Наймдугаар сар бол барилгын үе. Орон сууцны барилга угсралтууд ид үргэлжилж, дээр нь улсын сургууль, цэцэрлэгийн засвар бүгд л зэрэг ордог сар. Улаанбаатарт бол гурав алхаад л нэг барилгын ажил үргэлжилж байгааг харж болно. Нэг талаараа нийслэл хотод бүтээн байгуулалт, засвар үйлчилгээ өрнөж байгааг харах таатай. Гэвч нөгөө талд энэ олон барилга байшин, засвар тохижилтын ажлуудын үр дүн хүний эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөөлдөг тухай салбарын мэргэжилтнүүд ярих боллоо.
Сүүлийн жилүүдэд огцом нэмэгдэж байгаа хавдар гэх айхавтар өвчний үндсэн шалтгаан агаарын орчны бохирдол гэж эмч нар дуу нэгтэй хэлдэг. Тэгвэл агаар орчны бохирдлыг үүсгэж байгаа нэг хүчин зүйл нь барилгын материал аж. Анагаах ухааны доктор, дэд профессор Н.Одонгуа манай сонинд өгсөн ярилцлагадаа “Бид 24 цагийн 90 хувийг дотоод орчинд өнгөрөөж байгаа. Дотоод орчны агаарт промоденгол, бензол зэрэг 7-8 төрлийн хорт хавдар үүсгэдэг бодисууд байсаар байна. Монголчууд дандаа хорт бодисуудаар барилгаа барьж байна. Энэ бол аюулын харанга” гэсэн нь анхаарал татаж байгаа юм.
Барилгын материал хүний эрүүл мэндэд яаж нөлөөлдөг, чухам ямар материал хортой байдаг, түүнийг шинжилж хянадаг газар байдаг уу гэдэг асуудал үүнээс ургаж гарна. Монгол Улс барилгын үндсэн бүтээцийн материалын 84 хувийг дотооддоо, 16 хувийг импортоор, дотор заслын материалын 80 гаруй хувийг импортоор, 20 орчим хувийг л дотооддоо үйлдвэрлэдэг. Мишээл экспо, 100 айл, Гурвалжин гээд барилгын материалын захууд нийслэлд олон.
100 айл зах гэхэд барилгын үндсэн бүтээцээс бусад дотоод засал чимэглэлийн материалууд үй олноор зарагдаж байна. Эмульс, будаг, хавтан худалдаж авъя гэхэд ямар нэгэн чанар стандарт, гэрчилгээ харуулах нэг ч худалдаачин алга. Худалдаачдад бараа нь хүний эрүүл мэндэд нөлөөлдөг талаарх ойлголт ч алга. Угтаа бол эдгээр импортын болон дотоодын үйлдвэрийн барилгын материалд эрүүл ахуйн ямар хяналт шинжилгээ байдаг тухай асуудал хамгийн чухал юм. Барилга хот байгуулалтын яамны цахим хуудаст “Импортоор оруулж ирж байгаа барилгын материалын 99 хувийг хяналт шалгалтгүй нэвтрүүлж байна” гэсэн агуулгатай ярилцлагыг тус яамны Барилгын материал үйлдвэрлэлийн хэлтсийн дарга Д.Батзориг өгчээ. Энэ бол ноцтой мэдээлэл юм.
Засгийн газрын 2014 оны 233 дугаар тогтоолоор батлагдсан “Шалгуур үзүүлэлт батлах тухай” журмаар Монгол Улсад импортолж буй 5744 төрлийн бараа бүтээгдэхүүнээс 2194 төрлийг хилийн шалгалтад хамруулан нэвтрүүлнэ, харин үлдсэн 3550 төрлийн бараа бүтээгдэхүүнийг шууд нэвтрүүлэхээр журамласан байдаг. Хилийн шалгалтад хамруулах барааны дунд барилгын материалаас ОСП хавтан, зарим төрлийн будаг, лак зэрэг цөөн нэр төрлийн барилгын материалыг улсын хилээр оруулах үед гарал үүслийн гэрчилгээ, бичиг баримтыг л шалгаж оруулдаг юм байна. Эрүүл ахуйн талаас хянаж шалгадаг процесс хил гааль дээр өрнөдөггүй ажээ. Дотоодын үйлдвэрлэлд ч хяналт шалгалт муу байдаг бололтой. Тодруулбал, манайд одоогоор 870 орчим аж ахуйн нэгж байгууллага, иргэд барилгын материалын үйлдвэрлэл эрхэлж байгаагаас 28.1 хувь нь дотооддоо лабораторитой, 71.9 хувь нь дотоодын лаборатори байхгүй гэдгийг салбарын мэргэжилтнүүд хэлж байна.
Өнөөдөр сургууль, цэцэрлэгийн засвар ид үргэлжилж байгаа. Сүхбаатар дүүргийн 11 дүгээр хорооны дугаар цэцэрлэгээр ороход л будагны үнэр хамар нэвт сэтэлж байв. Ягаан өнгийн будгаар будсан нарийхан хонгилд удаан зогсох аргагүй аж. Хэдхэн хоногийн дараа бяцхан хүүхдүүд ийм үнэртэй цэцэрлэгт өдрийн найман цагийг өнгөрөөнө. Сургуулиуд ч ийм л байна. Барилгын компаниуд ч хаа сайгүй орон сууц барьж буй. Тэнд дотор заслын бүх төрлийн материал орж буй. “Ашгаа бодож аль болох хямд төсрөөр барилгаа босгохыг бодно. Ингэхийн тулд Хятадаас хамгийн хямдаар материалаа татдаг. Тэгж байж л хэдэн төгрөг унагааж авна шүү дээ. Ер нь барилгын материал тэр нь хортой, хоргүй гэсэн ямар ч стандарт одоогоор алга. Тэгэхээр ингэж авахаас өөр яах вэ” гэж барилгын нэгэн компанийн инженер хэлж байна.
Шинээр баригдсан орон сууц болон хуучин барилга байшингийн засвар үйлчилгээнд Улсын комисс ажиллаж хүлээж авдаг. Тэгвэл Улсын комиссын барилга хүлээж авах стандартад тухайн барилга байшингийн орчин, барилгын материал нь хүний эрүүл мэндэд аюулгүй гэдгийг харгалзаж үздэг үү. Энэ тухай тодруулахаар Хотын стандарт, хяналтын газартай холбогдсон юм. Тус газарт Улсын комисс болон хуучин МХЕГ-ын барилгын хяналт, стандартыг хангуулах чиг үүрэг шилжээд байгаа юм.
Хотын стандарт, хяналтын газрын мэргэжилтэнтэй барилгын материалын эрүүл ахуйн талаар товч ярилцлаа. Тэрбээр “Энэ бол маш эмзэглэж явдаг сэдэв. Улсын комисс бол шинээр ашиглалтад орж байгаа барилга болон засвар тохижилтын ажил, цахилгаан зэрэг дөрвөн чиглэлээр ажиллаж хүлээж авдаг. Барилга дээр Эрүүл мэндийн сайд болон Барилга хот байгуулалтын сайдын хамтарсан тушаал байдаг. Үүний дагуу барилгын комисс ажилладаг. Бид барилга хүлээж авахдаа дотоод орчны шинжилгээг тодорхой цэгүүдээс хийдэг. Мөн дээр улсын сургууль, цэцэрлэгийн урсгал засвар дээр ч ажиллана. Ер нь ингээд ажиглахад барилгын компаниуд ашгаа бодоод, мэдээж төсөвт өртөг нь ч бага байх, хямд чанаргүй материал ашиглах хандлагатай байдаг. Түүнийг нь хянаж судлаад тогтоох боломжгүй. Учир нь урдаас орж ирж байгаа барилгын материалууд бүгд ямар нэгэн тохирлын гэрчилгээгүй, Монгол Улсын стандартад хортой, хоргүй гэж тодорхойлсон зүйл байхгүй. Хамгийн эмзэглэмээр нь хүүхдүүд ихэнх цагаа өнгөрөөдөг сургууль, цэцэрлэгийн засвар тохижилтод хамгийн хямд чанаргүй материал ашиглаж байна. Бидний хувьд журмынхаа дагуу илт хурц үнэртэй, хүн байх боломжгүй нөхцөлийг бүрдүүлсэн барилга орон сууц, засвар тохижилт дээр дотор агаараас шинжилгээ хийхийг шаарддаг. Шинжилгээгээр зарим газруудад хүний биед хортой бодис өндөр гарах тохиолдлууд байдаг. Ийм хорт бодис агуулсан барилгын материалыг одоогоор манай улс нэгдсэн байдлаар шинжилдэггүй. Замын-Үүд дээр нэг лаборатори барих тухай яриад л байгаа юм билээ. Одоогоор ажил хэрэг болсон дуулдахгүй байгаа” гэсэн нь ноцтой тайлбар юм.
Барилгын материалын чанар стандарт дээр хуучин МХЕГ хяналт тавьж байв. 2021 оны тус газрын шалгалтын дүнг сөхөж харвал “Барилгын дотоод заслын материалтай холбоотой зөрчлийн 19.2 хувь нь ОСП хавтан, 16.7 хувь нь ДСП хавтан, 15.6 хувь нь алчуур хатаагч, 12.1 хувь нь будаг, 10.8 хувь нь уян холбоос, 9.8 хувь нь паркет, зургаан хувь нь дотор хаалга, 5.5 хувь нь лакны чанар байдалтай холбоотой зөрчил эзэлж байна. Эдгээр зөрчлийн шалтгаан нөхцөлийг авч үзвэл 28 хувь нь эрүүл ахуйн үзүүлэлтийг стандартчлаагүй, 26 хувь нь шинжилгээ туршилтын лаборатори байхгүйгээс шалтгаалж гарсан байна. Цаашид ОСП, ДСП хавтан, будаг зэрэг зарим нэр төрлийн барилгын материалын стандартуудад эрүүл ахуйн үзүүлэлт шаардлагыг тусгах, паркет, алчуур хатаагч, уян холбоос, лак, цонхны нугас түгжээ, резин жийргэвч, эрчим хүчний шугам сүлжээ, тоног төхөөрөмжийн материалын техникийн зохицуулалт, стандартуудыг шинээр боловсруулж батлуулах зэрэг эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгох шаардлагатай байна” гэж дүгнэсэн байдаг аж. Нэг ёсондоо манай улсад барилгын материалын чанар эрүүл ахуйг шинжилдэг лаборатори байхгүй, түүнээс шалтгаалж стандарт мөрдөгддөггүй, хилийн хяналтын барааны жагсаалтад дотоод заслын материалууд ороогүй зэргээр хяналт шалгалтаас гадуур өнгөрдөг юм байна.
Дотоод орчны агаарт химийн хорт бодис хэрхэн агуулагдаж байгаа талаар ЭМЯ, НЭМҮХ, Ногоон титэм ТББ 2020 онд судалгаа хийжээ. Энэ судалгаанд оролцсон анагаах ухааны доктор, дэд профессор Н.Одонгуа оролцсон аж. Түүнээс дотоод орчны бохирдол хүний эрүүл мэндэд хэрхэн нөлөөлдөг талаар лавшруулан тодруулахад “Судалгааны багийнхан 2020 онд найман төрлийн барилгын материалыг лабораторийн шинжилгээнд хамруулсан. Барилгын будаг дээр гэхэд дотоод орчныг будсаны дараа гурав, долоо, 28 хоногийн хугацаанд ямар хорт бодис үүсгэж, орчныг хэрхэн бохирдуулж байгааг шинжилсэн. Тэгэхэд ялангуяа будаг шингэлэгч бодист хавдар үүсгэгч промоденгол, бензол зэрэг долоон төрлийн хорт бодис маш өндөр хувиар илэрсэн. Нэг харамсалтай судалгаа хэлье л дээ. Жилд 120 хүүхэд шинээр хавдар тусдаг. Түүний 44 хувь нь цусны хавдар байдаг. Цусны хавдар үүсгэгч үндсэн шалтгаан бол промоденгол гэх хорт бодис. ДЭМБ-ын зөвлөмжөөр бол дотоод орчинд бензол огт илрэх ёсгүй. Хэрэв илэрвэл шууд үйл ажиллагааг зогсоох зөвлөмжтэй. Гэтэл түүнээс ч олон төрлийн хорт бодисоор монголчууд дотор орчиндоо амьсгалж байна. Тиймээс үүнийг хуульчлах ёстой. Монголын стандартуудыг дотор орчны барилгын материалуудад мөрдүүлэх хэрэгтэй. Монголын ирээдүй болсон хүүхэд багачуудын сурч боловсорч байгаа орчин нөхцөл, монголчуудын амьдарч байгаа орчноосоо ийм хорт бодисуудаар амьсгалж байна гэдэг бол аюулын харанга” гэсэн нь маш ноцтой мэдээлэл юм.
Дотоод заслын барилгын материалууд үй олон төрөл. Эрүүл мэндийн салбарынхан цөөн нэр төрлийн бүтээгдэхүүн дээр хийсэн шинжилгээний үр дүн дээрх юм. Цаашлаад бидний 24 цагаар амьдарч буй орон сууц, барилга байшин, хашаа бүгд л будаг, хавтан, эмульс гээд олон төрлийн материалаас бүрдэж буй. Тэдгээр нь бүгд чанар стандартгүй, бүр хорт хавдар үүсгэгч хорт бодис агуулсан болж таарч байна. Ялангуяа хүүхэд багачуудын сурч боловсордог сургуулийн орчинд ийм хортой нөхцөл батлагдсан нь хамгийн эмзэглэмээр ажээ.