ХУД-ийн 114 дүгээр сургуулийн захирал Д.Ган-Уяа: Боловсролын бодлого тогтвортой байх нь чухал

Нийслэлийн Хан-Уул дүүр­гийн 114 дүгээр сур­гуулийн захирал Д.Ган-Уяатай ярилцсанаа хүргэе.

-Монголын боловс­ролын байгууллагад таныг хорь гаруй жил ажилласан гэж сонссон. Ажлын гараагаа хаанаас эхэлсэн бэ?

-Тийм ээ, боловсролын байгууллагад 25 жил, сургуу­лийн захирлаар 15 жил ажил­лаж байна. Хүүхдийн байгууллагаас анх ажлын гараагаа эхэлсэн юм. 1989 онд Багшийн дээдийн төв пионерын удирдагчийн анги төгсөөд 18 дугаар сургуульд гурван жил пионерын удирдагчаар, дараа нь түүх, газар зүйн багшаар долоон жил, үнд­сэндээ 10 жил ажилласан гэсэн үг. Ингээд Удирдлагын академид суралцаж төрийн удирдлагын менежерийн ан­ги, мөн магистрын ангийг төгссөн. Үүний дараа Хан-Уул дүүргийн Засаг даргын Тамгын газарт боловсрол хариуцсан түшмэлээр нэг жил ажилласан юм. 2001 оноос Хан-Уул дүүргийн П.Энх­болдын нэрэмжит 32 дугаар сур­гуульд захирлын ал­быг хашиж, өнөөг хүртэл Хан-Уул дүүргийн гурав дахь сургуульд захирлаар ажиллаж байна. Нисэхийн гэх тодотголтой 114 дүгээр сургуульд 2010 оноос захирлын албыг хашиж байна. Манай сургууль гурван ээлжээр хичээллэдэг. Анги танхим хүрэлцээ муутай, гэр хороололд байрладаг. Зориулалтын хурлын заал, биеийн тамирын заал, урлаг заал болон цайны газар, номын сан байхгүй. 720 хүүхдийн хүчин чадалтай сургуульд 1420 хүүхэд хичээллэж байна. Боловсролын шинэчлэлийн үед ачаалал ихтэй сургуулийг авч явна гэдэг тийм амар юм биш ээ, ер нь хүнд ажил шүү.

-Боловсролын салбарт хийгдэж байгаа өөрчлөлт, шинэчлэлийн талаар таны бодол?

-Боловсролын бай­гуул­­лагад 15 жил ажиллах ху­­га­цаанд төр засгийн удирд­­лагууд солигдоод, бо­ловс­ролын бодлого чиглэлд өөрч­лөлт гарч буйг хэн хүн­гүй мэ­дэж байгаа. Миний за­хир­лаар ажиллах хугацаанд тө­­дийгүй ер нь боловсролын сис­темд ажилласан 25 жи­лийн хугацаанд Монголын бо­ловсрол багагүй өөрч­лөгдсөн. Ялангуяа тогтол­цооны шинэчлэл, стандарт агуулгын шинэчлэл хий­сэн, одоо чанарын шинэч­лэл хийгдэж байна. Маш тогт­­вортой, хамгийн сайн мэр­­гэшсэн боловсон хү­чин­тэй, мэргэжлийн тогт­вор суурьшилтай удир­дах ажилтантай байж боловс­ролын шинэчлэл амжилттай хэрэгждэг. Үр дүн нь тогт­вортой гардаг. Тиймээс бо­ловс­ролын шинэчлэлтэд ни­лээн нухацтай, ухаалаг хан­дах нь зүйтэй болов уу.

-Бусад салбараас илүү бо­ловсролын салбарт хүү­хэдтэй ажиллах ямар байдаг вэ?

-Багш нар маань хүүхэдтэй ажиллаж байна. Сургуулийн удир­дах ажилтан бол хүүхэд­тэй, эцэг эхтэй, багш нартай, мөн олон нийттэй, бусад хү­рээ­ний төрийн болон төрийн бус байгууллагуудтай гээд нийгмийн өргөн хүрээнд ха­рилцаж байна.Тиймийн учир оюунлаг, харилцааны чадвар эзэмшсэн, менежмент сайтай, бусадтай хамтарч ажиллаж чаддаг байх чадваруудыг чухалчилж үздэг. Энэ тал ма­най сургуульд хийгдэж байгаа ажлууд багагүй байгаа. Хан-Уул дүүрэг 16 сургуультай. Тэднээсдүүргийн Засаг дар­гын санаачилгаар, иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын тог­тоо­лоор “Хүүхдэд ээлтэй Хан-Уул” гэсэн хөтөлбөр хэ­­рэг­жиж байна. Энэ хөтөлбөрийн хэрэгжүүлэх түшиц сургуу­лиар манай сургууль энэ хичээлийн жилээс сон­гогд­чихсон ажиллаж бай­на. Хүүх­дийг өөрчилж, шинэч­лэл­тэд хөтлөхөд багш нар ямар үүрэг гүйцэтгэх вэ, багшийг шинэчлэл рүү хөтлөхөд багшийн тархи тол­гойг цэнэглэх, тэднийг ха­рил­цааны соёлтой болгох, хүү­хэдтэй ойлголцоход хамгийн оновчтой аргаар яаж удирдаж зохион байгуулах вэ, ямар сургалтанд хамруулах вэ гэх шат дараалсан ажлууд уг хөтөлбөрийн хамгийн гол зорилго юм.

-Та боловсролын сал­барт өөр ямар өөрчлөлт, шинэчлэл хийгдээсэй гэж хүсч байна вэ?

-Гол нь боловсролын бод­лого тогтвортой байгаасай гэж боддог. Маш оновчтой, хүүх­дэд өөрт нь их хэрэгтэй, хү­мүүст хэрэгтэй байгаасай. Мөн 12 дугаар анги төгсч га­раад их, дээд сургуульд ор­сон ч байсан, ороогүй ч бай­сан өөрийгөө нийгэмд аваад явчихдаг, өөрийгөө илэр­хийлчихдэг, бусадтай сай­хан харилцчихдаг, цаа­шид өсөн дэвжих сууриа тавь­чихсан ямар ч чиглэлээр өөрийгөө хөгжүүлэхчадварыг эзэмш­сэн байх нь туйлаас чухал. Тийм л хүүхдийг бүх сур­гуулиуд бэлтгэж байвал Мон­голын ирээдүй амжилт олно.

-Боловсролын бай­гуул­лагад олон жил ажилласан, ерөн­хий боловсролын сур­­гууль удирдаж яваа хү­ний хувьд асуухад гадны чад­варлаг сургуулиудаас авч ашиглаж байгаа туршлага хэр үр дүнтэй байна?

-Боловсролд тэр чигтэй тур­шилт хийж байна. Кембриж гээд баахан туршсан. Япон, солонгос, австрали төслүүд гээд бид гадны улс орнуудаар их явж, үзэж харж туршаад л байгаа шүү дээ. Гэхдээ Монголынхоо хөрс суурин дээр гадны юм шууд авчирч турших, монгол хүний онцлогт тохирсон, бид ямар онцлогтой юм гэдгийг гаргаж ирэх бол хоёр өөр ойлголт. Монгол хү­­­­нийхээ суурь, нутаг орныхоо нөх­цөл онцлогт тохирсон бо­ловсролын бодлого, чиглэлийг л гаргавал илүү наалдацтай болно байх. Өнөөдөр зургаан настай хүүхэд сургуульд орж байна. Улаанбаатар хотод зургаан настай хүүхэд сургуульд ороход бол бо­ломжийн байгаа юм. Харин хөдөө орон нутгийн малчин айлын хүүхдийг сумын төв дээр байлгаад сургуульд сур­гахад эцэг эх нь сумын төв дээр гэр бариад зургаан настай хүүхдээ авчраад амьдардаг юм байна лээ. Дийлэнх нь тийм. Орон нутгийнхан “Энэ их хүндрэлтэй байна, хэцүү байна, цааш нь мэдэгдэж өгөөрэй, хөдөө зургаан настай хүүхэд сургуульд сурах их хүндрэлтэй байна, манай Монголын нөхцөлд их хүнд” гэх саналыг их хэлдэг.

Би яагаад дахин дахин манай сургууль гурван ээлж­тэй гээд хэлээд байна вэ гэхээр гуравдугаар ээлжийн хүүхдүүд үдээс хойш 16.00 цагаас хичээллэдэг. Бүхэл бүтэн найман анги дүүрэн 1-5 ангийн хүүхдүүд хичээл хийнэ гэдэг маш хүнд биз дээ. Тэнд 1-5 ангийн хүүхдийн нас бие сэтгэхүйн онцлог ямар билээ, ачааллаа дийлэхгүй. Үүнд зургаан настай хүүхэд бас байгаа. Зургаан настай хүүхэд үдээс хойш дөрвөн цагт хи­чээллэхэд ямар байх вэ. Гэ­тэл хотын төвийн сургуульд сурч байгаа хүүхэд, миний яриад байгаа хүндрэлтэй сур­гуульд сурч байгаа хүүхэд бол шал өөр. Амьдрал нь өөр, идэж ууж байгаа юм нь өөр, орчин нөхцөл нь өөр. Ийм учраас бид гадны өндөр хөгжилтэй улс орноос авах зүйлээ аваад, улс орныхоо нөхцөл онцлогт тохирсон бод­логыг хэрэгжүүлбэл илүү үр дүнтэй, үлдэцтэй. Ахлах ангийн боловсролын шинэчлэлийн хүрээнд 11,12 дугаар ангид нь жинхэнэ мэргэжил олгох, амьдрах чадварыг илүү гүнзгийрүүлж заах тийм нөхцөл бололцоог бүрдүүлж тэр чиглэлээр мэргэшүүлэх ёстой байхгүй юу. Тэгтэл манайд тэр орчин нөхцөл нь бүрдээгүй байна. ЕБС-ийн шинэчлэл хийхэд оюуны талаас буюу боловсон хүчний талаас хийгдэж болж байна. Хамгийн гол нь материаллаг орчныг оновчтой болгох, сайж­руулах талаар төр засаг нилээд юмыг хийж байж л энэ ажил илүү үр дүнтэй болно.

-Сүүлийн үед багш сур­ган хүмүүжүүлэгчдийн чад­вар их муу байна, ЕБС төг­сөгчид сууж ч сураагүй төг­сөж байна гэх асуудлуудих яригдаж байна. Энэ тал дээр таны бодол?

-Нэг хэсэг нэгдүгээр ан­гиас уйгаржин монгол бичиг заа­сан. Өнөө л боловсролын шинэчлэл гээд. Тэр хүүхдүүд чинь одоо 22, 23-тай болж байгаа. Одоо яг тэр хүүхдүүд их, дээд сургууль төгсөөд багш болъё гээд ирж байна. Өргөдөл бичихээр гурван өгүүлбэр дотор бол элбэг таван үг алдаатай бичдэг. Энэ бодлогын алдаа гээд хэлчихвэл буруу л болох байх даа. Системийн бодлогыг зөв хэрэгжүүлэхгүй болохоор ийм алдаа гараад байна. Боловсрол чинь өөрөө маш тогтвортой, шинжлэх ухааны үндэслэлтэй, чадварлаг бо­ловсон хүчнүүдтэй байх хэрэгтэй. Тэдгээр боловсон хүчний авдаг цалин хүртэл сайн байх хэрэгтэй. Тийм байж илүү үр дүнтэй болно. Би бол дөнгөж төгсөж ирээд 1989 онд 600 төгрөгийн цалин авдаг байсан. Тэр үедээ хамгийн өндөр цалин. Тэр үед хүмүүс багш болон, багш болчихсон байхад бүх юмандаа хүрдэг гэж боддог байсан.

ЕБС төгсөөд хамгийн өндөр оноо авсан, хамгийн сайн хүүхэд багшийн сургуульд ордог байсан. Яагаад гэвэл багш нарын цалин сайн бай­сан учраас, багш нарын амьдрал баталгаатай байсан учраас. Одоо багшийн цалин бага. Дунджаар 520 мянган төгрөг л байна. Инженерээр төгсөөд нэг барилгын салбарт ажиллаад хоёр, гурван саяын цалин авч байгаа. Та­ван толгойн уурхайд очоод хэдэн сая төгрөгийн цалин авч байна. Өнөөдөр үнэндээ багшийн хөдөлмөр эрхлэх үү, уурхайд ажиллах уу гэвэл уурхай руу л явна. Уурхайн нөөц барагдана, шавхагдана. Багш гэдэг хүн чинь мөнхийн оюун ухаанд хөрөнгө оруулалт хийж байна. Хүнийг мөнхөд хөгжүүлж, хүн болох суурийг тавьж өгдөг. Хамгийн шавхагдашгүй нөөц бол хүний нөөц. Монгол Ул­саа хөгжүүлье гэвэл оюун­лаг иргэдийг бэлтгэдэг баг­шийнхаа асуудлыг өндөрт тавьж байж шинэчлэл эхэлнэ. Ер нь боловсролын шинэчлэл гэдэг багшаас эхэлнэ. Багш өөрөө оюунлаг, амьдрал нь баталгаатай байхад боловс­рол аяндаа хөгжинө.

Б.МАРАЛМАА