Category: соёл-урлаг

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл соёл-урлаг

А.Энхтайван: Жанцанноров гуай “Хүний заяа” дуугаа надад зориулж хийсэн юм DNN.mn

Монгол Улсын ардын жүжигчин хөгжмийн зохиолч, кино найруулагч, дуурийн дуучин Агваанцэрэнгийн Энхтайвантай ярилцлаа. Тэрээр УДБЭТ-т “Балжийн гол” нэртэй тоглолтоо хийх гэж буй юм.

-“Балжийн гол” тоглолтын талаар яриагаа эхэлье. Энэхүү дуу бүтсэн түүхээс сонирхуулаач?

-“Балжийн гол” дуу 1985 оны намар зохиогдсон. Тухайн үед Дуурийн театрын залуу дуучдад дуулах дуу олддоггүй байсан л даа. Өөрөө нэг дуутай болъё гэж шийдсэн. Тэгээд Хэнтий аймгийн нэгдүгээр арван жилийг хамт төгссөн Ж.Саруулбуян найзаасаа шүлэг гуйж, аяыг нь өөрөө зохиож, дуулж байлаа. Найз минь тэр үед Монголын радиогийн Утга зохиолын хэлтэст ажиллаж байсан. Одоо бол Ардын уран зохиолч цолтой том зохиолч хүн бий. “Балжийн гол” булган сүүлтэй дуу. Өнөөдрийн байдлаар би 540-өөд дуу зохиосон байна.

Нэгдүгээрт энэ дуу зохиогдсоны 40 жил, хоёрдугаарт 1994 онд би өөрийнхөө зохиосон дуунуудаар “Балжийн гол” гээд нэртэй анхны тоглолтоо нэрлэж байсан. “Балжийн гол” нэртэй тоглолтын маань 30 жил, энэ дуу төрсний 40 жилийн ойдоо зориулж тоглолтоо хийх гэж байна. Би Монголын урлагт 40 жил ажиллалаа. Энэ хооронд бүтээсэн бүтээлүүдээсээ энэ концертондоо оруулсан. Монгол Улсын гавьяат жүжигчин Ц.Түвшинтөгс маань энэхүү тоглолтын найруулагчаар ажиллаж байгаа. Бид 1994 оноос хойш хамтдаа уран бүтээл хийж ирсэн.

-Та анх дууны урлагт хэрхэн хөл тавьж байсан бэ?

-Дууны урлагт 1985 онд Уралын Консерваторийн хөгжмийн дээд сургуулийг төгсөж ирээд УДБЭТ-т гоцлол дуучнаар орж, миний анхны дуучин болох зам эхэлсэн. Дуурийн театртаа 2005 он хүртэл 20 жил ажилласан. Энэ хугацаанд дэлхийн сонгодог болон үндэсний дуурийн 32 дүрийг бүтээсэн.

-Дуу дуулах эрдэмд сургасан багш нараа дурсвал?

-Миний анхны багш Хөдөлмөрийн баатар, Ардын жүжигчин, Г.Хайдав. Энэ хүний удирдлага дор Хөгжим бүжгийн дунд сургуульд дөрвөн жил сурсан. Уралын Консерваторт мэргэжлийн багш маань Курлахов гэж хүн байсан. Оросын гавьяат жүжигчин, доктор, профессор хүний шавь болж таван жил суралцсан. Дуурийн театрт ирэхэд Армений ардын жүжигчин Данильян багш миний хоолой дээр нэлээд ажилласан. Мөн Хөдөлмөрийн баатар, Ардын жүжигчин, ХХ зууны манлай дуурийн эрэгтэй дуучин Ц.Пүрэвдорж гуайтай нэг өрөөнд хамт байсан. Энэ хүн надаар хоолойн дасгал уншуулж, дууг дуулах эв зүй талаас нь их зааж сургасан. Дуулах урлаг бол амьсгалын урлаг. Ц.Пүрэвдорж багш бол маш гоё амьсгалтай хүн байсан. Тэр дуулах амьсгалынхаа урлагийг надад зааж өгсөн.

-Таны хамгийн том тодотгол “Мөнх тэнгэрийн хүчин дор” киноны Чингис хааны дүр. Энэ дүрийн тань тухай асуухгүй өнгөрч болохгүй нь?

-Намайг “Үүлэн заяа” гэдэг дуурь дээр тоглож байхад Төрийн хошой шагналт ардын жүжигчин Н.Жанцанноров гуай Чингис хаан кино хийх гэж байсан хүмүүсийг дагуулж ирээд л тайзнаас намайг харуулсан байгаа юм. Түүний дараа Кино үйлдвэрт пробонд ор гэж дуудсан. Тэгэхэд мэргэжлийн маш олон жүжигчид байсан. Ялангуяа Драмын театрын том, том жүжигчид болох Хөдөлмөрийн баатар, Төрийн шагналт Н.Сувдаа эгч, Ардын жүжигчин Б.Дамчаа, Г.Мягмарнаран гээд залуучуудаас Төрийн соёрхолт Ц.Төмөрбаатар, гавьяат жүжигчин Б.Жаргалсайхан, Ж.Сүххуяг гээд энэ жүжигчидтэй киноны пробонд оруулсан. 1990 оны цагаан сарын шинийн нэгний өглөө Соёлын яамны 11 хүнтэй бүрэлдэхүүн хуралдаад л намайг Чингис хааны дүрд тоглуулахаар сонгосон юм билээ.

-Тухайн үед том, том жүжигчидтэй хамтарч ажиллаж байхад танд ямар санагдаж байв?

-Маш гоё санагдаж байсан. Жүжигчин хүний өгөө авааны гоё харьцаан дээр манай Н.Сувдаа эгч хүний ээж шиг их сайхан харьцдаг байлаа. Ц.Төмөрбаатар маань Жамухын дүрд тоглосон. Бид хоёр их гоё харьцаатай байсан. Д.Төмөртогтох гээд хүлэг баатар Боорчийн дүрд тоглосон, одоо ч бид найзууд. Ер нь кино хийгдэж байх үед хамгийн их өгөө аваатай тоглосон жүжигчид гэвэл Ц.Төмөрбаатар, Ж.Сүххуяг, Д.Төмөртогтох нар юм. Монгол Улсын гавьяат жүжигчин Ц.Төмөрхуяг бол их гоё жүжигчин. Уран бүтээлийн хэлхээ холбоо сайтай явдаг.

-Монгол Улсын Төрийн шагналт, Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн, кино зураглаач Б.Балжинням найруулагчийн тухайд та юу хэлэх вэ?

-Тэр хүн бол агуу их сэтгэлгээний найруулагч гэж боддог. Бусад найруулагчид гадаад дүр, имиж, киноны ерөнхий үйл явцаа харж, жүжигчидтэйгээ харьцдаг бол манай Б.Балжинням багш хүн бүрийн дотоод сэтгэлийн илэрхийллийг аль болох тайзан дээр нүдээр нь үйл хөдлөлөөр нь харуулахыг хичээдэг. “Мөнх тэнгэрийн хүчин дор” кинон дээр Б.Балжинням найруулагч бид хоёр маш ойр дотно харьцаатай, дүр дээрээ ажиллаж байсан. Дотоод сэтгэлгээний тал дээр маш сайхан зөвлөмж өгч, тоглуулж байсан.

-Тухайн үед Чингис хааны дүрийг бүтээж байхад танд ямар санагдаж байв?

-Тэр үед би Чингист тоглож байна гэж нэг их бодож байгаагүй. Ер нь бол манай найруулагч ч хэлж байсан. Чи нэг их сайхан удирдагч хүний дотоод сэтгэл, сэтгэхүйгээр ард түмэнтэйгээ, ээжтэйгээ, цэргүүдтэйгээ, дүүтэйгээ яаж харьцах вэ гээд сайн бод гэж билээ. Намайг тойрон хүрээлж байсан киноны маань 300 гаруй хүн болон гол дүрүүдэд тоглож байсан хүмүүсийн намайг Чингис хаан гэж бодож хүндэлж, харьцсан харьцаанаас л энэ дүр гарсан гэж боддог.

-Таны бүтээсэн Чингис хааны дүр бол хүмүүсийн сэтгэлд хамгийн их хүрсэн дүр. Та юу гэж боддог вэ?

-Тэр бол миний дүгнэлт биш. Үзэгчид, ард түмэн маань энэ олон Чингис хааны дүрүүдээс илүү ойрхон санагдсанаа нэрлэдэг байх. Би Чингис хааны дүрдээ хайртай.

-“Хүний заяа” дууныхаа талаар тодруулахгүй юу?

-1988 онд хөгжмийн зохиолч Н.Жанцанноров гуай Энхтайван чамд би нэг дуу хийлээ. Хөдөлмөр сонины эрхлэгч С.Жамбалдорж гэж хүний шүлгээр хийлээ. Би чиний их олон дуурьт дуулж байхыг сонссон. Мэргэжлийн том дуу хийж өгч чамаар дуулуулъя гэж өгснөөр би дуулсан. “Хүний заяа” дуу маань урт настай, удаан жаргалтай, 36 дахь жилдээ дуулагдаж байгаа нь их сайхан.

-Мөн “Мойлхон” гээд киног та найруулсан даа?

-Миний хань Б.Баярмагнай минь Хүүхэд залуучуудын театрт ажилладаг хүн байсан. 2007 онд Хэнтийн Дадал, Биндэр, Ширээтээр “Хан хэнтий” гээд дууны клип хийх саналыг Б.Бат-Эрдэнэ аварга гаргаж, дөрвөн дуучнаа дагуулаад бид хамтдаа явсан. Тэгж явахад Буриад сумдуудын хүмүүстэй уулзаад тэдний хэлмэгдэж байсан үеийн зовлон, жаргалын талаар хань минь сонсож, тэдэнтэй уйлж дуулж ярилцсан байдаг. Тэгээд ирснийхээ дараа “Нүхэнд үлдээсэн Сувд” нэртэй зохиол бичээд надад өгсөн юм. Би киноны зохиол болгож, сценарыг нь бичээд хамгийн түрүүнд Б.Балжинням багшдаа үзүүлэхээр авч очсон. Багш нь үзье, орхичих гэсэн. Удаагүй хоёр цаг гаруйн дараагаар багш намайг хүрээд ир дээ гэсэн. Би гүйгээд очсон. Их сайхан нандин зохиол байна. Иймэрхүү маягаар кино гаргах цаг нь болсон. Салхийг нь хагалах хүн нь чи байсан юм байлгүй дээ. Зоригтой байгаарай миний хүү гэсэн. Өөрийнхөө бодсоноор хий, болохгүй бол багшаасаа асуугаарай гэсэн. Би түүнд нь зоригжоод, санхүүжилтээ яаж босгох вэ гэж бодсон. Манай Биндэр сумын харьяат “Туушин” компанийн дэд захирал Г.Пүрэвчулуун ахад үзүүлэхэд би чиний зохиолыг уншаад уйллаа, санхүүжүүлнэ ээ гэснээр энэ кино бүтэхэд том тус хүргэсэн.

Миний анхны “Мойлхон” кинонд Ардын уран зохиолч, Төрийн соёрхолт Б.Лхагвасүрэн ах маань зохиол дээр редактороор нь ажилласан. Мөн энэ киноны хоёр дууны шүлгийг нь өөрөө бичиж өгсөн. Энэхүү кинонд 60-аад уран бүтээлч оролцож байсан. Мойлхон гэдэг нэрийг би өөрөө өгсөн. Яагаад гэвэл манай буриадууд чинь “Миний мойлхон хархан нүдтэй басгад” гэж ярьдаг л даа. Тийм ч учраас Сэндэм гэж гол дүрээ сонгосон. Манай Б.Баярмаа их сайн тоглосон. Дээр нь Г.Золбоот бол маш гайхалтай дүрийг бүтээсэн. Г.Алтаншагайгаа бол маш өндрөөр үнэлсэн. Гол дүр шахуу том дүрийг бүтээсэн, сайхан жүжигчин.

Казах, Монголын хамтарсан “Хүмүчи мэргэн” гэж киноны маань хөгжим Азийн кино наадмаас Гранпри авч байсан. Би хийсэн 10 гаруй киноныхоо хөгжмийг өөрөө бичиж, найруулсан.

-Таны дотно найз “Чингис хаан” хамтлагийн дуучин, Ардын жүжигчин Д.Жаргалсайхан мөн үү?

-“Чингис хаан” хамтлагийн дуучин Д.Жаргалсайхан бид найзууд. Нарийн яривал бид Цэнхэрмандалын цэцэрлэгт хамт хүмүүжиж байсан. Дотно найзалдаг. Уран бүтээлээ их ярилцдаг, найзыгаа их хүндэлдэг. Найз маань их авьяастай. Өөрөө үгээ зохиож дуулдаг, дуулсан дуу болгон нь хүнд хүрдэг. Дуу болгоныхоо утга учрыг гаргаж дуулдаг. Монголын поп урлагийн загалмайлсан эцэг гэж би хэлнэ. Поп урлагийнхан дотроо хамгийн анх Ардын жүжигчин цолыг авсанд нь найзаараа бахархаж, энэ цолыг хүртэх ёстой хүн гэж бодож явдаг.

Categories
мэдээ соёл-урлаг

“Нүүдэлчин” дэлхийн соёлын фестивалийг зохион байгуулна DNN.mn

”Нүүдэлчин” дэлхийн соёлын фестивалийг 3 дахь жилдээ зохион байгуулах гэж байна. Монгол Улс нүүдлийн соёлын өвийг өнөөдрийг хүртэл хадгалан үлдсэн цөөн улсын нэг билээ.

Энэ утгаараа бид соёл иргэншлийн үндэс язгуур болсон нүүдлийн соёлыг дэлхий нийтэд сурталчлах, түгээн дэлгэрүүлэх үүрэгтэй бөгөөд энэ жил “Нүүдэлчин” дэлхийн соёлын фестивальд дэлхийн 30 гаруй улсын төлөөллийг оролцуулж, өргөн хүрээнд зохион байгуулахаар төлөвлөж байна.

Энэ хүрээнд фестивалийн зохион байгуулалтыг боловсронгуй болгож, дэд бүтцийг хөгжүүлж, зам, эрчим хүч, био ариун цэврийн байгууламж болоод аянга зайлуулагч зэргийг суурилуулах асуудлаар Налайх дүүргийн удирдлагуудтай ярилцлаа” гэж Соёлын сайд Ч.Номин мэдэгдлээ.

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл соёл-урлаг туслах-ангилал

З.Уянга: Балетчин болох гээд Дуурийн театрт шалгалт өгч явлаа DNN.mn

СУИС-ийн Дүрслэх урлагийн академийн График дизайны тэнхимийн зөвлөх профессор, МУЭ-ийн удирдах зөвлөлийн гишүүн, Зураасан зураг нийгэмлэгийн тэргүүн З.Уянгатай ярилцлаа.

-Эрхэм уран бүтээлч, багшдаа энэ өдрийн мэнд хүргэе. Таны аав, ээжийг дурсахгүйгээр бидний яриа эхэлж боломгүй санагдана.

-Би урлагийн гэр бүлд төрж, өссөн. Миний аав театрын зураач хүн байсан. Ээж маань балетчин хүн. Би анхны бөгөөд ганц охин нь юм. Тухайн үед олон хүүхэд гаргахыг хорьдог байлаа. Миний ээж театрын гол бүжигчин нь байсан учраас намайг гэдсэндээ таван сар хүртэл нь нууж явсан гэсэн. Ямар азаар ганц хүүхэд гаргав аа гэж аав, ээж минь их хайрладаг байлаа. Тиймдээ ч би хайранд өлгийдүүлж өссөн. Аав минь бүр амьнаасаа ч илүү намайг хайрладаг байсан даа.

-Таны хүүхэд нас тэр чигээрээ урлагийн орчинд өнгөрчээ. Энэ бүхэн таныг эргээд театртай холбох байсан болов уу гэж бодогдлоо.

-Мэдээж бүх охидууд л балетчин болохыг хүсдэг байх. Би Орос гуравдугаар сургуульд гурав юмуу дөрөвдүгээр ангид сурч байсан үе л дээ. Манай ангид долоо, найман монгол охид сурч байлаа. Балетчин болох гээд тэднийгээ дагуулаад Дуурийн театрт очиж шалгалт өгч явсан минь миний сэтгэлээс гардаггүй. Гэхдээ бүгд тэнцээгүй л дээ. Ээж ч дэмжээгүй. Түүнээс биш хүүхэд байхдаа гэрээ цэвэрлэхдээ хүртэл ээжийнхээ балетын гутлыг өмсөөд явдаг байсан. Айлын ганц охинд хэрэггүй гээд больсон л доо.

Хүн өөрөө маш их тэвчээртэй, хөдөлмөрч, тэмцэгч, эрмэлзэлтэй байж гэмээнэ урлагийн хүн болдог гэдгийг театр надад харуулсан. Хэчнээн би бага хүүхэд байсан ч шинэ балет тавих гээд л Төрийн шагналт, Ардын жүжигчин, Б.Жамьяндагва гуайг их цаг зарцуулж, хатуу удирдлага дор бэлтгэл хийлгэдэг байсныг санадаг. Социализмын ид бүтээн байгуулалтын үе ч байсан. Нэг бүжиг тавихын тулд уран бүтээлчид нь ямар их хүч хөлсөө урсгаж, бэлтгэл хийдгийг дэргэдээс нь харж өссөн. Бүр шөнө дунд хүртэл нэг л хүн алдахад бүгд тэр чигээрээ дахин давтан хийх жишээний. Театр гэдэг хувь хүнээс маш их хариуцлага, хамтын ажиллагааг шаарддаг юм билээ. Тийм ч учраас тэр үед Монголын балет өндөр түвшинд хүрсэн байх гэж боддог.

-Тэгэхээр таныг зураач болохыг аав, ээж тань дэмждэг байж дээ. Та багаасаа л зурдаг хүүхэд байв уу?

-Би ой гарантай байхдаа л сараачиж байсан үеэ санадаг. Тэр үеийн зураг минь ч байдаг юм. Намайг зураач болохыг тухайн үед аав, ээж хоёулаа дэмжиж байсан. Манайхаар тэр үеийн сор болсон мундаг зураач нар их ирнэ. Тэдэнд аав миний зургийг үзүүлэхэд намайг их магтана. Би тухайн үедээ итгээгүй, зүгээр л надад урам өгч байна даа гэж боддог байлаа.

-Та тухайн үеийн Дүрслэх урлагийн дунд сургуулийн зураасан зургийн ангийг төгсчээ?

-Би зураач болохдоо хэзээ ч эргэлзэж байгаагүй. Би театрын зураач л болох байх гэж боддог байсан. Аавтайгаа хамт сургуульдаа шалгалт өгөх гэж явтал аав “Чи ямар төрлөөр шалгалт өгөх гэж байна” гэхээр нь “Театрын зураач” гэтэл Аав “Юу яриад байна. Чи зураасан зурагт ор” гэсэн. Тэгэхэд би өнгөнд дуртай байлаа. Юун хар, цагаан зураг гээд жаахан эсэргүүцэж байсан ч аавынхаа зөвлөснөөр зураасан зургийн ангидаа шалгалт өгөөд тэнцсэн. Аав минь тухайн үед “Хамгийн эхлээд хүн зурж сурах ёстой. Зураасан зураг хүнийг зурж сурахад сургадаг” гэж зөвлөж байсан.

Дүрслэх урлагийн дунд сургуульд голч оноогоороо хамгийн дээд талын оноо авсан нэг хүүхдийг тухайн үед И.Е.Репиний нэрэмжит Дүрслэх урлагийн академид сургахаар явуулдаг байсан. Миний нэр нэгт байсан ч өөр хүүхэд явсан. Би тухайн үед нэг их юм бодоогүй. Дараа нь аавынхаа зөвлөснөөр ОХУ-ын И.Е.Репиний нэрэмжит Дүрслэх урлагийн академидаа бар зургийн мэргэжил эзэмшихээр суралцсан. И.Е.Репиний нэрэмжит академи бол Дүрслэх урлагийн сүм юм. Тэр сургууль руу ороод гарсан хүн бүр гайхалтай зураач болж чаддаг гэж аав минь хэлж байсан нь санаанаас ер гардаггүй юм.

-Тухайн үед танд зураач болох эрдэм ухааныг заасан эрхэм багш нараа дурсвал?

-Анх Дүрслэх урлагийн дунд сургуульдаа ороод Ардын зураач До.Болдын эхнэр Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн, зураач, дэд профессор Я.Оюунчимэг багшийнхаа шавь болж байлаа. Энэ хоёр сайхан хүний гэрт нь хүртэл очдог байсан. Зөвхөн зураг зурахыг заахаас гадна багажаа яаж хадгалах, урлагийн түүхээс эхлээд урлагийн хүн ямар байх ёстой гээд бүхнийг бидэнд багш минь зааж өгсөн. Мөн И.Е.Репиний нэрэмжит Дүрслэх урлагийн академид ч мөн алтан үеийн гайхалтай алдартай профессорууд хичээл ордог байлаа. Бас л азтай гэж өөрийгөө боддог. Анх нэгдүгээр курст очиход хар зургийн багш минь солонгос хүн байлаа.Надад их сайн байсан. Солонгос багш маань манай Я.Оюунчимэг багштай хамт И.Е.Репиний академид хамт сурч байсан ангийнх нь хүүхэд болж таараад, нэг ангийн хоёр багшийн шавь нь болсон түүх надад бий. Манай Я.Оюунчимэг багш намайг төгсөх курст байхад мөн академид мэргэжил дээшлүүлэх гээд ирсэн нь их сайхан. Дипломын ажил хийхэд зориулан зургадугаар курсын оюутнууддаа академиас нэг, нэг урлан өгдөг л дөө. Багштайгаа хамт тэр урландаа бүтээлээ хийж байсан минь бахархалтай сайхан санагддаг. Я.Оюунчимэг багш минь хэтэрхий даруу монгол зантай, хүлээцтэй, дотогшоо хүн байсан.

Мөн тус академиа онц төгсөөд диплом гардаж авах үеэр “Монголчууд анх ирэхдээ тааруу, дунд үедээ оросуудтай ижилхэн, төгсгөлдөө оросуудаасаа илүү болж төгсдөг” гэж хэлж байсан профессор багшийн үг санаанаас гардаггүй.Тус академид 1943 оноос эхлээд төгссөн төгсөөгүй 70-аад монгол хүн сурсан байдаг. Яг зураасан зургийн мэргэжил эзэмшсэн 10-аад хүн бий.

-Зураасан зургийг энгийнээр тайлбарлавал?

-Зураасан зураг гэдэг нь хэвлэлийн технологи. Бар зураг нь торгон, модон, чулуун, төмөр гэсэн төрлүүдтэй. Уран зургийг бодвол зураасан зургаар суралцаж буй оюутнуудын

хувьд дөрвөн бар, зохиомж, номын зураг гээд судлах зүйл, даалгавар нь хаана ч сурсан их л дээ. Манайд одоогоор чулуун барын машин техник байдаггүй.

-Театрын хүн болоогүй ч насаараа театртай холбоотой ирснийг таны уран бүтээлийн үзэсгэлэнгүүдээс харж болохоор юм.

-Анх би ээжийнхээ 60 насны ойд зориулж ямар бэлэг барих вэ гэж удаан бодсон л доо. Эцэст нь ээждээ зориулж балетын урлагаар үзэсгэлэн гаргахаар шийдсэн. Ганц ээжийгээ бус тэр цагийн алтан үеийнхнийг тайзнаа байгаагаар бүтээлдээ дүрсэлсэн л дээ. Миний ээж балетын бүжигчнээрээ ажиллах хугацаандаа жинхэнэ од байсан. Дандаа л гол дүрд тоглоно. Тэтгэвэрт гарснаас нь хойш бага багаар мартаж, бүр 60 нас хүрсэн чинь ээжийг минь Ю.Цэрмаа гэж тийм хүн байдаг гэдгийг ч дурсахгүй байгаад нь надад гомдолтой санагддаг байлаа. Ганцхан ээжид минь ч төдийгүй бусдад нь ч гомдол төрдөг л байсан байх. Ээж минь олон хүүхэдтэй, би дүүтэй ч байж болох байсан гээд л бодохоор ээжийгээ өрөвдөж байгаа юм. Тухайн

үед ээжийгээ баярлуулах ганц зүйл дурсамжаар нь аялуулах л байлаа.Тиймдээ ч үзэсгэлэнгээ гаргаж, ээжийгээ баярлуулсан даа.

-Та бүр багынхаа дурсамжийг сэдрээж бүтээлээ туурвисан нь мэдээж ээжид тань гайхалтай бэлэг болсон байх.

-Жилийн өмнө үзэсгэлэнгээ гаргана гээд захиалгаа өгөөд зургаан сар өнгөрсөн ч бүтээлийн санаанууд маань орж ирдэггүй. Тэгээд би өвлөөр зуслангийнхаа байшинд сар гаруй ганцаараа байхад л театрын бүжигчид нь хөдөлгөөн,             хувцас, хөгжимтэйгөө тэр чигээрээ орж ирсэн. Нүдэнд харагдаж эхэлсэн. Нэлээд олон бүтээл хийсний дараа ээж минь ирээд “Чи яаж миний энэ даашинзыг санаж байгаа юм, энэ бүжгийг бүжиглэж байх үед чи гурав, дөрөвхөн настай байсан шүү дээ” гэж байсан. Дараа нь би бодохдоо хүн төвлөрч чадвал хүний тархи маш мундаг санах ойтой юм байна гэдгийг ойлгосон.

-Та нийт 28 удаагийн үзэсгэлэн гаргажээ. Тэгвэл нийт хэдэн зураг зурснаа тоолж байв уу?

-И.Е.Репиний академийнхан дүрслэх урлагт хэр нөлөө үзүүлсэн бэ гэдэг дээр миний тухай нэг ном

гаргасан.Түүнд зориулж өөрийн бүтээлээ тоолоход хоёр мянга орчим бүтээлийн жагсаалт гарсан.

-Та ээждээ зориулсан анхны үзэсгэлэнгийн бүтээлүүддээ илүү хайртай юу?

-Мэдээж би ээждээ зориулсан бүтээлүүддээ илүү хайртай. Гэхдээ бүхий л бүтээлүүддээ зүрх сэтгэлээ зориулдаг болохоор бүгдэд нь хайртай.

-Та зургаараа ихэвчлэн юуг илэрхийлэхийг хүсдэг вэ?

-Түүхэн сэдэвтэй, монгол эмэгтэйчүүдэд зориулсан

бүтээл нэлээд их байдаг. Эх хүн дээр гэр бүлийн хүмүүжил гээд бүх зүйл тогтож байдаг учир эх хүн ямар байх ёстой, эмэгтэй хүн улс орны орны хөгжилд ямар нөлөө үзүүлж болох вэ гэдэг талаас нь бүтээлээ туурвихыг хүсдэг. Би эх оронч хүн гэж өөрийгөө боддог. Мөн монгол ондоошлыг бүтээлээрээ дамжуулан хадгалж үлдэхийг хүсдэг.

-СУИС-даа та хэд дэх жилдээ багшилж байна вэ?

-СУИС-даа би 11 дэх жилдээ багшилж байна. Нийтдээ 18 жил багшилж байна. 11 жилийг сурахад зарцуулсны дараа гэртээ ажилгүй байх үе надад байсан. Тухайн үед МУБИС намайг багшаар авсанд одоо хүртэл баярлаж явдаг. Мөн өөрийн гарын шавь нарыг бэлдэх нь миний мөрөөдөл байсан. Багшлах явцдаа гар зураг болон номын зураг гэдэг хөтөлбөрийг санаачилсан. Шавь нартаа зураг зурахыг заахаас гадна эх орондоо хайртай, дэлхийн хүн байх тухай ярьж зөвлөдөг. Би одоогоор 100-гаад шавьтай болоод байна

Л.Минжмаа

Categories
мэдээ нийгэм соёл-урлаг

Н.Баярням: Би хүний итгэлийг алдахаас л их айдаг DNN.mn

Дуучин, дуу хөгжмийн багш МУСТА Н.Баярнямтай ярилцлаа. Тэрбээр удахгүй анхны бие даасан тоглолтоо төрсөн нутагтаа хийх гэж буй юм.

-Таны мэргэжил дуу хөгжмийн багш. Яагаад энэ мэргэжлийг сонгосон бэ?

-Би Төв аймгийн Баянцогт суманд төрж, өссөн. Өмнө нь багш болно гэж бодож байгаагүй. Дуучин л болно гэж багаасаа мөрөөдөж ирсэн. Дуу хөгжмийн багшийн мэргэжлийг эзэмшихэд ээжийн том эгч нөлөө үзүүлсэн. Миний дүү багш болоод түмний олон хүүхдийг дуу хөгжмөөр хөглөж явах нь илүү утга учиртай юм шүү гэж зөвлөснөөр ээжтэйгээ хамт очиж, СУИС-д шалгалт өгсөн. Тэгээд СУИС-ийг дуу хөгжмийн багш мэргэжлээр 2014 онд төгссөн. Тэр цагаас хойш би мэргэжлээрээ тасралтгүй ажиллахын зэрэгцээ уран бүтээлээ хийгээд явж байна.

-Та багаасаа л дуулдаг хүүхэд байв уу?

-Тийм. Урлагийн хүн болох хүсэл сонирхол ихтэй. Сургуулийнхаа урлагийн үзлэг гэлтгүй сумынхаа бүхий л арга хэмжээнд оролцож, дуулдаг хүүхэд байлаа.

-Таны удамд урлагийн хүн байв уу. Дуу хөгжимд сонирхолтой болоход юу нөлөөлсөн бэ?

-Миний аав урлагийн хүн биш ч бүх хөгжмийг тоглодог, урлагийн мэдрэмж өндөртэй, урлагт элэгтэй хүн байсан. Ялангуяа баянхуур хөгжмийг сайн тоглоно. Аав минь ХХАА-н тэргүүний ажилтан, насаараа газар тариалангийн салбарт ажилласан тариаланч хүн л дээ. Өвөлдөө сумынхаа ЗДТГ-т ажиллана. Ер нь сумынхаа урлаг соёлыг авч явдаг гол хүмүүсийн нэг нь миний аав байлаа. Намайг бага байхад орой бүр банзан гитар дээр аав, ээж минь дуулаад л суудаг байсныг санадаг. Энэ нь надад дуу хөгжимтэй ойрхон явж ирэхэд их нөлөөлсөн.

-Та дуу хөгжмийн багшаараа тасралтгүй ажиллаж иржээ. Энэ талаараа дурдвал?

-СУИС-ийнхаа төгсөлтийн баяраас хоёр хоногийн дараагаас шууд Архангай аймгийн Хөгжимт драмын театрт хоёр сар ажилласан. Дараа нь Хятадад аялан тоглолтод хэд хоног оролцоод ирсэн л дээ. Дараа нь намар ч болсон, Нийслэлийн ерөнхий боловсролын 29 дүгээр сургуульдаа түүхт 50 жилийн ойгоор нь багшаар орж байлаа. Улсын хэмжээнд ганцхан байдаг Сонсголын бэрхшээлтэй хүүхдүүдийн сургууль л даа. Энэ жил би тус сургуульдаа 10 дахь жилдээ ажиллаж байна.

-Сонсголын бэрхшээлтэй хүүхдүүдтэй ажиллахад багшаас ихээхэн хичээл зүтгэл шаарддаг болов уу. Ялангуяа дуу хөгжмийн хичээл заана гэдэг амаргүй байх.

-Багшаас ур чадвар, маш их сэтгэл, тэвчээр шаарддаг. Хүүхдүүдтэйгээ эхлээд ойлголцоход хэцүү байсан ч аяндаа орчинд нь дохионы хэлийг сурсан. Мөн ажилдаа ороод удаагүй байхад манай сургуулийн ойн тоглолт болсон. Тэр тоглолт дээр хүүхдүүдээ дохионы хэлээр дуулахыг нь хараад нулимс урсчих гээд байсан. Би энд л энэ хүүхдүүдтэй ажиллах нь зөв юм байна гэдэг шийдвэрийг тухайн үедээ гаргаж байсандаа одоо ч баярладаг. Би дуу хөгжмийн багш мэргэжилдээ хайртай, дуртай. Энэ хүүхдүүдийнхээ буянаар МУСТА цол тэмдгийг 2021 онд авч байсан. Энэ цол тэмдгийг авснаар ажиллах урам зориг нэмэгдэж, уран бүтээлээ ч эрчимтэй хийхийг хүсэх болсон.

-Та багшийн ажлаа хийж байхдаа шантарч байв уу?

-Өөр, өөр ажлын саналууд ирж байсан ч би хүлээж аваагүй. Гэр жаахан хол, гэр бүлдээ бага цаг зарцуулах зэрэг асуудлууд байж л байдаг. Заримдаа ажил дээр элдэв асуудал үүснэ. Нулимс гармаар шантрах үе байна л даа. Энэ ажил, хүүхдүүддээ хайртай учраас тэгсхийгээд л өнгөрөөчихдөг. Ажлынхаа хажуугаар уран бүтээлээ давхар хийе гэсэн бодолтой явна.

-Та лимбээс гадна ямар, ямар хөгжим тоглодог вэ?

-Дуу хөгжмийн багшаар төгсөхөд мэргэжлийн ардын хөгжим сонгон сурсан байх ёстой л доо. Би лимбийг сонгон суралцсан. Ятга, төгөлдөр хуур зэргийг тоглодог.

-Залуу хүний хувьд амьдралдаа ямар зарчим баримталдаг вэ?

-Би өөрийгөө цагийг маш сайн баримталдаг гэж боддог. Хариуцлагатай байхыг хичээдэг. Заримдаа алдаа гаргах ч үе байна л даа. Би хүний итгэлийг алдахаас л маш их айдаг. Нэг зүйл рүү чиглэсэн бол түүндээ тууштай байх ёстой л гэж боддог.

-Гэр бүлээ танилцуулж болох уу?

-Миний хувьд амьдралын эхлэл 29 дүгээр сургуультай салшгүй холбоотой. Ажилдаа ороод жил болоогүй байхдаа ажлын шугамаар эхнэртэйгээ танилцаж байлаа. Эхнэр маань Нийслэлийн ерөнхий боловсролын Хоёрдугаар сургуульд бага ангийн багшаар ажиллаж байсан үе нь л дээ. Эхнэрийг маань Н.Батчимэг гэдэг. Өвөрхангай аймгийн Арвайхээр сумынх. Манайх ам бүл дөрвүүлээ. Бид охин, хүү хоёртой.

-Залуу хүн алдах эрхтэй гэдэг л дээ. Та ямар нэгэн зүйлд харамсаж явдаг уу?

-Би аавыгаа амьд байхад нь хайрлаж чадаагүйдээ маш их харамсдаг. Аав минь хүнийг их хайрладаг хүн байсан. Аавынхаа дайнд хүрэхгүй ч аав шигээ бусдыг хайрладаг хүн болох сон гэж хичээдэг. Найзынхаа буянаар аавдаа сайхан дуун суварга босгож, аавынхаа ачийг бага ч гэсэн хариулж, өөрийгөө тайтгаруулж чадсандаа баярлаж явдаг.

-Та анхныхаа уран бүтээлийг хэдэн онд гаргаж байсан бэ?

-Анх би СУИС-иа төгсдөг жилээ МУСТА, хөгжмийн зохиолч Э.Батцэнгэлийн аялгуу, яруу найрагч О.Баттүшигийн шүлэг “Оюутан нас” дууг бүх оюутан залуусдаа зориулан дуулж байсан. Анхны уран бүтээл гэдэг үгээр илэрхийлэхийн аргагүй сайхан зүйл. Мөн “Хайруудаа” гэдэг дуунд анх ая зохиож байлаа. Энэ дуунд ая хийх саналыг хамт ажилладаг хөдөлмөрийн багш маань надад тавьсан. Багш ахын минь аав том яруу найрагч хүн байв.Тухайн үед “Аавын минь бие жаахан тааруу байна. Амьд сэрүүнд нь аавдаа зориулж, шүлгээр нь нэг сайхан дуу хиймээр байна“ гээд надад хэлснээр энэ дуу бүтсэн түүхтэй. 2016 оноос эхлэн ая зохиохын зэрэгцээ уран бүтээлээ түлхүү хийж эхэлсэн. Аяыг нь зохиосон, өөрөө дуулсан гээд одоогоор 10 гаруй уран бүтээлтэй болоод байна. Дүрсжүүлж амжаагүй хэд хэдэн дуу бий. Ажлынхаа хажуугаар уран бүтээлээ хийж байна. Тиймээс уран бүтээлүүд маань хүлээгдээд байгаа. Яг дуучин гэдэг мэргэжлээр төгсөөгүй ч дуунаасаа би ерөөсөө салаагүй л дээ. Өөрийн гэсэн уран бүтээлүүдтэй болох зорилгоо биелүүлээд явж байна.

– Аавдаа зориулсан “Амьдралын түшигтэй аав минь” дууныхаа бүтсэн түүхээс хуваалцаач?

-Энэ дуу маань 2021 онд гарсан. Аав минь хараахан сонсож чадаагүй л дээ. Тухайн үед хөгжмийн зохиолч найзын минь хүсэлтээр яруу найрагч О.Баттүшиг маань надтай холбогдож аавын маань намтар түүхийг сонсоод шүлгийг нь бичсэн. Хөгжмийн зохиолч МУСТА Э.Батцэнгэл найз минь “Аавд чинь зориулж дуу хийлээ” гээд надад бэлэглэж, би өөрөө дуулсан.Энэ сайхан дуугаа дүрсжүүлэхдээ аавынхаа тариа тарьж байсан газар нь зорьж очин, зургаа авсан. Мөн 2020 онд ковид гардаг жил Ж.Отгонбат, Б.Базаррагчаа хоёр найзтайгаа “Аав нутаг хоёр” нэртэй хамтарсан тоглолтоо нутагтаа хийсэн. Яг ковид гарахын урьд өдөр бидний тоглолт амжилттай болсон. Тэр үеэр Ж.Отгонбат найз маань Б.Цэвээн-Очирын үг, ая “Хатан буурал ээж” дууг надад бэлэглэсэн. Энэхүү дуугаа өөрийнхөө ээж болон бүх сайхан ээжүүддээ зориулан дуулсан.

-“My voice”-т орж байсан сэтгэгдлээсээ хуваалцвал?

-Би гэнэт л орсон. Манай нэг найз “UBS” телевизээс “My voice” гээд дууны тэмцээн зохион байгуулах гэж байна. Чи оролцооч гэхээр нь бодож үзээд маргааш нь бүртгүүлчихсэн. Эхний шатанд тэнцэж байсан. Өөрийн хариуцлагагүй байдлаас болж хоёрдугаар шатандаа хасагдаж байлаа. Тэр тэмцээн надад олон зүйлийг ойлгуулсан. Маш их зүйл сурсан. Би одоо ч суралцаад явж байна.

-Дууг дуулахдаа та ямар мэдрэмжийг авдаг вэ?

-Хүмүүст зориулж дууг дуулна гэдэг миний хувьд маш том аз жаргал. Дууг минь сонссон хүмүүсийн сэтгэгдэл эргээд надад ирэхэд итгэл найдвар, урам зоригийг авдаг. Би найзтайгаа хамтран Төв аймгийн Баянчандмань суманд тоглолт хийсэн. Үзэгчид нь Соёлын төвдөө багтахгүй, тасалбараа бариад гадаа зогсож байхыг нь хараад би яагаад төрсөн нутагтаа тоглож болохгүй хэмээн бодогдсон. Тэгээд л төрсөн нутагтаа анхны бие даасан тоглолтоо хийхээр шийдсэн.

-Анхны бие даасан тоглолтынхоо талаар тодруулахгүй юу?

-Би 2010 онд нутгаасаа гарсан. Нутгаа санаж байна. 2019 онд аав минь өнгөрч, ээж минь хотод ирснээс хойш нутагтаа очих минь бүр багассан л даа. Нутгийн ах Ч.Мөнхчулууны үг, аялгуу “Нутгаа дуурсгах аялгуу” дуугаа 2019 онд сумынхаа 90 жилийн ойдоо зориулан дуулсан. Нутгийнхаа олон сайхан хүмүүсийн дэмжлэгтэйгээр уг дуугаа дүрсжүүлж байсан. Тиймдээ ч анхны бие даасан тоглолтоо энэ дуугаараа нэрлэсэн. Нутгийнхантайгаа өөрийнхөө анхны бие даасан тоглолтоороо учран золгох гэж буйдаа туйлын их баяртай байна. Хүүхэд насны дурсамжаа сэдрээж, дахин нэг сайхан дурсамжийг бий болгох зорилготой. Малчид маань хүнд үеэ давсан, нуруу нь тэнийсэн энэ сайхан үед нь давхар дуу хуураараа сэтгэлийн дэм өгөхийг хүссэн.Тоглолт маань энэ сарын 24-ний 19 цагт Төв аймгийн Баянцогт сумын Соёлын төвд ганцхан удаа болно. Тоглолтод урилгаар хөтлөгч, дуучин МУСТА Ц.Зинамэдра, хөгжмийн зохиолч, МУСТА Э.Батцэнгэл тэргүүтэй бусад уран бүтээлчид оролцоно. Дараа нь Төв сайхан нутгийнхаа аймгийн төвдөө төдийгүй бусад сумдууддаа үргэлжлүүлэн аялан тоглолтоо хийхээр төлөвлөж байна.

Миний уран бүтээлийг дэмждэг, сонсдог бүх сайхан хүмүүстээ чин сэтгэлийн талархал илэрхийлье. Хайртай гэр бүл, нутгийн зон олон, нэгэн үеийн уран бүтээлч найзууд, ажлын хамт олон, эрхэм шавь нартаа бүгдэд нь баярлалаа гэж хэлмээр байна.

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл соёл-урлаг туслах-ангилал

С.Ганбат: Сайхан бүжиглэх бол чадвар, бүжгээр түүх өгүүлэх бол авьяас юм DNN.mn

 “World Ballet and Dance Grand Prix Mongolia 2024” Олон улсын бүжигчдийн тэмцээн Монгол Улсад анх удаа 2024 оны дөрөвдүгээр сарын 22-29-ний өдрүүдэд Соёлын төв өргөөнд зохион байгуулагдах гэж байна. Тус тэмцээн зохион байгуулагдахтай холбогдуулан зохион байгуулагчид өчигдөр хэвлэлийн хурал хийлээ. Казахстан, ОХУ, АНУ, БНСУ, Хятад, Филиппин зэрэг олон улсын шилдэг бүжигчид тэмцээнд оролцох юм. “World Ballet and Dance Grand Prix Mongolia 2024” Олон улсын тэмцээний уран сайхны удирдагч, “G River” балет студийг үүсгэн байгуулагч, Соёлын тэргүүний ажилтан С.Ганбаттай ярилцлаа.

-Та хэдэн настайгаасаа бүжигтэй, тэр дундаа балеттай амьдралаа холбосон бэ?

-11 наснаас бүжгийн урлагтай амьдралаа холбожээ. Бүжгийн урлагт орсон шалтгаан маань сонин тохиолдол байсан. Сэлэнгэ аймагт хүүхэд байхдаа гадаа тоглоод явж байлаа. Тэр үед Ардын багш Г.Долгорсүрэн намайг олж хараад, бүжигчин болох хүүхэд байна гэж мэдсэн байгаа юм. Тэгээд “Чи бүжгийн сургуульд явах уу” гэж надаас асуухад би ч бүх шалгалтад нь тэнцчихсэн. Тэр хүн намайг анх хөгжим бүжгийн дунд сургуульд авч ирж байсан. Би 1986 онд Хөгжим бүжгийн дунд сургуульд сурч байлаа. 1993 онд төгсөөд Дуурь бүжгийн эрдмийн театрт ажилласан. Дуурийн теарт түүнээс хойш 14, 15 удаа бүжгийн жүжгийн гол дүрүүдийг бүтээж байсан байна. Ж.Жав багшаар анх бүжгийн тавилт, сууриа заалгаж байсандаа өөрийгөө их азтай гэж үздэг. Монгол Улсын гавьяат багш Н.Энхтуяа надад балетчин болох урам зориг хамгийн их өгч байсан.

-Ямар дүрийг хамгийн их хүсч байж бүтээсэн бэ?

-Хүүхэд насандаа монгол бүжгийн дасгалыг хамгийн их хийдэг, монгол бүжиг их бүжиглэдэг байлаа. М.Нарангэрэл багштайгаа зааландаа ихэнх цагийг өнгөрөөдөг байсан. Балетчин болоод урдаа хамгийн эхний зорилт маань Жизельд тоглох байсан. Сургуулиа төгссөнөөсөө хойш зургаан жилийн дараа Жизельд тоглосон. Альбертын дүрд тасралтгүй дөрвөн жил тоглож байлаа. Тэр л залуу насны хамгийн хайртай дүрүүдийн нэг байсан.

-Эрэгтэй хүүхдээ балетаар хичээллүүлбэл эмэгтэйлэг болно гэдэг үнэн үү. Хүүхэд балетаар хичээллэх нь ямар эерэг нөлөөтэй вэ?

-Эрэгтэй хүмүүс балетын урлагт орж ирснээрээ илүү их тэсвэр тэвчээр, хатуужилтай болдог. Хэрвээ та өөрөө балетаар хичээллээд үзвэл тэвчээр ямар их шаарддагийг мэдрэх болно. Хүн өөрөө бүжиглэх бол амархан хэрэг. Харин өөр хүн өргөж бүжиглэх, техникүүдийг хийнэ гэдэг бол амаргүй. Бөхчүүд хүнийг бяр чадлаараа өргөдөг бол бид арга техникээр хамтрагчаа өргөдөг. Шөрмөс булчингийн дасгал, үе мөчний дасгал сайн хийсний үр дүн юм. Хүн хөнгөн, хурдтай байж залуулаг биеийг хадгалж үлддэг.

-Дүрсгүй эрэгтэй хүүхдүүд балетаар хичээллэснээр төлөвших үү?

-Би өөрөө их хөдөлгөөнтэй хүүхэд байлаа. Аав ээжийнхээ чихийг хатууруулдаг. Харин бүжгийн сургуульд орсноороо зааланд ихэнх цагаа өнгөрөөдөг болсон. Хүүхэд заалны соёл, балетын соёл сурснаараа хүмүүжиж байдаг.

-30, 40 настай хүмүүс балетаар хичээллэж болох уу?

-Хэрвээ эрүүл байхыг хүсч байвал балетаар хичээллэхэд хэзээ ч оройтохгүй. Студи дээр маань балетын сургалт авдаг хүмүүстээ ч хүн бүр бүжигчин байх албагүй. Хүн бүр эрүүл байх ёстой гэж хэлдэг. Балетын дасгалууд нь залуулаг биеийг бий болгож байдаг. Эрэгтэй, эмэгтэй гэлтгүй хүмүүсийн хамгийн эрт сулардаг булчингууд нь бүсэлхийнээс доош хэсэг байдаг. Тэгэхээр тэр хэсэг хөнгөн, цусны эргэлт их байх тусам залуулаг байдаг.

-Балет бол “үггүйгээр түүх өгүүлэх юм” гэдэг. Яагаад вэ?

-Драмын жүжиг үгтэй болохоор ойлгох харьцангуй амар. Харин бүжгийн жүжиг бол яаж хүмүүст үггүйгээр ойлгуулах вэ, ярихгүйгээр үзэгчдэд ойлгогдох, биеийн хэлэмжээр ойлгогдох гэдэг бол уран бүтээлч чанар юм. Бага насны хүүхдүүд техник үйлдлүүдийг сурч байгаа ч дотоод сэтгэлийнхээ мэдрэмжийг бүжгээр хараахан илэрхийлж сураагүй байдаг. Мэдрэмжээ бүжгээр, үйлдлээр илэрхийлж чадаж байгаа хүн артист юм. Үзэгчид хараад үлгэр домог үзэж байгаа мэт ойлгох ёстой. Утга илэрхийлээд, бүжгийн жүжгийг ойлгуулж чадаж байна гэдэг бол бүжгийн жүжигчин юм. Бүжгийн жүжигчин, бүжигчин хоёрын хооронд асар их ялгаа бий.

-Францын бүжигчин, бүжгийн мастер Ж.Ж.Новерр “Балетчин залуус түүх, яруу найргийг судлахтун” гэсэн байна. Энэ үгний тухай юу гэж бодож байна?

-Москва хотноо болдог Олон улсын балетын “Best Contemporary Dancer” тэмцээний мөнгөн медальт, 1995 онд БНСУ-д болсон Олон улсын балетын фестивалийн шилдэг бүжигчин У.Бат-Эрдэнэ тэргүүлж энэхүү тэмцээнийг зохион байгуулж байна. Тэрээр дэлхийн том тайзуудаар бүжиглэж, дэлхийн түвшинд Монголын нэрийг гаргасан хүн. Зарим залуус маань урлагийн салбарын түүхэн хүмүүсийг танихгүй, тэдний хийж бүтээсэн зүйлстэй танилцахгүй байна. Бидний урьд урдын хүмүүс үгүй бол бид өдий зэрэгтэй сурч хөгжихгүй. Би өөрөө ч сурагч, хүүхдүүддээ Монголын балетын түүхийг, ямар ямар хүмүүс чухал үүрэг гүйцэтгэж байсныг хэлж сургадаг.

-Ж.Ж.Новерр “Балетчины бүтээл яруу найраг болог” гэсэн байдаг. Яагаад вэ?

-Д.Нацагдоржийн Хэнтий Хангай Соёны өндөр сайхан нуруунууд гэсэн мөр байдаг. Үүнийг биеийн хэлэмжээр хүмүүст ойлгуулах, илэрхийлэх гэдэг нь авьяас юм. Н.Оюун “Бүжиг бол өөрөө ухааны урлаг” гэсэн байдаг. Би чамд хайртай гэдэг өгүүлэмжийг үйлдлээр хэрхэн ойлгуулах вэ гэдэг бол бүжгийн жүжигчний ажил юм. Сайхан бүжиглэх бол чадвар, бүжгээр түүх өгүүлэх бол авьяас.

-Балетын урлаг үзэгчдэд юу өгдөг вэ. Тэдний зүрх сэтгэлд юуг үлдээх вэ?

-Үе үеийн бүжигчид дунд энэхүү сэдэв яригддаг. Дээхнэ үеийн зарим үзэгчид бүжгийн жүжиг үзээд уйлаад гардаг байсан. Тухайн үед бүжгийн техникээсээ илүү хүнд яаж ойлгогдох, хүрэх дээр анхаардаг байсан. Орчин үед бүжигчдийн хэлбэр галбир, техник төгс болчихсон. Харин хүмүүс бүжгийн жүжгийн илэрхийллийг ойлгохгүй ямар гоё үсэрч, бүжиж байгааг чухалчлах болсон. Илэрхийлэх гэсэн санаа, бүжгийн техник хоёр нийлж байж төгс бүтээл бий болох юм. Орчин үед аливаа зүйлд хандахдаа өнгөцхөн хандлагатай болж.

-Бүжигчин хүн бусад хүнийг биеийн хэлэмжээр нь ямар хүн бэ гэдгийг мэдэж чаддаг уу?

-Энэ тал дээр мэргэжлийн онцлог илт мэдрэгддэг. Хүний биеийн пропорц, хэлбэр галбираас тухайн хүн өөртөө яаж ханддаг вэ гэдгийг харж болно. Өөрөө өөртөө зарчимтай байдаг. Өөрийнхөө биедээ яаж хандаж байна, бид яг л тийм хүмүүс байдаг. Гадны зарим орнуудад бизнес хэлцэл гаднаасаа яаж харагдахаас л эхэлдэг байгаа юм. Өөртөө анхаардаггүй, өөрийгөө цэвэрхэн авч явж чадахгүй хүн бизнесээ ч авч явж чадахгүй гэж үздэг.

-Балетчин хүний амьдралын юу нь сайхан байдаг вэ. Хамгийн хүнд хэцүү цаг үе хэзээ байв?

-Миний мэргэжил бол ямар ч стрессгүй. Бид тайван ажлаа хийгээд, тайван сайхан ажлаа хийж байхад бүх зүйлс сайхан бүтэмжтэй байдаг. Бухимдалтай байх л юм бол бүх зүйл гацчихдаг, зогсонги байдалтай болдог. Олон сайхан багш нартай болж, тэдгээр хүмүүсээр энэхүү сайхан замыг заалгасандаа баяртай байдаг. Надад маш их хүсэл мөрөөдөл байсан болохоор надад хэцүү үе байгаагүй. Хүн сэтгэлээсээ хандах юм бол хүнд даваа гэж байдаггүй. Ажил хийж байгаа хойно ядрах, хөл гар гэмтэх бол байх ёстой зүйл. Бид залуу насандаа сахилгагүй байлаа. Хүмүүстэй гар зөрүүлээд эрүүгээ хугалчихаад Хунт нуур бүжиглэж байсан. Тэрийг хүндрэл гэж харсан бол би цаашид хөгжихгүй.

-Одооны хүүхдүүдтэй ажиллах ямар байна?

-Одооны залуус багш нараасаа илүү их зүйлс шаардаж, хүсэх болсон. Бидний үед болохгүй байгаа хүүхдийг цохиод авдаг байлаа. Харин хүүхэд юу хүсч байгаа, яаж заах вэ гэдгийг бид тэр бүр мэдэхгүй. Шинэ асуудал гарч ирж, өдөр бүхэн л суралцаж байна. Орчин үеийн хүүхдүүдтэй ижил сэтгэж байж тэдэнтэй ойлголцож, зааж зөвлөж явна. Өөрийн мэргэжлийн сайн сайхныг олон нийтэд таниулж, балетын дасгал хүний биед ямар сайн нөлөөтэй вэ гэдгийг сонирхогчдод ч мөн зааж байна.

Н.Нарванчин

Categories
мэдээ соёл-урлаг

“Монгол ардын суут” жүжгийг энэ сарын 22-ноос толилуулна DNN.mn

Их зохиолч Д.Нацагдоржийн амьдрал уран бүтээлээс сэдэвлэн 2016 онд тайзнаа туурвисан, урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Б.Баатарын найруулга “Монгол ардын суут” түүхэн баримтат жүжгийг энэ сарын 22-ноос эхлэн тайзнаа толилуулах гэж байна.

Тус уран бүтээл нь Монголын орчин үеийн уран зохиолыг үндэслэгч, суут яруу найрагч, зохиолч Дашдоржийн Нацагдоржийн мэндэлсний 110 жилийн ойд зориулан бүтээсэн түүхэн баримтат драмын жүжиг юм. Уран бүтээлийн бүхий л үйл хөдлөл, хэлж буй үг, санаа зорилго нь түүхэн баримт, дурсамж хууч, тэмдэглэл бичвэрээс бүрдсэнээрээ нэн онцлогтой юм. Нацагдорж судлаач Л.Балдан, С.Лочин, Ч.Жачин нарын эмхэтгэл товхимол, Ардын уран зохиолч Ш.Сүрэнжав нар болон бусад түүхэн гэрч, олны хүртээл болж хүлээн зөвшөөрөгдсөн эх сурвалжаас жүжгийн зохиолыг бичжээ.

Соёлын гавьяат зүтгэлтэн, яруу найрагч Ц.Хулангийн зохиолыг нь бичсэн энэхүү жүжгийг урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Б.Баатар найруулж, хөгжмийн зохиолчоор урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Т.Сэр-Од ажилласан.

Гол дүр их зохиолч Д.Нацагдоржид жүжигчин Ц.Цэрэндорж, Д.Пагмадуламд Э.Билгүүн, хар хүнд Г.Сугирбаатар, халамцуу эмэгтэйд Я.Өнөртуул нар тогложээ.

Categories
мэдээ соёл-урлаг цаг-үе

Тэтгэврийн дундаж хэмжээ 787 мянган төгрөг болж байна DNN.mn

Бүх төрлийн тэтгэврийн хэмжээ өнөөдрөөс эхлэн 100 мянган төгрөгөөр нэмэгдэж байна.

Ингэснээр:

  • Хувь тэнцүүлсэн тэтгэврийн доод хэмжээ 540 мянган төгрөг,
  • Бүрэн тэтгэврийн доод хэмжээ 650 мянга,
  • Тэтгэврийн дундаж хэмжээ 787 мянган төгрөг болж буйг ХНХЯ-наас мэдээллээ.

Тэтгэврийн дундаж хэмжээ 2016 оноос 2024 оны хооронд 2.5 дахин өсөж ирэв.

Тодруулбал, 2016 онд тэтгэврийн дундаж хэмжээ 312.900 төгрөг байсан бол өнөөдөр 787.000 төгрөг болоод байна.

Улсын хэмжээнд тэтгэвэр авагч 499.2 мянган хүн байна. Тэтгэвэрт зарцуулсан хөрөнгө 449.3 тэрбум төгрөг болжээ.

Categories
мэдээ соёл-урлаг цаг-үе

“Мөнгөн мод-2023” наадмын шилдгүүд өнөөдөр тодорно DNN.mn

Соёл, урлагийн салбарын 2023 оны шилдгүүдээ шалгаруулах уламжлалт “МӨНГӨН МОД” наадмын цом гардуулах ёслол хүндэтгэлийн арга хэмжээ өнөөдөр болно.

15 дахь жилдээ зохион байгуулж буй энэ удаагийн “Мөнгөн мод-2023” наадмын хүрээнд үндэсний болон сонгодог орчин үеийн урлагийн төрөл зүйлийг уран сайхан, дүрслэл, ур чадварын өндөр түвшинд бүтээн туурвисан шилдэг 13 бүтээл, тайз, дэлгэцийн бүтээлийг мэргэжлийн өндөр түвшинд гүйцэтгэсэн шилдэг 12 уран бүтээлчид мөнгөн мод цом гардуулна.

Categories
мэдээ соёл-урлаг энтертаймент-ертөнц

Н.Жанцанноров: Дэлхий бидний соёлын бүтээлийг сонсох гээд хүлээж байна DNN.mn

“Хүслийн төвөргөөн” тоглолтоо СТӨ-нд өчигдөр толилуулсан Монгол Улсын Хөдөлмөрийн баатар, Төрийн шагналт хөгжмийн зохиолч Н.Жанцанноровтой цөөн хором ярилцлаа.

-Тоглолтыг “Хүслийн төвөргөөн” гэж нэрлэсний учир юу вэ?

-Хөгжимчин хүн миний хувьд монголчуудын урагш тэмүүлэх тэмүүлэл морьдын давхиагаар илэрхийлэгддэг. Тэр давхиан, төвөргөөн монголчуудыг аз жаргал, сайн сайхан өөд хөтөлдөг. Тиймээс “Хүслийн төвөргөөн” гэж нэрлэсэн. Өөрөөр хэлбэл, хүрч очихыг хүсч байгаа зүйлсийнхээ төлөө бид довтлох хэрэгтэй гэсэн үг.

-Энэхүү тоглолтыг анх хэдэн онд хийж байсан бэ?

-1990 онд удирдаач Ч.Жамсранжавын за хиалгаар төрийн концертонд тоглосон санагдаж байна. Үндэсний их найрал хөгжимд 1990 онд би зөвлөх хөгжмийн зохиолчоор хоёр жил ажилласан. Тухайн үедээ хоёр концерт т олилуулж байлаа. 2001 онд Японы Куширо хотод их найрал хөгжим япон удирдаачтай энэхүү концертыг хөгжимдсөн. Үндэсний урлагийн их театр надад “Хүслийн төвөргөөн” гэдэг удиртгалаар жил бүрийн гуравдугаарын сарын 25-нд буюу төрсөн өдрөөр маань концерт хийх санал тавьсан.

-Жил бүр ижил дуунууд дуулагдах уу?

-Жил бүр тоглогдож байх нь сайн хэрэг. Учир 300 гаруй дууг давтагдахгүйгээр дуулвал 25 цаг дуулна. Нэг концертонд нэг цаг дуулахаар хуваарилбал 25 жил нэг ч дуу давтагдахгүй байх боломжтой. Мэдээж хөгжмийн бүтээлүүд оролцоно. Жишээлбэл, 30 гаруй киноны хөгжмийн зохиол байна. Зарим бүтээлийг давтаж тоглохгүй байхаар хийх нь нэг талаасаа дутагдалтай. Сайн бүтээлүүдээ давтах нь зөв. “Хүслийн төвөргөөн” гэх удиртгалаа тоглолтын төгсгөлд нь үргэлж тоглогдоно.

-Орчин үед залуус амьд хөгжим сонсох нь багасжээ. Энэ тухай таны бодол?

-Хохирч байна. Жинхэнэ, бодит хөгжмийн зэмсэг, хүний дуу хоолойг дэргэдээс нь үзэх нь амьд харилцаа үүсгэж байгаа юм. Амьд харилцаа үгүй болж байна гэсэн үг.

-Ирээдүйн хөгжимчид, хөгжмийн зохиолчдоос юуг хүлээж байна?

-Би хойч үедээ гүн итгэдэг. Тэд биднээс хоёроос гурав дахин чадвартай хөгжимчид болно. Үүний нэг шалтгаан нь бид дэлхийд нээлттэй болсон. Мөн дэлхий бидэнд нээлттэй байна. Гар утаснаасаа дэлхийн хамгийн шилдэг концерт хаана болж байна, хамгийн шилдэг хөгжим хаана гарч байна, хамгийн сод хөгжмийн зохиолч хаана байна, чадварлаг хөгжимчин яаж хөгжимдөж байна гэдгийг сонсож, тэдгээрээс суралцах боломжтой болсон байна. Бүх боломж нээлттэй. Бидний үед ийм боломж харьцангуй бага байсан. Мөн СУИС-ийн сургалтын чанар маш сайжирсан. Тиймээс бид 100 хувийн баталгаатай хойч үеэ гайхалтай байх болно гэдэгт итгэлтэй байдаг.

-Б.Шарав, Х.Билэг жаргал, Ц.Нацагдорж, Ц.Чинзориг … гэхчлэн олон томчуудын орой зай Монголын хөгжмийн урлагт үгүйлэгдэж байна уу?

-Мөнхөд үгүйлэгдэнэ. Тухайн үеийн нийгэм, соёлын хүрээнд гарч ирсэн сод авьяастнууд давтагдана гэж байхгүй. Энэ утгаараа эдгээр хүмүүсийн орон зай алга болохгүйгээр, Монголын хөгжмийн урлагт байсаар байх болно. Энэхүү орон зайг шинэ нийгмийн хөгжмийн зохиолчид нөхөж чадахгүй. Харин тэд өөр өөрийнхөө орой зайг бүтээнэ, бий болгоно. Үгүй болсон хүмүүс, тэдгээрийн орон зай байсаар байх болно.

-Тэгэхээр орой зай хоосрохгүй, алга болохгүй харин үлддэг байх нь?

-Хүний нийгэмд зарим уран бүтээлчид нийгмийн үзэл суртал, явуулж байгаа бодлогын төлөө дуу, хөгжим хийх үйлдэл байдаг. Авьяасаа үзэл сурталд зориулж гайхамшигтай бүтээл хийдэг. Эсрэгээрээ зарим нь өөрийн хүсэл эрмэлзэл, зүрх сэтгэлээ дагаж уран бүтээлээ хийдэг. Үүгээр ирээдүйд эзлэх тэдний орон зай өөрчлөгддөг. Жишээлбэл, ямар нэгэн үзэл сурталд зориулж хийсэн бүтээл тухайн үзэл санаатайгаа ижил наслана. Үзэл суртал намжихад дагаад тоглогдохгүй. Харин өөрийн зүрх сэтгэлээсээ хийсэн бүтээл мөнхөд өөрийн орон зайг эзлэх юм.

-Уран бүтээлчид нэгнээсээ илүү байх боломжтой юу?

-Үгүй ээ, хэн ч хэнээс илүү биш. Р.Чойном Б.Лхагвасүрэнгээс илүү юу. Б.Шарав Ц.Нацагдорж хоёрын хэн нь илүү мундаг вэ. Ийм асуулт байх ёсгүй. Тэднээс хэнийг ч хэнтэй ч харьцуулах нь утгагүй хэрэг. Тиймээс миний хэлэх гэсэн санаа бол илүү эсвэл дутуу гэж байхгүй. Тэд бүгдээрээ өөр өөр дахин давтагдашгүй ертөнцүүд.

-Даяаршлагдсан дэлхий ертөнцөд Монголын урлаг юугаараа онцгой вэ?

-Хэдий бид хотжоод, суурьшмал амьдарч байгаа ч гэсэн нүүдэлчин соёлоос хөндийрсөөр  байвал уран бүтээгчидын сэтгэлгээ хумигдана. Гэсэн хэдий ч ийм нөхцөлд хөгжмийн зохиолчдоос жинхэнэ монгол хөгжмийн зохиол ямар ч асуудалгүй төрнө. Тиймээс монгол хүний дэлхийд сонсгох аялгууны мессэж хэр зэрэг хүчтэй очих вэ гэдэг л сонирхолтой.

-Дэлхийд бидний дуу хоолойгоо, хөгжмөө хүргэх чухал уу?

-Мэдээж, энэ зөвхөн хөгжимчин, урлагийнхны бодох асуудал биш. Хаа хаанаа бодох хэрэгтэй.  Улс төрийн түвшинд ч анхаарах хэрэгтэй. Жишээлбэл, ерөнхийлөгч зарлиг гаргаад Морин хуурын чуулгыг найрал хөгжим болгосон нь сайн хэрэг. Дэлхий бидний соёлын бүтээлийг сонсч, үзэх гээд хүлээж буй. Учир нь Монголын урлаг бол эрүүл саруул, язгуур урлаг юм. Энэ бол маш том үнэт зүйл. Манжийн дарлалд байх 200 жилийн хугацаанд дэлхий бүх урлаг холилдоод, үндсэн мөн чанараасаа халиад даяаршиж байхад зөвхөн бидний өвөг дээдэс тэр хугацаанд өөрсдийн урлаг, сэтгэлгээг алдалгүй, хадгалан авч үлдсэн. Бид ийм л онцгой соёл, урлагтай. Тиймээс Монголын урлаг бол дэлхийд хүргэх ёстой үнэ цэнэ, үнэт өв юм.

Categories
мэдээ соёл-урлаг

“Сэр сэр салхи” Азийн олон улсын наадмаас шагнал хүртлээ DNN.mn

“Asian Film Awards 2024” Хонгкогт энэ сарын 10-нд болж шилдгүүдээ тодруулжээ.

Монгол Улсаас анх удаа “Сэр сэр салхи” буюу “City of Wind” уран сайхны киноны ерөнхий найруулагч П.Лхагвадулам “Best new director” төрөлд, гол дүрийн жүжигчин Б.Тэргэл “Best new comer” төрөлд тус тус нэр дэвшсэн юм.

Тэгвэл тус наадмын “Best New Comer” номинацийн ялагчаар “Сэр сэр салхи” уран сайхны киноны гол дүрийн жүжигчин Б.Тэргэл шалгарчээ.