БНЭУ-д суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд Г.Ганболдтой онлайнаар ярилцлаа.
-Монгол, Энэтхэгийн эртний уламжлалт харилцааг шинэ зуунд, тухайлбал, Элчин сайдаар ажиллах хугацаандаа хэрхэн хөгжүүлж, юунд хүргэх ёстой гэж Та зорьдог вэ?
-Монгол, Энэтхэг хоёр улс бол эртний түүх, арвин соёлтой Азийн улсууд. Түүх, соёл, оюун санааны бат хэлхээ, элэгсэг дотно харилцаа биднийг холбож байдаг. Монголчууд бид Энэтхэг оронд Бурхан Будда хутгийг олсон, нирваан дүрд оршсон нутаг хэмээн хүндэтгэдэг. Манай хоёр улс ардчилал, чөлөөт эдийн засгийн харилцааг сонгосон төдийгүй, улс төрийн тусгаар тогтнолоо эдийн засгийн биеэ даасан байдлаар бататган бэхжүүлэхийг зорьдог. Уламжлалт дотно хэлхээ холбоонд суурилсан энэхүү уламжлалт найрсаг харилцааг чинагш хөгжүүлэх, хоёр талын хүрээнд төдийгүй олон улсын болон бүс нутгийн зангилаа асуудлуудаар өөрсдийн хувь нэмрийг оруулахын тулд бүхий л түвшинд байнга уулзах, санал бодлоо солилцож байх ёстой. Элчин сайдаар ажиллах хугацаандаа улс төрийн итгэмжилсэн яриа хэлэлцээний давтамжийг хадгалах, хүрээг өргөтгөх, эдийн засаг, худалдаа, бусад олон чиглэлээр харилцан ашигтай хамтын ажиллагааг идэвхжүүлэх, аж ахуйн нэгж, иргэдийн харилцааг хөхиүлэн дэмжихэд чармайж байна.
-Манай улсын хувьд Энэтхэг бол олон улсын тавцанд тэнцвэртэй гадаад бодлого баримтлахад дэм болох гуравдагч хөрш, оюун санааны хөрш орон. Харин Энэтхэгийн хувьд бидэнд онцгойлон хандах ямар ашиг сонирхол байдаг бол?
-Энэтхэг улс Ази, Номхон далайн бүс нутагт явуулдаг гадаад бодлогоо “Дорнод зүгт чиглэж ажиллах” хэмээн тодорхойлж сүүлийн жилүүдэд идэвхтэй ажилладаг болсон. Бурханы шашин, Буддын гүн ухаан, уламжлалт соёлыг дээдэлдэг Азийн улсуудын хоёр жигүүрт, хоорондоо зайдуу оршдог боловч ардчилал, хүний эрх, олон ургальч үзлийг эрхэмлэдэг, байгалийн баялаг, хөгжлийн боломж бололцоо ихтэй Монгол улстай хамтарч ажиллах боломжтой төдийгүй, шаардлагатай гэж Энэтхэг улс үздэг. Тийм ч учраас хоёр талын харилцаандаа өндөр ач холбогдол өгч, манай талаас тавьсан санал санаачилгад ихэд анхааралтай ханддаг. Энэтхэгийн нийгэм, олон нийт ч Монгол улсад элэгсэг дотно хандаж, харилцах, хамтарч ажиллах эрмэлзлийг байнга илэрхийлдэг. Дашрамд дурдахад Энэтхэгт болон тус улсын нийслэл Шинэ Делид “Монголпури”, “Монголбад”, “Монголор” нэртэй газрууд, “Улаанбаатар” нэртэй гудамж ч байдаг. Энгийн жишээг дурдахад хонины ноос, ямааны ноолуур их хэмжээгээр, байнга худалдан авах, нөхөн сэргээгдэх нар, салхины эрчим хүчийг ашиглах, нүүрс, хайлуур жонш, зэрэг эрдэс баялаг, сансрын салбарт ч хамтран ажиллах ажил хэрэгч санал дэвшүүлдэг.Монголын оюутан залуусыг их дээд сургуулиуддаа хүлээн авч суралцуулах, манай улсын мэргэжилтэй боловсон хүчнийг урт богино хугацаагаар хүлээн авч давтан сургах, дадлага туршлагыг нь дээшлүүлэхэд зориулж тэтгэлэг ч олгодог.
Монгол Улсын нийслэл Улаанбаатар хотноо болох Ази, Еропын дээд хэмжээний 11 дүгээр уулзалтад тус улс Дэд ерөнхийлөгч Х.Ансари тэргүүтэй өндөр түвшний төлөөлөгчдөө оролцуулсан нь Монгол улстай тогтоосон харилцаандаа чулхалчлан анхаардагийг илтгэн харуулж байна.
-БНЭУ-ын Ерөнхий сайд Нарендра Модийн өнгөрөгч оны тавдугаар сард Монгол улсад хийсэн айлчлал манай хоёр орны харилцааны түүхэнд шинэ хуудас нээсэн чухал үйл явдал болсон. Ерөнхий сайд Н.Моди Монгол улсыг эдийн засгийн хүнд үед андын гараа сунгаж нэг тэрбум ам.долларын зээл амласан. Зээлийг авч ашиглах үйл явц аль шатандаа явна вэ?
-Монгол, Энэтхэг улсын төр, засгийн газрууд бие биенээ хүлээн зөвшөөрч, дотоод хэрэгт үл оролцох, нутаг дэвсгэр хил хязгаарын бүрэн бүтэн байдлыг харилцан хүндэтгэх гэхчлэн орчин үеийн улс хоорондын харилцааны түгээмэл зарчмуудын үндсэн дээр албан ёсоор харилцаж эхэлсэнээс хойш нэгэн жарны нүүр үзэж байна. Энэ хугацаанд Энэтхэг улсын Ерөнхийлөгч, Дэд ерөнхийлөгч нар Монгол оронд маань айлчлан ирж, харилцааны зарчмуудаа үнэлж дүгнэсэн Тунхаглал, гэрээ хэлэлцээр олныг байгуулж амжилттай хэрэгжүүлж ирсэн. Гүйцэтгэх засаглалын тэргүүний түвшинд ерөнхий сайд Н.Моди 2015 оны тавдугаар сард манай улсад анх удаа айлчилсан. Хоёр тал энэхүү айлчлалын явцад стратегийн түншүүд болсоноо зарлаж, Энэтхэгийн Засгийн газар Монгол улсын эдийн засгийн хөгжил, үндэсний чадавхийг дээшлүүлэхэд тус дөхөм үзүүлэх зорилгоор нэг тэрбум ам. долларын зээл олгоход бэлэн байгаагаа мэдэгдсэн. Соёл, боловсрол, шинжлэх ухаан, эрх зүйн салбарт гэрээ хэлэлцээрүүд байгуулагдсан. Айлчлалын үеэр яригдсан асуудлууд, байгуулагдсан гэрээ хэлэлцээрүүдийг хэрэгжүүлэхээр хоёр талын холбогдох байгууллагууд шаргуу ажиллаж байна.
Монгол улсын Засгийн газар нэг жилийн хугацаанд судалж, УИХ-д танилцуулсны үндсэн дээр нэг тэрбум ам.долларын зээлийн нөхцлүүдийг нягт нямбай хэлэлцээд Зээлийн ерөнхий хэлэлцээрт гарын үсэг зурсан.
-Та Элчин сайдын хувьд Энэтхэгийн зээлийн ерөнхий хэлэлцээрт гарын үсэг зурсан. Манай улсын өр зээл хэрээс хэтэрлээ гэсэн ойлголт бий. Энэтхэгийн зээл бидэнд хэр хэрэгтэй вэ. Шууд хиллэдэггүй, хол газраас зээлийн 75 хувьд бараа бүтээгдэхүүн үйлчилгээ авна гэдэг үр ашиг багатай дүр зураг харагдах юм. Та юу гэж бодож байна?
-Энэ бол эхний таван жилд төлбөрөөс чөлөөлөгдөх, дараагийн 20 жилийн хугацаанд жилдээ 1.75 хувийн хүүтэйгээр төлөгдөх зээл. Зээлийг дэд бүтэц гэх мэт стратегийн ач холбогдолтой салбарт, 200 сая ам. доллараас дээш өртөгтэй төсөл хэрэгжүүлэхэд ашиглах тохиолдолд төлбөрөөс чөлөөлөгдөх болон эргэн төлөгдөх хугацаа нь 2-5 жил нэмэгдэх юм. Өнөөдрийн нэг тэрбум төгрөг 25 жилийн дараах хэчнээн төгрөгтэй тэнцэхийг төсөөлсөн ч, арилжааны банкуудын өнөөгийн жишгээр тооцсон ч нэн хөнгөлөлттэй зээл гэдгийг ойлгож болно. Тодруулж хэлэхэд долоон жилийн дараагаас эхлээд 25 жилийн хугацаанд 1.75 хувийн хүүтэй хийгдэх төлбөрийн зөрүүг Энэтхэг улсын Засгийн газар төсвөөсөө төлж барагдуулах утгаараа нэн хөнгөлөлттэй зээл юм.
Энэхүү хөнгөлөлттэй зээлийг төмөр зам, холбогдох дэд бүтцийн салбарт авч ашиглахаар Монгол улсын УИХ, Засгийн газар шийдвэр гаргасан. Зээлийг төмөр замын салбарт ашиглах нөхцөлд өрийн тааз үйлчлэхгүй юм. Нөгөө талаар манай улсын экспортын үйлдвэрлэлийг дэмжих, олон улсын зах зээл дээрх байр суурийг бэхжүүлэхэд энэ зээл үр өгөөжөө өгнө үзэж байна.
Зээлийн нөхцлүүдийг хэлэлцэн тохирох, гэрээ хэлэлцээрийг эцэслэн байгуулах, ёсчлон батламжлах ажлууд УИХ, Засгийн газар, холбогдох яамд ажил хэрэгч оролцсны үр дүнд харьцангуй богино хугацаанд шуурхай хийгдлээ. Чухам ямар төсөл хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд энэхүү хөнгөлөлттэй зээлийг ашиглах талаар Засгийн газар шийдвэрээ гаргаж, Зам, Тээврийн яам, холбогдох байгууллагууд төслийн танилцуулга, техник эдийн засгийн үндэслэл, урьдчилсан тооцоог боловсруулах, зөвлөх болон гэрээлэн гүйцэтгэх аж ахуйн нэгжүүдийг сонгон шалгаруулах журам зэрэг баримт бичгүүдийг бэлтгэн нөгөө талдаа танилцуулсанаар санхүүжилтийг эхлүүлэх, хэрэгжилтийг зохион байгуулах хариуцлагатай цаг үе тулж ирээд ирээд байна.
Зам тээврийн яам, Монголын төмөр зам компанийн төмөр замын мэргэжилтнүүд Энэтхэгийн төмөр замын байгууллагууд, тэдгээрийн үйл ажиллагаа, хүчин чадал, нийлүүлдэг бараа бүтээгдэхүүн, үйлчилгээтэй нэлээд сайн танилцаад харьцангуй өндөр сэтгэгдэлтэй ирсэн. Зээлийн 75 хүртэл хувийг Энэтхэгийн бараа, үйлчилгээнд зарцуулах нөхцөлтэй боловч энэ хэмжээг буулгах боломж бий. Аль болохоор үр дүнтэй ашиглахын тулд дотоодын чанар сайтай бараа, бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг өргөнөөр авч ашиглах, иргэний агаарын тээврийн компаниудын хооронд “соdе sharing, unified cargo tariff” нэвтрүүлэх, арилжааны банкнууд харилцаа тогтоож төлбөр тооцоог хямд зардлаар шуурхай гүйцэтгэдэг болох, Энэтхэгийн хөрөнгө оруулалтыг дэмжих замаар хамтарсан үйлдвэр байгуулж бүтээгдэхүүнийг нь ашиглах, Энэтхэгээс нийлүүлэхэд эдийн засгийн үр ашиг багатай техник хэрэгслийг бусад зах зээлээс хямд үнээр нийлүүлэх гэхчлэн олон арга зам байгаа. Хийх хүн аргаа олдог, хийхгүй нь шалтагаа хайдаг гэлцдэг .
-Хоёр орны харилцааны бусад ахиц дэвшлээс хуваалцана уу. Монголчууд Энэтхэг орны талаарх эерэг сэтгэгдэлтэй байдаг. Харин энэтхэгүүд монголчуудын талаар хэр мэддэг юм бол. Тэрбум гаруй хүн амтай Энэтхэг улсын дундаж иргэд аялал жуулчлалд цаг хугацаа, мөнгө зарцуулдаг уу. Тэдний зорьж аялах орны тоонд Монголыг хэрхэн багтаах вэ?
-Монгол, Энэтхэгийн харилцаа улс төрийн салбарт идэвхтэй өрнөж ирсэн. БНЭУ-ын Парламентын Лок Сабха-Доод танхимын спикер хатагтай Сумитра Махажан, Монгол Улсын Гадаад хэргийн сайд Л.Пүрэвсүрэн, ҮАБЗ-ийн Нарийн бичгийн дарга Ц.Энхтүвшин болон, өндөр түвшинд хийгдсэн бусад айлчлал, яриа хэлэлцээ, байгуулсан баримт бичгүүд хоёр орны харилцааг хөгжүүлэхэд чухал түлхэц үзүүллээ. Хоёр улсын Засгийн газар хоорондын хамтарсан комисс өнгөрөгч дөрөвдүгээр сард Шинэ Дели хотноо хуралдаж олон чухал асуудлыг хэлэлцлээ. Энэ оны хоёрдугаар хагаст багтаж Гадаад хэргийн яамдын зөвлөлдөх уулзалт, Хил хамгаалах албадын хамтарсан ажлын хэсгийн хурал, Улаанбаатар хот дахь Монгол, Энэтхэгийн хамтарсан дунд сургуулийн газрын асуудлаар зөвлөлдөх уулзалт, Цөмийн болон сэргээгдэх эрчим хүчний асуудлаар ажлын хэсгүүдийн хурлыг зохион байгуулахыг зориод ажиллаж байна.
Тэрчлэн дээд, өндөр хэмжээний айлчлал, уулзалтуудын мөрөөр хэрэгжүүлэх, шинээр хийж эхлүүлэх ажил цөөнгүй байна. Энэтхэгт суралцах, эмнэлгийн тусламж үйлчилгээ авахаар тус улсыг зорьдог иргэддээ дэмжлэг үзүүлэх, хямд үнэтэй, чанартай эм, эмнэлгийн хэрэгслүүдийг өөрийн оронд оруулах чиглэлээр анхаарч байна. Үр дүн нь эхнээсээ харагдаж байна. Энэтхэг улсын Засгийн газар манай оюутан залуусыг их дээд сургуулиуддаа хүлээн авч суралцуулахад 50, мэргэжилтэй боловсон хүчнийг давтан сургахад 200 тэтгэлэг олгодог. Тэдгээрийн ашиглалтыг сайжруулах, тоо хэмжээг нэмэгдүүлэх нөхцөл бүрдэж байна. Хавдар судлалын үндэсний төвд 2.5 тэрбум орчим төгрөгийн өртөгтэй туяа эмчилгээний Бабатрон II төхөөрөмжийг бэлэглэсэн нь хорт хавдарын оношлогоо, эмчилгээнд үр дүнгээ өгч байна. Манай улсын Монгол төмөр зам компанийн мэргэжилтнүүд Энэтхэгийн төмөр замын байгууллагуудтай танилцаж ажил хэргийн харилцаа тогтлоо. Монгол судлалаар олон жил уйгагүй ажиллаж олон бүтээл туурвисан Энэтхэгийн Монголч эрдэмтэн Локеш Чандра, Мансура Хайдар нарт Монгол Улсын Ерөнхийлөгч төрийн дээд шагнал “Алтан гадас” одонгоор шагнасныг ёслол хүндэтгэлтэй гардууллаа. Манай хоёр орны эрдэмтэд Хэл иргэншлийн дээд сургуультай хамтран “Чингис хаан, түүний өвүүд, Энэтхэгийн соёл” сэдэвт бага хурлыг Улаанбаатар хотноо наймдугаар сарын 19-20-ний өдрүүдэд зохион байгуулахаар бэлтгэж байна. Энэ бага хуралд Энэтхэгийн эрдэмтэд, нийгэм, соёл, улс төрийн зүтгэлтнүүд өндөр ач холбогдол өгч байна.
Өнгөрсөн түүх, уламжлалаа судлахын сацуу энэ мэт бага хурал, уулзалт ярилцлагад сонирхсон хэн боловч ажил хэрэгчээр оролцох нь ирээдүйд хамтраад юу хийх, хэрхэн ажиллах талаар шинэлэг оновчтой санааг гаргахад тустай гэж итгэж байна.
-“Н.Модийн нөлөө” хэмээх ном таны орчуулгаар уншигчдын гарт хүрч байна. Энэ номыг орчуулах болсны учир юу вэ?
-Энэтхэг улсыг хөгжлийн шинэ шатанд гаргах зорилт тавиад, бүх нийтийн сонгуульд ялалт байгуулж Засгийн газраа тэргүүлэн ажиллаж байгаа улс төрийн намын энэ удирдагчийн тухай Британийн зохиолч Ланс Прайс нэлээд бодитой өгүүлсэн эл ном манай уншигчдад сонирхолтой байх болов уу гэж үзээд монгол хэлнээ хөрвүүлсэн.
Бичиж нийтлэх, хүн ардынхаа мэдлэгт нэмэр болох ном зохиолуудыг орчуулах нь ажлын зав чөлөөгөөр байнга л хийгддэг зүйл. Дашрамд дурдахад Энэтхэгт Монгол орныхоо тухай, аялж жуулчлах боломж нэмэгдсэн талаар, гадаад бодлогын үйл ажиллагааны талаар, олон улсын харилцааны зарим гол асуудлаар баримталдаг байр суурийг сонирхож байдаг учир Шинэ Дели хотод байрладаг Сэтгүүлчдийн байгууллагад гишүүнээр элсч “Индиа Эмпайр”,“Туризм фөст”, ”Индепендент” “Дипломатист” зэрэг суугаа, хавсран суугаа орны сонин хэвлэлд цуврал өгүүлэл нийтлүүлэхээс гадна сэтгүүлч, хэвлэл мэдээллийн ажилтнуудыг өөрийн оронд айлчлуулахаар ажиллаж байна.
Ж.Баяр