УИХ-д өргөн бариад байгаа Эрүүгийн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн хуулийн төслийн 13.15-т доромжлох заалт орсон нь хуульчид хийгээд нийгмийг талцуулаад байгаа юм. Энэ талаар хуульч, өмгөөлөгч Г.Баасантай ярилцлаа.
-Эрүүгийн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн төсөлд орж байгаа доромжлох заалт олны анхаарлыг татаад байна. Нийгэм хоёр янзаар тайлбарлаад байгаа. Хуульч хүний хувьд та ямар байр суурьтай байна вэ?
-Доромжлох гэдэг бол бусдын нэр төр, алдар хүндийг олон нийтийн өмнө болон хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр гутаасан үйлдлийг хэлж байгаа. Үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлж байна гээд хүний нэр төр, алдар хүндэд халдаад байх нь нийгэмд сөрөг үр дагавартай. Нөгөө талд тангараг өргөсөн, үүрэг хүлээсэн төрийн албан хаагчид, улстөрчид үүргээ хэрэгжүүлээгүй, тангаргаа мөрдөөгүйн улмаас гаргасан алдааг нь шүүмжилсний төлөө нэр төрд халдаж байна гэж үзэх эрсдэлтэй. Үнэндээ шүүмжлэл бол доромжлолоос тэс өөр ойлголт. Төрийн албан хаагч иргэнд ялгавартай, хүнд сурталтай үйлчилж байна гэж шүүмжлэл тавьсныхаа төлөө гутаан доромжилсон болох юм бол байж боломгүй алдаа болно. Эрүүгийн хуулийн энэ өөрчлөлтийг олон нийт, нийгэм хүлээж авахдаа улстөрчид, төрийн албан хаагчид шүүмжилсэн хүмүүсийг тэр чигт нь гэмтэн болгох нь гэж хараад байна. Гол нь шүүмжлэх гэдэг тусдаа ойлголт. Үзэл бодлоо илэрхийлэх эрхтэй гээд хүссэн хүнээ гүтгэж, доромжлоод байж болохгүй. Энэ хоёрын ялгаа заагийг маш сайн харах ёстой.
-Шүүмжлэл, доромжлол хоёрыг зааглаж өгөөгүйгээс бүрхэг болж, нийгэм талцаад байна уу?
-Бүрхэг байтугай холион бантан болж байна. Уг нь хууль өөрөө нийгмийн бодит харилцааг тогтоож, ойлгомжтой, салаа утгагүй, ямар ч бэрхшээлтэй иргэн уншаад ойлгох хэмжээний боловсруулагдах ёстой. Улстөрчид хууль баталж, нийгмийг сайн сайхан болгоно гэж тангараг өргөөд УИХ-ын гишүүн болж байгаа. Тэр хүмүүс нийгэмд бий болоод байгаа энэ бүрхэг, ойлгомжгүй, салаа утгатай зүйлийг сайн боловсруулах үүрэгтэй шүү дээ.
-Доромжлох заалт хүний эрхийн зөрчил гэж НҮБ-аас эхлээд олон түвшинд эсэргүүцсэний хүчинд 2017 оны Эрүүгийн хуулийн өөрчлөлтөөр хасагдсан. Гэтэл таван жилийн дараа буцаад амилж мэдэх нь. Тэгвэл эрүүгийн эрх зүйд томоохон ухралт болно гэж зарим хуульчид үзэж байна?
-Шүүмжлэхийг гүтгэх, доромжлохтой ижилсүүлээд ирвэл ухралт болох нь ойлгомжтой. Ухралт байтугай зүйл болно. Харин ялгаж зааглаад хуульчилж чадвал дэвшил болно. Учир нь хүн гүтгэдэг гэмт хэрэг нийгэмд байна, доромжилдог нь ч байна. Шүүмжлэлийг гүтгэлэг, доромжлол гээд өөрсдийгөө хамгаалдаг улстөрчид, эрх мэдэлтнүүд ч байсаар байгаа. Нэг ёсондоо, энэ гурван зөрчил аль аль нь нийгэмд байгаа юм. Тэдгээрийг л зүй зохистой хуульчлах ёстой. Дээр хэлснээр хууль ойлгомжтой, салаа утгагүй байх ёстой. Нуухыг нь авах гэж байгаад нүдийг сохлохын үлгэрээр доромжлолыг хаах гэж байна гээд шүүмжлэхийг давхар эрүүжүүлж болохгүй.
-Доромжлох, гүтгэх, шүүмжлэх зөрчлүүдийг Эрүүгийн хуулиар биш, Иргэний хуулиар зохицуулах ёстой гэсэн саналууд яригддаг. Боломжтой юу?
-Доромжлох, шүүмжлэх хоёр иргэний харилцаа. Харин гүтгэх гэдэг бол гэмт хэрэг. Хүнийг улайм цайм гүтгэж, гэмт хэрэгт холбогдуулж болно. Нэр төр алдар хүндийг унагаж, эд хөрөнгийг нь булааж авч болно. Тэр үүднээс гүтгэх гэдэг эрүүгийн гэмт хэрэг.
Харин доромжлох, шүүмжлэх гэдгийг иргэний харилцаагаар зохицуулаад явах болможтой.
-Эрүүгийн хуулийн энэ өөрчлөлт Үндсэн хуулиар олгосон итгэл үнэмшилтэй байх, үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх эрхэд халдсан үйлдэл мөн үү?
-Үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх эрх бол хүний үндсэн эрх. Төрийн тангараг өргөсөн хүмүүсийг ажил үйлчилгээгээ чанартай явуулж чадаагүйн улмаас үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлж шүүмжилсний төлөө шийтгэл авах ёсгүй. Татвар төлөгчид, иргэд төр засгийн шийдвэрийг амьдралд нийцэхгүй байна гэж үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх эрхтэй шүү дээ. Тэр бол гүтгэж, доромжилсон үйлдэл биш.
Доромжлох гэдэг бол харилцан адилгүй. Хүнийг цохиод авахын оронд доромж үг хэлснийхээ төлөө гэмт хэрэгтэн болох ёсгүй. Хэн нэгэнд хүнд хохирол учруулаагүй, уучлалт гуйж болно. Алдаагаа засах боломжийг нь олгох нь зүйтэй. Бүх зүйлийг эрүүгийн харилцаагаар шийднэ гээд байвал монголчууд тэр чигээрээ шоронд орно.
Дээр нь доромжлох гэдэгт сэтгүүлч, комедиан нарыг оруулахгүй гэсэн зүйл яригдаж байна. Энэ бол боломжгүй. Сэтгүүлч давуу эрхтэй, дарга давуу эрхтэй байж болохгүй. Бид чинь Үндсэн хуулиндаа шударга, ардчилсан нийгмийг байгуулна гээд заачихсан биз дээ. Гэтэл хэн нэгэн нь бусдаасаа давуу эрх эдэлж болохгүй.
-Хуулийн төсөлд орсон гүтгэхтэй холбоотой заалт ч анхаарал татаж байгаа. Төслийн 13.14-т заасанчлан илт худал мэдээлэл тараах гэдгийн “илт” гэх үгийг авах нь зүйтэй гэж үзэж байгаа юм байна. Таагүй үр дагавар бий болгох нь?
-Гүтгэх гэдэг өөрөө аюултай үзэгдэл. Олуулаа нийлээд хүн гүтгэчихэж байна шүү дээ. Мөрдөн байцаагч, прокурор, шүүгч гурав нийлж байгаад хүнийг гүтгээд Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 21 дүгээр зүйлээр шийтгүүлж байна.
Илт гэдэг үгийг байлгах, авч хаях нь ямар ч ялгаагүй гэж би хэлнэ. Гүтгэх гэдэг өөрөө санаатай гэмт үйлдэл. Түүн дээр илт, илт бус гэж ярих шаардлагагүй.