УИХ-ын
гишүүн, УИХ дахь МАН-ын бүлгийн дэд дарга Д.Хаянхярваатай ярилцлаа.
-Сүүлийн үед
олны анхаарлын төвд байгаа зүйл мэдээж Өршөөлийн хууль болчихоод байна. Уг
хуулийг гаргах нь зөв гэж байгаа ч Ерөнхийлөгчийн хоригийн асуудал дээр байр
суурийн зөрүү ажиглагдаж байна л даа. Та харин уг хуулийг хэрхэн хүлээн авч
байгаа вэ?
-Монгол Ардын
намын бүлгийн байр суурь анхнаасаа тодорхой байсан. Манайхан бол уг хуулиар
цагаан захтнуудад өршөөл үзүүлж болохгүй гэдгээ илэрхийлж ирсэн. Эдийн засгийн
ил тод байдлыг дэмжих тухай хууль батлагдан гарч байхад би өөрийн саналыг хэлж
байлаа. Учир нь өмч хөрөнгөө нуун дарагдуулсан хүмүүсийн дунд бизнесмэнүүд
байна гэдэгт би итгэхгүй байгаа л даа. Учир нь бизнесмэн хүн аль болох хөрөнгө
санхүүгээ ил байлгаж, нэг төгрөгийг 10 төгрөг болгохын төлөө явдаг тул өмч
хөрөнгөө нуугаад байх шаардлагагүй.
Тэгэхээр тодорхой
хугацаанд ажил албан тушаалаа ашиглаж ил далд хөрөнгөтэй болсон хүмүүст
чиглэгдсэн хууль гэж бодож байна.
Өршөөлийн хуулийг
хэлэлцэн батлахын даваан дээр авлига, хээл хахуулийг сүүлийн хэдэн жил авсан
байж магадгүй бүх хүмүүсийн хэргийг хэрэгсэхгүй болгохоор өөрчилсөн. Ингэж
авлига авсан хүмүүсийн хэргийг хэрэгсэхгүй болгох хуулийг оруулж ирж болдог юм
уу. АТГ-т шалгагдаж буй 400 гаруй хэрэг, авлига авсан гээд шүүхээр таслагдах
гэж байгаа гэх мэт томоохон хэргүүд бүгд Өршөөлийн хуулиар өршөөгдөх гэж байна.
Өршөөлийн хуулийн гол зорилго үүн рүү биш, одоо хоригдож буй жижиг зүйлээс болж
эрх чөлөөгөө хасуулсан хүмүүст зориулан энэ хуулиа гаргах ёстой. Энэ хүмүүсээ
Монголын төр нэг өршөөж, дахин алдаж эндэхээс нь сэрэмжлүүлэх хэрэгтэй. -Төрийн
тэргүүний зүгээс хориг тавиад байгаа. Уг хоригийг та хэрхэн хүлээж авч байна
вэ?
-Монгол Улсын
Ерөнхийлөгч Өршөөлийн хууль батлагдсаны дараа өөрийн үгээ хэлж хориг тавьж
байгаагаа мэдэгдсэн. Өршөөл үзүүлэх тухай хуульд тавьж буй хоригоо ч гэсэн Их
хуралд хүргүүлээд байна. Миний хувьд Ерөнхийлөгчийн хоригийг бүрэн дүүрэн
дэмжиж байгаа. Манай бүлгийн зүгээс ч гэсэн хэвлэлийн бага хурал хийж
Ерөнхийлөгчийн хоригийг дэмжинэ гэдэг байр сууриа илэрхийлчихсэн.
-Гэхдээ
хоригийг хүлээгээд авчихвал шинэ Өршөөлийн хуульд хамрагдах боломжтой хүмүүсийн
тоо цөөрч анх удаа алдаж эндсэн хүмүүс хүртэл шоронгоос суллагдах боломжгүй гэж
байна?
-Тийм зүйл
байхгүй. Ерөнхийлөгчийн тавьсан хоригийн зүйл заалтуудыг уншсан. Төрийн
тэргүүний зүгээс зөвхөн авлига, хээл хахуультай холбоотой заалтууд дээр хориг
тавьсан. Бусад зүйл заалтууд өршөөлдөө хамрагдаад явна гэж ойлгож байна.
-Зүйл заалтууд
дээрээ авлига, хээл хахууль, хулгай гээд бүх зүйлийг нь нэг заачихсан юм билээ.
Тэгэхээр тусдаа өршөөлд хамрагдах боломжгүй байх аа. Энэ л асуудал болчихоод
байна л даа?
-Хууль нь өөрөө
агуулгын хувьд маш зальтай орж ирсэн. Өнөөдөр Монголын төр гэж байгаа л бол
үүнийг ялгаж, салгаж хуульд тодорхой өөрчлөлтүүдийг оруулж болно.
-Тэгэхээр Их
хурал хоригийг хүлээж авсны дараа Өршөөл үзүүлэх тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт
оруулна гэсэн үг үү?
-Үнэхээр
шаардлагатай гэвэл нэмэлт, өөрчлөлт оруулж болно.
-“Шударга ёс”
эвслийн бүлгийн зүгээс Засгийн газраас анх өргөн барьсан хуулийн төслийг
шантаажлах маягаар өөрчилсөөр байгаад Н.Энхбаяр даргадаа зориулчихлаа гэдгийг
хэлээд байгаа. Хэлэлцүүлгийн шатанд МАХН-ынхан, “Шударга ёс” эвслийн бүлгийн
зүгээс хуульд нөлөөлсөн үү?
-Өршөөл үзүүлэх
тухай хуулийг нэг хүнд зориулсан гэж хэлж чадахгүй. Харин нэжгээд хүмүүст
зориулсан хууль юм аа гэдгийг хүлээн зөвшөөрнө. Н.Энхбаяр даргатай холбоотой
асуудал Өршөөл үзүүлэх тухай хуульд яаж орж ирсэн гэхээр өршөөх бус цагаадна
гэж байгаа. Хэрэв ингээд эхэлбэл тус бүлгийн зүгээс тодорхой нөлөөлөл үзүүлсэн
байхыг үгүйсгэхгүй гэж бодож байна.
-Гэхдээ нэжгээд
хүмүүс гэдэгт танай намын нөхдүүд ч гэсэн багтаж өршөөгдөх юм байна лээ?
-Өршөөлийн
хуулийг нам эвслээс салгаж харамгүй байгаа юм. Уг хуулийг батлан гаргахдаа
Ардын намын хүн өршөөгдөх нь больё. Ардчилсан намын хүн өршөөгдөх гээд байна
гаргахгүй гэсэн өнцгөөс хараад байх юм бол энэ хууль биш болно. Хууль
батлагдаад гарсан л бол хэний хэнбугай ч бай хамрагдаад, ялаа хөнгөлүүлэх нь
хөнгөлүүлээд, шоронгоос гарах нь гараад явах нь энэ хуулийн мөн чанар байх
ёстой.
-Уг хуулийг
ард түмэн үнэхээр хүсэн хүлээж байгаа. Урин дулаан цагт иргэддээ өршөөлөө
үзүүлэхгүй бол хүйтний улирал эхэлсэн үед эдийн засгийн асуудлаас эхлээд
хүндрэл гардаг гэж байна. Хориг юмаа бушуухан хэлэлцээд иргэддээ эрх чөлөөг нь
өгөхгүй бол хорих газарт байгаа хүмүүс бослого гаргах хэмжээнд хүрнэ гэдгийг ч
ярьж байна?
-Мэдээж хууль
гарсан л бол хэзээ хэрэгжиж эхлэх тэр хугацаанаасаа хэрэгжих ёстой. Хууль урин
дулаан цагт гарснаар эдийн засгийн хэмнэлт гарна гэж бодохгүй байна. Хугацаа
уртаслаа гээд хорих газруудын зардал өгөгдөөд явах байх. Өөрөөр нэг их
өөрчлөгдөөд байх юмыг харахгүй л байгаа. Өршөөлд хамрагдан шоронгоос гарч ирсэн
залуус бүгд ажилтай болно гэдэг юу л бол.
Манайд нэг дутагдалтай зүйл байдаг. Өмнө нь манай улс таван удаа
Өршөөлийн хуулийг батлан гаргасан. Гэсэн хэдий ч шоронгоос гарсан хүмүүсээ
нийгэмшүүлэх ажлыг хийж байгаагүй. Социализмын үед хорихоос гарч ирсэн
хүмүүсийг албан байгууллагуудад хариуцуулаад ажил хийлгэн амьдруулах гэж
ноцолддог байсан. Одоо бол тийм зүйл байхгүй. Өршөөлд хамрагдсан ч бай,
хамрагдаагүй ч бай хорих газарт орчихоод гараад ирэхэд нь зөв төлөвшүүлэх
төрийн ажил үгүйлэгдэж байгаа.
-Өмнөх таван
удаагийн хуульд хориг тавьж байгаагүй хэрнээ энэ удаагийн Өршөөлийн хуульд
хориг тавьж байгаа нь Н.Энхбаяртай холбоотойгоор ийм байдалд хүрлээ гэх юм.
Ерөнхийлөгчийг Прокурорын байгууллагын хурал дээр үгээ хэллээ гэсэн шүүмжлэл
байна?
-Энэ цаг үе нь
өөрөө сонин цаг үе юм байна гэж харж байгаа. Ялангуяа сүүлийн хоёр гурван
жилийн хувьд улс төр гэдэг зүйл Монгол Улсад тахал мэт буруу замаар явлаа.
Бизнесийн, иргэдийн гээд бүх талд улс төрийн талцлыг дээд цэгт нь тулгалаа. Энэ
нь гарцаа байхгүй улс төрийн хүчнүүдтэй холбоотой. Тэр дундаа Засгийн эрхийг
тэргүүлж байгаа АН-тай салшгүй холбоотой л доо. Тэдний хувьд Ардын намынхан
хоморголон халдаг л гээд байгаа. Гэхдээ анзаарч харвал 2012 оных шиг хоморголон
халалт хийж байгаагүй. Яг энэ өнцгөөс нь харвал Өршөөлийн хуулийг улс төрийн
талаас тайлбарлаж байна. Иргэдийн оюун санаа юунд бузарлагдаж байна вэ гэхээр
улс төрийн хийрхэл гээч нь савнаасаа халиад хэрээс хэтэрчээ, төр нь төр шиг
чадахаа байж. Улс төрийн нам нь улс төрийн нам шиг байхаа больчихож. Энэ өвчин
чинь төрөөс гарч буй бүх шийдвэрийг улс төрийн өнцгөөс тайлбарлаж, нийгэмд
буруу мэдээлэл өгдөг гажгийн илэрхийлэл байхгүй юу.
Гэхдээ Монгол
Улсын Ерөнхийлөгч баярын хурал дээр нь байна уу, ямар хурал дээр байна үгээ
хэлэхийг бид заахгүй. Төрийн тэргүүний хувьд хаана юу хэлэхээ мэдэж л хэлж
байгаа байх.
-Их хурлаар
Өршөөлийн хуулийн хориг ороод ирвэл УИХ дахь МАН-ын бүлэг хүлээж авах уу?
-Манай бүлэг
хоригийг хүлээж авна гэдэг дээр санал нэгдсэн.
Тэр ч утгаараа
хэвлэлийн бага хурлынхаа үеэр сэтгүүлчдэд мэдээлсэн. Манай бүлэг анхнаасаа
Өршөөл үзүүлэх тухай хууль, Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай хууль
дээр байр суурийн асар зөрүүтэй явж ирсэн. Цагаан захтнуудад зориулж энэ
хуулийг батлан гаргахгүй шүү гэдгийг үргэлж хэлээд байгаа.
-Өршөөлийн
хуулийг хоригдож буй хүмүүсээс гадна ар гэрийнхэн нь хүлээж байгаа. Эрх
чөлөөгөө хасуулсан хүмүүс хэзээ нар харах вэ?
-Эрх баригчдаас хамаатай. Ээлжит бус чуулган хуралдуулж, Өршөөлийн
хуулийг батлан гаргана гэсэн. Гэтэл гэнэтхэн Засгийн газрын хэвлэл мэдээллийн
албанаас нь болилоо гээд унасан. Аравдугаар сард ээлжит чуулганаар хэлэлцэнэ
гэсэн ч саяхнаас есдүгээр сарын зургааны дотор хэлэлцэх гэж байна, ээлжит бус орж
магадгүй шүү гээд Хуралдаан зохион байгуулах албанаас мессэж ирж байна. Одоо
бол эрх баригчид өөрсдөө энэ төрийн ажлыг жонхуу болгочихоод байгаа юм. Нэг
үгээр хэлбэл АН Ерөнхий сайдаа морь унасан толгойгүй хүн болгочихсон. Хаврын
чуулганы өмнө Ерөнхий сайд “Би Оюу толгой, Таван толгойг хөдөлгөнө” гээд
томоохон мэдэгдэл хийсэн. Гэтэл маргааш нь Их хурлын чуулганы нээлт дээр УИХ-ын дарга бут
цохиод, хэрэв тэгвэл огцруулна шүү гэсэн чинь хаячихсан. Тэгснээ “Би МАН-ын
зургаан сайдыг өргөн барихгүй. Хэрэв зургаан сайдыг өргөн барих юм бол би өөрөө
дагаад огцорно” гээд орилсон. Дараа нь гэтэл яав. Өөрөө зургаан сайдаа
огцруулах нэрээ өргөн бариад өөрөө ч огцорсон юмгүй үлдсэн. Сая яав. Ээлжит
чуулганаар асуудлаа шийднэ гээд хэлчихсэн чинь есдүгээр сарын зургааны дотор
ээлжит бусаар шийднэ гэчихсэн. Монгол Улсын энэ Ерөнхий сайд чинь алиа салбадай
болж дууслаа. Тэр хүнд хуулийн зөвлөх гэж байна уу. Төрийн ажлыг яаж явуулах
ёстой вэ гэдгийг зааж зөвлөж байгаа хүн байна уу гээд үзэхээр хүүхдүүдийн
хэлдгээр лөөлөө болж таарлаа. Ингэж алиа салбадай шиг, өөрийн толгойгүй юм шиг
яваад, хэн нэгэн хүн намынхаа даргын шантаажинд төрийн албыг залгуулж явна
гэдэг хэцүү. Ингэж Засгийн ажил явахгүй ээ. Үүнийг АН-ынхан маань ойлгож л
байгаа байх даа гэж бодох юм.