Ном гаргана гэдэг зохиолчдын хувьд том баяр мэт харагддаг ч үнэндээ араас нь маш том хариуцлага ирдгийг мэдэцгээдэг. Хуучин бол ном гаргаж, эмхэтгэлээ хэвлүүлэхэд асар олон шалгалтаар ордог болохоор сансарт нисэх дайны л хүнд ажил байсан тухай ахмад уран зохиолчид өгүүлдэг. Олон жил бичсэн бүтээл нь хэвлэгдэхэд бэлэн болоход хэн нэг алдартай, эрдэмтэн хүмүүнээр өмнөх үг бичүүлнэ. Өмнөх үг гэдэг нь нэг талдаа уншигчдад очих гэж байгаа уг номын батлан даалт болдог байж. Тийм болохоор том зохиолч, эрдэмтэд өөрийн тоосон, сайн болсон болов уу гэсэн номонд, итгэл хүлээлгэсэн зохиогчдоо л өмнөх үг, мялаалгын үг бичиж өгдөг байлаа.
Харин одоо бол арай л дэндүү байгаа шүү. “Тунгалаг Тамир” кинон дээр гардаг шиг “Үсэг мэддэг хүнд үзүүлэхэд ичмээр дамшиг даа” гэмээр номнууд номын дэлгүүрүүдийн лангуун дээр “хэвтэж” харагддаг. Зарим нь зохиогч, огноогүй. Тэрэн дундаас хүүхдэд зориулсан зарим номыг сөхөж үзэхээс ч эмээх сэтгэл төрдөг юм. Номын эхний хуудсыг сөхөхөд алдаатай үгс гарч ирнэ. Хянасан гэхийг “хянсан” гээд биччихсэн байна. Гарчиг нь хүртэл алдаатай.
Шударга өрсөлдөөн, хэрэглэгчийн төлөө газарт эцэг эхчүүдээс баахан гомдол ирж, хүүхдэд зориулсан ном, зурагт хуудасны агуулга нь хүүхдийн бие бялдар, нас, сэтгэхүйд нийцэхгүй, тохиромжгүй байна. Ийм номуудыг худалдаанаас татаач гэж хүсэлт тавьж байсан удаатай. Гомдлын мөрөөр номын дэлгүүрүүдэд борлуулагдаж байсан 253 ширхэг номыг шалгасан байдаг. Гэтэл тэдгээр номын 32 нь хүүхдийн хүмүүжил, ёс суртахуунд сөргөөр нөлөөлөх магадлалтай, зөрчилтэй байсан нь тогтоогдсон удаатай.
Хүүхдэд зориулсан хөгжилтэй ярианы цувралд хадам эхэд хортой мөөг өгч, шүдийг нь цөм цохисон тухай, нөхөртөө хортой хоол өгч байгаа тухай, багш нь сурагчтайгаа нийлж тамхи татсан тухай, ойн амьтан нийлээд архи ууцгааж байгаа тухай бичсэн байдаг. “Иш шидийн илд” номонд 11 дүгээр ангийн сурагч багштайгаа хайр сэтгэлийн холбоотой болж, үнсэлцсэнээр бүх юм төгсч байгаагаар бичжээ.
Хүүхдэд зориулсан хөгжилтэй явдал, онигоо, болсон явдлын тухай өгүүлсэн номуудад архи, шар айраг, архидалт, самуун явдалтай зүйлсийг их оруулсан байдаг.
Анааштай холбоотой онигоо одоогоос 20 жилийн өмнө ийм байв. “Туулай, анааш, зараа хоёрт онигоо ярьж өгөв. Зараа туулайн ярьсан онигоонд учиргүй их инээж, инээдээ барьж чадахгүй элэг нь хөшихийн наагуур юм болно. Гэтэл анааш ер инээхгүй байж. Маргааш нь туулай анааш дээр иртэл өнөөх нь учир зүггүй инээж байна гэнэ. Юу болов, яагаад инээгээд байгаа юм бэ гэж асуутал “Чиний өчигдрийн ярьсан онигоог сая л сонслоо” гэж хэлдэг” хэмээсэн онигоо байв. Гэтэл уг онигоо өнөөдөр ийм болжээ. Анааш “Урт хүзүү ч мөн сайхан шүү. Архи уухад хоолойгоор явж байгаа нь мэдрэгдээд халуун оргиод, сайхан шүү” гэж ярьж байгаагаар номонд бичжээ.
Хүүхдэд зориулсан сургамжит өгүүллэгийн номонд ээж нь хүүхдэдээ аав нь өөр эмэгтэйг сонгоод явсан тухай ярьж, аав чинь чи биднийг хаясан юм чинь үйлс нь бүтэхгүй, хэзээ ч жаргахгүй гэж занасан аястай хэлж байгаагаар гаргажээ. Юуных нь сургамжит өгүүллэг байх вэ, зохиогч эмэгтэй нь өөрийнхөө хувийн амьдралаас сэдэвлэж уг өгүүллэгүүдийг бичсэн болов уу даа гэх сэтгэгдэл төрүүлэв.
Дээхнэ үед болжмор, туулай мэтийн жижиг амьтад өхөөрдөм аймхай мэтээр дүрслэгддэг байсан бол одооны ном зохиолд агсам, архичин, архи уухаараа бөөлждөг, баавгайн бөгс рүү гал авалцтал өшиглөдөг, баавгайг хүчинддэг гэх мэтээр аймаар амьтнаар дүрслэгдэх болж. Энэ бол уран зохиолд тавигддаг шаардлагыг зөрчсөнөөс гадна логикийн асар том алдаа.
Ерээд оны үед манай гудамж талбайгаар дүүрэн шар сонинууд байдаг байлаа. Хүнд мэдээлэл өгөх юу ч байхгүй, аль л болохгүй бүтэхгүй зүйлсийн талаар бичсэн, нүцгэн шалдан хүмүүсийн зургаар дүүрсэн, этгээд нэртэй сонинууд тоймгүй их байсан даа. Гэвч цаг үе, нийгмийн байдал, хүмүүсийн сэтгэхүй өөрчлөгдөж, боловсролын түвшин өсөхийн хэрээр шар сонинууд аяндаа хэвлэлийн зах зээлээс шахагдчихсан. Гэтэл шар сонины хэв маяг Монголын хүүхдийн зохиолд хэдийнээ ороод ирчихсэн байгааг дээр өгүүлсэн жишээнүүд нотолно. Бид хүүхдүүддээ унших номыг нь сонгож өгдөг. Тэрэн дундаас шарыг нь олж өгч байна гэдэг эцэг эхчүүдийн сонголттой холбоотой. Хүүхдэдээ сонгож буй ном, хоол хүнс, хувцас, боловсрол гээд бүхий л зүйл бид нарийн шалгууртай хандах ёстой. Нийгэм өөрчлөгдчихөөд байхад хүүхдүүдэд зориулж шар ном бичиж суудаг ямар арилсан хар дотортнууд байна аа. Хүүхдийн зохиолыг шарлуулах эрхийг тийм хүмүүст хэн өгдөг юм бэ.
Зурагтаар үзэх хүүхэлдэйн кинонд нь хүртэл анхаарал хандуулах хэрэгтэй л дээ. Хүүхэлдэйн кино гарч байвал ямар ч хамаагүй сувгийг тааруулаад суулгачихдаг. Хүүхдүүдийн үзэх дуртай “Маша баавгай хоёр” хүүхэлдэйн киног дэлхийн 30 орчим улсад телевизээр гаргахыг хориглочихоод байгаа. Хүүхдэд буруу үлгэр дуурайлал үзүүлдэг, охидыг сахилгагүй занд уриалан дуудаж, томчуулыг шоглох, үл тоохыг заадаг хэмээн япончууд уг хүүхэлдэйн киног ад үздэг. Ойн хүрэн, хүчит баавгайг сөөсийсөн жаахан Маша гэх шар охин үйлийг нь үзэж, үстэй толгойг нь зулгааж, амьд явахын эцэсгүй юм болгож байгаа тухай бараг анги бүрт нь гарна. “Ну, погоди” хүүхэлдэй кинонд чоно муу талын баатар ч эцэстээ туулай нь хамгийн зэвүүн, хорон санаатай амьтан болж таардаг биз дээ.
…Дээр дээр үсрэн үсрэн
Дэлдэн туулай
Дэнж дээгүүр
Даваад явчихлаа…хэмээн өхөөрдөн дуулдаг туулайны аймшгийн хувилбар нь “Ну, погоди”-гийн туулай л даа. “Том, Жерри” хүүхэлдэйн кино бол олон улсад хүүхэлдэйн киноны жагсаалтаас аль хэдийнээ хасагдчихсан бүтээл. Ан амьтныг хамгаалагчид уг киног амьтныг хайрлах сэтгэлийг үгүйсгэсэн, муурыг хамгийн муухай амьтнаар төсөөлүүлсэн гэж буруушаадаг. Хүүхдүүд муурыг тамлаж алсан хэд хэдэн тохиолдол Америкт бүртгэгдэж байсныг уг кинотой холбон тайлбарладаг. Түүнчлэн сүүлийн үед гарч буй хүүхэлдэйн киноны эмэгтэй дүрүүдийг хэтэрхий том хөхтэй, хөхийг нь хагас гаргасан, хэт богино даашинз өмсүүлснээр гаргадаг нь өсвөр насны охидод буруу дуурайлал үзүүлдгийг тогтоогоод Хятадад иймэрхүү киног багачуудад үзүүлэхийг хориглосон. Харин манайд хүүхдүүдэд ямар хүүхэлдэйн кино үзүүлэх вэ гэдэг дээр хяналт байхгүй.
Монгол ардын эртний аман зохиолд ихэвчлэн 15 толгойтой атгаалжин хар мангасыг дарж буй талаар гардаг. Гэтэл тэр дүрслэл Манжийн дарлалд 200 жил байсан цаг үед өөрчлөгдөж, атгаалжин хар мангас нь шуналтай ноёд, тайж болон хувирсан. Тэр санаа нь явсаар социализмын үед хаад, ноёд, баячууд бол хамгийн муу хүмүүс. Тэднийг устгаж байж ард олон жаргадаг. Баячуудыг ядуусаас төрөн гарсан хамуутай бор даагатай, нусгай, өнчин бор хүү даран устгаж адуу малыг нь бусдадаа өгөх замаар амар сайхандаа жаргаж суугаагаар дүрслэн үлгэрээ төгсгөдөг. Энэ бол үзэл сурталчжсан нийгмийн ардын аман зохиолд зориудаар нөлөөлж бүтээлгэсэн үлгэрүүд. Эдгээр үлгэрүүдийг одооны хүүхдүүдэд уншиж өгвөл гайхахаар. “Ээж ээ, яагаад баян хүн муу юм бэ. Тэднийг алах хэрэгтэй юу. Билл Гейтс, Соросыг яагаад алдаггүй юм бэ” гэж асууж мэднэ. Үнэндээ манай нийгмийг баян хүмүүс чирч яваа. Олон жил хөдөлмөрлөж босгосон компани нь жил ирэх бүр өргөжин дэвжсээр хорин ажилтантай байгууллага салбарлаад 200-300 хүн ажилтай сууж байгаа жишээ захаасаа аваад бий. Олон хүнийг ажилтай байлгаж, амьжиргааг нь залгуулж яваа компанийн захирал, баян чинээлэг хүмүүсийг устга, толгойг нь тасд гэсэн утга агуулгатай үлгэрүүдийг хүүхдүүдэд уншиж өгөөд, уншуулаад хэрэг байна уу. Монгол ардын бадарчингийн үлгэрүүд бол тэр чигээрээ хүнийг хуурах, овлигогүй аргаар хүнээс юм салгах тухай сургадаг. Бадарчин айлд урилгагүй ирээд зүгээр хоночихгүй охиныг нь оролдож, хоттой хониноос нь хамгийн тарган, нас бие гүйцсэнийг нь алж байгаа тухай өгүүлнэ. Гэрийн эзэд бадарчинд тийм ч таатай бус хандах ч бадарчин түүнийг нь эс тоон зальхай нүдээр бүгдийг шүлэнгэтэн хардаг. Яавал эднийхээс гар хоосон буцахгүй гарах вэ гэх бодол толгойд нь эргэлдэж байдаг нэг л онцгүй дүр. Энэ мэтээр тухайн цаг үедээ лам, бурхны шашныг бадарчин гэх хөл нүцгэн эрээр төлөөлүүлдэг “захиалгын” үлгэрүүд өнөөгийн нийгэмд уншигдсаар, уламжлагдсаар яваа нь хүүхдүүдэд сайныг үлгэрлэхээсээ саарыг хэлэх нь ойлгомжтой.
Дэлхийн улс орнууд хүүхдэд зориулагдсан бүтээлүүдийг төрөл тус бүрээр нь жагсаагаад хүүхдүүдэд үзүүлж болохыг нь сорчлоод санал болгодог. Бид үүнтэй адил хүүхдийн уран зохиол, хүүхдэд зориулсан кино, хүүхэлдэйн кинонд хатуу хяналт тавьж, нарийн шалгуураар чанартай, эцсийн бүтээгдэхүүн гаргадаг байх тогтолцоонд шилжих хэрэгтэй. Гадны бүтээлүүдийг хүүхдүүддээ үзүүлж, уншуулахдаа улсын бодлогын хэмжээнд авч үзэн, харьяа яамны мэргэжилтнүүд нь их сургуулиудын эрдэмтэн багш, бичгийн мэргэдтэй зөвлөлддөг байх дараалалтай болох нь зүйтэй юм. Хүүхдийн боловсрол, хүмүүжлийн асуудлыг төрийн хэмжээнд авч үзэхдээ хүүхдийн зохиолчидтой уулзаж, бодлыг нь сонсдог байсан үе манай төрд бий. Цаг үе өөрчлөгдчихөөд байхад хоцрогдсон сэтгэхүйтэй, хүүхэд байж үзээгүй, хүүхэдгүй юм шиг загнадаг, шар ном бичиж суудаг этгээдүүдийг энэ салбарт дахиж сараачихгүй болтол нь хатуу сануулдаг хууль дүрэм ч үгүйлэгдэнэ. Тэдний бичсэн шар номнуудыг шатаахад ч багадах байлгүй.
Д.ГАНСАРУУЛ