүлэх хэрэгтэй. Ерөнхийлөгчийн суудал гэдэг бол Монголын төлөө юм боддог хүнд юм бодогдуулдаг суудал шүү. Улстөрч бол дараачийн сонгуулиа боддог, харин төрийн зүтгэлтэн бол дараачийн үеэ боддог. Би аль аль замаар нь явсан. Улсын эдийн засаг, улс төрд нь юу хийх хэрэгтэй байна вэ. Би энэ бүхний дотор нь орсон юм шиг харж байгаа. Ийм ийм зүйл хийх хэрэгтэй гэж.
Түрүүн та бүхэн АН-ын шинэчлэлийг асууж байна билээ. АН гэхэд эхлээд ямар үзэл энэ намд байх ёстой юм бэ гэдгээ маш тодорхой болгох хэрэгтэй. Юу хийх вэ гэдгээ тодорхой болгох хэрэгтэй. Дүрмээ тодорхой болгох хэрэгтэй. Тэнд байгаа хүмүүс, Монголын ард түмний сэтгэл зүрхэнд хүрсэн энийгээ аваад явах бүтэц бий болох ёстой. Одоо бол ажил хийдэг цаг. Мэдэгдэл, сэдэв хийж, цаг хүйтрэхийг, хүмүүс зурагтынхаа өмнө суухыг хүлээгээд суух шаардлага байхгүй. Лав л надад тийм юм байхгүй. Надад ямар ч тийм шаардлага алга. Өнөөдөр надад Ц.Нямдоржийг шүүмжлэх эсвэл тэнд Худалдаа хөгжлийн банкны 49 хувийг авсан хүнийг магтах тийм шаардлага байхгүй. Би Ерөнхийлөгчийн хувьд Ц.Нямдоржийг ч төлөөлөх хэрэгтэй. Эрдэнэбилэгийг ч төлөөлөх хэрэгтэй. Би ядарч яваа хүнийг ч төлөөлөх хэрэгтэй. Би чадаж яваа хүнийг ч төлөөлөх эрхтэй. Намайг үзэн яддаг хүнийг ч төлөөлөх үүрэгтэй. Намайг дэмжиж талархдаг хүнийг ч төлөөлж байгаа. Энэ утгаараа л хэлж байгаа юм. Хэдүүлээ энэ хэтэрхий улстөржилт хий хоосон, хүмүүсийн даралт ихэсгэсэн энэ юмаа багасгая. Хийх юман дээрээ төвлөрье. Ард түмэн хэцүү асуулт асууж байна. Хариуцлага шаардаж байна. Хийнэ гэсэн бол хийдэг л байя. Чадна л гэж гарсан, энэ хүндрэлтэй байдлыг засна л гэж гарсан. Үүнийг засахад ямар нэгэн нам ямар нэгэн зүйлийг үнэхээр харахгүйгээр хамтарч ажиллаж чадна.
-Ирэх онд таны бүрэн эрх дуусна. Та Ерөнхийлөгчөөс буугаад ямар ажил эрхлэх вэ. АН-ын дарга болох уу. НҮБ-д ч ажиллаж магадгүй гээд байгаа шүү дээ?
-Би яг үнэндээ Монгол Улс маргааш хийх ажилд л санаа зовж байгаа. Түүнээс биш өөрийн ажил юм уу, өнгөрсөн, одоо үйл явцад миний мөр, миний хийсэн ажил яаж үлдэх бол гэдэгт огт санаа зовохгүй байна. Ажил хийх шаардлагатай бол би зүтгэнэ ээ. Хийх юм байгаа бол, Монголын улс төрд юу хийх хэрэгтэй вэ, нийгэм, эдийн засагт юу хэрэгтэй юм, ард түмэнд юу дутагдаж байгаа юм, ард түмний улс төрийн эрхийг буцааж өгөхөд юу хэрэгтэй юм, хүмүүсийг ажилтай болгоход юу хийх хэрэгтэй вэ, ямар арга хэмжээ авах уу, хэдэн жилийн дотор шийдэх вэ. Үнэхээр олон жил зүтгэсний хувьд би энэ бүхнийг харж байна. Олон улсад яах юм, хоёр хөрштэйгөө яаж харилцаад явах юм. Бүс нутагтаа ямар байдалтай байх юм, ямар боломж байгаа юм. Ямар боломжууд Монголыг тойрч алга болоод байгаа юм. Япон гэдэг өндөр хөгжилтэй орны Ерөнхий сайд, БНСУ-ын Ерөнхийлөгч нь Владивостокийн уулзалтад очоод Путин Ерөнхийлөгчтэй гар бариад Монголын зүүн талаар тойрох бүх дэд бүтцийн асуудлыг шийдээд явж байна шүү дээ. Монгол орхигдож байна. Үүнийг Засгийн газар харж ярьж байх ёстой. Манай баруун талд Казахстанаар дамжаад Европ руу гардаг дэд бүтэц явж байна. Үүнийг бид ярьж, үүн дээр хоёр хөрштэйгөө ойлголцож явах ёстой. Түүнээс биш тэнд буруу шийдчихсэн юм шиг байна, энд буруу шийдчихсэн юм шиг байна. Тэр хүн тийм буруу бичиг явуулсан байна гээд бид дотроо нэгнийхээ сэтгэлд ямар нэгэн юм хийж болно л доо. Гадны хамтарч ажиллаж байгаа хүмүүсийн сэтгэлд үндэслэлгүйгээр муу юм хийх ерөөсөө шаардлага байхгүй.
Над дээр “Би АН-ын шинэчлэлийг хийнэ. Үүнд хүчээ зориулна” гэж олон хүн орж ирсэн. Би бүгдэд нь дэмжинэ гэж хэлсэн. Би Батхүү чамайг дэмжиж байна, Цагаан, Гантөмөр, Тэмүүжин нарыг дэмжиж байна. Тэр залуучуудыг ч дэмжиж байна. Зөв шүү дээ.
-Бонд босгохоос өөр арга зам үлдсэнгүй юу?
-Монгол Улсын үнэлгээ, түвшин, рейтинг нь их доошоо буусан. Тэгэхээр бонд асар өндөр хүүтэй босох магадлалтай байгаа юм. Засгийн газар их олон эх үүсвэр хайж байгаа байх аа. Санхүүгийн эх үүсвэрүүдийг шийдэхдээ ОУВС-тай хамтрах нь зүйтэй. Монгол Улс санхүүгийн хувьд хатуу сахилгатай болох ёстой.
-Өнөөдрийн уулзалтыг Ц.Нямдоржийн эсрэг ярих гэж л зохион байгуулж байна гэж олон нийт шүүмжилж байна?
-Би өнөөдөр нэг хүний талаар ярих гэж энд ирээгүй. Ийм зүйлд Монголын ард түмэн хууртахгүй тийм билгийн нүдтэй болсон. Тийм чадвартай болсон. Сэтгүүлчид үнэлэлт дүгнэлт өгч нэг хүний яриа, мэдэгдлийг хараад гарахдаа бүрэн автаад гардгаа болимоор байгаа юм. Аливаа юмны цаад талыг яаж унших вэ гэхээр өөрөө үнэтэй зүйлтэй, зарчимтай байх ёстой. Үнэхээр энэ Монголын төлөө хийгдэж байна уу гэдэг шугаман дээр тавиад үз. Тэгээд тэрэн дээр тань зөрж байгаа бол та дүгнэлтээ хийж болно.
-АТГ-ын даргаар Д.Энхжаргалыг та дэмжсэн. Түүнийг М.Энхболдтой нэг нутгийн хүн гэдэг. Таныг албан тушаалаасаа буусан ч шалгагдахгүй гэх тохироо хийсэн гэх?
-Ерөнхийлөгчийн ажлыг өгөөд хуулийнхан шалгана гэвэл би зангиагаа зүүгээд гутлаа өмсөөд очно. Би нэг ч хэвлэл дуудахгүй. Нэг телевиз тавьчихаад өөрийгөө өмөөрүүлэх хүн биш. Би сөрөг хүчний удирдагч байхдаа хүртэл шалгуулаад шүүх дээр очоод цагаадаад гарч л байсан. Зөндөө олон асуудлаар хуулийнхны өмнө очдог. Хуулийнхан асуух ёстой.
Би малчны хүүхэд явсан. Цэргийн сэтгүүлч. Үзэгтэй, шинельтэй явсан. Би “Эрдэнэт” үйлдвэрийн гараа тосолсон ажилчин явсан. Энэ бол өндөр хувь заяа. Миний ард түмэн надад энэ боломжийг олгосон. Би үргэлж баярлаж явна. Эцсийн амьсгалаа хураатлаа энэ Монголын ард түмний төлөө хийх юм байвал өөрийнхөө хувь нэмрийг оруулж зүтгэх болно. Та нар бод доо, үнэхээр гараад явчих, үнэхээр тийм Монгол гэсэн сэтгэлгүй байсан бол миний хүү тэгээд нэр дэвшээд явж байх уу. Монголчуудын төлөө, тэр хорооны иргэдийн төлөө зүтгэе гээд. Би үр хүүхэд, нэр төр, Монголоо боддог хүн шүү дээ. Надад гадны нэг улс оронд очоод байшин авчихсан, давхар иргэншил гуйгаад явдаг ёсзүй байхгүй. Монголоос хулгай хийгээд гадаадад хадгалуулдаг тийм ёсзүй байхгүй. Тийм зүйл миний санаанд ч ордоггүй. Ойр дотнынхоо хүнийг хэлмэгдүүлэх гээд явдаг тийм юм санаанд минь ч ордоггүй. Өнөөдөр миний ямар буруу байна вэ гэхээр Ерөнхийлөгчийн суудалд сууж байгаа нь буруу. Энэ л илүү харагдаад байгаа юм. Зарим нь надад эрхэлдэг юм. Туслахаараа яриуллаа гэж. Ажил ихтэй байна л даа.
Тэмдэглэсэн: Д.САРУУЛ