“Mongolian Mining Journal” сэтгүүлийн эрхлэгч, нийтлэлч Л.Болормаа өнгөрсөн оны арваннэгдүгээр сарын 20-21-нд шилжих шөнө амиа алдсан билээ. Сэтгүүлч Л.Болормаа амь насаа юунаас болж алдсаныг Чингэлтэй дүүрэг дэх Цагдаагийн I хэлтэс шалгаж байгаа билээ. Шүүх шинжилгээний хүрээлэнгээс талийгаач Л.Болормааг “Дагзны ясны хугаралтаас болж хүчтэй доргилт үүссэнээс цус харвасан. Энэ нь шууд үхэлд хүргэсэн байна” гэх утга бүхий дүгнэлт гаргаад байгаа юм. Тэгвэл “Глоб Интернэшнл” төв, Монголын сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэл тэргүүтэй хүний эрхийг хамгаалах үйлсэд хүчин зүтгэж яваа 20 гаруй ТББ хамтарч төр, засаг болон цагдаагийн байгууллагад хандан мэдэгдэл гаргажээ. Энэ талаар “Глоб Интернэшнл” төвийн тэргүүн Х.Наранжаргалтай ярилцлаа.
Болормаагийн амиа алдсан хэргийг хууль хяналтын байгууллага шалгаж байгаа. Танай “Глоб Интернэшнл” төв, тэргүүтэй 20 гаруй ТББ хамтарч энэ хэрэгтэй холбоотойгоор мэдэгдэл гаргасан байна лээ. Энэ талаар тодруулахгүй юу?
-Нэрт нийтлэлчдийн нэг сэтгүүлч Л.Болормаа Монголын сэтгүүл зүйд хийсэн ажилтай, хэлэх үгтэй, энэ салбарыг хөгжүүлэх үйлсэд жинтэй хувь нэмэр оруулсан цөөн хүний нэг. Л.Болормаагийн бичсэн нийтлэл, сурвалжлага, тэмдэглэл нь зөвхөн сэтгүүл зүйн хүрээнд бус нийгэмд алдартай байсан. Түүний нийтлэлийг уншдаг, ямар нийтлэл бичихийг хүлээдэг олон уншигч бий болчихсон байсан юм. Тэр утгаараа Л.Болормаагийн амиа алдсан хэрэг олон нийтийн анхаарлыг татаад байна. Бид хэрэг гарснаас хойш өнөөдрийг хүртэл болж буй үйл явцыг хөндлөнгөөс харж ажиглаж байлаа. Л.Болормаагийн амиа алдсан шалтгаан нь дагзны ясны хугаралтаас болсон гэж Шүүх эмнэлгийнхэн дүгнэсэн байна лээ. Шүүх эмнэлгийн дүгнэлтээс харж байхад гаднын ямар нэгэн нөлөөтэйгөөр амиа алдсан юм биш биз дээ гэсэн хардалт олон нийтэд бий болоод байна. Сэтгүүлч гадны нөлөөтэйгөөр амиа алдсан бол маш ноцтой гэмт хэрэг гэж үздэг. Өөрөөр хэлбэл, эрхэлж буй ажилтай нь шууд холбоотой байдаг. Үүнийг хэргийг шалгаж байгаа цагдаагийн байгууллага нэн түрүүнд шалгах ёстой. Яагаад гэхээр сэтгүүл зүйн ажил ялангуяа эрэн сурвалжлах чиглэлээр бичдэг сэтгүүлчийн ажил өөрөө аюултай, эрсдэлтэй мэргэжлийн тоонд ордог. Тэр ч утгаараа 2012 онд НҮБ-ын Сэтгүүлчийн аюулгүй байдлын үйл ажиллагаа гэсэн төлөвлөгөө батлагдсан. Тэр төлөвлөгөө батлагдсаны дараа 2013 оны арванхоёрдугаар сарын 18-ны өдөр НҮБ-ын Ерөнхий ассамблейн хурлаар сэтгүүлч, хэвлэл мэдээллийн эсрэг гэмт хэргийг ял шийтгэлгүй өнгөрөөж байгааг таслан зогсоох өдөр бий болгосон. Жил бүрийн арваннэгдүгээр сарын 23-нд тэмдэглэдэг болсон байгаа. НҮБ дээрх тогтоолоор гишүүн орнуудад сэтгүүлч, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн эсрэг гэмт хэргийг үр дүнтэй мөрдөн шалгах, гэмт хэрэгтнүүдэд хариуцлага хүлээлгэхийг шаардсан байдаг. Энэ бүгдээс харахад олон улсад сэтгүүлчийн эсрэг гэмт хэрэг, аюулгүй орчин бий болгох тал дээр улс орон бүр анхаарал хандуулах ёстой нь харагддаг. Өнгөрсөн 2012-2014 оны хооронд дэлхий даяар 680 сэтгүүлч амиа алдсан байдаг. Мөн сэтгүүлчийн аминд хүрсэн гэмт хэрэгтнүүдийн 90 гаруй хувь нь ял шийтгэлгүй үлдсэн байдаг. Мөн манай улсад сүүлийн жилүүдэд сэтгүүлчийн эсрэг янз бүрийн халдлага олон гарах болсон. Сэтгүүлчийг сүрдүүлдэг, айлгаж дарамталдаг гээд олон хэрэг гарсан. Сэтгүүлч Л.Болормаагийн хувьд ч гэсэн ийм асуудал гарсан байж болзошгүй байна. Үүнээс гадна 2011 онд Монгол Улсын Засгийн газар Иргэний болон олон улсын улс төрийн фактын хэрэгжилтийн тайлангаа НҮБ-ын Хүний эрхийн хороогоор хэлэлцүүлсэн. Тус хорооноос Фактын 19 дүгээр зүйлд буюу хэвлэлийн эрх чөлөө, мэдээллийн эрх чөлөөг баталгаажуулсан зөвлөмж хүргүүлсэн. Тэр зөвлөмж дотор сэтгүүлчдийн эсрэг гэмт хэргийг идэвхтэй мөрдөн шалгахыг онцолсон байдаг юм. Бид бүхэн Л.Болормаагийн амиа алдсан хэрэг дээр мэдэгдэл гаргаж байгаа нь НҮБ-ын өмнө хүлээсэн үүргээ биелүүл гэсэн дохиог Монголын Засгийн газар, Мөрдөн байцаах газарт өгч байгаа юм.
–Та бүхэнд сэтгүүлч Л.Болормаагийн амиа алдсан шалтгааны талаар ямар нэгэн мэдээлэл ирсэн үү?
-Л.Болормааг амь насаа алдсаны дараа олон нийтийн сүлжээгээр болон ойр дотно байдаг хүмүүсийн дунд ноцтой яриа гарсан байдаг. Талийгаачийг хэн нэгэн утсаар дарамталж, мессэж бичдэг байсан гэх мэдээлэл гарсан. Тэгэхээр ийм мэдээлэл тарж байна гэдэг маань олон нийтэд байгаа санаа бодлыг илтгээд байгаа юм. Сэтгүүлч олон нийтийн санаа бодлын тээгч нь байдаг. Тийм учраас хүмүүсийн яриад байгаа, гаднын нөлөөгүй амиа алдсан гэдэгт эргэлзээд байгаа зүйлсийг нягтлах хэрэгтэй. Хамгийн гол нь хэргийг шударга мөрдөж, үнэн зөвөөр нь тогтоогоод олон нийтэд мэдээлэх ёстой юм. Л.Болормаа өөрийнхөө төлөө ажиллаж, өөрийнхөө төлөө алдаршаагүй. Энэ хүн олон түмнийг бодит мэдээлэлтэй байхын төлөө зүтгэж явсан юм шүү дээ. Мөн дагзны яс нь хугарсан байна гэсэн Шүүх эмнэлгийн дүгнэлт юу өгүүлж байна вэ. Энэ маш ноцтой асуудал. Ганцаараа гэртээ байсан хүн яагаад дагзны ясаа цөмөртөл гэмтэл авсан байх вэ. Энэ л хүн бүрийн анхаарлыг татаад байгаа. Ийм хэрэг мартагдах ёсгүй. Замхарч, саармагжиж үлдэж болохгүй. Өөрийнх нь бичиж байсан зүйлтэй холбоотой байж магадгүй гэж олон нийт хардаж байгаа. Үүнийг шалгах хэрэгтэй. Хэрэг мөрдөлтийн явцад бусдын гарт амиа алдсан гэдэг нь тодорхой болох юм бол хууль хяналтын байгууллага гэмт хэрэгтнүүдийг илрүүлэх үүрэгтэй.
–Сүүлийн жилүүдэд сэтгүүлчийн эрхэд халдах явдал нэмэгдсэн гэсэн үү?
-Тийм ээ. Сүүлийн жилүүдэд сэтгүүлчийн эрхэд халдах зөрчил нэмэгдэж байна. Манай төв 2005 оноос хойш жил бүр сэтгүүлчдийн мэргэжлийн эрхийн зөрчилд судалгаа хийдэг болсон. 2006-2014 оны байдлаар 375 зөрчил бүртгэгдсэн байна. Энэ бол зөвхөн манайд бүртгэгдсэн зөрчил. Бие эрхтэн, эрүүл мэндэд халдсан 22, сүрдүүлсэн, дарамталсан, доромжилсон, гэр бүлийнхнийг нь дарамталсан 97 тохиолдол байна. Шүүх хүчний байгууллагаас дарамт үзүүлсэн 45 хэрэг бүртгэгдсэн байна. 2006 онд сэтгүүлчийн эрх чөлөөнд халдах хэрэг цөөн байсан. Харин 2008 онд өндөр тоо гарсан.Тэгээд буурч байгаад дахин нэмэгдсэн. Сүүлийн жилүүдэд эрх нь зөрчигдөж манай төвд хандаж байгаа сэтгүүлчид зөрчлөө нуухыг эрмэлзэх хандлагатай болсон. Өөрөөр хэлбэл, эрх зүйн зөвлөгөө аваад өнгөрөхийг хичээдэг болсон гэсэн үг. Энэ бол нааштай зүйл биш.