Д.Батсайхан: Гаднын орнуудад Монголд театр байдаг гэдгийг үзүүлж чадаж байгаа нь сайн хэрэг DNN.mn

СУИС-ийн Театрын урлагийн сургуулийн доктор (Ph.d), дэд профессор, МУУГЗ Д.Батсайхантай ярилцлаа.

-“Тамгагүй төр” жүжиг “Монгол хан” нэртэйгээр Лондон хотын “Колизеум” театрт тавигдаж байна. Энэ нь олны дунд хэлэлцүүлэг үүсгэлээ. Сайн, муу олон талаас л ярьж, бичиж байна. “Тамгагүй төр” жүжгийг анх найруулагч Ч.Найдандоржийн найруулгаар театрт тавьж байсан юм билээ. Анхны найруулгын талаар ярилцлагаа эхлүүлэх үү?

-1998 онд анх Ч.Найдандорж найруулагч тухайн зохиолыг найруулж байлаа. Тэр үедээ маш шинэлэг тавилттай байсан. Яагаад гэвэл Найдандорж өөрөө шинийг эрэлхийлдэг хүн. Тайзны зураачтайгаа нийлээд модернист маягтай ч гэх юм уу, минималист ч гэх юм уу том нүсэр тайзгүй, хөнгөн маягаар тавьсан. Гол дүрд нь Л.Жамсранжав гуай тоглосон. Цэрэндагва гуай тоглосон. Гол үзэл санаа нь төрийн асуудлыг гаргаж ирсэн. Улсаа удирдана гэдэг амаргүй ажил. Бүх зүйлээ золиосолж байж төр улсыг удирддаг гэсэн санаатай байсан. Хоёрдугаарт, төр нийгмийн асуудлыг товойлгож гаргаж ирснээрээ их онцлог. Дотроо хайр дурлал, хүний мөн чанарыг агуулсан. Хар санаатныг, хайрыг аль алийг нь илэрхийлдэг. Тэгээд их философилог, гүн ухааны шинж чанартай. Хүнд юм бодогдуулахаар, үзэгчдийн анхаарлыг татсан жүжиг болсон юм.

-Б.Баатар найруулагчийнх юугаараа онцлог вэ?

-Өнөөдрийн тавьж байгаа жүжигтэй анхныхыг харьцуулбал арай л өөр. Жүжгийг тайзан дээр тавихаас өмнө Уран сайхны зөвлөлөөр оруулдаг. Зөвлөлөөр тухайн жүжгийг хүлээж авах үгүйг шийддэг. Уран сайхны зөвлөлийн том уран бүтээлчид, найруулагчид, зураач, зохиолчид олон талаас нь хардаг.

Тухайн уран бүтээлчид бүгд өөр өөрийнхөө зүгээс ярьцгаасан. Ерөнхийдөө магтсан тал нь давамгай байсан. Би ч бас магтсан. Яагаад магтсан гэхээр “Тамгагүй төр” жүжиг шинэ тавилттай жүжиг болжээ. Үзүүлэн тоглох тал нь давамгайлчихсан. Үзэмж сайтай, олон хүнийг хамруулсан байна. Орчин үеийн постмодерн чиглэл рүүгээ тайзны тавилт явсан. Акробаттай, циркийн үзүүлбэртэй, бүжигтэй. Тэгсэн мөртлөө драмын. Уран сайхны зөвлөлд Э.Ёндоншарав найруулагч орсон. Тэд жүжгээ физикл драм гэж илэрхийлсэн.

-Физикл гэдэг нь юуг хэлээд байна вэ?

-Хөдөлгөөнөөр илэрхийлсэн жүжиг. Эхэндээ тэгж хэлж байсан. Дараа нь хартал Монгол драм гэчихсэн байна лээ. Би юун дээр шүүмжлэлтэй хандаж байна вэ гэхээр энэ жүжгийн жанр төрлийг зөв олоогүй. Цэвэр физикл жүжиг биш юм. Яагаад гэвэл жүжиг дотор маш олон драмын хэсгүүд явагдаж байгаа. Харин орчин үеийн үзэгчид, залуучуудад тохируулсан хувилбар байна гэж би харсан. Найруулгын хувьд бүжиг нь давамгайлсан. Нэгдүгээр планд нь бүжиг, гоё ганган зүйлүүд нь, улаан гэрэл, тэр олон хүнтэй тоглолт нь эхэлж гарч ирчихээд гол хааны дүр, хоёр хатны дүр нь хоёрдугаарт тавигдчихаж байгаа юм. Тиймээс би уран сайхны зөвлөл дээр энэ тухай ярьсан.

-Монголын үзэгчид хэр хүлээж авч байв?

-Өнөөдөр үзэгчид их өөр болсон. Дандаа драмын үзүүлбэрүүдийг тэгж шимтэхээ больж. Орчин цаг нь тийм болчихож. Залуучууд хөдөлгөөнтэй, үзэмжтэй гоё зүйлүүдийг сонирхож байна. Түүний дагуу Б.Баатар найруулагч ажилласан байна. Өөрөө зураач байсан учраас тэрхүү хувцсыг хийсэн. Сайхан тайз хийжээ. Гэхдээ яг “Тамгагүй төр”-ийн үзэл тэнд гараагүй байна гэдэг зүйлийг би хэлсэн. Зохиол нь хоёрдугаарт тавигдаад, бүрдүүлж байгаа зүйл нь нэгдүгээрт тавигдчихсан. Гэхдээ үүнийг хүмүүс үзнэ. Залуучууд ялангуяа үзнэ. Би тухайн үед аль алийг нь тааруулмаар байна гэдэг санал тавьсан. “Тамгагүй төр” гэдэг Бавуугийн Лхагвасүрэн гуайн гол санааг хөндөх нь чухал байна. Тэр санаа хоёрдугаарт тавигдаад, гоё зүйлүүд нь урдаа гарчихсан.

-Сүүлийн хэдэн өдөр олон нийтийн хэлэлцүүлэг боллоо. Үүн дээр та ямар байр суурьтай байна вэ?

-Нэгнийхээ хийсэн зүйлийг үнэлэх үнэлэмж орчин цагт бага болжээ. Аль болох л муулдаг болж. Хийж чадаж байна, мөнгө гаргаж чадсан байна. Хэний мөнгө нь тийм ч чухал биш. Гаднын орнуудад Монголд театр байдаг гэдгийг үзүүлж чадаж байгаа нь сайн хэрэг.

-Гаднын шүүмжлэгчид эхнээсээ шүүмжээ бичээд эхэлж. Та харсан уу?

-Гаднын шүүмжлэгчдийн бичсэн нэг талаасаа зөв. Тэр дотор зохиол нь байхгүй гэдэг нь миний ярьсантай таарч байгаа юм. Хөгжим муу гээд байгаа. Би хөгжмийг муу гэж бодохгүй байна. Харин ч аятайхан хөгжим бичигдсэн гэж боддог. Яагаад гэвэл манай театрт шүүмжлэх зүйл маш их байгаа. Тэр дотор театрт хөгжмийг яаж тусгайлан зориулж бичих вэ, хөгжмийг яаж жүжигт нь тохируулах вэ гэдэг асуудал манайд бүрэн шийдэгдэх ёстой. Тэр болгон зохиолчдод санхүү мөнгийг нь шийдээд хөгжим бичүүлж чадахгүй. Тиймээс энд тэндээс авах гэх мэт зүйлүүд их яригдаж байна. Гаднынханы шүүмжлэл зөв юмнуудыг нь олж харсан байна гэж би харсан.

-Нөгөө талаас бас нэг өнцөг байсан нь 2000 гаруй жилийн өмнөх төрийг энэ зохиолд шингээсэн. Гэтэл өнөөдрийн нүдээр харж энэ жүжгийг шүүмжлээд байна гэсэн байсан?

-Монгол сэтгэлгээ, монголчуудын юу бодож сэтгэж байдгийг тэр болгон гаднынхан мэдэхгүй. Өнөөдөр өнгөцхөн нэг удаа харснаа л шүүжлээд байгаа юм. Жинхэнэ судлаачдаар шүүмжлүүлбэл бас өөр хэрэг. Яагаад гэвэл тэд жүжгийн зохиолыг задлах асуудлаас эхлүүлээд нарийн шүүмжилнэ. Шүүмжилнэ гэдэг чинь судална гэсэн үг. Тэгэхээр нэг орой үзээд, хоёр орой үзээд шүүмжилчихдэг зүйл биш л гэж боддог. Монгол төр ямар байсан юм бэ, монголчууд гэж хэн юм бэ гэдгийг эхлээд гаргаж ирэх хэрэгтэй байх. Гэхдээ энэ жүжиг түүнийг гаргаж ирсэн үү гэвэл үгүй.

-Найруулга талаасаа хэр болсон гэж үзэж байна вэ?

-Зарим хүмүүс хэлж байна л даа. Херо Баатар найруулагч биш. “Тамгагүй төр” ийм найруулгатай байхгүй. Гол амин зүйлсийг олж хараагүй байна гэх мэтээр. Тэр дотор үнэн бас байна. Би өөрийн зүгээс харахдаа урьд нь хэд хэдэн удаа наадмын найруулгыг хийсэн, наадмын шоуг найруулсан тэр маневр нь байгаад байна. Жаахан хөнгөн ажилласан хандлага байгаа. Зохиолтойгоо нарийн ажилласан юм уу гэхээр тийм биш. Яг юу хэлэх гэсэн нь бүрхэг. Доторх юмыг нь сайн задалж өгөөгүй. Зөвхөн гадна талын үзэмжийг баримталж хийсэн юм болов уу гэж ажиглагдсан. Тэр нь ч найруулагчийн буруу биш. Өнөөдрийн үзэгчдийн хандлага тийм болчихож. Гаднын ч бай, дотрын ч бай. Ер нь дэлхийн үзэгчид тийм болчихож. Түүнийг нарийн ажигласан байгаа юм. Тэгэхээр мэдрэмжтэй найруулагч гэж би ойлгосон. Цаашдаа Б.Баатар найруулагч драмын театрт жүжиг тавибал яаж тавих вэ гэдэг хүлээлт үүсч байгаа юм. Гэхдээ нэгэнт “Тамгагүй төр” гэдэг зохиолыг авсан бол зохиол нь дотроо баймаар байгаа юм. Одоо бол зохиол нь хоёрдугаарт тавигдаад, гол үзэл санаа нь өнгөцхөн гараад байна. Хоёрдугаарт, орчуулга нь ямар байгаа бол. Ялангуяа Бавуугийн Лхагвасүрэнгийн хэллэг, яруу найргийг яаж орчуулсан бол гэж бодогдож байгаа юм. Тэр орчуулгаас их юм шалтгаална. Шүүмжлэгчид түүнийг мэдэхгүй. Монголыг сайн мэдэхгүй учраас өнгөцхөн хандаад байгаа болов уу гэж бодоод байгаа. Орчуулгад нь асуудал байгаа юм болов уу гэж бодогдсон. Түүнээс жүжиглэлт, акробат, бүжиг сайн. Д.Баярбаатар бүжгийг сайн найруулж чадсан. Манай жүжигчдийн чадвар хаана ч очсон гологдохгүй. Гаднын улсууд театргүй улс ирээд жүжиг тавьчихлаа гэж гайхаад байгаа. Үгүй шүү дээ. Манай театр 90 жилийн түүхтэй. Кино ерөнхийдөө олон улсын тавцанд гарчихсан шүү дээ. Түүнтэй адил театрын урлаг олон улсад гарах үүд хаалгыг “Тамгагүй төр” нээчихлээ. Цаашдаа үнийг төр засгаас бодлоготойгоор хөгжүүлэх хэрэгтэй. Жүжигчдээ, зохиолчдоо, монгол шүүмжлэгчдээ, бүжигчдээ хэлтэй болгоод олон улсад гаргамаар байна. Бидний гадаад харилцаа явцуу байна. Гадаад харилцаагаа өргөжүүлэх эхний алхмыг тавьчихлаа шүү дээ. Муу ч, сайн ч. Үүнийгээ улам сайжруулаад, дэлхийн том тайзан дээр гарах боломж гарч ирж байгаа юм. Бид чанартай сайн бүтээлээ гадагшаа гаргаж, гаднын уран бүтээлчдийг тайзан дээрээ авчирч тоглуулах хэрэгтэй. Найруулагчдыг нь авчирч найруулга хийлгэх ч хэрэгтэй. Яагаад гэвэл нэг найруулагч ирээд ажиллахад жүжигчид их юм сурдаг. Тэр байтугай өөр аймгаас найруулагч авчраад ажиллуулахад ч суралцаж л байдаг.

-Сурталчилгаа нь арай ихдээд байгаа юм уу гэж анзаарагдсан уу?

-Манайхны өөрсдийнх нь онгироодуу байдал нь давамгайлаад байна. Миний ойлголтоор. Олон бичлэг явлаа. Жаахан биеэ тоосон бид, эсвэл биднээс өөр хэн ч байхгүй, бүр үгүй бол зэрлэг монголчууд гэдэг юм уу, тийм тал нь давамгайлаад байна. Хүн ёсны нийгэмд жаахан соёлтой баймаар байгаа юм. Ялангуяа Үндэсний урлагийн их театрын бүжигчид дэлхийн ихэнх орноор үндэсний урлагаа сурталчлаад явдаг. Гэтэл тэнд оччихоод юм үзээгүй юм шиг. Бид соёлтой гэдгээ харуулах хэрэгтэй. Биеэ олны дунд авч явж сурах хэрэгтэй санагдсан.

С.ОТГОНБАЯР