Бурхан багшийн айлдсан Ганжуурын хөлгөн судруудыг бүрэн бүтнээр нь төгс судалж цээжлэн тогтоож “Типитакадхара” цол хүртсэн Мьянмар улсын их бандида Гандамала Ланкара хувраг энэ өдрүүдэд Монголын сүсэгтэн олонд сургаал айлдаж байгаа билээ. Их бандида Гандамалатай ярилцсанаа хүргэе.
-“Типитакадхара” цолыг хүртсэн 14 хувраг байдгийн ес дэх нь та гэсэн. Энэ цолыг Төвд, Монгол зэрэг буддын шашинтай улс орны лам, хуврагууд хүртэж байсан уу. Ямар хүнд энэ цолыг хүртээдэг юм бэ?
-Бурхан багшийн үед лам хуврагууд Випашяна бясалгалд сайтар хичээнгүйлэн шамдаж төгс гэгээрэлд хүрээд тэрхүү гэгээрлийн хутагт хүрэх аргыг шавь нартаа заан сургах үйлийг эрхэлдэг байсан юм. Мөн зарим нь Бурхан багшийн айлдсан Ганжуурын гурван сав аймгийг хэсэгчлэн болон бүрэн эхээр нь судалж цээжлэн тогтоогоод номын шавь нарт заан сургадаг байжээ. Ганжуурын бүх хөлгөн судруудыг судалж цээжлэн тогтоосон хуврагт “Типитакадхара” буюу “Гурван сав аймгийг эрхшээгч” цолыг хүртээдэг байж. Лам хуврагуудын үйлдэх ёстой үндсэн энэ хоёр чухал үүрэгт үйл хэргийг эдүгээ цагт ч Мьянмар орноо лам хуврагууд гүйцэлдүүлсээр байгаа юм. Өнөө үед Випашяна бясалгал хийсээр гэгээрлийн шатуудад хүрсэн олон лам хуврагууд бий. Бирм улс тусгаар тогтнолоо зарласан 60 гаруй жилийн хугацаанд 14 хүн энэ цолыг хамгаалсан. Бурхан багшийн үед ном хэвлэл байгаагүй учраас бүх сургаалыг цээжилдэг байжээ. Түүнийг үе уламжилж цээжилж ирсэн гэгээрсэн хүмүүс Мьянмарт байдаг. Гэхдээ энэ номыг зүгээр шүлэг шиг цээжилж болохгүй. Нэвт шувт мэдэрч, ойлгох ёстой юм. Хүссэн хүн бүхэн Бурхан багшийн сургаалыг цээжилж шалгалт өгөөд энэ цолыг хамгаалж болно.
-Та Буддын сургаалыг хичнээн жил судалж энэ цолыг хүртсэн бэ. Өөрийгөө товч танилцуулахгүй юу?
-Би1968 онд Мьянмар улсын Мандалай хотод мэндэлсэн бөгөөд есөн сүүдэртэйдээ төрөлх хотын Буддын их хийдэд шавилан сууж, Ганжуурын хөлгөн судруудыг нэг бүрчлэн цээжлэн судалж “Типитакадхара” болох амаргүй эрдмийн үйлсэд шамдан Мьянмарын ханьцашгүй мэргэн лам нарыг шүтэн суралцаж эхэлсэн. Улмаар 2001 онд 33 сүүдэртэйдээ Бурхан багшийн айлдсан 84000 номын цогц хөлгөн судруудыг төгс эрхшээсэн “Типитакадхара” цолыг хүртэж байлаа.
-Та Монголчуудад ямар сургаал айлдаж, юуг ойлгуулахыг хүссэн бэ?
-Монголын Випашяна судлалын төвийн тэргүүн Д.Ширэндэв багшийн урилгаар монголд ирээд байна. Д.Ширэндэв багш 2016 онд Мьянмарт очоод надтай уулзаж, хамт бясалгал хийгээд Бурхан багшийн номын гурван сав аймгийг нэвт мэдсэн хүнийг монголд ирж адис айлдаж, монголчуудад буян болооч гэж урьсан юм. Тэр урилгыг аваад өчигдөр Бэтүб хийдэд сахил санваартай лам нарт хандаж Винайн ёсыг хэрхэн дагах тухай сургаал айлдсан. Өнөө өглөө 09:00 цагт МУИС-ийн нэгдүгээр байрны дугуй заланд Абадама Абхидхамма сэдвээр лекц тавьсан. Одоо 14 цагаас Гандан хийдийн Гунгаачойлин дацанд эгэл жирийн сүсэгтэн олонд Судар хийгээд судрын аймгийн талаар, бурхны шашныг хэрхэн, юу гэж ойлгох ёстой юм бэ гэдэг айлдвар айлдах гэж байна.
-Буддын шашныг эгэл жирийн сүсэгтэн олон яг юу гэж ойлгох ёстой вэ. Шашин хийгээд мухар сүсэг хоёр юугаараа ялгаатай вэ?
-Бурхан багш нирваан дүр үзүүлснээс 1000 жилийн хойно Бурхан багшийн сургаалд ойлголтын зөрүү гарч, олон жижиг хэсэг, бүлэглэлд хуваагдсан. Сүсэг бишрэл, итгэл үнэмшилд ч зөрүүтэй ойлголтууд гарч эхэлсэн. Нэг хэсэг нь Энэтхэг, Төвд, Хятад, Монгол, Солонгос, Япон гээд хойд чиглэлд дэлгэрч Махаяана урсгалыг бий болгожээ. Нөгөө хэсэг нь Шриланка, Тайланд, Мьянмар, Вьетнам, Камбож, Лаос урд зүгийн орнуудад дэлгэрч Теревала урсгалыг дэлгэрүүлжээ. Ингэж өөр өөр ёс заншилтай орноор дамжиж явсаар Буддын сургаал зан үйл, мухар сүсэг болчихоод байна. Үүнээс болоод Монголын буддизм, Мьянмарын буддизм хоёр ялгаатай харагдах болсон. Бурхан багш бол нэг л сургаал айлдсан.
-Бидний мэдэхээр Буддын шашинд үйлийн үр, арван цагаан буян, арван хар нүгэл, хойд нас гэх мэт ойлголтууд байдаг. Мьянмарт дэлгэрсэн Буддын сургаалд энэ бүхэн бий юу?
-Бурханы сургаал нь гурван зүйлээс бүрддэг. Бие хэлээрээ нүгэл үйлдэхгүй байх, сэтгэлийнхээ өнгөн хэсэгт анхаарлаа төвлөрүүлэх, сэтгэлийн гүнд байгаа муу муухай зүйлийг арилгахыг Бурхан Будда сургасан. Буддын шашны үндсэн ойлголт бол маш энгийн. Өөрийн сэтгэлд эзэн болж сэтгэлээ удирдах гэдэгт арван цагаан буяныг үйлдэж, арван хар нүглийг тэвчих нь ордог. Төвдийн буюу Махаяана урсгал Бурхан Буддагийн жинхэнэ сургаалаас нэлээд гажсан байна.
-Бурхан багшийн сургаалын гол зүйл нь юу вэ. Библид амьдралын энгийн зүйлсийг ойлгомжтойгоор тайлбарласан байдаг. Буддын шашны сургаалыг орчуулахаар магтуу дуунууд, олон хүний нэр байгаа нь ойлгомжгүй санагддаг шүү дээ?
-Миний түрүүнд хэлсэн гурван ойлголтыг үйлдэл болгох хэрэгтэй. Хамгийн сүүлийн өөрийн сэтгэлийг номхотгох, хир буртгийг арилгах гэдэг нь билгүүн ухааныг олох юм. Тарни цээжилж, бясалгал хийж өөрийгөө олж болно. Гэхдээ таны өмнөөс хэн нэгэн хүн бясалгал хийж, тарни уншаад та сайн сайхан болно гэж байхгүй. Чин сэтгэлээсээ хүсч, анхаарлаа төвлөрүүлж бясалгах ёстой. Бясалгалын ухаан нь хоёр төрөл байдаг. Нэг нь Шаманта буюу анхаарлаа төвлөрүүлж сурснаар оюун ухаан сэтгэлийг төвлөрүүлэх арга юм. Нөгөө нь Випашяна буюу өөрийн сэтгэлийн билгүүнийг үүсгэж, хир буртгийг арилгах. Ийм хоёр үндсэн сургаал байдаг. Нэг нь нөгөөгөө хөтлөөд явдаг. Хамгийн гол нь энэ сургаалаас чи өөрөө ач тус хүртэх ёстой. Хэн нэгэн чиний өмнөөс үүнийг уншаад чи ач тус хүртэхгүй гэдгийг ойлгох хэрэгтэй. Энэ хоёр чиглэлийн аль нэгийг сонгож, өөрөө хичээж, хөдөлмөрлөж байж билгүүн ухаанаа нээж гэгээрэх юм.
-Сүүлийн жилүүдэд манай улсаас маш олон гэгээнтний хойд дүр тодрох болсон. Энэ ямар учиртай юм бол. Гэгээнтнүүд яаж төрдөг вэ?
-Гэгээрэлд хүрэхийн тулд хутагтын найман гишүүнт зам мөр гэж байдаг. Энэ зам мөрийг сахиад билиг оюунаа хөгжүүлээд хутагт болж гэгээрч болно. Миний хувьд Төвдийн буддизм гэгээнтнийг хэрхэн тодруулдаг талаар сайн мэдэхгүй байна. Манай Теревалад бол хэн нэгэн хүн өөрөө бясалгал хийгээд өөрөө л гэгээрдэг. Гэгээрсэн хүмүүс бусаддаа гэгээрэх зам мөрийг зааж сургах нь бидний үндсэн үүрэг юм.