Түрүүч нь №105(6471) дугаарт
Дэлхийн эмэгтэйчүүдийн их хурал. 1981 он. Прага хот.
Монгол Улсын Хөдөлмөрийн баатар, оёдолчин Ёндонгийн Норовсүрэнтэй ярилцлаа.
Ё.Норовсүрэнгийн хөрөг. Алдарт уран хатгамалч Л.Цэрэнхүү энэхүү хөргийг урласан бөгөөд одоо Дүрслэх урлагийн музейд хадгалагдаж байна.
-Савхийг байна шүү дээ, дан тосолж оёно. Машаан (машин) дээрээ порлон тавьж, машины тос түрхэж байгаад оёхгүй бол шигээд хаячихна. Шигнэ гэхээр бүр тасчаад хаячихна гэсэн үг. Тийм учраас байнга тостой ноцолдоно. Манай үйлдвэр боловсруулах үйлдвэрийнхээ дээд давхарт байрладаг байлаа. Дандаа химийн уусмал үнэртэнэ. Дороос аммиак, ацетон, будаг ханхалсан маш хүнд нөхцөлд ажилладаг байсан. Сүүлд Югославын тусламжаар үйлдвэр байгуулахад тэнд гайгүй байсан. Тэр үед нь би сургуульд явж таарсан юм. Үйлдвэрт ажиллахад гар хуруу бэрзийнэ, барзайна. Тэр үед хааяа нэг юм хуманд явах гээд Урт цагааны үсчинд очихоор тэндхийн гоо сайханчид хоорондоо “Арьс, ширний үйлдвэрийн хүүхнүүдийн хуруу хумс ёстой аймаар ш дээ” гэж хоорондоо ярилцахыг нь сонсож байлаа (инээв). Тийм л нөхцөлд ажилладаг байлаа, бид. Гэхдээ тийм хүнд нөхцөлд ажиллаж байна даа гэж өөрсдийгөө огт бодож байсангүй. Би чинь ажлынхаа хажуугаар хурал цуглаанд их оролцоно. Бүгдийг зэрэг амжуулах гээд аль болох зохицуулах гээд хар гүйхээрээ тэгж явж л байлаа даа.
-Одооны залууст Хөдөлмөрийн баатар гэж ийм ажилсаг, шаргуу хүмүүс байдаг юм шүү гэж танилцуулбал гайхаж мэднэ шүү?
-Хэн ч бай нэг л мэргэжлийг гаргуун сайн эзэмш. Нарийн хэрэгцээтэй сантехникч, цахилгаанч, оёдолчин ч бай, гуталчин ч бай нэг л мэргэжлийг сайн эзэмшсэн байхад амьдралыг чинь аваад явчихна шүү дээ. Гаргуун эзэмш, чадвартай эзэмш. Хүнд овсгоо, ухаан хэрэгтэй. Юм хийхэд ухаан, нүдний ур орно. Чадвар, самбаа орно. Зүгээр нэг налайж байгаад Хөдөлмөрийн баатар болохгүй шүү дээ. Бүх юмандаа авхаалжтай сэргэлэн, самбаатай, ухаантай, гарын уртай, нүдний уртай бай. Юмаа сайн зохицуулах хэрэгтэй. Зохион байгуулалт чухал. Нэг юмыг маш сайн хийж чадах юм бол тэр чинь өөрт чинь хоол болоод явчихна. Хүний сурчихсан юмыг хүн булааж авахгүй шүү дээ. Хэзээ ч булааж авч чадахгүй. Ажилтай хүн гудамж метрлэхгүй. Аливаа мэргэжлийг сайн эзэмшихэд заавал дээд сургууль төгсөх албагүй. Нэг л мэргэжлийг сайн эзэмш.
-Ажлын байран дээрээ тууштай, олон жил үр бүтээлтэй ажиллаж байгаа хүмүүсийг япончууд үнэлдэг. Манайд ч тэр. Харин сүүлийн үед байн байн ажлын байр сэлгэдэг, нэг газраа тогтдоггүй хүмүүс гараад ирлээ?
-Байнга ажлаа сольдог хүний хувьд сонирхол нь л тэр байх даа. Тэгж явж байгаад тэр дундаасаа аль сайн чаддагаа л олж авах гэж явж байгаа байх даа л гэж бодож байна. Олон ажил хийж явахдаа аль нэгэнд нь сайн байгаагаа л мэдэх гэж, чадвараа олох гэж яваа нь л тэр. Аль нэг нь үнэхээр өөрт нь тохирохоор болвол тэрэн дээрээ тогтох байлгүй. Залуу байхад янз янзын мэргэжил сайхан санагдана.
Сэтгүүлч мэргэжлийг хүссэн хүн болгон хийчихгүй. Зүгээр нэг охид хийчихэж чадахгүй шүү дээ. Энэ чинь хатуу, чанга мэргэжил шүү. Чадах юмаа л хүн хийдэг. Чадахгүй юмаа хийдэггүй. Явчихдаг. Хүн болгон наад мэргэжлийг чинь хийдэг байсан бол гудамжинд яваа охидоос авчраад суулгахад чадахгүй шүү дээ. Дээд сургууль төгссөн хүн ч чадахгүй.
-Товчоо хадаж чаддаггүй, оёдлын газар бараадаж, хагархай цоорхойгоо нөхүүлдэг хүмүүс олон болжээ. Гэтэл монголчууд уран, гарын дүйтэй ард түмэн. Та ч бас сая гарын ур гэж ярилаа?
-Надад тийм уран биш хүмүүс таарсангүй шүү (инээв). Оёдлын талын мэдлэггүй л байна даа. Ээж аав нь дадлагажуулаагүй, үлгэрлээгүйтэй л холбоотой. Товчоо өөрөө хадаад ав гэж хэлээгүй л байна даа. Тийм ээ. Эцэг, эх нь сургадагүй, их л танхи улсууд байна даа.
-Өнөөгийн энэ нийгмийг Хөдөлмөрийн баатар хүний нүдээр харахад ямар санагддаг вэ. Залуу үе болоод нийгмийн хөгжлийг хэрхэн тодорхойлохоор байна вэ?
-Монголын залуучууд их гоё, өндөр, нуруулаг, царайлаг болж байгаа. Энэ сайхан залуучууд Монголын удам байна даа, юм хийвэл чадна даа гэж боддог юм. Улсууд нийгмийг их муу хэлдэг. Харин би нийгмийг сайхан болж байна гэж боддог. Эхлээд “Улаанбаатарыг шавсан баахан байшин болгочихлоо доо” гэж боддог байлаа. Тэгээд дэлхийн сайхан сайхан хотуудыг харчихаад “Үгүй ээ, энэ хотод чинь өндөр барилгууд байх ёстой юм байна” гэж бодсон шүү.
Нийгмийг удирдаж яваа хүмүүс их чухал. Одоогийн удирдагчдыг сайн л ажиллаж байна гэж бодож байгаа. Гурван ээлжийн сургуульгүй болчихлоо. Энэ бол том амжилт. Гуравдугаар ээлжинд хичээллэж байгаа хүүхэд яаж юм сурах юм бэ, хэзээ гэртээ харих юм бэ. Хэцүү шүү дээ. Өвлийн цагт утаагүй боллоо. Олон хүн уушгины өвчтэй шүү, Монголд. Цэвэрлэх байгууламжийг овоо ажиллахаар болгочихлоо. Зам харилцаа сайхан болж байна, сайхан гүүр тавьж байна. Монголчууд ажиллаж байсан цагт тариа буудайгаа өөрсдөө тарьчихаад дэлхийтэй харьцахгүй байлаа гэхэд малынхаа мах, сүүгээр нэг хэсэгтээ амьдраад байж чадна гэж бодож байгаа шүү. Монголчууд өлсөж үхэхгүй. Гэхдээ хэцүү амьдралтай улсууд байдаг л юм шиг байгаа юм. Хотын захад тийм айлууд бий. Харин хөдөөний малчид бол баячууд шүү. Тийм ээ?
-Тийм, тийм.
-Бүгдээрээ саятнууд. Малчны гадаа юу байна вэ. Мотоцикль, микро автобус, приус байна. Жийп байна. Манай ах дүү нарын хүүхдүүд хөдөө угаалгын машинтай байдаг юм байна. Хөргөгчтэй, гэрэл цахилгаантай, зурагттай. Малчид ийм болсон байна билээ. Тэгэхээр нийгэм хөгжиж байна, сайхан болж байна. Хотын хойд хөндийнүүдийг хар. Хэзээ ийм байсан юм бэ, социализмын үед. Энд тэнд ганц нэг амбаар л байдаг байсан. Гэтэл одоо битүү л сайхан байшингууд бариад байна. Багтахгүй байна шүү дээ. Сэлбэ гол, Баруун, Зүүнсалаа бүгд байшинтай болчихсон. Амьдрал дээшилсэн л байгаа биз дээ. Бараг л нэг айл хоёр машинтай болох гээд байна шүү дээ. Амьдрал дээшилсэн байна, одоо ганцхан тэр хүний өөрийнх нь оролцоо, бүтээлч санаачилга чухал. Юм хийхдээ зоригтой хийх хэрэгтэй. Зоригтой хийгээгүй бол утаатайгаа л сууж байх байсан. Зориггүй байсан болохоороо хичнээн жил утааны тухай яриад байв. Улс орон өр зээлтэй байна. Тэр яахав. Эхнээс нь төлөөд болох байх. Харин энэ коронавирус гэдэг юм Монголыг гэлтгүй бүх дэлхийг хямрааж байна даа.
-Монголчуудын мөс чанар муудчихлаа гээд байдаг юм. Бид үнэхээр тийм болсон гэж үү?
-Ер нь харахад хувь хувиа л хичээсэн улсууд болчихсон юм шиг байгаа юм. Хувиа л боддог. Өөрөө болвол бусад нь хамаагүй. Тэр чинь л мөс чанартай холбоотой. Дандаа хувиа хичээнэ. Хүний төлөө санаа тавьдаг нь ховор болчихсон. Томчууд ч ялгаагүй. Өөрсдөө л баяжаад улам дээшээ гарах гээд байдаг. Тэд ард түмэн доогуур яажшуу байгааг анхаарахгүй л байна шүү дээ. Дандаа хувиа хичээдэг улс. Сонгуульд нэр дэвшиж байгаа хүмүүсийг хараарай. Гэр бүлээрээ, ах дүүсээрээ нэр дэвшиж байна. Тэд мундаг, чадалтайдаа дэвшээд байгаа юм биш байхгүй юу. Танил тал, мөнгөөрөө зодож гарч ирж байна. Гэтэл тэднээс хавь илүү мундаг залуус гадаадад очоод ажиллаж амьдарч байна. Зөндөө байна шүү дээ. Хэрвээ тэр гадаадад байгаа залуусыг Монголд авчраад ажиллуулбал улс сайхан хөгжих байх.