Өчигдөр МУБИС-ийн НХУС-ийн Утга зохиол судлалын тэнхимээс “Уран зохиолын сургалт: Уламжлал ба өнөөгийн шинэчлэл” нэртэй мэргэжлийн семинар хэлэлцүүлгийг зохион байгуулсан юм. Уг арга хэмжээнд зохиолч, орчуулагч Д.Оюунчимэг “Уран зохиолын хичээл яагаад зайлшгүй хэрэгтэй вэ?” сэдвээр илтгэл тавьсан. Хүүхдийн сонгодог зохиол “Эрдэнэсийн сан” цувралыг эрхлэн хэвлүүлсэн түүнтэй ярилцсаныг сонирхуулъя.
-Өнөөдөр уран зохиолын хичээл яагаад чухал болох талаар таны байр суурийг сонсох гэсэн юм?
-Яагаад гэхээр монголчууд хүн болно гэж ярьдаг. Бид чинь оюуныг маш ихээр эрхэмлэж ирсэн ард түмэн. Сэтгэлийг нь хураавал бие нь хаа холдох вэ гэдэг үг ч бий. Хүн сэтгэл оюунаа зөвхөн оюунлаг замаар бүрдүүлдэг юм байна.Товчхондоо ном уншиж байж. Өндөр хөгжилтэй орнуудын жишээнүүдийг харж байхад нэг зүй тогтол байдаг нь анзаарагдсан. Хүүхэд болгон 4-5 настайдаа үлгэр яриулах сонирхолтой байдаг. Яг үүн дээр нь дөрөөлөөд хэрэгтэй мэдээллийг нь өгдөг. Гэтэл манайд зургаа хүртэлх ангид уран зохиолын хичээл хасагдсан. Долдугаар ангийн хүүхдүүдэд уран зохиолын хичээл ороход юм хүлээж авах үе нь аль хэдийнэ өнгөрчихсөн байдаг. Тэр үеийн хүүхдүүд өнөөдөр интернэтээр олон нийтийн сүлжээнд орж, компьютер тоглодог. Манайд монгол хэл, уран зохиолын хичээл хоёр хамт байх ёстой гээд ганцхан цаг ордог. Гэтэл Америкт энэ нь дөрвөн хичээл болж ордог. Уншлагын хичээл нь гэхэд хоёр бөгөөд нэг цаг дээр багш нь өөрөө ном уншиж өгдөг. Уншиж бичүүлж сургахаасаа илүү хэрэгцээтэй мэдээллийг нь өгдөг юм байна. Яагаад гэхээр хүүхдийн хүлээж авах хөрс нь бэлэн болчихсон байдаг нас нь. Ийм туршлага байна. Дөрөв хүртэлх ангийнхан багшаараа уншуулдаг. Бичгийн хоёр, уншлагын хоёр цагтай байх жишээтэй. Энэ бүхэн манай боловсролын тогтолцоонд байхгүй. Зориудаар уу, зориуд бусаар ингэж байгаа эсэхийг би мэдэхгүй байна.
-Та хэдийнээс эхлэн хүүхдийн уран зохиолыг судлах болов?
-Би 2008 оноос хүүхдийн сонгодог зохиолуудыг орчуулж хэвлүүлэх ажлыг эрхэлсэн. Энэ үеэс боловсролын салбартай нэлээд ойртсон. БСШУСЯ-ны хоёр ч сайд, газрын дарга нартай уулзсан. Хүүхдийн ном гэхлээр манайхан нүдээ аниад л гэдийх маягтай болчихдог. Түүн шиг хэрэггүй юм байхгүй гэнэ. Ё.Отгонбаяр гуай Боловсрол, соёл шинжлэх ухааны сайдаар ажиллаж байхдаа комикс ном хийгээд ир гэж хэлж байсан. Тус яаманд газрын даргаар ажиллаж байсан Б.Насанбаяр ч мөн ингэж л хэлдэг байлаа. Надад комикс номын захиалга өгөхөд нь “Та нар эзнээ олохгүй байна” гэж хэлсэн. Энэ чинь зураачдын ажил. Уран зохиолын ном гэдэг бол өөр. Хүүхэд комикс ном уншсанаар нэг бүтэн өгүүлбэр унших боломж байхгүйгээс гадна мэдлэг боловсролд нь дусал ч нэмэр болохгүй. Сүүлд Ц.Оюунгэрэл сайд байхдаа унших номын жагсаалтын 30-аас доошгүй хувь нь комикс ном эзлэх ёстой шүү гэж удирдлаганд нь ажиллаж байсан хүмүүст хэлж байсан гэж би сонссон. С.Алтанхуяг ч Ерөнхий сайд байхдаа комикс номыг хэдэн сая төгрөгөөр ивээн тэтгэж хэвлүүлснийг бид бүгд мэднэ. Өнөөдөр манайд хүүхдийн номд онцын ач холбогдол өгдөггүй гэдэг нь нууц биш.
-Боловсрол, соёл шинжлэх ухааны сайдаар ажиллаж байсан хүмүүстэй та уулзаж байсан гэлээ. Хүүхдийн уран зохиолын номын талаар ярихад яг юу гэж хэлдэг вэ?
-Ё.Отгонбаяр гуай бол “Одоо ном уншдаг хүүхэд гэж байхгүй. Наадахаар чинь яахав дээ. Үүний оронд комикс ном хийгээд ир” гэж надад хэлж байсан. Л.Гантөмөрийг сайдын албыг хашиж байхад нь уулзахад “Та бол бичиг үсгийн боловсролгүй хүн юм гэнэ лээ. Гадаад хэл мэддэг байж болно. Орчуулга тань шаардлага хангахгүй байна гэж манай хүмүүс хэлж байна” гэсэн.
-Орчуулга нь шаардлага хангахгүй гэдгийг хэн, ямар шалгуураар шүүж тогтоосон юм бэ?
-Тэрийг мэдэхгүй. Л.Гантөмөрийг сайд байхад нь би өөрийнхөө орчуулж хэвлүүлсэн номноосоо багцыг хүргэж өгсөн. Хүн таван үгээрээ танигдана гэсэн үг байдаг даа. Өөрөө бичиг үсгийн чадвартай хүн таван өгүүлбэр уншаад л байдлыг танина шүү дээ. Үүнд гаднаас шинжээч хайгаад байх шаардлага ч байхгүй. Би өөрийгөө бичиг үсгийн чадваргүй хүн гэж бодохгүй байна. Мэргэжлийн хүрээний хүмүүс намайг сайн мэднэ. Би оюутан байхдаа л Оросын мөнгөн үеийн яруу найрагчдын бүтээлүүдээс жишээ нь А.Ахматовагийн шүлгүүдийг орчуулсан. Өөрийгөө орчуулагчийн хувьд ч чадваргүй хүн гэж бодохгүй байна.
-Уран зохиолын хичээлийг бага дунд ангийн сургалтын хөтөлбөрт оруулах талаар нэг хэсэг нэлээд яригдсан.
-Энэ бол нэлээд том асуудал юм билээ. Миний хийсэн ажил маань үүнтэй холбоотой учир энэ салбар руу орсон. Хүүхдийн сонгодог зохиолуудыг орчуулахдаа хөгжингүй орнуудын сургалтын хөтөлбөрүүдийг судалсан. Тэдгээр орнууд хүүхдүүддээ юу уншуулдаг талаар маш их зүйл уншсан. Энэ чиглэлээр надаас илүү мэдээлэлтэй хүн байхгүй гэвэл хилсдэхгүй л болов уу. УИХ-ын гишүүн Ё.Отгонбаяр сайдаар ажиллаж байхдаа манайх Кембрижийн боловсролын хөтөлбөрт орсон тул орчуулсан бүтээлүүдээс тэнд орсон бол харж үзэж болно гэсэн. Тиймээс ч би Кембрижийн хөтөлбөрт уншигддаг номнуудын жагсаалтыг интернэтээс нэлээд хайж байж олж авсан. Долдугаар ангиас доош буюу бага, дунд ангийнхны унших номын жагсаалтыг олж авсан. Хоёр эгнээгээр 50 гаруй хуудас номын нэрс байсан. Түүнийг Л.Гантөмөрийг сайд байхад аваачиж үзүүлсэн. Кембрижийн боловсролын системээр бол ийм номнууд уншсан байх ёстой юм байна гэдгийг хэлэхэд орчуулаад ир гэсэн. Би түүнийг нь орчуулах явцдаа үүний ард асар том төрийн бодлого байдаг гэдгийг л сайн ойлгосон. Хүүхэд, залуучуудын тархинд юу хийх вэ гэдэг нь төрийн нэн тэргүүнд тавигддаг бодлого гэдгийг олж харсан юм. Номын тендер гээд хэдэн компаниудыг авдаг. Энэ байдлыг зогсоох хэрэгтэй, энэ бол ашгийн төлөө явж байгаа хэдэн компаниудын шийдэх асуудал биш гэдгийг ч Л.Гантөмөрийг сайд байхад хэлж байлаа. Улс оронд элитүүд гэж бий. Тэр хүмүүсийн үгийг сонсож, Монголын залуу үе юу уншихийг тогтож шийдвэр гаргахыг хүссэн. Харамсалтай нь усанд хаясан чулуу шиг л өнгөрсөн.
Манай орчуулгын багийнхан хэдэн жил бор зүрхээрээ ажиллаж байж ажлаа дуусгасан. Монголын хүүхдүүдэд уншуулах гэж л энэ ажлыг хийсэн шүү дээ. Намайг хэдэн ном орчуулчихаад шахах гээд байна гэж хараад байдаг. Би бизнес хийдэг хүн биш. Эдгээр номны хэвлэлийн эрх ч надад байдаггүй, ашиг сонирхлын зөрчил ч байхгүй. Юм мэдсэн хүний хувьд энэ бүхнийг хараад дуугүй байж үнэхээр чадахгүй нь. Тиймээс мэргэжлийн хүрээнийхэн, дунд, их, дээд сургуулийн багш нар, Сурганы хүрээлэнгийнхэн хоорондоо ярилцахад манай уран зохиолын хичээлийн хөтөлбөр ерөөсөө болохгүй байна гэдгийг дор бүрнээ хүлээн зөвшөөрдөг. Тиймээс өчигдөр болсон “Уран зохиолын сургалт: уламжлал ба өнөөгийн шинэчлэлт” семинарын гол илтгэлийг тавьж өгөөч гэж надад хандсан юм.
-Шинэ Засгийн газар бүрэлдээд удаагүй байна. Боловсрол, соёл шинжлэх ухааны шинэ сайдад энэ асуудлаар хандсан уу?
-Энэ семинарийн дараа төрийн байгууллагад хүсэлтээ хүргүүлэх байх. Энэ нь надаас үл хамаарах юм. Би бол хувьдаа хүсэлтээ тавина. Сайд Ц.Цогзолмаа хүлээж авах байх гэж найдаж байгаа.
-Та жишээ болгон ОХУ-ын гуравдугаар ангийн уран зохиолын номыг авчирсан байна л даа?
-Оросын Тютчев, Фед гээд томоохон яруу найрагчид байдаг. Би тэдгээрийн бүтээлүүдээс ч орчуулж байсан. Эдгээр агуу яруу найрагчдын бүтээлүүдээс ОХУ-ын ерөнхий боловсролын сургуульд үздэг гуравдугаар ангийн уран зохиолын сурах бичигт оруулсан байгааг та харж байна. Хэрвээ манайд гуравдугаар ангийн хүүхдүүдэд уран зохиолын хичээл ороод, сурах бичигтэй байгаад, түүнд нь ийм бүтээлүүд орсон байсан бол үнэхээр баяр жаргалтай амьдармаар байна.
-Энэ сурах бичгийг харахад үлгэрүүд орсон байна?
-Тиймээ, үлгэрээс гадна сонгодог зохиолуудыг хүртэл оруулсан байгааг та өөрөө харж байна. Яруу найрагч Ф.Тютчевийн бүтээлүүдээс дандаа байгалийн зураглалтай бүтээлүүдийг нь оруулсан байх жишээтэй. Энэ нь хүүхдүүдийг маш их үгийн баялагтай болгоно. Гуравдугаар ангидаа Ф.Тютчевийн шүлгийг уншсан хүүхэд долдугаар ангидаа юу уншихаа ямар ч багшаар заалгахгүй ойлгочихсон байна. БСШУСЯ-наас хичээлээс гадуур унших номнуудын жагсаалтыг гаргасан. Харамсалтай нь тэр нь ажил хэрэг болдоггүй. Хичээлийнхээ цаг заваар хүүхэд ном унших орчин байх ёстой. Яах гэж улсаас байшин барилга бариулаад, багш авчирч хичээл заалгаж байгаа юм бэ. Цөм болсон гол юмаа хичээлийн цаг дээр өгөх ёстой. Тиймээс бага, дунд ангийнхны боловсролын хөтөлбөрт оролцохоос өөр аргагүй байна.
-Ё.Отгонбаяр гуай сайд байхдаа “Өнөөдөр ном уншдаг хүүхэд байхгүй болсон” гэж танд хэлсэн гэсэн. Өндөр хөгжилтэй орнуудад бол хүүхэд залуучууд ном маш их уншдаг нь нийтийн тээвэрт явж байхад ч харагддаг. Хүүхдээ цэцэрлэгт хүргэж өгөх гээд метрогоор хэдэн буудал явахдаа үлгэрийнх нь номыг уншиж өгч байгааг ч зөндөө харсан.
-Монголд ч байна. Зарим газраас надтай холбогдсон. Жишээлбэл 17 дугаар сургуулийн нэгэн анги манай хэвлүүлсэн номнуудыг бүгдийг нь уншсан. Бид ангийн багштай нь холбогдсон. Өнөөдөр тэд 12 дугаар ангид сурч байгаа. Тэдний ангийнхан зан чанар, хүмүүжлийн хувьд сургуульдаа үлгэр жишээ сурагчид гэсэн. Хүүхэд ном уншихгүй байна гэвэл гүтгэлэг. Гагцхүү манай төрийн байгууллагууд, яам тамгын газраас боломжийг нь олгохгүй байна. Бас нэг асуудал байна. Энэ бол ганцхан уран зохиолын хичээл биш. Түүх, газар зүй, нийгэм, иргэний боловсрол зэрэг нь уран зохиолын хичээл, номоор дамжин мэдлэг олгодог. Би саяхан Францын сурах бичгийн талаар мэдээлэл авлаа. Гэтэл тэнд уран зохиолоос илүүтэй түүхийн номнууд сургалтын хөтөлбөрт ордог юм байна. Үндэсний баатар, түүхэнд бахархал болсон хүмүүс байна. Манайх бол баялаг түүхтэй. Гэтэл яагаад түүхийн хичээл дээр Сүбээдэй баатрын тухай ганц өгүүллэг байдаггүй юм бэ? Энэ чинь дэлхийн шилдэг арван жанжны нэгээр зарлагдсан хүн. Яагаад Чингисийн есөн өрлөг, мэргэдүүдийн тухай нэг ч өгүүлбэр байхгүй байна? Ингээд бодохоор дуугүй байхын арга алга. Хүүхдүүд маань ийм сурах бичигтэй байгааг зүгээр хараад сууж чадахгүй нь. Өнөөдөр нийгэм маань ороо бусгаа болчихоод байна.
Дээрээ ч, дороо ч ялгаагүй адгууслаг болчихож. Төрийн ордонд өнөөдөр юу болж байна. Энэ бүхэн чинь нийгмийн тогтолцоо, нийгмийн сэтгэл зүй, уур амьсгалыг харуулаад байна. Бид чинь харанхуй, мунхаг үед амьдарч байгааг л харуулж байгаа хэрэг. Хүн болох төлөвшлийг олж авч чадаагүй байна. Товчхондоо уран зохиолын хичээл, хүнийг хүн болгож байдаг, сайн муу, буян нүгэлийг заагийг хэлж өгч байдаг энэ хичээл байхгүй, ном уншдаггүй болсноос нийгэм нь ийм харгис малаас дор араатан шиг болсны илэрхийлэл. Энэ нь боловсролын асуудалтай шууд холбоотой. Хүүхэд байхдаа уншсан ном нь хүн болж төлөвшихөд шууд нөлөөлдөг. Хүүхдэдээ ямар суурь тавьж өгснөөр ирээдүйгээ харж болно гээд би олон жил ярьж байгаа. Өнөөдрийн байдал бол бидний 26 жилийн дампуурлын үр дүн юм.