Category: онцлох-нийтлэл

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Цахиагийн ЭЛБЭГДОРЖ өчигдөр /2014.8.15/ БНХАУ-ын сэтгүүлчидтэй уулзаж, ярилцлага өглөө.
БНХАУ-ын дарга Си Жиньпин Монгол улсад төрийн айлчлал хийхийн өмнө хүрэлцэн ирсэн, Хятадын хэвлэл мэдээллийн төлөөлөгчдийн бүрэлдэхүүнд:
1. Сун гуанюун (Sun Guangyong) “Renmin ribao” сонины олон улсын газрын олон улсын мэдээллийн редакцийн 2-р хэлтсийн дэд дарга
2. Фэн Жань (Fengjian)  Шинхуа Агентлагын олон улсын газрын ахлах сэтгүүлч
3. Шяо Умин (Xiao Wuming) CCTV-ийн редактор
4. Тун Лагэ (Tong Lage) Хятадын олон улсын Радиогийн зуун хойд Ази, төв Азийн бүс нутгийн радио төвийн байнгын орлогч дарга
5. Чю Бо (Qiu Bo) “China Daily” сонины олон улсын газрын сэтгүүлч
6. Ма Жинхуа (Ma Zhenhua) “Guangming Daily” сонины харъяат ажлын газрын дэд дарга
7. Чи Пин (Qi Ping) “Economic Daily” сонины ерөнхий редакцийн газрын дэд дарга
8. Бай Тяньтянь (Bai Tiantian) “Global Times” сонины англи хэлний хэвлэлийн дотоод мэдээллийн сэтгүүлч, редактор
9. Ше Кайхуа (Xie Kaihua) “Reference News” сонины тусгай сэдвийн редакцийн  газрын дэд дарга
10. Фан Юан (Fang Yuan) Гадаад хэргийн яамны хэвлэл мэдээллийн газрын 3-р нарийн бичгийн дарга
11. Ян Тао (Yang Tao) “China Daily” сонины сурвалжлагч
12. Лей Хао (Lei Hao) CCTV-ийн сурвалжлагч
13. Ван Нинь (Wang Ning) Шинхуа Агентлагын сурвалжлагч
нар байлцаж, Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Цахиагийн ЭЛБЭГДОРЖ-оос ярилцлага авлаа.
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Та бүхэн хоёр орны харилцааны асуудлуудыг сонирхож байгаа байх. Хамгийн гол нь энэ сард хийх гэж байгаа БНХАУ-ын дарга Си Зиньпиний төрийн айлчлал та бүхний анхаарлын төвд байгаа байх. Ингээд та бүхэнд асуух боломж олгоё.
Сэтгүүлч: -Таны энэ өдрийн амгаланг айлтгая. Та цаг зав гаргаж манай сэтгүүлчдийн төлөөлөгчдийг хүлээн авч ярилцлага өгч байгаад баяртай байна. Энэ онд Монгол-Хятадын хооронд дипломат харилцаа тогтоосны 65 жилийн ой тохиож байна. Энэ хугацаанд манай хоёр орны хамтын ажиллагаа зогсолтгүй, тогтвортой хөгжиж ирлээ. Бас хоёр орны харилцаа хамгийн их хөгжиж байгаа сайхан үе ирээд байна. Бүх салбарын хамтын ажиллагаа өргөжиж ирсэн. Хоёр орны хооронд дээд хэмжээний харилцан айлчлал нэмэгдэж байгаа нь стратегийн түншлэлийн харилцаанд сайн суурь болж байна. Төрийн тэргүүний хувьд та хоёр орны стратегийн түншлэлийн харилцааг хөгжүүлэх талаар ямар бодит саналтай байна вэ. Ямар тодорхой арга хэмжээ авах вэ? Баярлалаа.
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: – Монгол Улс нь БНХАУ-тай анхлан дипломат харилцаа тогтоосон, БНХАУ-тай хиллэж буй орнуудаас хамгийн урт хугацаанд дипломат харилцааны түүхтэй явж ирсэн цөөхөн орны нэг гэж хэлж болно. Сая тэмдэглэж хэлснээр 65 жил болж байна. Монгол Улс БНХАУ-тай стратегийн түншлэлийн харилцааны түвшинд  харилцаагаа бүх талаар өргөжүүлэн хөгжүүлэхийн төлөө сүүлийн жилүүдэд ажиллаж ирсэн. Одоо БНХАУ-ын дарга Си Зиньпиний айлчлалын үеэр стратегийн түншлэлийн харилцаагаа иж бүрэн стратегийн түншлэлийн харилцаа болгон өргөжүүлэх бэлтгэл ажлыг хийж байна. Стратегийн түншлэлийн харилцаа гэдгийг бид ойлгохдоо энэ харилцааны онцлог нь хоёр ард түмний язгуур эрх ашигт нийцсэн харилцаа гэж ойлгодог. Иж бүрэн стратегийн түншлэлийн харилцаа гэдэг бол энэ харилцааг агуулгын хувьд улам баяжуулж байна гэж ойлгож болно. Энэ чиглэлд би таван зүйл харж байгаа.
Иж бүрэн стратегийн түншлэлийн харилцаа гэдэг утгыг авахад, нэгдүгээрт, харилцан итгэлцлийг улам нэмэгдүүлэх чиглэлд бид ажиллах нь ээ. Хоёрдугаарт, хоёр орны аюулгүй байдлын хамтын ажиллагаа өргөжих нь ээ. Гуравт нь, дамжин өнгөрөх тээвэр болон дэд бүтцийн талаар ярьдаг асуудалд маш том ахиц дэвшил гарах нь ээ. Дөрөвт нь, олон талт хамтын ажиллагааны агуулга, хэлбэр улам баяжих нь ээ. Тавд нь, хоёр орны хоорондын худалдаа, хөрөнгө оруулалт, эдийн засгийн хамтын ажиллагаа харилцан ашигтайгаар шинэ шатанд гарах нь ээ.
Саяын хэлсэн энэ чиглэлүүдээр тодорхой гэрээ, хэлэлцээрүүдийг Си Зиньпин даргын  айлчлалын үеэр байгуулна гэж итгэж байгаа.
Сэтгүүлч: -Өнөөдрийн байдлаар хоёр улсын стратегийн түншлэлийн харилцааны гол тулгуур нь худалдаа, эдийн засгийн хамтын ажиллагаа болж байна. БНХАУ нь 10 гаруй жилийн турш Монгол Улсын хамгийн том хөрөнгө оруулагч улс төдийгүй гадаад худалдааны томоохон түнш байсаар ирлээ. Манай хоёр улс гадаад худалдаа, эдийн засгийн салбарт харилцан ашигтай хамтрахаас гадна нэг нэгийнхээ сул талыг нөхөх бүрэн боломжтой юм. Энэ үүднээс БНХАУ нь Монгол Улстай гадаад худалдаа, эдийн засгийн хамтын ажиллагааны салбарт харилцан ашигтай хамтдаа тэргүүлж ажиллая гэсэн саналтай байгаа. Үүний хүрээнд БНХАУ-ын томоохон аж ахуйн нэгжүүд Монголын хөрөнгө оруулалтын орчин, эдийн засгийн бодлогыг анхаарч байна. Си Зиньпин даргын айлчлалтай холбоотойгоор та хоёр орны худалдаа, эдийн засгийн хамтын ажиллагааны түвшинг нэмэгдүүлэх болон томоохон хэрэгжих гэж буй төслүүд дээр хамтран ажиллах талаар ямар байр суурьтай байгаа вэ. Мөн БНХАУ-ын хөрөнгө оруулагчид Монгол Улсын эдийн засагт хөрөнгө оруулалт хийх итгэлийг хэрхэн нэмэгдүүлэх вэ?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Асуусан асуултад хариултын нэлээд хэсэг байх шиг байна гэж ойлгож байна. БНХАУ нь Монгол Улсын хувьд худалдааны болон хөрөнгө оруулалтын тэргүүлэх түнш орон юм. Үүнийг ойрын жилүүдэд эрс нэмэгдүүлэх боломж байгаа гэж бид харж байгаа. Хөрөнгө оруулалтын орчноо сайжруулах явдал бол Монгол Улсын худалдаа, эдийн засгийн бодлогын нэг гол чиглэл байгаа юм. Энэ чиглэлээр саяхан УИХ-аас тодорхой хууль, шийдвэрүүд гарсан. Цаашдаа ч бид хөрөнгө оруулалтын орчноо сайжруулах талаар идэвхтэй ажиллана. Хөрөнгө оруулалт, худалдааны хувьд бид нар адил тэгш, харилцан ашигтай байх гэдэг зарчмыг голчилж баримтална.

Сэтгүүлч: – Си Зиньпин дарга хөрш орнуудтай найрсаг харилцааг хөгжүүлэхийг чухалчлан үздэг. Түүний санаачилсан элэгсэг, шударга, ашигтай, хүлээцтэй гэсэн дөрвөн үндсэн бодлогыг өөринй хөрш орнуудтай харилцах гадаад харилцааны үндсэн бодлого болгож баримталдаг. Монгол Улс болоод БНХАУ нь Зүүн хойд Азийн бүс нутгийг хөгжүүлэхэд харилцан ашигтай хамтран ажиллах сонирхолтой байгаа. Үүний хүрээнд хоёр улс нь Азийн итгэлцлийн өндөр дээд хэмжээний хурал болон ШХАБ-д идэвхтэй оролцож байна. Тус бүс нутгийн хамтын ажилагааг өргөжүүлэхэд манай хоёр улс цаашид хэрхэн нягт хамтран ажиллах боломжтой вэ?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Хоёр орны бүс нутаг дахь харилцааны талаар Си Зиньпин дарга маш тодорхой томъёолж хэлсэн байгаа. Манай хоёр орны харилцаа нь энэ бүс нутгийн хамгийн эв зохицолтой харилцааны нэг болж чадсан гэж хэлсэн. Би энэ дүгнэлттэй санал нэг байгаа. Зүүн хойд Азийн бүс нутгийн харилцаа, ялангуяа Зүүн хойд Азийн аюулгүй байдлын асуудлаар гаргаж байгаа Монгол Улсын санаачлагыг БНХАУ-ын зүгээс дэмжиж байдагт талархаж байгаагаа энд бас хэлье.
Сэтгүүлч: -Та БНХАУ-ын дарга Си Зиньпинтэй олон удаа уулзаж найз нөхөд болсон байх аа. Түүний Монгол Улсад хийх албан ёсны айлчлалын үеэр ямар хүлээлттэй байгаа вэ. Мөн хоёр орны найрсаг харилцааны урт хугацааны хэтийн төлөв дээр ямар төлөвлөгөө байгаа вэ?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: – Си Зиньпин дарга хоёр орны харилцааны асуудалд онцгой ач холбогдол өгч ихээхэн анхаарал тавьж байдагт би хувьдаа их баяртай байдаг. Өнгөрсөн оны есдүгээр сард Бишкект ШХАБ-ын уулзалтын үеэр тусгайлан уулзалт хийсэн. Мөн энэ оны тавдугаар сард Шанхайд болсон олон улсын хурлын үеэр Си Зиньпин дарга өглөөний цай тусгайлан барьж, хамт уулзаж, олон хүрээний сэдвээр бид ярилцсан. Си Зиньпин дарга хоёр орны харилцааны асуудалд маш их элэгсэг, чин сэтгэлээсээ асуудлыг шийдэх чиглэлийг барьж ханддаг.
 Энэ айлчлалын үеэр олон жил яригдсан томоохон гэрээ, хэлэлцээрүүд, манай хоёр улсын хоорондох, Засгийн газрын хоорондох гэрээ, хэлэлцээрүүдэд гарын үсэг зурагдана гэдэгт итгэж байгаа. Хамгийн гол нь манай улс далайд гарцгүй улс гэдгийг та бүхэн сайн мэдэж байгаа. Тийм учраас дамжин өнгөрөх тээврийн асуудал их чухал. Дамжин өнгөрөх тээвэр, төмөр замын харилцаа, далайн боомттой холбоотой хоёр орны Засгийн газар хоорондын гэрээ, хэлэлцээр их амжилттай болж, зурагдах шатандаа явж байгаад баяртай байна. Си Зиньпин даргын айлчлалын үеэр энэ хэлэлцээрүүд зурагдана гэдэгт бүрэн итгэлтэй байна.
Мөн эрчим хүчний үйлдвэрлэл, нүүрс болон ашигт малтмалын салбар, дэд бүтэц, соёл, хүмүүнлэгийн салбарын чиглэлээр тодорхой гэрээ, хэлэлцээрүүд хийгдэнэ гэж итгэж байгаа. Бас манай хувийн хэвшлийнхний хооронд тодорхой гэрээ, хэлэлцээрүүд хийгдэж, тодорхой ажлууд эхлэх байх гэж найдаж байна.
Сэтгүүлч: -Ерөнхийлөгч та жирийн үед чөлөөт цагаа хэрхэн өнгөрүүлдэг вэ?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Чөлөөт цагаа мэдээж гэр бүлтэйгээ, хүүхдүүдтэйгээ өнгөрүүлдэг.
Сэтгүүлч: – Си Зиньпин даргын айлчлалын дараа ОХУ-ын Ерөнхийлөгч В.Путин Монголд айлчлах гэж байгаа. Монгол Улс олон улсын хүрээнд их анхаарал татаж байгаа. Монгол Улс Хятадтай харилцах харилцаа, ОХУ-тай, АНУ-тай харилцах харилцааны талаар ямар бодлого баримталдаг вэ?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: – Монгол Улс бол их өвөрмөц байршилтай орон. Монгол Улс нь БНХАУ, ОХУ-ын хооронд дангаараа, бүхлээрээ байрладаг, дэлхий дээр байгаа цорын ганц орон. Тийм учраас манай гадаад бодлогын үзэл баримтлалд хоёр хөрштэйгээ найрсаг харилцаатай байх нь Монгол Улсын гадаад харилцааны эн тэргүүний зорилт гэж томъёолсон байдаг.
Би Монгол Улсын хувьд хоёр үнэн байдаг гэж боддог. Бид нар хөрш улсууд. Энэ бол хөдлөшгүй үнэн. Хоёр дахь нь, хөрш улсууд учраас байнга бидэнд шийдвэрлэх асуудлууд гарч ирдэг. Тиймээс бидний үед гарч ирж байгаа асуудлуудыг бид аль болохоор ард түмнийхээ эрх ашигт, мөн хөрш орнуудынхаа тавьж байгаа эрх ашигт нийцүүлж шийдвэрлэхийн төлөө ажиллах ёстой гэж боддог.
Бусад улстай харилцах бодлогоо бид нар гурав дахь хөршийн бодлого гэж томъёолдог. Гурав дахь хөршийн бодлого гэдэгт хоёр хөрштэй харилцах харилцаанд ямар нэг сөргөлдүүлэх юм уу, аль эсвэл хоёр хөрштэй харилцах харилцаанд тэнцүүлэх гэсэн агуулга байдаггүй гэдгийг энд хэлэх нь зөв байх. Ер нь дэлхийн бүх улс орнуудтай ижил тэгш харилцах нь мэдээж Монгол Улсын өөрийнх нь бодлого гэдгийг та бүхэн ойлгох байх гэж найдаж байна.
Сая хариулсан хариултаасаа халиад хэлэхэд миний хувьд өнөөдөр БНХАУ-ын хэвлэл, мэдээллийн олон төлөөлөгчидтэй дангаар нь уулзаж байгаа бараг анхны боломж учраас асууж сонирхох зүйл байвал албан ёсоор хандсанаас гадна боломж олгоё гэж бодсон юм. Миний үндсэн мэргэжил сэтгүүлч учраас сэтгүүлч хүмүүс ийм боломжийг ашиглаад асуугаад авах юмсан гэсэн хүсэл, сонирхол байдгийг би үргэлж хүндэтгэхийг хичээж явдаг.

Сэтгүүлч : -Ойрын жилүүдэд Монгол Улсын худалдаа, эдийн засаг хурдацтай хөгжиж байгаад би маш баяртай байдаг. Монгол Улс үйлдвэрлэлийн талаар ямар бодлого явуулдаг вэ. Уул уурхайн бүтээгдэхүүн, тэр дундаа нүүрсний гүн боловсруулалтын тал дээр ямар үйл ажиллагаа явуулдаг вэ?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: – Монгол Улсын эдийн засгийн өсөлтөд сул тал байгаа. Бараг нэг салбар, уул уурхайн салбараас хэт их хамааралтай байгаа. Энэ хамаарлыг багасгах явдал бол бидний эдийн засгийн бодлогод барьж байгаа бас нэг гол зорилт. Үүнийг хийхийн тулд таны асуусан үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх, эдийн засгийн орлогын эх үүсвэрүүдийг төрөлжүүлэх, олон болгох асуудал чухал байгаа. Бид БНХАУ-ын анд нөхөдтэйгээ уулзахдаа ч хэлдэг. Монголыг зөвхөн түүхий эд экспортлогч гэдэг байдлаар харж болохгүй. Энэ бол манай ард иргэдийн эрх ашигт нийцэхгүй байна. Ийм учраас Монголд байгаа байгалийн баялаг, хөдөө аж ахуйн баялгийг бид боловсруулж, үйлдвэрлэж, нэмүү өртөг шингээж зах зээлд чанартай бүтээгдэхүүн нийлүүлэх нь Монголын эрх ашиг юм. Мэдээж Монголд бүх зүйлийг үйлдэрлэх боломжгүй. Гэхдээ тодорхой зүйлүүдийг үйлдвэрлэх, боловсруулах бүрэн боломж байгаа. Монголын энэ бодлогыг БНХАУ-ын зүгээс ойлгож, дэмжиж, хамтран ажилладагт бид нар талархаж байдгийг цохон тэмдэглэе.
Сэтгүүлч: -Ерөнхийлөгч та сая “Бид Аюулгүй байдлын хамтын ажиллагааны талаар тодорхой баримт бичигт гарын үсэг зурна” гэж ярьсан. Энэ хүрээнд тодорхой ямар чиглэлээр ажиллаж байгаа юм бол оо. Агаараас эсэргүүцэх талаар хамтын ажиллагаа явуулж байгаа юм болов уу?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Аюулгүй байдлын хамтын ажиллагаа гэдгийг бид Зүүн хойд Азийн бүс нутгийн улс орнуудын дунд харилцан ойлголцлыг бэхжүүлэх гэдэг өргөн хүрээгээр авч ярьдаг. Монгол Улс бүс нутагтаа, ялангуяа Зүүн хойд Азид байгаа улс орнуудтай ямар нэгэн асуудал, зөрчилгүй хамгийн тааламжтай харилцаатай орон. “Зүүн хойд Азийн аюулгүй байдлын асуудлаарх Улаанбаатарын яриа хэлэлцээ” гэдэг санаачилгыг ноднин жилээс эхэлж дэвшүүлж ажиллаж байгаа. Зүүн хойд Азийн аюулгүй байдал гэж юуг хэлэх, үүнийг яаж хангах талаар бид эрдэмтдийн дунд эрдэм шинжилгээний хурал зохион байгуулсан. Мөн зарим орнуудын Засгийн газрын хүсэлтээр хоёр талын уулзалтыг зуучилж зохион байгуулсан. Иймэрхүү байдлаар Монгол улс Зүүн хойд Азийн орнуудын хооронд харилцан итгэлцлийг бэхжүүлэхэд идэвхтэй оролцох боломжтой байгаа. Үүн дээр БНХАУ-тай стратегийн иж бүрэн түншлэлийг байгуулснаар энэ боломж улам нэмэгдэнэ гэж өргөн хүрээтэйгээр харж байгаагаа юуны түрүүнд хэлье. Манай хоёр орны хооронд цэрэг, батлан хамгаалахын болон аюулгүй байдлын, тусгай байгууллагуудын хооронд хамтын ажиллагаа өргөжиж байгаа. Гэхдээ ийм хамтын ажиллагаа аль нэг орны эрх ашгийн эсрэг чиглэдэггүй гэдгийг энд онцлон тэмдэглэе.

 Монголын Батлан хамгаалахын бас нэг хамгийн гол бодлого бол дэлхийн энх тайвны үйл ажиллагаа, энхийг сахиулах үйл ажиллагаанд идэвхтэй оролцох чиглэлийг барьж ажилладаг.
Сэтгүүлч: -Та хэвлэл мэдээлэлд нээлттэйгээр Монголын УИХ-ын зарим нэг гишүүдийг зэмлэх, зарим үйлдлийг шүүмжлэх байдалтайгаар гарч байсан. Үүн дээр БНХАУ руу гаргах төмөр замын царигийн асуудал яригдаж байсан. Энэ талаар ямар бодлого баримталж байгаа вэ. Дээрээс нь БНХАУ-ын талаас “Торгоны зам” төсөл, Монголын талаас болохоор “Тал нутаг”, таван том хоолойг холбох төсөл хэрэгжүүлэхийг ярьж байгаа. Эдгээр нь хоорондоо уялдаа холбоотой юу?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: Монгол Улсын төмөр замын талаар төрөөс баримтлах бодлого их тодорхой байгаа. Монгол Улс байршлын хувьд Ази, Номхон далайн орнууд, Европ тивийг төмөр зам, дэд бүтцээр холбох голд нь байгаа ийм байршилтай юм. Азиас Европт хүрэх хамгийн дөт зам Монголоор дайрч өнгөрч байгаа. Үнэхээр энэ салбарт Монгол, Орос, Хятад гурван улсын хувьд асар их том өргөн боломж байна. Энэ боломжийг бүрэн ашиглаж чадаагүй л байна. Манайд төмөр замын үндсэн нэг л цариг байгаа нь хуучин ЗХУ-ын стандартаар тавигдсан цариг байгаа. Монгол Улс хоёр хөрштэй учраас хоёр хөршийнхөө эрх ашгийг бодолцох ёстой. Хамгийн гол нь Монгол Улсын өөрийнх нь эрх ашиг байгаа. Үндсэн царигийн дагуу тавигдах цариг үндсэн царигтай холбогдохоор болбол манайд өнөөдөр мөрдөгдөж байгаа царигаар төмөр зам холбогдох ёстой гэсэн бодлого байгаа. Хэрвээ уул уурхайгаас явж байгаа болон бусад замыг өөр царигаар тавихаар болбол Засгийн газар болон УИХ-аар оруулж шийдвэрлүүлэх боломж байгаа. Стандарт цариг гэгддэг БНХАУ-д мөрдөгдөж байгаа тэр царигаар байж болох юм гэж үзэж Засгийн газар дээр яриад, УИХ-д тодорхой асуудал оруулчихсан байгаа. Бид хоёр хөрштэй, хоёр хөрш маань төмөр замын өөр өөр царигтай учраас бид үүн дээр уян хатан бодлого явуулах нь зүйтэй юм гэсэн бодолтой байдаг. Энэ бодлого төмөр замын талаар төрөөс баримтлах бодлогод их тодорхой туссан байгаа. Бид нээлттэй, ямар нэгэн сүүдэр, дутагдлаа нуудаггүй системтэй учраас бидний хооронд, улс оронд яригдаж байгаа асуудлууд ард иргэдэд нээлттэйгээр хэлэлцэгдэж шийдвэрлэгддэг, хүн бүхэн өөрийнхөө байр суурийг илэрхийлэх боломжтой. Ийм учраас энэ асуудлыг шийдэхэд бага зэрэг хугацаа алддаг тал байгаа. Хэдийгээр хугацаа алддаг ч гэсэн сайн ярилцаж байгаад шийдвэрлэх юм бол тэр шийдвэрийн хэрэгжих боломж нь баталгаатай, нийт хүмүүст ойлгомжтой байдаг нь бас нэг давуу тал гэж хэлж болно.
Торгоны замын санаачилга манай бүс нутгийнхны дунд идэвхитэй яригдаж, хэрэгжиж байгаа. Түүхээс авч үзэх юм бол Торгоны зам гэдэгт Монгол улс, Хятад улсын хувьд хамгийн их үүрэг гүйцэтгэсэн улсууд гэж боддог. Торгоны замын энэ төслийг Монгол, Хятад улсын оролцоогүйгээр төсөөлөх бараг боломжгүй гэж би хувьдаа бодож байгаа. Бид Хятад улстай 4710 км хил хуваалцаж оршдог. Гэтэл өнөөдөр төмөр замын хөгжил, хийн хоолой тавьж байгаа, авто замын хөгжил гээд Хятад улстай хөрш байгаа зарим нэг орнуудтай Монгол Улсын энэ чиглэлийн хөгжлийг харьцуулж харахад үнэхээр хоцорч яваа. Энэ чиглэлийн хөгжлийг идэвхжүүлэх шаардлага манай хоёр оронд үнэхээр байгаа. Манай хоёр орон үүнийг хийж чадна гэж би итгэж байгаа. Таван хоолой гэснээс энэ хоолойн бодлогыг бид шат дараатай, гэхдээ хамгийн боломжтой байгаагаас нь хэрэгжүүлэх ёстой гэж бодож байгаа. Хамгийн эхнийх нь төмөр замын асуудал. Мөн Монголд эрчим хүч үйлдвэрлээд бас экспортлох хоолой татах боломжтой.
Сэтгүүлч: -Монгол, Хятадын соёлын харилцаа амжилттай хөгжиж байна. Бид хөөмэй, уртын дууг хамтраад ЮНЕСКО-д бүртгүүлчихсэн байгаа нь маш сайхан хэрэг билээ. Хоёр улсын уламжлалт соёлыг хамгаалах талаар ямар нэгэн арга хэмжээ байдаг уу?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Ер нь уламжлалт соёлын өвийг ЮНЕСКО-д бүртгүүлэхдээ хоёр талдаа мэдэгддэг, зөвшилцөж ярилцдаг, ийм механизм тогтооё гэж бид ярилцаж байгаа. Энэ чиглэлээр ажил явж байгаад бид баяртай байна.
Хэвлэл мэдээллийн байгууллагын ажилтнууд байгаа учраас дээрээс нь нэмж хэлэхэд Монгол Улсад бидний байнгын барьдаг зарчим байдаг. Улс орны дотоодын асуудлаар хүмүүс, ард иргэд болон хэвлэл мэдээллийн байгууллага ч гэсэн санал бодлоо ямар нэгэн хориг саад байхгүйгээр чөлөөтэй илэрхийлэх боломжтой. Харин гадаад бодлого дээр улс орон тууштай нэгдмэл байр суурьтай байх ёстой. Сүүлийн жилүүдэд Хятад улсад, ялангуяа зарим нэг вэб сайтуудаар Монгол Улсын бие даасан байдал, мөн түүхтэй холбоотой асуудлаар гуйвуулсан мэдээллүүд, баримт бичгүүд, бичлэгүүд нэлээд гарч байна. Бид энэ байдлыг боломжийн хэрээр харж, ажиглаж судалж байгаа. Хятад улсад хэвлэл мэдээлэл, вэб сайтын үйл ажиллагаа, хэвлэн нийтлэх үйл ажиллагаа хатуу хяналттай байдгийг бид сайн мэднэ. Түүхэн үйл явцыг гуйвуулсан байдлаар бичих, түүнийг ялангуяа ирээдүйн, өнөөдрийн үйл явцуудтай холбогдуулж янз бүрийн дүгнэлт хийх нь хоёр орны ард иргэдийн дунд, бидний хамгийн гол эрмэлзэж байгаа ард иргэдийн итгэлцлийг бэхжүүлэхэд тус болохгүй байгаа гэдгийг энд хэлье гэж бодсон юм.
Бас нэг зүйлд санаа зовж байгаагаа хэлье гэж бодсон юм. Си Зиньпин даргын зүгээс хуулийг чанга хэрэгжүүлэх, авлигатай тэмцэх, мөн төрийн албаны зүй бус хэрэглээг багасгах чиглэлд явуулж байгаа бодлогыг би хувьдаа дэмждэг. Би ч гэсэн Монгол Улсад энэ чиглэлийн үйл ажиллагааг тууштай явуулахыг хичээдэг. Гэхдээ бид хил дамнасан, улс төрийн хүрээнд гаднаас орж ирж байж магадгүй авлигын асуудал дээр хоёр талаас анхаарах цаг болсон гэж бодож байна.

Дараачийн бас нэгэн асуудал бол БНХАУ-аас ажиллах хүчин, иргэд орж ирж ажилладаг. Энд Монгол Улсын хууль тогтоомж зөрчигдөх явдал бий. Үүн дээр аль ч орон хууль тогтоомжоо хэрэгжүүлэхийн төлөө ажилладаг. Үүнийг ойлгож хамтарч ажиллаж байгаа, ажиллана гэдэгт би итгэж байгаагаа хэлэх нь зөв байх.
Сэтгүүлч: -Монголд ирээд хэдэн өдөр болохдоо Монголын аялал жуулчлалын талаар анзаарлаа. Монгол Улс гадаадын жуулчдыг илүү татах ямар бодлого явуулж байгаа вэ?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Аялал жуулчлал бол Монгол Улсын хөгжилд хувь нэмэр оруулах боломжтой чухал салбарын нэг юм. БНХАУ-ын иргэд бол дэлхий дээр хамгийн их, олон тоогоороо аялж жуулчилдаг хүмүүсийн нэг. Энэ чиглэлд байгаа боломжийг ашиглаж, улам өргөтгөж ажиллаасай гэж би үнэхээр боддог. Далайд гарцгүй орны хувьд мэдээж агаарын харилцаа маш чухал. Энэ чиглэлд агаарын харилцаагаа хөгжүүлэх талаар идэвхитэй ажиллаж байгаа. Мөн БНХАУ-тай ч гэсэн гэрээ хэлцэл байгуулан ажиллаж байна. Монголын ард түмний ёс заншлыг хүндэтгэдэг, Монголын байгалийн сайхныг үзэх, Монголын ард түмний ёс заншлын өвөрмөц байдлыг үзэх гэсэн хүн бүхэнд Монгол Улс нээлттэй гэдгийг энд хэлье.
Сэтгүүлч: -Өнөөдөр тантай уулзаж байгаа, мөн таныг өмнө нь сэтгүүлч байсан гэдгийг сонсоход маш таатай байна. Хүн болгонд асуулт асуух боломж олгож байгаад талархаж байна. Энэ бол бидэнд үзүүлж байгаа маш том хүндэтгэл юм. Та сая хэллээ. Хоёр улсын ард иргэдийн дунд зарим нэг үл ойлголцох байдал байгаа нь зарим нэгэн байдлаар бие биеэ бүрэн ойлгохгүй, харилцаа дутмаг байгаагийнх болов уу гэж бодож байна. Ойрын жилүүдэд Хятадаас энэ хүрээнд Монгол Улсад, Улаанбаатарт Күнзийн танхим байгуулаад илүү олон хятад хэлтэй боловсон хүчнийг бэлтгэж харилцан ойлголцлыг бэхжүүлэх талаар ажиллаж байна. Үүнтэй адилхан Монголын талаас энэ чиглэлээр ямар үйл ажиллагаа явуулж байгаа вэ?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Ер нь ард иргэдийн харилцан ойлголцлыг бэхжүүлэхэд Хэвлэл мэдээллийн байгууллагуудын үүрэг их чухал гэж боддог. Тиймээс Хятадын хэвлэл мэдээллийн байгууллагуудаас аль болохоор олон хүн Монголд ирж, бодит байдлыг үзэж, хүмүүстэй уулзаж, ярилцаж, асуудлыг баримтад тулгуурлаж Хятадын ард түмэнд хүргээсэй гэсэн бодол байдаг. Улс төрд ч адилхан, жирийн хүмүүсийн харилцаанд ч адилхан, ам дамжсан янз бүрийн цуурхал төдийлөн үнэн байдаггүй. Яг уулзаад ярилцахад их олон зүйл ойлгогддог. Хамгийн гол нь бид сэтгэлдээ юмны сайн талыг харж, тэр харилцааг аль болох боломж байна гэж харж, түүнийг ажил болгохын төлөө л явах юм бол аль ч салбарын харилцаа бие биеэ хардах шаардлагагүй зөв байна. Монгол, Хятадын харилцааны талаар гол мэдээлэл өгдөг, гол хэвлэлийн байгууллагын хүмүүс энд байна. Би хувьдаа монгол хэлээр, англи хэлээр гарч байгаа та бүхний нийтлэл, энэ бүхнийг уншихыг хичээдэг. Сэтгүүлч хүний хөдөлмөр цаг наргүй хэцүү хөдөлмөр. Энэ ажлыг ийм өндөр түвшинд хийж яваа та бүхэнд талархаж, өнөөдрийн энэ боломж олдсонд баярлаж байна.
Би та бүхэнд өнөөдөр бяцхан бэлэг бэлдсэн. Өөрийнхөө зүүж байгаа  цагтай адилхан цаг өгье. Сэтгүүлчдэд цаг маш хэрэгтэй гэж бодож байна.
Манай хоёр орны ард түмний харилцан ойлголцлыг улам бэхжүүлэх, хоёр орны харилцааг улам идэвхжүүлэхэд та бүхний оролцоо их чухал шүү. Та бүхний үзэг хурц байж, үзэл санаа цагаан байж, та бүхний ажил амжилттай байг гэж ерөөж байна.
Би 1989 оны сүүлчээр улс төр, нийгмийн амьдралд их идэвхтэй оролцож эхэлсэн. Тэр үеэс хойш БНХАУ-ын олон удирдлагуудтай уулзаж ярилцах сайхан боломж гарч байсан. Надад бол олон сайхан дурсамж байдаг. Гэхдээ Си Зиньпин даргатай тогтоосон уулзалт, чин сэтгэлээсээ хоёр орны харилцаанд ханддаг энэ хандлага үнэхээр онцгой гэдгийг энд хэлье. Ингээд Си Зиньпин даргын энэ айлчлал үнэхээр амжилттай болно гэдэгт би бүрэн итгэлтэй байгаа.

Ажиа гэгээний санаачилгаар босгосон хүүхдийн эмнэлэг энэ сарын 28-нд нээлтээ хийнэ. Эх, хүүхдийн эрүүл мэндийн үндэсний төвийн захирал Ш.Энхтөр удахгүй нээлтээ хийх  шинэхэн хүүхдийн эмнэлгээ бахдалтайгаар танилцуулж билээ.   Ажиа гэгээний санаачилгаар гадаадад амьдарч байгаа монголчуудын чин сэтгэл хандиваар босч байгаа уг эмнэлгийн шил хаалга, цонх хүртэл өнөөгийн эмнэлгүүдийнхээс огт өөр байлаа. Шалны хулдаас нь хүртэл дуу чимээ  багасгадаг шидтэй байсан гээч. Хүүхдийн эмнэлэг төрөх газар, цэцэрлэг сургууль дутагдсан өнөө үед Ажиа гэгээн чухам л цагаа олж, хүүхдийн эмнэлэг босгохоор шийдэж, олон түмнийг хүмүүнлэгийн үйлст оройлон дуудсан юм. Түүнээс өөр хэн нэгэн бүхэл бүтэн эмнэлгийг ингэж хурдан босгож чадаа ч уу үгүй ч үү. Дэлхийн түвшинд хүрсэн хүүхдийн эмнэлгийн барилга Ажиа гэгээний буянаар ийнхүү сүндэрлэж байна. Хүүхдийн эмнэлэг босгох мөнгийг хандивлагчдын олонх нь гадаадад байгаа монголчууд байсан. Вашингтонд хандивын арга хэмжээ зохион байгуулах үеэр Ажиа гэгээний сэтгэлийг  хөдөлгөсөн нэгэн үйл явдал болсон аж. Долоон настай хүү мөнгөний гахайтай зоосны цуглуулгаа хандивлажээ.  “Миний мөнгийг эмнэлэг барихад явуулаарай” гэж жаалхүү захисан гэнэ. Тэр нь 47 доллар байж. Өөр нэг онцлох хандив нь шинэ хүүхдийн  эмнэлгийг цаашид авч явах Эх, хүүхдийн эрүүл мэндийн үндэсний  төвийнхний хандив билээ. Тус эмнэлгийн 1000 гаруй ажилтан нэг өдрийн цалингаа хандивласан нь  18 сая  шахам төгрөг болж, хүүхдийн эмнэлгийн ажилд ихээхэн нэмэр болсон нь лавтай. Ажиа гэгээн 1998 онд  өөрийн нутаг Хөх нуураас улс төрийн асуудлаар дүрвэж Америкт ирсэн гэдэг.  “Тэгж зугтаж гарахдаа хоёр ачаанаас өөр юу ч аваагүй. Бид тавуулаа явсан. “Намайг барьчихвал яана, Хятадын Засгийн газар мэдчихвэл яах билээ” гэж санд мэнд л явсан даа. Америкт 15 дахь жилдээ амьдарч байна. Лам хүн болохоор элдэв ажил хийгээгүй ээ. Сүмдээ суугаад, ирсэн хүмүүст ном уншиж өгч, хурааж хуримтлуулсан мөнгөө буян хийхэд зориулж буй” гэж Ажиа гэгээн ярьжээ.   

Ажиа гэгээн  Хөх нуурын монгол. Эхээс 11-үүлээ. 1950 онд төрсөн хүн. “Хоёр настай байхад нь хүүг Гүмбүм хийдийн лам нар Ажиа гэгээний наймдугаар  дүрээр залсан гэдэг. Ажиа гэдэг нэрийн тухайд ийм.  “Манай баруун монголчууд аавыгаа ажиа гэдэг шүү дээ. Аав гэсэн утгатай нэр. Зонхов богдын аавын хойд дүр гэсэн үг” хэмээн гэгээнтэн өөрөө тайлбарлажээ.  Гэгээнээр тодруулсны дараа Гүмбүм хийдэд шавилж суужээ. “Аав ээж, ах дүү нар маань ч хамт явсан. Хоёр ч ах минь хийдэд сууж байлаа. Тэгээд 1958 он хүртэл ном бичиг сурсан. 1958 онд Монголд 1937 оны хэлмэгдүүлэлт болсонтой адил үйл явдал тэнд болоод сүм хийдийг хааж, лам хуврагуудыг барьж шоронд хийсэн. Миний багшийг, аавыг минь хүртэл шоронд хорьсон. Аав маань шоронд өөд болсон. Би хийдэд шавилж, лам хувцас өмсөх эрхгүй болж, Хятадын дунд сургуульд орж, улаан бүч зүүгээд, орос хэв маягаар хувцаслаж, орос хэл заалгаж байлаа” хэмээн хуучилжээ. 

1966 онд Соёлын хувьсгал эхэлж хэцүүхэн өдрүүд нүүрлэжээ. “Сүм хийдийг нурааж, бурхны номыг шатаасан. Лам нар алга болж, би 10 гаруй жил тариа тарьж амьдарсан. Багш нар маань тэр үед надад бурхны ном нууцаар зааж байлаа. Ном үзэж байна гэж мэдвэл шоронд хийнэ шүү дээ. Тэгж байгаад 1980 оноос Хятадад улс төрийн нөхцөл байдал бага зэрэг зөөлөрч, бурхан шашин сүм хийдийг дахин сэргээж эхэлсэн. Тэр үед бурхны шашны нэг холбоонд намайг даргаар томилдог юм. Засгийн газраас нь тавьдаг байлаа. Хэдэн жил тэнд суугаад, 1990 оноос Гүмбүм хийдийг дахиад сэргээж, долоон жил тэнд хамба лам байсан. Төвд, Монголд тэргүүн лам гурав л байдаг шүү дээ. Монголд Өндөр гэгээн, Төвдөд Далай богд, Банчин богд бий. Нэг нь таалал болчихвол нөгөөх нь хариуцан хойд дүрийг нь тодруулдаг ёстой. Тэгтэл Банчин богд 1989 онд гэнэт таалал болж, Далай богд хойд дүрийг залах гэж байтал Тянь Аньминд оюутны өнөөх айхтар бослого жагсаал болсон. Тэгээд Хятадад байдал хурцдаж, олон дарга нарыг хальж сольж, шоронд заримыг нь хорьсон. 

Банчин богдын хойд дүр тодруулах асуудлыг Далай богдтой холбоотой байж болохгүй гээд бүр хорьчихлоо. Тэр үед Банчин богдын хойд дүр хоёр болсон. Нэгийг нь Хятадын Засгийн газраас, нөгөөг нь Далай богдоос тэмдэглэсэн. Далай богдын тодруулсан хүнийг мэдээж олон нийт шүтнэ шүү дээ. Хятадын Засгийн газраас Далай богдын тэмдэглэсэн хүнийг ээж, аавтай нь сураггүй алга болгосон доо. Тэгээд намайг Банчин богдоор тодруулсан тэр хүүхдийн багш бол гэж тулгасан. Би багш болохгүй гээд нутгаасаа зугтаж, Америкт ирсэн учир ийм” хэмээн Ажиа гэгээн хэвлэлд ярьжээ. Түүний туулсан хэцүү бэрх амьдралын түүхийг өгүүлсэн “Цагийг бэлгэдэгч наран чөлөө” ном монгол хэлээр хэвлэгдэн гарсан буй. Ээж нь бие шалтгаантай болсныхоо дараа зөнтэй зүүд зүүдэлснээ хэнд ч хэлэлгүй хав дарж, хожим хүүдээ ярьсан гэнэ. Зүүдэнд нь зуны дэлгэр цагт гэр бүлээрээ байж. Аадар борооны үүл хуралдаж, тэнгэр харанхуйлав гэнэ. Цахилгаан цахиж, тэнгэр их дуугаар нүргэлэн дуугарахад  түүний өмнө тэнгэрийн луу үзэгдэж, хар дарсан зүүднээс сэрээжээ. Тэгэхэд бие давхар эмэгтэй “Надад маш чухал хүн заяах нь” гэж зүүдээ өөрөө тайлжээ.  Хойд дүрийг тодруулах эрлийнхэн манай үүдийг татахад тэр зүүднээс үүссэн баяр баясгалан дахин надад төрсөн” гэж ижий нь хэлсэн юм байж.     

Б.Эгшиглэн  

АТГ-аас өнгөрсөн долдугаар сарын 29-нд буюу мягмар гаригийн орой Ерөнхий сайдын ахлах зөвлөх Л.Гансүхийг бусад гурван хүний хамт баривчлан Төв аймгийн урьдчилан хориход хоёр сарын хугацаатайгаар саатуулсан билээ. Түүний өмгөөлөгч Л.Цэндсүрэн “Засгийн газраас хэрэгжүүлсэн “Нүүрс” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх ажлыг хариуцан хийхдээ албан тушаалаа урвуулан ашиглаж 3.6 тэрбум төгрөгийн хохирол учруулсан байж болзошгүй хэмээн сэжиглэж байгаа хэмээн хэвлэлээр худал мэдээлэл өгөөд байна.  Засгийн газар “Нүүрс” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхдээ нэг ч төгрөг төсвөөс гаргаагүй. Мөн “Нүүрс” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх хөтөлбөрт Засгийн газар гарын үсэг зурснаас Л.Гансүх гэдэг хүн ямар ч шийдвэр гаргах эрхгүй. Энэ хөтөлбөрийн хэрэгжилтийг хариуцсан болохоос ямар нэгэн хөрөнгө мөнгө гаргах эрх мэдэл энэ хүнд байгаагүй. Мөн нэг тонн нь 200 мянган төгрөгийн үнэтэй байсан нүүрсийг “Нүүрс” хөтөлбөрийн хүрээнд гэр хорооллынхон 80 мянган төгрөгөөр авсан.  Гэр хорооллынхонд дор хаяж 120 мянган төгрөгийн хямдралтай нүүрс олгох ажлыг хариуцаж ажилласных нь төлөө ингэж хэлмэгдүүлж болохгүй” хэмээн тайлбар хийж байсан билээ. 

Тэгвэл Ерөнхий сайдын ахлах зөвлөх Л.Гансүх өчигдөр Төрийн гурван өндөрлөг, зарим гишүүдэд хандан захидал бичсэн байна. Нууцын зэрэглэлтэй уг захидал нь 20 орчим хуудас гар бичмэлээс бүрдсэн бөгөөд захидалд олон чухал зүйлс бичигдсэн байх магадлалтай юм. Уг захидал “АТГ-аас намайг шалгаж байгаа. Ерөнхий сайдын ахлах зөвлөх “Нүүрс” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлээд охиныхоо нэр дээр компани байгуулж хэдэн тэрбум төгрөг хувьдаа завшсан гэсэн нь ор үндэсгүй. Ерөнхий сайдын ахлах зөвлөхөд тийм эрх мэдэл ч байхгүй” гэсэн утга бүхий үгсээр эхэлж байгаа гэнэ.

Үлдсэн хуудсуудад ямар зүйл бичигдсэн нь нууц хэвээр байна. Ямартай ч Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг АТГ-ын мөрдөн байцаагчийн шийдвэрийг үл тоон, УИХ, Засгийн газрын гишүүн, Хууль зүйн сайд Х.Тэмүүжинтэй хамт Төв аймаг дахь Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх албаны Цагдан хорих байранд очиж 2014 оны долдугаар сарын 31-ний өдөр Л.Гансүхтэй уулзсан гэх маргаан намжиж амжаагүй байхад Ерөнхий сайдын ахлах зөвлөхөөс ийнхүү захидал иржээ. Ямартай ч уг захидалдаа “Нүүрс” хөтөлбөртэй холбоотой асуудалд холбогдолгүй гэдгээ мэдэгдсэн бололтой.

Ленин тэргүүтэй большевикууд “Монголд хувьсгалд хийх нь Хятадад хувьсгал хийх эхний шат, Хятадын хувьсгал нь дэлхийн хувьсгалын тал” нь гэж онцгой ач холбогдол өгч байжээ. Тэгээд бүүр 1919 оны сүүлчээр Москвагаас “тусгай төлөөлөгч, мэргэжлийн хувьсгалч” томилон Хүрээнд ирүүлэв. Нийслэл хүрээнд “Оросын хувьсгалчдын хороо” байгуулж, 20 гаран гишүүнтэй болсноо төв рүүгээ мэдэгджээ. Оросын хувьсгалт хороо буюу коминтерний салбар зөвлөл, Монгол дахь улс төрийн намуудаас Данзан тэргүүтэй түшмэдийн бүлэг, Бодоо тэргүүтэй сэхээтний бүлгийг шууд удирдлагаар хангаж байсан байна. “Ардын нам”-ыг яах аргагүй анхнаас нь орос технологийн дагуу байгуулж цаашлаад Эрхүүд байгуулагдсан коминтерний зөвлөлтэй холбоо тогтоож өгчээ. Улмаар хилийн цаана Ардын нам байгуулах, түр Засгийн газар байгуулах, Хиагт хотыг байлдан эзлэх, улмаар Нийслэл хүрээг эзлэх хүртэл бүхнийг Оросын хувьсгалчдын технологиор явуулсан байдаг юм. Оросын Дотоод яамныхан болон хувьсгалт хорооны шууд удирдлагаар Хүрээний ба консулын “хоёр бүлгэм” нийлж хурал хийж, тамгатай болж, бичиг сачиг гаргасан түүхийг бид мэднэ. Түшмэдийн нам гэгдэж байсан Данзангийн бүлгийг Бодоогийнхон тийм ч сайнаар хүлээн аваагүй төдийгүй Бодоо, Данзан хоёрын хожмын зөрчлийн эх үүсвэр орос хувьсгалчийн зохион байгуулсан Хүрээний ба консулын хоёр бүлгэмийг хүчээр нийлүүлсэн механик нэгдлээс гарсан байж болох юм. Хүрээний ба Консулын хоёр нам нийлэхэд аль алинд нь орос хүмүүс мэргэжлийн хувьсгалчид ажиллаж байсныг судлаачид нотолжээ. Гэвч тэр үеийн Оросын Дотоод яамныхан мэргэжлийн хувьсгалч нар хэдийд, хэдүүлээ, ямар зорилгоор орж ирсэн, Монголын хувьсгалчдыг шууд зохион байгуулалт удирдлагаар хангасны цаад бодлого юу байв гэдгийг судлаагүй. Хүрээнд 1919 оноос хойш үйл ажиллагаа явуулсан улаан Оросын мэргэжлийн хувьсгалчид МАН-ыг шууд зохион байгуулж, удирдлагаар ханган Москвагаас цэрэг гуйх бичиг үйлдүүлэн Ардын намынхныг дагуулаад хойшоо явсан гэж ойлгож болно. Оросын улаан намын холбоотон Хятадын ардын намын цэрэг Монголын нийслэл Хүрээг эзэлсэн цаг үе. Гамин цэргүүд Богд хаант Монгол Улс, тэр дундаа эх орон тусгаар тогтнолынхоо төлөө тэмцсэн монгол хувьсгалчдын хувьд хамгийн аюултай дайсан байсан. Харин коминтерний хувьд гамин цэрэг, түүний удирдлага улаан намын мөн нэг номерын холбоотон байсан юм. Тийм учраас гамингууд Богд хааныг шоронд хийж, Манлай баатар Дамдинсүрэн тэргүүтэй эх орончдыг тамлан шүүж байхад улаан талыг баримтлагч оросууд Нийслэл хүрээнд үйл ажиллагаагаа саадгүй явуулж байсан юм. Тэд Ардын намынхныг ивээлдээ аван хамгаалж, хил давуулж авч явсан байдаг. Хүрээг эзлээд байсан гамин цэргийн эрхтнүүд Монголын эрх баригчдыг Япон, Оросын цагаан намын цэрэг, Өмнөд Монголын ноёдтой харилцаа тогтоох, хүрээнд Монгол цэрэг бослого гаргахаас болгоомжилно уу гэхээс улаан оростой Ардын намынхны холбоо тогтоох оролдлогыг хориглохгүй байсан. Тэгэхээр Ардын намын анхны долоог хятадууд сэжиглэн, Д.Сүхбаатар, Х.Чойбалсан нарын толгойг авчирч өгсөн хүнд арван мянган лан өгнө гэж зарлан явсан нь бас л кино түүх байсан юм шиг. Нийслэл хүрээнд Бароны цэрэгт бут цохиулаад хойшоо зугтаасан гамин цэргийн эрх баригчдыг Монголын хувьсгалын төлөөлөгчид тэр нэг өдөр хүлээн авч, уулзаж байсан юм. Эрхүү дэх Оросын консул О.Макстеник өөрийн байрандаа хүлээн авч хундага өргөсөн сонин түүх ч байдаг юм. 1920 он гэхэд Оросын большевик намынхан Хятадыг дэлхийн хувьсгалд татан оруулах төлөвлөгөө боловсруулан, аль хэдийнэ харилцаа тогтоож Монголын Хүрээг Хятадтай харилцах “Төв” болгосон байжээ. Тийм ч учраас Хятадын Гоминдоны нам, Монголын Ардын нам хоёр адилхан “Ардын нам” гэсэн утгатай үг байх нь дорно дахины ард түмний сэтгэл зүйд нийцнэ гэж коминтернийхэн тооцоолж байжээ. 

Мөн Монгол Ардын намыг Өмнөд Монголын ардын намаас ялгахын тулд “Гадаад Монголын Ардын нам” гэсэн тодотголтой байгуулахаар ярилцан, гадаад Монголын Ардын намын тангарагийн бичгийг гаргасан байдаг. Тэгэхээр Нийслэл хүрээнд “Ардын нам”-ыг анхнаас нь улаан Оросын Хүрээн дэх хувьсгалт бүлгэм өлгийдөн авч бойжуулан, Хятадад дэлхийн хувьсгал хийлгэхээр бэлтгэх гэж төлөөлөгчдийг нь Москва руу дагуулан морджээ. 1921 оны Ардын хувьсгал цаг хугацааны хувьд гайхамшигтай, цахилгааны хурдаар хийгдсэн байдаг. Монголын хувьсгалчдын түрүүч Орос руу 1920 оны долдугаар сарын эхээр тусламж гуйхаар гараад л жил бололгүй 1921 оны долдугаар сарын эхэн гэхэд улаан армийг, зэр зэвсэг, цэргийн сургагчдын хамтаар эх орондоо дагуулан ирсэн байдаг. Ердөө ганцхан жилийн хугацаанд хойшоо явсан долоохон хувьсгалч аль ч улсын түүхэнд байгаагүй гэрлийн хурдаар хувьсгалыг эхлүүлсэн нь ийм учиртай.

Ердөө долоохон хүн Орос руу яваад Ленинтэй уулзаад, Коминтерний хуралд суугаад, цэргийн сургууль төгсөөд, хилийн цаана МАХН-ыг дахин байгуулаад, бүр түр Засгийн газар байгуулаад Алтанбулагт цэрэг татаад, Хиагтад үүрлэсэн 10 мянган гаминг бут цохиод үлгэрт л байж болмоор гайхамшигт хувьсгалын түүхэнд бид өнөө хүртэл үнэмшдэг. Улаан оросууд хүртэл цэрэг зэвсгийн хүчээр Монголыг эзлэн авсан гэмт хэрэгт орно гэж дэлхийгээс болгоомжлон, Оросууд ийм жүжиг тавьсан.  Монголтой харьцалгүй завсарт нь буриадуудыг оруулж нарийн зохион байгуулсан юм. Улаан оросууд бүхнийг Оросын талын буриадуудаар дамжуулан хийж өөрсдөө ард нь нуугдаж байв. Үүгээрээ Москва Монголыг цэргийн хүчээр шууд эзлэн авч коммунист дэглэмээ тулган хүлээлгэсэн гэдгийг нотлох гэсэнгүй. Харин улаан орос, түүний дотоод яам Монголд мэргэжлийн хувьсгалч, алуурчдаа илгээсэн баримтыг олсноо бичих гэсэн юм. Оросууд Монголын нийслэл Хүрээг эзлэхэд том байлдаан болно гэж тооцоолон дэндүү их зэвсэг техник арми оруулсан байдаг. Нисэх онгоц хүртэл хоёрыг Монголын хувьсгалчдад өгснийг түүх гэрчилнэ. Зэвсгийн хүчээр том тулалдаанаар Монголыг эзлэн нийслэл Хүрээг авна. Коммунист Засгийн газар байгуулна. Засгийг авсны дараа хөрөнгөтнүүд, Чингисийн алтан ургийнхан, лам нарын устгал хийнэ гэж тооцоолсон. Улаан армийн түрүүчтэй цуг Оросын дотоод яамныхан болон зартай алуурчдын багийг явуулсан байв. 

Оросууд ар Монголын Ерөнхий сайдаар өөрийн хүнээ тавьж, бүх хяналтыг өөртөө авна гэж тооцсон. Гэвч Богд хаант Засгийн газар ямар ч эсэргүүцэл үзүүлэлгүй, харин ч найрсгаар хүлээн авч бууж өгсөн. Харин оросууд Ерөнхий сайдаар өөрийн бэлтгэсэн хүнээ тавьж чадаагүй. Гэхдээ Бодоо бол яах аргагүй Ардын намын анхны долоогийн нэг байсан. Монголчуудад Ерөнхий сайд гэж хүлээн зөвшөөрөгдөх ганц хүн нь Бодоо байлаа. Харин Улаан оросууд мэргэжлийн алуурчдаа Бодоогийн Засгийн газрын сайдуудын зөвлөхөөр тавьжээ. Ар Монгол дахь хувьсгалыг Москвагаас Чечерин удирдаж, Консул О.Макстников, А.Черпанов, Б.З.Шумяцкий нар голлон Хятад, гадаад Монголын асуудлыг хариуцаж байлаа. Э.Ринчино, Цэдэн-Иш, Жамболон, Баламсуу, Бадамжав, Ж.Цэвээн зэрэг Оросын буриадууд коминтернийг Монголтой холбож байсан түүхтэй. Москва дэлхийн хувьсгалын төлөө амь хайргүй тэмцдэг шалгарсан алуурчдаа Монгол руу илгээж байжээ. Монгол Улсад тууштай хувьсгалч, шалгарсан алан хядагч нараа илгээж байснаар нь Кремль Монголын хувьсгалд ямар ач холбогдол өгч байсныг хэмжиж болох мэт. Москва дотоод яамны анхны 36 зөвлөх сургагч нараа, Монголын хувьсгалд зориулагдах зэр зэвсэг Чита хотод ирсэн өдөр Монгол руу оруулсан байна. Зөвлөх, сургагч, мөрдөн байцаагч, төлөөлөгч нарыг Монгол Улсын Засгийн газраас биш коминтерн бодлого, шууд удирдлагаар хангана. Заримынх нь нэрийг дурдваас: 

И.П.Сорокин: Зөвлөлтийн Дотоод яамны туршлагатай мөрдөн байцаагч. Бодоо, Чагдаржав зэрэг сайд нарыг  мөрдөн байцааж байсан. Дараа нь Дотоод хэргийн ардын комиссарантын орлогчоор дэвшин ажилласан байдаг. 

И.А.Сороковиков: 1920 оны тавдугаар сарын сүүлч, зургадугаар сарын эхээр Монголд ирсэн. Намын бүлгийг төлөөлөн Бодоо, Х.Чойбалсан, Дугаржав, Жигмэддорж нартай уулзсан. Зөвлөлт Орос руу төлөөлөгчөө явуул гэдэг үүргийг Монголын хувьсгалчдад өгч байсан. Сороковиков Монголын хувьсгалчидтай уулзахдаа Оросоос гадаад Монголын Ардын намд зэвсэг өгнө гэдгийг амласан боловч зэвсгийн тоог урьдчилан хэлээгүй байна. Харин Монголд оруулах улаан армийн цэрэг ба зэвсгийн тоог бүр Москва хүрч байж тодорхой болгожээ. 

Я.Г.Блюмкин: Зөвлөлтийн тагнуулчдын албыг үндэслэгчдийн нэг. Пролетарийн хувьсгалын нэрт алан хядагч, Троцкийн хувийн нарийн бичгийн дарга бөгөөд хувийн хамгаалалтын албаны дарга байсан. Ардын дайсантай эвлэршгүй тэмцэгч, Держенскийн “эрх дүү” гэгддэг. 1918 оны долдугаар сарын 6-нд Германы элчин сайд гүн Мирбахыг өргөөнд нь буудан хороосон амжилтаар дэвшсэн. Колчакийн амийг хороох ажиллагааг зохион байгуулсан. Унгерний эсрэг тэмцсэн улаан армийн 61 дүгээр бригадын командлагч, Оросын яруу найрагчидтай холбоотой байсан. Сергей Есининий аллагад сэжиглэгддэг. Ререхтэй хамт Монголд ламын дүрээр анх ирж байсан. 1922 онд Далай лам, Банчин богд хоёрыг эвлэрүүлэх ажиллагааг удирдсан, 1926-1927 онд Монголын аюулаас хамгаалахын ерөнхий сургагчаар ажиллаж байгаад зөвшөөрөлгүй буцсан. Троцкийн хамсаатан гэгдэж буудуулсан. Монголд Штенкин жанжны амийг хороосон. 

Г.Г.Ягода: Я.Свердловын ойрын садан. Оросын аюулаас хамгаалахын нэрт мөрдөн байцаагч, шалгарсан алан хядагч, Зөвлөлтийн Дотоод яамны дэд сайд байсан. Улс төрийн хэрэгтнүүдэд цаазын ял хэрэглэх хуулийг хэрэгжүүлдэг. Зиновьев, Каменев нарын ялыг гүйцэтгэсэн. Эрхүүгийн цэргийн сургуулийн захирал бөгөөд Монголын аюулаас хамгаалах байгууллагыг хариуцсан ерөнхий сургагч. Ардын дайсантай эвлэршгүй тэмцэгч.

К.К.Батурин: Оросын аюулаас хамгаалахын ахлах мөрдөн байцаагч, сургагч. Монгол дахь улаан армийг хариуцсан ардын комиссарантын төлөөлөгч, Д.Сүхбаатарын гурван зөвлөхийн нэг. 1921-1922 онд Монголын цэргийн яамны тагнуулын газрын анхны даргаар даргаар ажиллаж улмаар дэвшин Москвад ардын комиссарантын газар очсон. Тууштай алан хядагч. Ардын дайсантай эвлэршгүй тэмцэгч.

Харти Кнуков: Халимагийн тусгай хорооны залхаан цээрлүүлэх үүрэг гүйцэтгэгч. Дотоод яамны мөрдөн байцаагч, Дамбийжаагийн аллагыг гүйцэтгэсэн. Яруу найрагч, ардын дайсантай эвлэршгүй тэмцэгч, тууштай алан хядагч.

И.М.Майский: Оросын Гадаад яамны дэд сайд, онцгой комиссын тусгай үүрэг гүйцэтгэгч. Хятад, Монголыг судлаач, ардын комиссарын орлогч, Эрхүүгийн цэргийн сургуулийн сургагч багш. Монголд хүн амын тооллого явуулах ажлын хэсгийг ахалж байсан. Эрдэмтэн, Монгол цэргийн жанжин Д.Сүхбаатар, Х.Чойбалсан нарын багш.

Л.М.Карахан: Оросын Дотоод яамны онцгой комиссын орлогч, Коминтерний гуравдугаар интернационалийн их хурлын тэргүүлэгч, Держенский нарын их ойрын хүн. Дундад Азид онцгой үүрэг гарамгай гүйцэтгэсний учир Москвад дэвшин ажилласан. 1921 онд АДБНУ, Монголд, 1922-1923 онд ЗХУ-ын Гадаад яамны Ази, дорнод хэлтсийн дарга, 1923-1925 онд Хятадад элчин сайд байхдаа Монголын асуудлыг хариуцаж байсан. Монголын хувьсгалчдад Москвагаас зэр зэвсэг олж өгөх ажилд их үүрэг гүйцэтгэсэн. Буриад монголчууд “Хар хаан” гэж хүндлэн дууддаг байсан нэгэн.

Б.З.Шумяцкий: Сибирийн цөллөгт “Гулаг олтриг”-ийн шоронгийн жирийн хуягаас эхлэн дэвшсэн хүн. Тууштай хувьсгалч. Ардын дайсантай эвлэршгүй тэмцэгч, Эрхүүгийн коминтерний штабын дарга. Зөвлөлт Орос улсын V армийн цэргийн зөвлөлийн гишүүн, Зөвлөлт Орос улсын гадаад хэргийн ардын комиссарантын Сибирь ба Монголыг хариуцсан бүрэн эрхт төлөөлөгч, Коминтерний алс дорнодын нарийн бичгийн дарга нарын удирдагч, Монголын хувьсгалыг зохион байгуулагчийн ажил хийж явжээ. Бодоог Ерөнхий сайдынх нь ажлаас халсныг ч, дахин баривчилсныг ч, Бодоо, Чагдаржав нарыг онц хэрцгийгээр байцаан буудан алсныг ч гардан зохион байгуулагч удирдагч нь Шумяцкий, гүйцэтгэсэн нь Д.Сүхбаатар байжээ. 

Энэ мэтчилэн Монголд ажиллаж байсан коминтерний төлөөлөгчид, алан хядагчид, мэргэжлийн хувьсгалчид, дипломатууд зөвлөхүүд, сургагч нарыг тоочоод барахгүй.

-К.А.Найман цэргийн тагнуул.

-Л.М.Летте шадар сайдын зөвлөх

-Э.Ринчино намын даргын зөвлөх

-П.И.Летвенцив мөрдөн байцаагч

-В.А.Хува. Д.Сүхбаатарын зөвлөх

-Н.М.Люборский Ерөнхий сайдын зөвлөх

-Н.И.Преобратенский мөрдөн байцаагч

-В.Г.Писаров мөрдөн байцаагч

-А.М.Ленский сургагч гээд Монголын дотоод хэрэгт оролцсон Оросын алан хядагчдын нэрс цааш үргэлжилнэ. 

Зөвлөлт Орос улс 1919-1920 оны үед дундад Ази, Туркмен зэрэг улсад залхаан цээрлэл, аллага хядлага явуулж гарамгай гавьяа байгуулсан голдуу дотоод яам цэргийн шугамаар бэлтгэгдсэн алан хядагч нараа Монгол мэт чухал газар томилж байжээ. Мөн тэр Эрхүү хот дахь цэргийн 2-6 сарын курст алан хядагч бэлтгэх дотоод яамны курст байсан байна. Тус курсийг сайн төгссөн хэн боловч улаан арми, коминтернд алба хаах цалин авах төдийгүй буу зэвсгээр хангагдана. Мөн коминтерний хуулиар шийтгэгдэнэ. 

Коминтерний хууль гэдэг нь коминтерн дэлхийн хувьсгалын төлөө байгууллага учраас энэ хувьсгалын төлөө амь биеэ зориулна. Хэрвээ урвасан тохиолдолд аль улсын иргэн хэн байх нь хамаагүй нэг хуулиар шийтгүүлнэ. Коминтернд элсэхэд тангараг өргөж байжээ. Эрхүүд байдаг цэргийн ийм сургуулийг Монголын хувьсгалчдаас Х.Чойбалсан, Д.Сүхбаатар нар төгсч тангараг өргөн, цалинтай ажилд орсон Оросын алан хядагчид Монголд ажиллахдаа яргаллыг Монгол Улсын Ерөнхий сайд Бодоо, Монгол Улсын тэргүүн шадар сайд Чагдаржав нараар эхэлсэн байдаг юм.

Зам, тээврийн яамны зүүн талын зам буюу Чингисийн өргөн чөлөөг Нарны замтай холбох Энхтайваны гүүрийн баруун доод талын холбоос замын хөдөлгөөнийг өнөөдөр  өглөөний 10:00 цагаас эхлэн бүтэн хаасан. Хучилтын ажлыг гүйцэтгээд энэ сарын 18 буюу даваа гаригийн өглөө нээнэ гэж Нийслэлийн Авто замын газраас мэдээллээ.

Мөн Нарны зам, Энхтайваны гүүрний зүүн доод хэсгийн замыг энэ амралтын өдрүүдэд хэсэгчлэн хаах юм байна. Зүүнээс баруун тийш чиглэсэн замын хойд урсгалыг 08 сарын 15-ны 22:00 цагаас 16-ны 08:00 цаг хүртэл хаасан бол баруунаас зүүн тийш чиглэсэн замын урд урсгалыг өнөөдөр оройн 22:00 цагаас 8 дугаар сарын 17-ны 08:00 цагийн хооронд хааж зам засварын ажил гүйцэтгэх аж.

НИТХ-ын 10/39 дүгээр тогтоолоор нийт 52 байршилд газар өмчлүүлэхээр шийдвэрлэж, иргэд эхний ээлжинд зарлагдсан 5 байршилд газар өмчлөх бүртгэлийн ажлыг энэ сарын 1-ний 12.00 цагт цахим хэлбэрээр эхлүүлж НИТХТ-ийн 2014 оны 92 дугаар тогтоолоор батлагдсан “Нийслэлд бүртгэлтэй иргэдийн гэр бүлийн хэрэгцээний зориулалтаар газар өмчлөх эрхийн нэгж талбарын байршлыг сонгох үйл ажиллагааг цахим хэлбрээр зохион байгуулах журам”-д заасны дагуу 2014 оны 8 дугаар сарын 15-ны өдрийн 12.00 минутанд дуусгавар болгосон. Нийт 281’440 иргэн цахимаар бүртгүүлснээс 14’954 иргэнийг цахим систем автомат үйлдлээр тодрууллаа.

• Баянзүрх дүүргийн 20 дугаар хороо Хожуулын ам – 91927 иргэн бүртгүүлж, 909 иргэн

• Сонгинохайрхан дүүргийн 21 дүгээр хорооны Соёондын ам – 96028 иргэн бүртгүүлж, 4’169 иргэн

• Хан-Уул дүүргийн 12, 13 дугаар хороонд байрлах Эрдэнэтолгой – 67920 иргэн бүртгүүлж, 869 иргэн

• Багануур дүүргийн 4 дүгээр хороо Тариан булагийн 1 дүгээр хэсэг –17075 иргэн бүртгүүлж, 7’504 иргэн

• Баганхангай дүүргийн 2 дугаар хороо Бор-Үзүүр – 8490 иргэн бүртгүүлж, 1’484 иргэн тус тус сонгогдож газар өмчлөх эрхтэй боллоо.

СХД-ийн соёндын аманд сонгогдсон иргэд ажлын өдрүүдэд тус дүүргийн 62-р сургууль,

Хан-Уул дүүргийн 12, 13 дугаар хороонд байрлах Эрдэнэтолгойд сонгогдсон иргэд 75-р сургууль,

Баянзүрх дүүргийн 20 дугаар хороо Хожуулын аманд сонгогдсон иргэд ЗДТГ-ын иргэний танхимд,

Багануур дүүргийн 4 дүгээр хороо Тариан булагийн 1-р хэсэгт сонгогдсон иргэд Гүнгалуутай цогцолбор сургууль,

Баганхангай дүүргийн 2 дугаар хороо Бор-Үзүүрт сонгогдсон иргэд Хангай цогцолборт тус очиж өргөдлөө өгөхөөр боллоо.

Хэрэв та цахимаар газар өмчлөх хүсэлтээ гаргачихаад сонгогдсон эсэхээ мэдэхгүй байгаа бол Нийслэлийн өмчийн харилцааны газрын www.umch.ub.gov.mn  цахим хуудсаар орж, газар өмчлөх эрхтэй болсон эсэхээ шалгана уу.

Анхааруулахад, Нийслэлийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын Тэргүүлэгчдийн 2014 оны “Журам батлах тухай” 92 дугаар тогтоолын дагуу цахим системээс сонгогдсон 14954 иргэдээс 2013 оны 05 дугаар сарын 30-ны өдрөөс хойш нийслэлд байнга оршин суух бүртгэл хийгдсэн болон урьд өмнө нь гэр бүлийн хэрэгцээний зориулалтаар газар өмчилж авсан нь дахин явуулах шалгалтын үр дүнгээр тогтоогдсон иргэн сонгогдсон иргэдийн жагсаалтаас хасагдаж, хүсэлт хүчингүй болсон тухай мэдэгдэнэ.

Газар өмчлөлийн цахим системээс сонгогдсон иргэд иргэний үнэмлэх болон төрсний гэрчилгээний нотариатаар гэрчлүүлсэн хуулбарыг тухайн дүүргийн өргөдөл хүлээн авахаар зарлагдсан газарт хүргэн өгч, өргөдөл хүлээн авсан тодорхойлолтыг нэгж талбарын эргэлтийн цэгийг газарт бэхлэх тухай мэдэгдлийн хамт хүлээн авах юм байна.

Аялал жуулчлал гэхээр үүргэвч үүрсэн шар толгойтой нөхдөөр төсөөлдөг үе ард хоцорчээ. Монголчууд эх орны­хоо үзэсгэлэнт байгалиар ёстой л нэг аялсан шиг аял­даг болж. Зун болонгуут майхан саваа машиндаа ачиж аваад гэр бүлээрээ аялаад сурчихаж, манайхан. Аялал жуулчлалын салбараа бид өөрсдөө тэтгэхээр хэмжээнд хүрчээ гэж хэлэх гээд байна л даа. Хөвсгөл далай гэхэд л зунжин, намаржин наадмын өдрүүдийн Хүй долоо худаг шиг хүний хөлд дарагддаг болж. За тэгээд Буйр нуур, Тайхар чулуу, Өгий нуур, Хамрын хийд, Эрдэнэзуу гээд яривал бахдаад барш­гүй үзэсгэлэнтэй, түүх өгүүлсэн утга учиртай газар нутаг Монголоор нэг бий. Үзэсгэлэнтэй, гоё гэсэн ямар ч газар очсон, жуулчдын ихэнх нь дан монголчууд байна. 

Ер нь үүргэвч үүрч дугуй унаад Монголыг хөндлөн гулд туулдаг гадны жуулчдыг жуулчны компанийнхан “харамч” гэж зүгээр ч нэг нэрлээгүй санагддаг юм. Зар­дал багатай амардаг нөх­дийн хувьд  жуулчлалын сал­барт хаялга гэх юм үгүй. Үсрээд ойр зуурын хүнс, ундаа усхан гээд л энд үлдээх мөнгө нь тун цөөхөн доллараар хэмжигдэнэ. Монголд олноороо аялдаг Азийнхан гэхэд их үндсэрхэг. Солонгос жуулчдыг гэхэд дэлхий даяараа  “царцаа нүүдэлчид” гэдэг юм билээ. Тухайн орныхоо аль гоё гэсэн болгоныг үзээд зөвхөн үндэснийхээ хөрөнгө оруулалттай зочид буудалд хонож, үндэснийхээ ресторанд хооллоод явдаг учир ингэж нэрлэсэн хэрэг. Анзаараад бай­хад солонгосчууд Солон­го­сынхоо  хөрөнгө оруулалт­тай ресторанд, япончууд гэхэд япон ресторандаа хоол­лоцгоож харагддаг. Мэдээж жуулчдын компаниар дамжин Монголд өчнөөн доллараа зарж үрээд аялдаг хэсэг бий л дээ. Гэхдээ дэлхий даяараа эдийн засгийн хямралд өртөж, цэнхэр гаригийн том буудлууд хүртэл эзгүйрээд эхэлсэн энэ үед Монголыг зорих гадны жуулчдын тоо ч цөөрсөн.  Яг өдийд аяллын цаг учраас энэ жил хичнээн жуулчин гадаадаас ирснийг хэлэхэд эрт байна. Өнгөрсөн жилийн тоог сонирхъё. Монгол Улс өнгөрсөн онд 417 мянга гаруй жуулчин хүлээж авсан байх юм. 2012 онтой харьцуулахад 12, 2011 оныхоос бараг арван хувиар буурсан тоо гэж статистикийнхан онцолж байна. Монголд аялдаг жуулч­дын ихэнхийг буюу  дөч гаруй хувийг бүрдүүлдэг урд хөршийнхний аялагчдын тоо гэхэд өмнөх жилийнхээ ирснээс хорь гаруй хувиар буурсан харагдана. Одоо дотоодын жуулчид эх орноороо яаж аялсан тоог харъя. Мөн л өнгөрсөн оны статистик. Хоёр сая 176 мянган иргэн дотооддоо зорчсон гэсэн тоо гарчээ. Монголчууд эх орныхоо зүг бүрт тэднээс дутахгүй их аялдаг болсныг  сая дурдсан баримтаас харж болно. Бараг тэр чигээрээ л аялдаг болсныг энэ тоо нотолж байна. 

Монголчууд Монголынхоо аялал жуулчлалын салбарыг тэжээгээд эхэлчихсэн энэ үед төрд хэдэн үг дайхгүй бол болохгүй нь. Уг нь хаана аялал цэцэглэж байна, тэнд төр үүргээ гүйцэтгэх учиртай.  Тэгж байж аялал жуулчлалын салбараасаа ахиу мөнгө олох учраас иргэддээ үйлчлэхээс ч аргагүй. Ухаалаг төртэй улсад төр нь энэ үүргээ айхавтар мэдэрч  үйлчилсэн шиг үйлчилж чаддаг. Аялал жуулчлалын салбарт төрийн үйлчилгээ хэрэгтэй гэж яриад байгаа нь ийм учиртай. Адаглаад хөдөөгийн замууд дээрээ тэмдэглэгээ хадчихмаар санагд­даг. Хар замаар явж байгаад сум, багууд руу салсан шороон замуудаар ороход ёстой төөрдөг байшин шиг юм болно. Тийшээ, ийшээ явбал төчнөөн км явна гэж зүг чиг заасан самбар харин ч нэг байхгүй дээ. Нэг сумаас нөгөө сум руу хар таамгаараа жирийлгэхээс аргагүй. За тэгээд Дорнын талаар бол зам мэдэхгүй нөхөд төөрөх энүүхэнд. Нүд алдам талаар давхиад байхад л тэмдэг, самбар хүний урманд таарах­гүй. Шөнө орой зүгээ алдсан улсын хувьд бүр яриад байх юм биш. Зүй нь аяллын гол замууд дээр цагдаагийн пост хүр­тэл ажилламаар байгаа юм. 

За тэгээд аялагчдын очих дуртай газрууд руу хатуу хучилттай зам тавьж амжаагүй гэсэн зовлон бий. Уг нь төрд  аяллын салбараасаа мөнгө олох хүсэл байгаа бол зам тавих ёстой гэдгийг захын хүн гадарлана. Гэтэл наадмын үеийн Хүй долоон худаг шиг түм түчигнэсэн Хөвсгөл рүүгээ гэхэд өнөөдрийг хүртэл асфальтан зам тавьж амжаагүй байх жишээний. Ирэх жилдээ бол засмалаар Хөвсгөл рүү сүнгэнэчих юм яриад байгаа. Гэхдээ Хөвсгөл далайгаас цаашаа Хорьдол сарьдаг энэ тэр гээд үзэсгэлэн бүрдсэн газар өчнөөн бий. Тийшээ тэвчээр заан сэгсчүүлсээр очсон жуулчид бол үзэсгэлэнг нь дуу алдан шагшдаг. Ихэнх нь чулуутай энхэл донхол замаар явахыг хүсдэггүй. Далай үзээд л наашилдаг.  Асфальтан зам тавьдаггүй юмаа гэхэд сайжруулсан шороон зам тавьчихвал Хөвс­гөл нутгийн үзэсгэлэнг бахдах хүсэлтэй хүн өчнөөн бий. Аялагчид цувах хэрээр Хөвсгөлийн захын сумдынхны ахуй амьдрал ч дээшлээд ирнэ. 

Зам гэснээс дугуй засва­рын газрууд хөдөө бараг алга. Нурах шахсан амбаарын гадна дугуй засварын газар гэсэн бичиг хаа нэг харагдана. Тэр газрууд нь ажиллахаасаа ажиллахгүй нь их.  Төв суурин газруудад зам дагуу дугуй засварын газрууд ажиллуулах хэрэгцээ байгааг захын аялагч хэлнэ дээ. Албан ёсны зөвшөөрөл өгөөд албан ёсоор ажиллуулах газрыг хэлээд байна л даа. Түүнээс биш өнөөдөр овоо хэдэн төгрөг олчихоод маргааш нь хаагаад наадамдаад явдаг эзэнтэй засварын газар бол дэмий. Тогтоогоод өгсөн цаг нараар ажилладаг албан ёсны дугуй засварын газрууд зам дагуу ажиллуулбал аялагчид нэмэгдэж, нутгийн иргэдийн амьжиргаа дээшлэхэд нэмрээ өгөхөөр л шийдвэр. 

Байгалийн үзэсгэлэнгээрээ олныг далласан суурин газруу­дад нэг том зовлон бий. Зочид буудал, зоогийн газар гэж өрөвдмөөр оромжирхуу юм угтана. Аль арваад жилийн өмнөх хуучин жижигхэн бай­шин­гууд голдуу. Уг нь тохилог, цэвэрхэн, аятайхан буудлуудтай бол зориод очсон аялагч овоо хэд хонохыг бодно. Тэр хэрээр аялагчийн халаасан дахь мөнгө тэнд үлдэж, алс бөглүү суурингийн иргэдийн амьдрал сэргээд ирнэ. Иймэрхүү аар саар асуудлыг хөнгөлөлттэй зээлийн бодлогоор ч юм уу дэмжээд, буудал барихад нь хөрөнгөөр дэмнээд өгвөл төрд “Ядуурлыг яаж бууруулах вэ” гэж шанаагаа тулах шаардлага гарахгүй. Амьжиргаа сайтай төв газрынхан бөглүү суурингийн иргэдээ аялал жуулчлалаар дамжаад тэжээчихнэ.  

Төрдөө хаяглаж хэлэх бас нэг зовлон байна. Аялагчид олноор очдог нутгийн иргэдэд сургалт явуулмаар байна. Салбараа хариуцсан яам нь жаахан сэтгэл гаргачихад бүтчих асуудал байгаа юм. Сэдэв нь тийм хүнд биш. “Аялагчид та нарын амьдралд ямар хэрэгтэй вэ, аялагчидтай яаж харилцах вэ” гэсэн энгийн агуулгатай сургалт. Аялагчдад муухай хандахгүй бол тэд дараа жил дахиад ирнэ, аягүй хандвал ирэхээ байж, та нарын амьжиргаа доошилно гэчихэд бараг болчихно л доо. Монголын хаана ч очсон нутгийн иргэд аялагчидтай сайхан харилцана гэж үгүй. Аялагчдыг хүн гэж харахаас илүү мөнгө гэж харах нь олон. Хахарсан айраг, өмхийрсөн шахуу махаа зарах гээд шогшоод очно. Энэ авахгүй гээд яах юм гэсэн аятай харьцана. Ам халсных аялагчдад бас нэг зовлон бий. Нэг сайхан газар майхнаа хатгаад гэр бүлээрээ тухлах гэж байтал нутгийн нэг нөхөр давхиад ирнэ. Бүдүүн бааздуу нөхдүүд  сүрхий саймшраад салж өгөхгүй тух алдуулдаг жишээг хөдөө аялаад ирсэн хүн бүр ярих байх. Аялагчдад зориулсан үйлчилгээний стандарт, харилцааны соёл энэ тэрийг нь аялал хөгжсөн нутгийн иргэдэд учирлаад ойлгуулах энгийн хэрнээ хэрэгтэй тогтолцоо хөдөөд одоохондоо лав алга.  

Монголын хүн амын тэн хагасаас  илүү нь Улаанбаатарт ажиллаж амьдардаг. Эдийн засагт эргэлддэг мөнгөний ихэнх нь нийслэлийнхэнд бий. Төрөөс бага зэргийн зохицуулалт хийчихэд л энд эргэлдэж буй их мөнгө аялал жуулчлалын цагаар хөдөө рүү цутгаж, монголчуудын мөнгө Монголдоо үлдэх боломж байна. Эдийн засаг хүндхэн байна гэж дэлхий даяараа хөмсгөө зангидсан энэ үед аялал жуулчлалын салбараараа бие биеэ тэтгээд сайхан амьдрах боломж байна даа, уг нь.    

Ц.БААСАНСҮРЭН