Монголын ард түмэн өдөр бүр зурагтаар шоу үзэн жаргаж байна. “Авьяаслаг монголчууд”, “Яг түүн шиг”… өөр юу юу ч билээ үндэстнээрээ, хөдөө хотгүй цэнгэн үзсээр удлаа. Манай “Гачуурт” компанийн “Монгол HD” телевиз нь монголчууд жарган үзсэн бүжгийн шоугаа сая дуусгах жишээтэй. Хөл хорионы үе ч юм, энтертаймент энэ олон нэвтрүүлгийг харахаар монголчууд үнэхээр жаргалтай ард түмэн юм байна. Нийгмээр нь аз жаргалд умбуулсан, хөгжөөн баясгасан, хөнжилдөө хэвтсэн энэ үед нэмээд иргэн бүртээ мөнгө өглөө. 300 мянга, 50 мянга, 100 мянга… шууд л хувийн данс руу. Мөнгө тараах дэд бүтэц ямар их сайжирсан юм бэ. Сангийн сайд гарч ирээд “300 мянгыг иргэн бүртээ өгнө” гэж мэдээлээд буцаад орлоо, зэрэгцээд “Ура, 300 мянга орсон шүү” гэсэн пост нийгмийн сүлжээнд тарав.
Одоо бид дараагийн шоугаа тэсэн ядан хүлээж байна. Шинэ шинэ шоу контентууд гарахын хэрээр шинэ шинэ одууд төрж байна. Уйдаахгүй, нийгмийг тэр чигээр нь цэнгүүлж буй эдгээр дэлхийн хэмжээний контентуудыг “Гачуурт” компанийн телевиз оруулж ирж байна.
Хамгийн сонирхолтой нь бид телевизийг нь өдөр бүхэн үзэж, бүр дотор нь орчихсон явахад “Гачуурт” компанийн захирал Л.Чинбат маань Сэлэнгийн бүсэд өнөөдөр зовж явна. Өдөр шөнөгүй тоосонд булуулсан амьтан төмс ногоогоо тарьж явна. Гачууртын босс “Монголчууд минь өлсчихнө” гэж энэ их тариа ногооны ажлыг хийгээгүй нь лав. Зүгээр л миний шоунуудыг өдөр шөнөгүй үзэн алхайж ялхайж хэвтээ монголчууд ажил хийхгүй нь тодорхой, тэгэхээр намар надаас төмс ногоо худалдаж авч таарна хэмээн тооцож, тооцсоноор нь болдог учраас төмс ногоо тарьж байгаа юм.
Хүний нийгэмд, ялангуяа 100, 100 саяар тоологдох хүн амтай улс оронд нийгмээ хоёр хуваасан байдгийг бүгд мэднэ. Үүнийг нийгмийн давхарга гэж ярих нь бий. Ер нь бол судлаачид нийгмийн инженерчлэл гэж хэлж бичдэг. Одоо монголчууд нийтээрээ үзэж баясаад, сэтгэл санаагаа зөвхөн шоунд төвлөрүүлдэг давхаргатай болчихлоо. Энэ бол үнэндээ нийгмийн доод давхарга, ажил хийдэггүй, идэвхгүй, хоолны мөнгөнийхөө төлөө жаахан цаг гаргадаг, бусад үед нь шоу нэвтрүүлэг үзээд цаг нөгцөөж суудаг аймаар том масс. Монголын нийгмийн 50 хувь ийм болчихсон гэвэл та үнэмших үү, үнэмшихээс өөр аргагүй судалгаа гараад байна.
Энэ үйл явц хар аяндаа бий болдог зүй тогтол биш юм. Аль ч улс оронд бодлогоор хийгддэг, дэлхийд бий болсон практик. Сийрэг, хэрсүү, ухаалаг үндэстэн, улс орнууд бол ийм зүйлээс өөрсдийгөө аваад гарчихдаг. Израиль, Дани, Швед, Швейцарь… гээд нэрлэвэл цөөнгүй дээ. Эдгээр улс орнууд хүн амынхаа их бага тооноос хамааралгүйгээр үүнд маш цензуртай ханддаг. Ард түмнээ аль болох хувь хүнийг хөгжихөд, хөдөлмөрлөх зүгт чиглүүлэн авч явахыг хичээдэг. Шоунаас өөр хийх зүйлгүй давхаргаа зах зээл болгоод ашиглачихдаг, муу үгээр бол мөлжиж суудаг хөгжсөн нийгэмүүд ч бий. Америкийн Холливуд, Энэтхэгийн кино ертөнцөөс эхлээд алдартай шоу нэвтрүүлгүүд санаачилж, алдартай хөтлөгчид, одууд хүчээр бий болгож нийгмийн тодорхой хэсгээ зугаацуулан мөнгө олж байдаг. Хамгийн аюултай нь энэ давхаргынхан улс төр, эдийн засгийн ямар ч идэвхгүй хэсгийнхэн болж хувирдагт аюул нь бий. Эдгээр хэдэн зуун сая идэвхгүй тэжээлгэгчдэд зориулж нөгөө хямдхан үнэтэй, алдартай хоолны сүлжээнүүд чинь, хувцасны дэлгүүрүүд чинь бий болсон юм шүү дээ. Монголд орлого муу хэрнээ “Ододтой бүжиглэе” шоуг үзээд орон дотроо кола ууж, бургер идэж, дуулж уйлаад хэвтэж буй хэдэн мянган иргэн бий. Арван төгрөгийн цалингүй хэрнээ “Авьяаслаг монголчууд”-ыг үзээд атар талх, Гачууртын төмстэй шарж идээд орилоод, чарлаад сууж байгаа халамжийнхан мянга мянгаараа бий. Орой тэдэн цагаас тэр шоу гарна, тэр тэгж бүжиглэнэ, ингэж дуулна, энэ шүүгч ингэж хэлнэ, энэ нь хасагдана, хасагдахгүй… гээд аль хэдийнэ цагийн хуваарийг нь цээжилчихсэн завгүй хүмүүс. Тэгсэн хэрнээ хүүхдүүдийнхээ онлайн хичээлийн цагийн хуваарийг мартчихсан. Монголын нийгмийн аймаар том хэсэг ийм болчихлоо. Ард нь цөөн хэдхэн хүн хөдөлмөрлөж байна. Тэд шоунд донтсон том масст зориулсан бизнесээ хөдөлгөж, хөдөлмөрлөж байна. Улстөрчид “За мангарууд шоундаа манарч сууцгаана уу, шоу дундуур нь миний ийм рекламыг хийчих” гэж доёолсон шиг.
Монголчууд бид ийм байж болохгүй. Гуравхан сая үндэстэн ийм байх нь мөхөл юм. Цөөхөн тусмаа хэрсүү, далдгануур биш, үйлдэл бүрээ цэнэж, дотроо бодолтой, дороо суурьтай байх ёстой. Залуу үе чинь, үр хүүхдүүд чинь шинжлэх ухааныг бус, нэгэн бүжигчин залууг шүтэн өсч болохгүй. Хөдөлмөрлөж байж өндөрт гардгийг ойлгохгүй, хөнгөн шингэн амьдралаар од болох хүсэлд автаж, хар тамхины зүгт явцгаах нь байна шүү дээ. Ирээдүйн эхнэр, нөхөр болох хүнээ иймэрхүү бүжигчин, жүжигчнээр төсөөлсөөр өсөцгөөх нь. Амьдрал тийм биш. Монголын амьдрал бүр ч тийм биш. Хатуу ширүүн уур амьсгалтай Монголд эрдэм мэдлэгтэй, эр зоригтой, эр нь эр шиг, эм нь эм шиг байж чадсанууд нь хүн шиг амьдарна гэдгийг үр хүүхдүүддээ та минь эрт ойлгуулж, ухааруул. Үр хүүхдүүдтэйгээ зэрэгцэж суучихаад шоу дотор орилж суудгаа больцгоо. Амьдрал шоу биш. Цаана чинь хүн ам нь тэр чигээрээ эрүүл саруул, эрдэм боловсролтой, хүн сайхан амьдрах бүх нөхцөлийг бүрдүүлсэн улс орнууд хүүхдүүдээ багаас нь хэд хэдэн их сургуульд сургаж, хоёр гурван гадаад хэлтэй, санхүүгийн өргөн мэдлэгтэй, биржээс мөнгө босгосон, айл өрх бүр хувь хувьдаа жижиг аж ахуй байгуулчихсан, урт насалж, удаан амьдарч, 100 жилийн дараах дэлхийн ертөнц ямар байх тухай уншаад, бичээд, яриад, дэлхийгээр аялаад явж байна.
Бидний амьдарч буй дэлхий ийм байхад, бидэнтэй зэрэгцэн оршиж буй улс үндэстнүүд ийм байхад монголчууд шоу нэвтрүүлгээр өдрийг өнгөрөөсөн ард түмэн байгааг “Өдрийн сонин” олон удаа бичдэг, энтертаймент нэвтрүүлгүүдэд хэмжээ хязгаартай ханд гэж шүүмжилдэг. Сонины зүгээс судалгаа харж байж бодлогын ийм нийтлэлүүдээ бичдэг. Сүүлийн судалгаагаар Монголын нийт хүн амын 2/3 нь шоу нэвтрүүлгүүдэд хамааралтай болсон гэсэн албан ёсны судалгаа гарсан байна. “Монгол HD”-ээс ч манай нэвтрүүлгүүдийг Монголын хүн амын тэдэн хувь нь үзжээ гээд мэдээлдэг. Шоу цэнгээнд хамаг цагаа барж буй хоёр сая монголчууд байна гэсэн судалгаа бодитой байх.
“Адуу шиг унтаж, шувуу шиг сэрж” амьдарсан тийм ард түмэн бол монголчууд. Гачуурт компанид атаархсандаа ийм юм бичиж байгаа юм биш. Хөрөнгөтэй мөнгөтэй баян хүн хувийн телевизээрээ сайн контентууд худалдаж аваад үйлчлүүлэгчдийнхээ, хэрэглэгчдийнхээ тоог нэмэх нь буруу юм биш. Гэхдээ ийм идэвхгүй болгодог ажлыг энэ компани бас шунан дурлан хийж болохгүй. Ард түмэн анзаарахгүй юм аа гэхэд анзаарч сэрэмжлүүлэх үүрэгтэй хэвлэл мэдээллийн редакциуд бий. Гачууртын эзэн Л.Чинбатад хэлье, Та бол санаснаараа сайхан амьдарч байна. Сайхан шоунууд чинь дээшээ явсаар охиноо Соёлын сайд болгох хэмжээнд аваачлаа. Улам л шоуч ард түмэн болох зам засагдаж, одоо бүр төрийн бодлогын хэмжээнд залхуу, хөнгөн хөөр амьдралд дасгах нь. Диван дээрээ тэрийж хэвтээд зурагттай цуг амьдарч буй иргэдийн ард Гачууртын босс тэргүүтэй хэдэн хүн яаж хөдөлмөрлөж, мөнгө олж байна. Хүмүүсийн атаархал төрүүлж байдаг MCS-ийн Оджаргал, Таван богдын Баатарсайхан, АПУ-гийн Батсайхан, Гачууртын Чинбат… нарын компанийн захирлууд сошиалд байхыг нь харсан уу, шоу нэвтрүүлэг үзэж байна гэж сонссон уу, тэдэнд тийм зав байна уу. Тэд хөдөлмөрлөж мөнгө олж байна, харин ард түмэн нь алхайж хэвтэн шоугаар цаг нөхцөөж байна. Ийм л давхарга Монголын нийгэмд бий боллоо. Энэ хоёр давхаргын дунд агуу их улстөрчид маань тоглолт хийн тохуурхсаар…
Эцсийн бүлэгтээ энэ бүхэнд эдгээр хөрөнгөтнүүд, тухайлбал Гачуурт групп буруугүй. Харин ард түмэн бид тэдний шоу “тоглолтод” автахгүй байя. Түүний оронд өөрсдийгөө хөгжүүлье, ядаж сонин хэвлэл уншиж, энэ улс оронд чухам юу болоод байгаа талаар тулхтай мэдээлэлтэй болцгооё, бас хөдөлмөрлөе, сурч боловсоръё, жижиг ч болтугай аж ахуйнуудтай болцгоохын төлөө завгүй хөдөлмөрлөцгөөе.
Аль юм болгон Чингис ярьж, уйгаржин бичиг ярьж, угаагдсан уушги шиг ард түмэн байх юм бэ. Энэ бүгд бидний хариуцлагагүйгээс улбаатай. Монголчуудын модоо барьсан үе гэж энэ цаг үеийг бид түүхэнд үлдэх ёсгүй. Гэхдээ модоо барихад бол ойрхон боллоо, зорилтот шоунд нь зориулж утаснаасаа тэрийг энийг дэмжлээ гэсэн мессэж арван удаа явуулахад л 5000 төгрөг хэн нэгний халаасанд орж буй системчлэгдсэн, инженерчлэгдсэн нийгэмд өөрсдөө мэдэхгүй амьдарч байна шүү дээ. Монголчууд минь хэрсүү, хэрсүү, бас дахин хэрсүү байя. Гарцаагүй ганц үнэн бол “Гачуурт”-ын Л.Чинбат төмс ногоогоо тарьж, уул уурхайгаа эрхлэн хөдөлмөрлөсөөр, бид түүний телевизийн шоуг жарган үзэж, алхайж хэвтсээр, цаг хугацааг урсгаж байна даа…