Хэдэн
жил дамнан яригдсан ч өнөөдрийг хүртэл ажил болоогүй тавдугаар цахилгаан станцын бүтээн байгуулалт
ирэх онд эхэлнэ. Хөлийн голын хөндийд буюу нийслэлийн зүүн хэсэгт 2016 онд мега
төслийн том бүтээн байгуулалт эхлэх нь тодорхой болчихлоо. Энэ мэдээ эдийн
засаг хүндхэн үргэлжилсэн зуны өдрүүдийн
гэгээтэй сонин болж байна. Монгол Улс 1984 оноос хойш анх удаа дулаан,
цахилгаан хослон үйлдвэрлэдэг том хэмжээний цахилгаан станц барих гэж буй нь
энэ.
Цахилгааны
асуудал нийслэлчүүдийн толгойны өвчин болоод өчнөөн оныг элээж байгаа. Ямар
сайндаа л хотын удирдлагууд дахиад барилга баривал цахилгаан, дулаанаар хангаж
чадахгүй гэж мэдэгдэж суухав. Сүүлдээ бүр цахилгаан станцад гарсан багахан гал
нийслэлийг тэр чигт нь цахилгаангүй болгож сандаргасан. Ердөө хоёрхон сарын
өмнөх явдал. Дэд станцын нүхээр шувуу орсноос болж богино холбоос үүсч ойр
орчмын шар өвс шатжээ, иймхэн явдал л нийслэлийг бүхэлд нь гал алдуулж байна
гэж ирээд тухайн үедээ баахан шуугисан. Дахиад ийм шуугиан дэгдэхгүй гэх
баталгаа байхгүй. Өвөлдөө хажуудаа барьсан уурын зуухны буянаар дулаацаж,
бүлээцэж буй орон сууцны хотхон жил ирэх
бүр нэмэгдэж байна. Агаарын бохирдолд сөргөөр нөлөөлөхөөр шийдлийн нэгдүгээрт
эргэлзэх юмгүй бичигдэхээр үзэгдэл. Цахилгаан, дулаан гэдэг хоолой татсан
асуудал болсныг ийм хоёрхон жишээгээр нотолчихож болно. Жилийн дөрвөн улиралдаа
байшин, гэр хороололгүй цахилгааны хязгаарлалт байнга хийгээстэй нийслэлтэй
улс хөгжиж байгаа орнуудын дунд биднээс
өөр бараг үгүй дээ. Байгаа дөрвөн станц маань Оросын хуучны технологитой гэсэн
ядруу тайлбартай. Байсхийгээд л засвар
үйлчилгээ хийж байгаа дуулддаг ч элэгдэж муудсан учраас засвар, шинэчлэлгүй жил
өнжинө гэж үгүй. Цахилгаан, дулаантай холбоотой иймэрхүү зовлон тоочъё гэвэл
барагдахгүй учраас ингэсгээд орхиё. Уг нь эрчим хүчний диваажинд амьдрах боломж
бидэнд бий. Хэдэн Засгийн газар дамнан яригдсан тавдугаар станцаа барьчихад л
цахилгаангүй бүүдийж, дулаангүй дагжиж амьдрах зовлонтой амьдралдаа баяртай гэж
хэлэх боломж монголчуудад байгаа.
Сүүлийн
үед таг гацчихаад байсан тавдугаар станцын ажил наашилж эхэлснийг нотолсон үйл
явдал энэ долоо хоногт боллоо. Өнгөрсөн өдрүүдийн онцлох сонин гэвэл тавдугаар
цахилгаан станцын төслийн концесс эзэмшигчид Засгийн газрыг төлөөлсөн
байгууллагуудтай цахилгаан худалдах, худалдан авах гэрээнд гарын үсэг зурсан
явдал байв. Цахилгаан станцаа барьчихвал үйлдвэрлэсэн дулаан, цахилгааныг чинь
худалдан авъя гэсэн амлалтыг Монголын төр өгч, гарын үсэг зурж за зүй болчихлоо
гэсэн үг. Арилжааны нөхцөлөө тохирно гэдэг том алхам. Хамгийн чухал гэрээнийхээ
ард гарсан гээд ойлгочихож болно.
450 МВт
цахилгаан, 587 МВт дулаан үйлдвэрлэх хүчин чадалтай тавдугаар станцыг барих
ажлыг “Энжие”, “Сожиц”, “Поско энержи”, “Ньюком групп” гэсэн олон улсын
компаниудаас бүрдсэн консорциум барьж ашиглалтад оруулна. “Энжие” Францын
компани. Дэлхийн хамгийн том бие даасан эрчим хүч үйлдвэрлэгч групп. “Сожиц”-ийн
хувьд Японы хамгийн том худалдааны корпорациудын нэг. “Поско энержи”-г
Солонгосын хувийн хэвшлийн хамгийн том үйлдвэрлэгч гэдгийг дэлхий андахгүй.
“Ньюком” энэ чиглэлдээ манайдаа ганц нь.
Тэд
станцыг 25 жилийн дараа төрд хүлээлгэж өгөх үүргийг гэрээгээр хүлээж байгаа.
Эрчим хүчний тав дахь эх үүсвэрийн нэг КВт цагийн гарааны үнэ долоон цент.
Салхин паркийн нийлүүлдэг эрчим хүчний үнэ есөн цент гэхээр боломжийн, дажгүй
тохироо.
Эрчим
хүчний яамны төрийн нарийн бичгийн даргын хэлснээр энэ мега төслийн бичиг
цаасны ажлын 70 хувь нь гараас гарчихаж. Удахгүй дулааны гэрээ байгуулах юм
билээ. Нүүрс, усны гэрээний хэлцлүүд эхэлчихсэн, нааштай яваа дуулдсан.
Тавдугаар станц гээд ярихаар газрын
асуудал гацаа үүсгэдэг. Харин сүүлийн
үед албаныхан газрын гэрээ асуудалгүй гэцгээх болсон. Цаанаа учиртай л даа. Гадаадын хөрөнгө
оруулагчид энэ төсөл дээр хамтрах учраас газар эзэмшиж болохгүй. Ийм
шалтгаанаар станцын газрыг Эрчим хүчний яам эзэмшинэ. Станц газраа түрээсээр ашиглана гэсэн үг.
Гацаа энэ мэтээр арилж л байвал сайн. Тавдугаар станц нүүрсээ Багануур,
Шивээ-Овоогоос авах тохироотой. ДЦС-5
төслийн хувьд өнгөрсөн зун хөрөнгө оруулалтын ерөнхий хэлэлцээрээ байгуулсан.
Намраас өмнө бусад гэрээгээ нугалж, есдүгээр сард нэмэлт гэрээнүүдээ шийднэ гэж
төлөвлөсөн юм билээ.
Мега
төслийн амин асуудал нь мэдээж санхүүжилт. Худалдах, худалдан авах гэрээг
үзэглэсэн учраас тавдугаар цахилгаан станцын төслийг хэрэгжүүлэх консорциумд
банкуудад хандаж, төслийн санхүүжилтээ босгох ажил үлдсэн. Станц барихад
1.5 тэрбум ам.доллар хэрэгтэй. ДЦС-5 төслийг Азийн хөгжлийн банк, Европын
сэргээн босголт, хөрөнгө оруулалтын банк зэрэг олон улсын банк, санхүүгийн
байгууллагууд санхүүжүүлнэ гэж буй. Сүүлийн нэг жилийн хугацаанд улсын зээлжих
зэрэглэл буурсан гэх мэт таагүй үзүүлэлтээс болж зээлийн хүү өсөх эрсдэл
байгаа. Гэхдээ худалдах, худалдан авах гэрээг хоёр тал үзэглэсэн учраас хөрөнгө
босгоход асуудалгүй болсон.
Төр
хувийн хэвшлийн түншлэлээр хэрэгжиж буй энэ төслийн хувьд Засгийн газраас нэг ч төгрөгийн хөрөнгө
оруулалт хийхгүйгээр улсынхаа эрчим хүчний хэрэглээг шийдэхээрээ давуу талтай. Франц, Япон, Солонгос, Монголын
компаниудын хамтарсан консорциум станцаа барьж, эзэмшиж, оруулсан хөрөнгөө
нөхөж, ашгаа олсны дараа төрд үнэ төлбөргүйгээр хүлээлгэж өгөх тохироо хийгээд байгаа.
Цахилгаан станц барьсны дараа төмөр зам, цахилгаан, дулааны шугам зэрэг дэд
бүтэц барих үүргийг засгийн зүгээс хүлээж буй. Төр, хувийн хэвшлийн түншлэл
гээд байгаагийн утга нь энэ.
Станцын
барилга угсралтын ажил дөрвөөс таван жил үргэлжилнэ гэж буй. Төлөвлөсөн
хугацаандаа амжвал тавдугаар станц 2020
оноос ажиллаж эхэлнэ гэсэн үг. Энэ хугацаанд гэхэд л 2700 ажлын байр бий болно
гэж төсөл хэрэгжүүлэгчид онцолж байгаа. Тавдугаар станцын бүтээн байгуулалтын
туслан гүйцэтгэгчээр зөвхөн монгол компаниуд ажиллах тохироотой. Тэр хэрээр
эдийн засагт ирэх өгөөж нэмэгдэх нь ойлгомжтой.
Тавдугаар
станц технологийн хувьд одоо ажиллаж буй оросын хуучин технологитой
харьцуулахааргүй шинэ, дэвшилтэт, орчин үеийнх. Гол санхүүжүүлэгчид болох Азийн
хөгжлийн банк, Европын сэргээн босголт хөрөнгө оруулалтын банкууд байгаль
орчинд нөлөөлөх байдалд онцгой анхаарал хандуулдаг. Тийм учраас хамгийн сүүлийн үеийн байгальд хал
багатай технологи бүхий дулааны цахилгаан станц Монголд хэрэгжинэ гэдэгт
эргэлзээд байх зүйлгүй. Наад захын жишээ гэхэд л тавдугаар станц жилд гурван
сая орчим шоо метр ус хэрэглэнэ. Одоо ашиглаж байгаа технологиос гурав дахин
бага ус хэрэглэнэ гэсэн үг. Усны нөөц багатай манай улсын хувьд амин хэрэгтэй
шийдэл.
Юутай ч
тавдугаар цахилгаан станцын бүтээн байгуулалт эхлэхийн өмнөх хамгийн том алхам
энэ долоо хоногт хийгдсэн нь олзуурхаж онцлохоор үйл явдал. Ерөнхий сайд энэ мега төслийн
ажлыг түргэтгэх үүрэг өгсөн гэсэн. Гүйцэтгэх засаглалын тэргүүн ингэж даалгасан
даалгаагүй тавдугаар станцын бүтээн байгуулалтыг цаг алдалгүй эхлэхээс өөр
аргагүй болсныг хэдэн тоогоор нотолъё. Өнгөрсөн өвлийн өмнөхөн “Улаанбаатар
дулааны сүлжээ” ХК-иас есөн дүүргийн 98 барилгад дулааны зөвшөөрөл өгөх
боломжгүй гэсэн мэдэгдэл хийснийг уншигчид санаж байгаа байх. Хан-Уулд 22,
Баянголд 27, Сонгинохайрханд 26, Сүхбаатарт 21 барилгад дулаан өгөх ямар ч
боломжгүй гэж ирээд дүүрэг дүүргээр нь
жагсааж байсан нь ердөө жилийн өмнөх явдал.
Энэ жил дулаан, цахилгаанаар хангах боломжгүй барилгын тоо өнгөрсөн
оныхоос нэмэгдэж таарна.
Ц.Баасансүрэн