Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх ерөнхий газрын харьяа Цагдан хорих 461 дүгээр ангид энэ сарын 23-нд Монгол Улсын гавьяат хуульч, Улсын дээд шүүхийн шүүгч асан Л.Бямбаа амь насаа алдсан хэрэг гарсан. Талийгаач ямар учраас амь насаа алдсаныг тогтоох хэрэг мөрдөн шалгах ажиллагаа үргэлжилж байна. Харин талийгаачийн ар гэрийнхэн, үр хүүхдүүд “Миний ээж амиа хорлох хүн биш. Ямар нэгэн гадны нөлөөтэйгөөр амь насаа алдсан. АТГ хууль зөрчин баривчилгаа хийсэн” хэмээн мэдэгдээд байгаа билээ. Мөн өмгөөлөгчид АТГ хууль зөрчиж баривчилгаа хийж, талийгаачийг илүү цагаар цагдан хорьсон. АТГ хууль зөрчөөгүй байсан бол Монгол Улсын гавьяат хуульч, Улсын дээд шүүхийн шүүгч асан Л.Бямбаа хорих ангид амь насаа алдахгүй байсан хэмээн мэдэгдсэн. Энэ талаар өмгөөлөгч Д.Баттулгатай ярилцлаа.
-Та цагдан хорих 461 дүгээр хорих ангид амь насаа алдсан шүүгч асан Л.Бямбаагийн ар гэрийнхний өмгөөлөгчөөр ажиллаж байгаа гэсэн. Хэрэг мөрдөн шалгах ажиллагаа хэрхэн хийгдэж байна вэ?
-Монгол Улсын гавьяат хуульч, шүүгч Л.Бямбааг шүүхийн зөвшөөрөлгүйгээр хуулинд заасан хугацаанаас илүү хугацаагаар хорьж, шүүхийн шийдвэргүйгээр баривчилж, цагдан хорьж амь насыг нь хохироосон харамсалтай үйл явдал 2019 оны хоёрдугаар сарын 23-ны өдөр болсон. Дээрх харамсалтай хэрэгтэй холбоотойгоор өмгөөлөгч би, гавьяат хуульч, талийгаач Л.Бямбаагийн ар гэрийнхнийх нь хүсэлтээр өмгөөлөгчөөр нь ажиллаж, хууль зүйн туслалцаа үзүүлж байна. Хэргийг Баянгол дүүргийн цагдаагийн хоёрдугаар хэлтэс, Улсын мөрдөн байцаах газрын Онц хүнд гэмт хэрэгтэй тэмцэх хэлтэс шалгаж байгаа. Хэрэг мөрдөн шалгах ажиллагаа хийгдэж байгаа. Тиймээс хэргийн талаар дэлгэрэнгүй нарийн мэдээлэл өгөх боломжгүй. Харин өмгөөлөгчдийн зүгээс талийгаач Л.Бямбааг АТГ-аас цагдан хорих 461 дүгээр хорих ангид саатуулахдаа л хууль зөрчсөн үйлдэл гаргасан гэж үзэж байна. Энэ асуулдалтай холбоотойгоор Хүний эрхий үндэсний комисс, УИХ-ын өргөдлийн байнгын хороонд, УИХ-ын Хүний эрхий дэд хороонд тус тус гомдол гаргасан. Удахгүй хариу нь ирэх байх. Мөн хэрэг мөрдөн шалгах асуудалтай холбоотойгоор Баянгол дүүргийн прокурорын газарт хэрэгтэй холбоотой хэд хэдэн үндэслэл бүхий хүсэлтийг өгөөд байна.
-АТГ талийгаач Л.Бямбааг баривчлахдаа ямар хуулийн заалт зөрчсөн гэж үзээд байна вэ. Энэ талаар тодорхой мэдээлэл өгөхгүй юу?
– АТГ нь талийгаач Л.Бямбааг баривчлахдаа шүүхийн зөвшөөрөлгүй баривчилсан гэж үзэж байна. Энэ тохиолдолд Эрүүгийн Хэрэг Хянан Шийдвэрлэх Тухай Хуулийн 31.5-р зүйлд заасан журмын дагуу ажиллах үүрэгтэй байсан. Шүүхийн зөвшөөрөлгүй баривчлах тохиолдолд дээрх хуулийн 31.5.3-д заасны дагуу шүүхээр 24 цагийн дотор баривчлах шийдвэр гаргуулах үүрэгтэй байсан юм. Энэ нь шүүх 24 цагийн дотор шүүх баривчлах шийдвэр гаргаагүй бол суллах ёстой гэсэн үг юм. Талийгаач Л.Бямбааг 2019 оны хоёрдугаар сарын 21-22-нд шилжих шөнө 00.40 цагийн орчим баривчлан ШШГЕГ-ын харьяа Цагдан Хорих 461 дүгээр ангид саатуулсан байдаг. Энэ цагийг 22-ны 00.40 цаг гэж үзэж болно. Ингээд 22-ны өдрийн өглөө талийгаачийг АТГ-т авчраад өдөржин нэг өрөөнд ганцаарчлан байлгаж байгаад орой нь дахин аваачиж үргэлжлүүлэн хорьсон байдаг. ЭХХШТХ-ийн 31.5.3-т заасан 24 цагийн хугацаа нь 2019 оны хоёрдугаар сарын 23-ны 00.40 цагт дуусах бөгөөд энэ цагт шүүгчийн баривчлах шийдвэр ирээгүй бол АТГ, ШШГЕГ суллах үүрэгтэй байсан. Гэтэл суллаагүй үргэлжлүүлэн хорьсоор талийгаач 2019.2.23-ны өдрийн 21.40 цагийн үед амь насаа алдсан байдаг. Цагдаагийн байгууллагад 2019 оны хоёрдугаар сарын 24-ний 00.15 цагийн үед дуудлага ирсэн байдаг. Тэгэхээр талийгаачийг амь насаа алдах хүртэл хуулинд заасан хугацаанаас 21 цаг илүү хорьсон гэсэн үг юм. Хуулийн 31.5.3-д “…сэжигтнийг шүүхийн зөвшөөрөлгүй баривчилсан бол 24 цагийн дотор шүүх шийдвэрлэнэ” гэсэн заалт нь сэжигтнийг шүүхийн зөвшөөрөлгүйгээр баривчилж, өөрт нь баривчилсан шийдвэрийг танилцуулснаас хойш 24 цагийн дотор тухайн сэжигтнийг баривчлах эсэхийг шүүх шийдвэрлэнэ гэсэн агуулгатай болох нь хэн ч ойлгомжтой. Гэтэл АТГ нь хэвлэлийн хурал хийхдээ дээрх заалтыг “…манай байгууллага баривчилсныхаа дараа 24 цагийн дотор саналаа прокурорт гаргаж, прокурор шүүхэд хүргүүлнэ гэсэн утгатай”гэж буруу тайлбарладаг. Мөн АТГ ЭХХШТХ-ийн 31.12.2-т “…Баривчилснаас хойш 48 цаг дуусч, сэжиглэгдэж байгаа хүнд эрүүгийн хэрэг үүсгэж яллагдагчаар татах прокурорын шийдвэр, цагдан хорих шүүхийн шийдвэр ирээгүй бол баривчлах байрны дарга мөрдөгч, прокурор, шүүгчид мэдэгдэж, түүнийг суллана” гэж заасан учир манай байгууллага 48 цаг саатуулах эрхтэй гэсэн үг гэж мөн тайлбарладаг. Энэ заалтанд 48 цаг саатуулах зохицуулалт байгаа ч энэ нь шүүгчийн зөвшөөрөлтэйгөөр баривчилсан тохиолдолд хэрэглэх зохицуулалт юм. Өөрөөр хэлбэл хууль зөрчиж сэжигтнийг 24-өөс илүү цаг хорьж, талийгаачийн амь насыг нь хохироосон хууль бус үйлдлээ зөвтгөхийн тулд хуулинд тодорхой заасан заалтын агуулгыг өөрсдөдөө ашигтай байдлаар буруу тайлбарлах гэж оролдож байгаа юм. Дараагийн ноцтой асуудал нь АТГ нь 2019 оны хоёругаар сарын 23-ны орой талийгаач Л.Бямбааг ШШГЕГ-ын Цагдан хорих 461 дүгээр хорих ангид үргэлжлүүлэн хорихоор аваачих эрхгүй байсан. Учир нь 2019 оны хоёрдугаар сарын 23-ны өдөр АТГ нь ЭХХШТХ-ийн 31.5.4-т “…мөрдөгч энэ хуулийн 30.17 дугаар зүйлийн хоёр дахь хэсэгт заасан үндэслэлтэй бол шүүхийн зөвшөөрөлгүй баривчилсан сэжигтэнд эрүүгийн хэрэг үүсгэж яллагдагчаар татах саналаа сэжигтнийг баривчилснаас хойш прокурорт даруй хүргүүлнэ”, 31.5.5-д “…прокурор мөрдөгчийн саналыг үндэслэлтэй гэж үзвэл саналыг хүлээн авснаас хойш зургаан цагийн дотор баривчилсан сэжигтэнд эрүүгийн хэрэг үүсгэж яллагдагчаар татах эсэхийг шийдвэрлэнэ ”гэж заасны дагуу талийгаач Л.Бямбааг Эрүүгийн хуулийн 22.5-д заасан Хахууль өгөх гэмт хэрэгт яллагдагчаар татан, эрүүгийн хэрэг үүсгэх санал гаргаж, прокурор саналыг хүлээн авч эрүүгийн хэрэг үүсгэн, яллагдагчаар татсан байдаг. Яллагдагчаар татсан тохиолдолд сэжигтнээр баривчлах боломжгүй. Учир нь ЭХХШТХ 31.4, 31.5-д баривчлах ажиллагаа нь сэжигтний хувьд авдаг албадлагын арга хэмжээ юм. Сэжигтэнг эрүүгийн хэрэг яллагдагчаар татсан тохиолдолд ЭХХШТХ-ийн 31.3.5-д “…Сэжигтэнд эрүүгийн хэрэг үүсгэж яллагдагчаар татах тогтоол танилцуулсны дараа шаардлагатай гэж үзвэл таслан сэргийлэх арга хэмжээ авч болно” гэж заасны дагуу таслан сэргийлэх арга хэмжээ авдаг. Мөн яллагдагчаар татагдсан яллагдагчийг үргэлжлүүлэх баривчлах гэдэг ойлголт ЭХХШТХ-нд байхгүй. Иймд 2019 оны хоёрдугаар сарын 22-ны өдөр АТГ нь талийгаач Л.Бямбааг яллагдагчаар татсаныхаа дараа ШШГЕГ-ын харьяа Цагдан хорих 461 дүгээр ангид шүүхийн цагдан хорих шийдвэргүйгээр аваачиж саатуулсан нь хүнийг хууль бусаар хорьсон, эрх, мэдэл албан тушаалаа урвуулан ашигласан гэмт хэргийн шинжтэй үйлдэл юм. ШШГЕГ-ын харьяа Цагдан хорих 461 дүгээр анги нь яллагдагчийг цагдан хорих үед цагдан хорих тухай шүүхийн шийдвэрийг шаардаж, шүүхийн шийдвэр гараагүй тохиолдолд хорихоос татгалзах үүрэгтэй ч хууль зөрчин шүүхийн шийдвэргүйгээр хууль бусаар хорьсон.
-Л.Бямбааг өдөржин нэг өрөөнд ганцааранг нь байлгасан гэсэн. Энэ үнэхээр бодит мэдээлэл юм уу?
-Үнэн. АТГ нь талийгаачийг эрүүдэн шүүсэн. 2019 оны хоёрдугаар сарын 21-ний өдөр 12:00 цагийн үед ажлаас нь дагуулан гарч өдөржин хоол, ундгүй байцаалт, нэгжлэг явуулж, орой 22:00 цагийн үед АТГ дээр авчирч байлгаж байгаад 00.40 цагийн үед ШШГЕГ-ын харьяа Цагдан Хорих 461 дүгээр анги руу аваачиж хорьсон. Хоёрдугаар сарын 22-ны өглөө Цагдан хорих 461 дүгээр ангиас АТГ-д авчран 68 настай эмэгтэй хүнийг өдөржин ганцааранг нь нэг өрөөнд байлгаж байгаад орой дахин Цагдан Хорих руу дээр дурдсан шүүхийн шийдвэргүйгээр хууль бусаар аваачиж хорьсон. Ийнхүү ганцаарчлан хорьж байхдаа АТГ-ын мөрдөгч нар ээлж дараалан орж сэтгэл санаагаар нь дарамтлан, хорино, шоронд хийнэ гэж сурдүүлсэн гэх мэдээлэл байдаг. 68 настай эмэгтэй хүнийг өдөржин нэг бүгчим өрөөнд ганцаарчлан байлгаж, дарамтлах үйлдэл нь эрүүдэн шүүлтийн нэг хэлбэр. АТГ нь МУ-ын Үндсэн Хууль, МУ-ын нэгдэн орсон Олон Улсын Гэрээ, Конвенц, ЭХХШТХ-нд заасан талийгаач Л.Бямбаагийн хууль зүйн туслалцаа авах, өмгөөлөгч авах, өмгөөлөгчтэйгөө уулзах эрхийг ноцтой зөрчсөн. Мөн талийгаачийн өмгөөлөгчийн өөрийн үйлчлүүлэгчтэй уулзах, хууль зүйн туслалцаа үзүүлэх эрхийг ноцтой зөрчсөн. 2019 оны хоёрдугаар сарын 21-ний өдрийн 12:00 цагт АТГ-ын мөрдөгчид талийгаачийг ажлаас нь авч явснаас нас барах хүртэл түүний өмгөөлөгчтэй нэг ч удаа уулзуулаагүй. Өмгөөлөгч нь 2019 оны хоёрдугаар сарын 21-ний өдрийн өдөр 00.40 цаг хүртэл өөрийн үйлчлүүлэгч Л.Бямбаатай уулзах гэж АТГ-ын үүдэнд хүлээсэн боловч уулзуулаагүй. ЭХХШТХ-нд зааснаар өмгөөлөгч нь АТГ-ын зөвшөөрөлгүйгээр өөрийн үйлчлүүлэгчтэй чөлөөтэй саадгүй уулзах эрхтэй, АТГ нь өмгөөлөгчийн өөрийн үйлчлүүлэгчтэй уулзах эрхийг хязгаарлах эрх хэмжээ байхгүй, байх ч боломжгүй. Мөн 2019 оны хоёрдугаар сарын 22-ны өдөр бүхэл өдөржингээ АТГ-ын үүдэнд өөрийн үйлчлүүлэгчтэйгээ уулзах гэсэн боловч бас л уулзуулаагүй. Талийгаач Л.Бямбаа нь баривчлагдсанаасаа хойш 48 гаран цагийн хугацаанд хууль зүйн туслалцаа авч чадалгүй нас барсан. Тэгэхээр АТГ, ШШГЕГ-ын харьяа Цагдан хорих 461 дүгээр ангийнхан МУ-ын Үндсэн Хууль, Монгол Улсын Нэгдэн Орсон Олон Улсын Гэрээ, Конвенц, ЭХХШТХ-ийг ноцтой зөрчин шүүхийн шийдвэргүйгээр, хууль бусаар, хуулинд заасан хугацаанаас илүү хугацаагаар гавьяат хуульч Л.Бямбааг хорьж, эрх чөлөөг нь хязгаарлаж амь насыг нь хохироож, хүний амьд явах эрхийг ноцтой зөрчлөө. Иймд хүний амьд явах, халдашгүй, чөлөөтэй байх, хууль зүйн туслалцаа авах эрхийг ноцтой зөрчиж, амь насыг нь хохироосон АТГ, ШШГЕГ-ын холбогдох албан тушаалтнуудыг хууль бус үйл ажиллагааг авч хэлэлцэн, эрүүгийн хуулийн дагуу хариуцлага тооцуулах ёстой.
-Баянгол дүүргийн прокурорт ямар хүсэлт гаргасан юм бэ. АТГ, ШШГЕГ-ын алба хаагч нарт эрүүгийн хэрэгт шалгуулахаар болсон гэсэн үү?
-Хэд хэдэн үндэслэлээр прокурорын байгууллагад хандаад байна. Авлигатай тэмцэх газрын мөрдөгч нь албан тушаалын байдлаа ашиглан нотлох баримтыг нөхөн болон хуурамчаар бүрдүүлэх, сонирхлын зөрчил үүсэх эрх бүхий албан тушаалтан бөгөөд олон нийтэд хэргийн талаар буруу ташаа мэдээ түгээх, мөрдөн шалгах ажиллагаанд саад учруулах, задруулах, нөлөөлж болзошгүй тул Авлигатай тэмцэх газрын мөрдөгчийн албан тушаалыг түдгэлзүүлэх арга хэмжээ авч өгөх. Шүүхийн шийдвэр гараагүй тохиолдолд хорихоос татгалзах үүрэгтэй байтал хууль зөрчин шүүхийн шийдвэргүйгээр хууль бусаар хорьсон үйлдэлүүд нь Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 13.4-т заасан Хүнийг хүчээр алга болгох, 22.1-д заасан Эрх мэдэл, албан тушаалын байдлаа урвуулан ашиглах, 21.12-т заасан Эрүү, шүүлт тулгах гэсэн гэмт хэргийн шинжүүдийг тус тус агуулсан байх тул Авлигатай тэмцэх газрын болон Шүүхийн шийдвэрх гүйцэтгэх ерөнхий газрын харъяа 461 дүгээр ангийн холбогдох албан тушаалтангуудад холбогдуулан эрүүгийн хэрэг үүсгэн шалгах хүсэлт гаргаад байна.
Дараа нь Талийгаач Л.Бямбааг шүүхийн зөвшөөрөлгүй баривчлах тухай АТГ-ын мөрдөгчийн тогтоол, АТГ-ын мөрдөгчийн эрүүгийн хэрэг үүсгэж яллагдагчаар татах тухай санал, прокурорын тогтоол, яллагдагчийг цагдан хорих тухай шүүхэд гаргасан прокурорын санал, саналыг хэрхэн шийдвэрлэсэн талаарх Эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүхийн шийдвэр зэргийг АТГ, Нийслэлийн прокурорын газар, Баянзүрх дүүргийн Эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүхээс эд мөрийн баримтаар хураан авч хэрэгт хавсаргуулж нотлох баримтаар тооцуулах хүсэлтийг гаргасан. Мөн Талийгаач Л.Бямбааг өнгөрсөн хоёрдугаар сарын 21-22-ны өдрийг дуустлах хугацааны Авлигатай тэмцэх газар руу орсон, гарсан, мэдүүлэг өгсөн үеүдийн хяналтын камерын дуу дүрсний бичлэгүүдэд бүхэлд нь үзлэг хийн бэхжүүлж хураан авч хэрэгт хавсаргах, Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх 461 дүгээр ангид талийгаач Л.Бямбаагийн хоёрдугаар сарын 22-24-ний хоорондох орсон, гарсан, амь насаа алдсан цаг үеүдийн хяналтын камерын дуу дүрсний бичлэгт үзлэг хийн бэхжүүлж хэрэгт хавсаргах арга хэмжээнүүдийг тус тус авч өгөх талаар бид хүсэлт өгсөн гэв.