Монгол Улсын 18 дахь Ерөнхий сайд Дашийн Баямбасүрэн “IMAX-Лекц”-ийн хүндэт зочноор уригдан “Хүн байхын учир- Монгол Улсын хөгжлийн гарц-Залуусын оролцоо” сэдвээр лекц уншлаа.
Монгол Улсын анхны ардчилсан сонгуулийн дүнгээр Ерөнхий сайдын албанд томилогдон ажилласан түүний Монгол Улсын хөгжилд оруулсан хувь нэмэр хэмжээлшгүй билээ.
Хүн байхын учир- Монгол Улсын хөгжлийн гарц-Залуусын оролцоо сэдэвт лекцийг сонсохоор “Хууль сахиулахын их сургууль”-ийн багш, сонсогчид, “Шинэ Монгол” ахлах сургуулийн төгсөх ангийн сурагчид, “Аварга дээд сургууль”-ийн оюутнууд, “Эрдмийн унраа” цогцолбор сургуулийн ахлах ангийн сурагчид гээд нийт 250 гаруй залуус хуран цуглалаа.
Ардчилсан Монголын анхны Ерөнхий сайд маань нийслэлийн V дунд сургуулийг төгссөн. Тэгвэл тус сургуулийн сурагчид болон танхимд цугласан залуус “IMAX- Лекц”-ийн хүндэт зочныг хүндэтгэн угтаж хүндэтгэл үзүүлсэн юм. Ингээд үндэсний хөгжмийн “Жонон” хамтлаг “Жалам хар”-ын аялгуургаар лекцийг эхлүүллээ.
-УЛС ҮНДЭСТНИЙ ТҮҮХ МОНГОЛЧУУДААС ЭХЭЛДЭГ-
Улс үндэстний түүх монголчуудаас эхэлдэг гэхээр “Монголын түүх хожуу үеийн түүхт ордог биз дээ” гэдэг. Харин үүнийг дэлхийн Германы философич Г.В.Гегели тайлбарлахдаа “Монголчууд хүн төрлөхтний түүхийг оюун сүнстэй болгосон” гэж бичсэн байдаг.
Улс гүрнүүд нэг нэгнээ ноёлохын төлөө байлдаж, улс гүрэн үүсэж, зарим нь мөхөж байсан. Харин монголчууд хүн төрлөхтний түүхэнд энх амгалангийн амьдралын төлөө том гүрэн улс байгуулж, төрт ёсны асар их түүхийг бүтээж өгсөн.
Дэлхийн хоёр том гүрний дундах түгжигдмэл Монгол орон гэж ярьдаг. Би үүнийг гайхдаг. Гаднын зарим эрдэмтэд үүнийг өөрөөр ойлгодог. Монголын гүрэнт улс байгуулагдахаас өмнө Хятад 12 тусдаа улс байсныг нэгтгэж одоогийн Хятадыг бүрэлдүүлсэн Хятад улсыг Монгол Улсын бүтээл гэж хэлж болно. Германы нэрт түүхч Майкл брайдон үүнийг “Чингисийн өв” гэж үнэлсэн байдаг.
ОХУ Уралаас баруун тийш нутгаар 62 вант улс байхад монголчууд, Москвагийн вант улсыг дэмжиж, Оросын гүрний суурийг тавьж өгсөн. Оросын хаад дотор Морис бодонов хүртлэх бүх сурвалжит хаад нь монгол хүн байсан. Орос гүрэн Уралын нурууг давж Ази тиврүү орж ирэхдээ 40 улсын цагаан тугийг барьж ирсэн.
1929 онд Халимагийн ахан дүүсийн нэрт туурвигч “Одоогоор Орос улс Монголын бүтээл гэж хэлсэн байдаг. Монголчууд өөрсдийнхөө хоёр бүтээлээр битүү хүрээлүүлчихсэн. Өөрийнхөө хил хязгаарыг урд талдаа Өвөрмонгол, ганшу шинжань гээд монгол угсаатны эртний овог аймгууд, хойд талдаа тува буриад ойрдууд гээд хүрээлүүлж байгаа. Үүнийг “Өөхөн дотрох бөөр, өндгөн дотрох шар” гэж хэлдэг. Ийм таатай нөхцөлд бид амьдарч байна. Энэ бол монголчуудын тив дамнан энх амгалан аж төрөх тэр байгууллын суурь гэж хэлж болно.
-МОНГОЛЧУУД ХҮН ТӨРЛӨХТӨНД ЮУ ӨГӨВ-
Генрик Гесс “Нийгмийн байгуулал солигдох болон хоёр иргэншил мөргөлдөхөд хүний зовлон туйлдаа хүрдэг” гэж хэлсэн байдаг.
Монголчуудын туулж ирсэн замыг харахад үнэхээр сонин. Чингисийн их гүрэн бий болсон. Дараа нь 17-р зууны үед Монгол Улс тусгаар тогтнолоо алдсан ч монголчууд төрт улсаа гэсэн сэтгэлээ алдсангүй. 200 гаруй жилийн дараа төрт улсаа сэргээсэн.
XX зууны босгыг бид клон, хараат, хоцрогдмол орны түвшинд алхаж орсон. 1911 он, 1921 оны хувьсгалаар бид феодолын байгуулал гэж ярьдаг тэр байгуулалаас шал өөр хүн төрлөхтний огт хийж үзээгүй социолист байгуулалын туршилтийг хийж эхэлсэн. 1990 онд та нарын заримыг нь төрөөгүй байхад ардчилсан хувьсгал хийж, нэг зуунд гурван удаа хувьсгал хийж, нийгмийн байгууллаа хоёр удаа сольсон. Бид хүмүүнлэг, ардчилсан нийгмийг сонгосон. Социолизмаас иргэний нийгэм рүү шилжихийг тэмүүлсэн ганц улс манайх биш л дээ. Биднээс хавь илүү өндөр хөгжилтэй европын орнууд бас энэ нийгэм рүү шилжсэн. Гэхдээ тэд өмнөх нийгмийн байгуулалын удирдагчид, дарга нараа шоронд хийж, зарим нь гудамжинд буудаж унагааж ч байсан. Харин монголчууд тэгээгүй. Бид иргэний байгууллаа солихдоо үндэснийхээ зөвшилцөөр шинэ замналаар явъя гээд шилжсэн. Энэ XX зуунд хүн төрлөхтөнд монголчуудын ойлгуулж ухааруулсан нэг том ухаарал. Одоо Арабын ертөнц тэр чигээрээ доргиж цус урсаж байгааг та бүхэн мэднэ. Одоогоос 10 жилийн өмнө Сирийн асуудлыг зогсоох, НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн даргаар ажиллаж байсан Кофи Аннан “Арабаар оролдоод хэрэггүй юм байна. Та нар монголчуудыг хар. Хоцрогдсон, цөөхөн хүн амтай, ядуу гэгдэж байсан энэ улс иргэний нийгмийн байгууллаа үндэсний зөвшилцлөөрөө зөвшилцөж сольсон байна” гэж хэлсэн байдаг. Монголчууд асар их эрсдэл хүлээх зориг тэвчээртэй гэдгээ энэ үед харуулсан. Ийм орны иргэд болж төрсөн үүний төлөө бид хариуцлага хүлээж байна. 1990 оноос хойш юу болов. Энд цугласан хүмүүсийн ихэнх нь мэдэхгүй байх. Огт өөр нийгэм байсан юм. Хүний амьдралын инженерчлэлийн эрин үе байсан юм. Төрийн заасан замналаар л явж ирсэн. 90 оноос хойш бол бид огт өөр нийгэмд амьдарч байна. Хүн бүр үзэл бодлын эрх чөлөөтэй, улс орныхоо, өөрийн амьдралынхаа зам мөрийн талаар эрх чөлөөтэй байна. Нөгөө талаар монголын төр, тусгаар тогтнол, бүрэн эрх монголчуудын гарт байна. Бид үндсэн хуулиараа засгийн бүх эрх мэдэл ард түмний гарт байна гэж заасан байдаг. Гурван сая хүний гарт энэ нийгмийн жолоо бий. Бид 90 оноос хойш олж авсан нэг том зүйл бол амьдралаа өөрөө шийдэх эрх чөлөө. Ардчлалыг хоёр утгаар ойлгож болно. Нэг нь төрийн талаас, нөгөө нь хувь хүн иргэний талаас ойлгож болно.
Төрийн талаас Ардчилал гэдэг бол ард түмэн нь төрөө байгуулаад, хянаад, төр нь ард түмэндээ үйлчилдэг байхыг л бид ардчилсан нийгэм гэдэг.
Хүмүүс 1990 оны сүүл хүртэл ардчилал гараад хүнд хэцүү байна гэж ярьдаг байсан. Ардчилал хүний гар дээр мөнгө тавьж өгдөггүй. Өөрийнхөө амьдралыг хариуцах эрх чөлөө л өгдөг байхгүй юу. Хүн амьдралаа өөрөө зохиох, юу хийж чадаж байна, түүгээрээ амьдрах эрх чөлөө юм. Бид ийм нийгэмд хүрч, 25 жилийг туулжээ. Бид 25 жилийн өмнө сонголтоо хийсэн.
Хүмүүсийн үзэл олон янз байх юм. Нэг хэсэг нь социолизмын замаар явах байсан гэх нь бий. Бидэнд тухайн үед Хятадын онцлогтой социолизмийг дагах л зам байсан. Бид үүнийг хүсээгүй.Нөгөө хэсэг нь өндөр хөгжилтэй орнууд чинь дандаа хөрөнгөтнүүд юм байна. Манай улс хөрөнгөтний замаар явбал хөгжил дэвшилд хүрэх юм байна. Олон хүн ингэж харж байсан ч байж болох. Гэтэл тэр үед Монголд засгийн өөр санаа байсан. Та бүхэн сайн мэднэ. 1943 онд Америкийн эрдэмтэн, Нобелийн шагналт Ноберт Винер “Нийгэм ба кибернетик” номдоо “Орчин үеийн хөгжилтэй улс орон гэдэг бол энтропийн их далай дундах жижиг арлууд юм” гэж томъёолсон байдаг юм. Энэ бол бид социолист нийгмээ сонголоо гээд үсрээд орвол чи хөгжилд хүрч чадахгүй гэдгийн нололгоо нь энэ л дээ. 1992 онд Монгол Улс шинэ үндсэн хуулиа баталлаа. Бид социолизм гэж бичээгүй, хятализм гэж бичээгүй. Бид хүмүүнлэг иргэний ардчилсан нийгмийг цогцлуулахыг зорино гэж бичсэн.
Хүмүүнлэг нийгмийн гол зорилго нь Нэгдүгээрт Шударга ёс, Хоёрдугаарт хүний эрх, амьдралын үнэ цэнэ, хүний энэрэнгүй үзэл. Энэ бол үндсэн шаардлага нь. Нийгмийн тухай капитилизм, социолизм энэ номлол хэдхээн 10 жилийн түүхтэй. Хүн төрлөхтөн хэдэн мянган жилийн тэртээ улс гэрээ засаад нийгмээрээ амьдарч ирсэн. Энэ ухаарал. Энэ ухаарлын дүнд монголчууд хүмүүнлэг иргэний ардчилсан нийгмийг сонгосон. Иргэдийнхээ идвэхи зүтгэл, оролцоонд нийгэм нь тогтно гэсэн энэ замыг л бид сонгосон. .25 жилийн хугацаанд олсон ололт их бий. Гэхдээ өнөөдрийн монголын амьдралыг харахад сэтгэл зовоох юм маш их бий. Монгол хүний амьдралын утга агуулга, хариуцлагын тухай ярих гэж байгаа бол бид асуудлыг тойрч гарч чадахгүй.
Бид хүмүүнлэг ардчилсан нийгэм нь төрийн эрх мэдэл нь ард түмнийхээ гарт байна гэсэн энэ нийгмийг зарлдан тунхаглсан хэрнээ бид өнөөдөр олигарх толгойтой хөрөнгөтний нийгэм рүү гулсаад орж байна. Өнөөдөр оюутан сурагчдад улс төр яръя гэж бодоогүй. Та нарын заримынх нь нас нь болоогүй. Гэхдээ улс төр ярихгүйгээр ямарч хөгжил дэвшил, эрх чөлөөний тухай ярьж болдоггүй.
УИХ нь төр барих дээд байгууллага гэж үндсэн хуульд заасан байдаг. Гэтэл өнөөдөр бид УИХ-ынхаа гишүүдийн хөрөнгө орлогын мэдүүлгийг интернэтээс харж байна. Хичнээн хөрөнгөтэй баячууд гарч байна. Монгол Улс өр ширэнд баригдлаа. Сүүлийн 10 жилд. Та бүхэн монголын 22 тэрбум хүрснийг мэдэх байх. Энэ бол монголын иргэн бүр 7000 долларын өртэй боллоо. Дөнгөж төрж буй хүүхэд, хөгшид ч өртэй болж байна” гэдгийг хэлсэн.
Монгол Улсын хөгжлийн гарц нь үйлдвэрлэл гэдгийг ч онцлон хэлж байлаа. Бид дэлхийн олон улсад судлаад хийгээд хэрэгжээд ирсэн үйлдвэрлэлүүдийг эх орондоо нутагшуулаад хийчихгүй гаднаас шүдний чигчлүүрээ худалдан авч байгаа нь өнөөдрийн бидний хөгжихгүй байгаагийн шалтгаан мөн” гэлээ.
Эрхэм зочны маань лекц энэ мэт олон сонирхолтой, ухаарал хайрласан асуудлыг бидэнд ойлгуулан тануилж өгсөн юм. Төгсгөлд нь олон зүйлийн мөн чанарыг түүхийн амьд гэрч болсон хүнээс сонсож буйдаа залуус баяртай байгаагаа илэрхийлж, Хүүхдийн ордны найрал дууны дуйлангийн сурагчдын хамтаар Төрийн дуулалаа дуулж, энэ удаагийн лекцээ өндөрлүүллээ.
Эх орны ирээдүй болсон хүүхэд залууст оюуны том хөрөнгө оруулалт хийсэн Д.Бямбасүрэн гуайд “Нью тур сафарис” ХХК-ийн захирал талархал илэрхийлж, дурсгалын зүйл гардуулсан юм.