Category: нүүр-хуудасны-онцлох

Н.Алтанхуягийн Засгийн газар өнгөрсөн хавар эдийн засгийг эрчимжүүлэх 100 хоногийн хүрээнд Эдийн засгийн өршөөл буюу ил тод байдлын тухай хуулийн төслийг УИХ-д өргөн барьсан юм. Харамсалтай нь тэр хавраа баталж чадаагүй. Учир нь популистууд”Авлигачдыг өршөөх гэж байна. Энэ чинь шударга ёс мөн үү” гэж хашгираад гацаачихсан хэрэг. Тухайн үед сайд байсан Х.Тэмүүжин гишүүн “Монголдбайгаа хөрөнгийн тодорхой хэсэг ньдалд байдлаар эргэлддэгээс үүдэж, эдийн засгийн хямрал, хөрөнгө оруулалтын хомсдол бий болж байна.Тийм учраас бид гаднаас хөрөнгө оруулалт татахаас гадна дотооддоо нуугдаж байгаа хөрөнгийг ил гаргаж айдасгүй болгоё. Бүгдээрээ нэг зураас татъя. Тэр зурааснаас өмнөхзүйлүүдэд энэ хуулиуд үйлчлэхгүй. Үүнээс хойш дүрмээрээ тоглоё.Хуулийн шинэчлэлийг ингэж хийе” гэж л ярьж байлаа.

Энэ нь юу гэсэн үг болохыг хүмүүс мэдэж байгаа. Төрийн албан хаагчдад 2006 оноос хойш нууж хаасан мөнгө хөрөнгө байдаг бол хамаагүй ил болго. Тэглээ гээд ял үүрүүлэхгүй. Цалингаасаа гадуур илүү орлого олсон гэж яс хавталзах хэрэггүй. Бүгдийг үнэнээр нь тооч, үүний төлөөшоронд явуулахгүй.Олсон эд баялаг, үл хөдлөх хөрөнгөө өөрийнх гээд хэлчихэж чадахгүй, бусдын нэр дээр бүртгүүлчихээд хулмалзаж яваа бол санаа зоволтгүй. Та нарыг өршөөлөө. Харин Эдийн засгийн өршөөлийн тухай хууль батлагдсанаас хойш буруу зөрүү аргаар хөрөнгөжиж, хувьдаа эд баялаг завшиж болохгүй. Тэр тохиолдолд хэнд ч өршөөлгүй шүү гэсэн утга юм. Эдийн засгийн өршөөлийн тухай хуулийн төслийн гол санааердөө энэ.

Дээрээс нь сэхээтэн цөөтэй манайх шиг орон цагаан захтнуудаа барьж шоронд хийгээд байх нь гарзтай учраас энэ хуулийг заавал батлах нь амин шаардлага болчихлоо. Хамгийн сүүлд гэхэдХ.Тэмүүжин гишүүн твиттерээрээ дөрвөн сая ам.доллар өгөлцөж, авалцсан баримтыг дэлгэсэн шуугиан гарсан. Үүнээс болж төрд ажиллаж байгаа нөхдүүдийн авлигын хэмжээ ийм байна гэдэг хэл ам, хараал зүхэл дуусаагүй. Хэрэв ийм баримтуудар араасаа цуваад байвал иргэдийн зүгээс энэ мэт гомдол тасрахгүй гэдэг нь тодорхой. Хүн бүхэн шударга ёс шаардана. Бие биеэ хардаж сэрдэж, гишгэх газаргүй болгоно. Идэж, уусан нөхдүүдийг шоронд хатаа гэнэ.Эцэст нь Монгол Улс цаашаа явахгүй,төр засаг оршин тогтнох аргагүй болно. Ингэж өнгөрснөөс ял асууж өөрсдийгөө зовоох нь хэнд ч ашиггүй. Тэгэхээр өнөөдрөөс өмнөавлига өгсөн, авсан ялгаагүй цөмийг нь өршөөе.Өнөөдрөөрөө амьдарч, урагшаа тэмүүлж, урьдын алдааг давтахгүйн төлөө шинэчлэл хийх хэрэгтэй болжээ.Үүний тулд л Эдийн засгийн ил тод байдлын тухай хуулийг батлах шаардлага тулгараад байна.Төрийн албан хаагчдын хөрөнгө мөнгө завших боломжийгхуулиар хааж өгөөд энэ цагаас эхлэн сонор соргогбайж, авлигад идэгдэхгүй байхыг эрмэлзэх нь монголчуудын ирээдүйн хөгжилдтустай.

Харамсалтай нь Эдийн засгийн өршөөлийн тухай хуулийн төслийг УИХ намрын чуулган эхэлснээс хойшхэлэлцсэнгүй, Засгийн газар ч солигдчихлоо.Мэдээж хуулийн төслийг батлахад саад ихтэй, популист олонтой учраас хэлэлцэхээсээ халгаадбайж магадгүй юм. Түмэн олонд таалагдах гэсэн түшээдийн зүгээс элдэв хар үг урсгаж, УИХ-ын чуулганы хуралдаан дээр Монголын ард түмнийг авлигачдаас салгах баатрын дүрд хувираад, хэрүүл шуугиан дэгдээхээс эхлээд асуудал их.

Гэхдээ өнөөдрийн улс төрийн нөхцөл байдалнэг давуу тал бий болгочихоод байгааг энд санах хэрэгтэй.Эдийн засгийн ил тод байдлын тухай хуулийн төслийг хамгийн ихээр эсэргүүцэж”Авлигачдыг өршөөх гэлээ” хэмээн орилж байсан Ардын намынхан Засгийн газарт багтаж, эрх мэдэл хуваарилалтад оролцчихлоо.Тэд сайд, даргын суудалд тухалж, эрх баригч болох хүслээ биелүүлэв. УИХ-ын түвшинд ч эрх баригчдын нэг болж, мэдэлдээ байнгын хороонуудыг ч авлаа.Тиймээс Эдийн засгийн өршөөлийн тухай хуульд хаалт хийх шалтгаан тэдэнд байхгүй болсон.Энэ хуулийн төслийг дэмжих байх гэсэн олны итгэл тэднийг хүлээж байна.Зөвхөн МАН гэлтгүй Шударга ёс эвсэл ч Засгийн газарт багтсан. Үндсэндээ парламентад суудалтай бүх намууд хамтарч Засгийн газар байгууллаа. УИХ-аар хэлэлцэх хуулиудад гацах, саатах шалтгаан үгүйболсныг энэ үйлдлүүд харуулаад байгаа юм. Ийм үед УИХ Эдийн засгийн өршөөлийн тухай хуулийг батлах хэрэгтэй. Тэр тохиолдолд энэ парламентын, Засгийн газрын нэр хүнд өснө.

Хууль зүйн сайд Д.Дорлигжавын хувьд ч төр, нийгмийн ажилд олон жил зүтгэж, сайн мууг туулж,саар муу нэр зүүж явсан хашир туршлагатай хүн учраас өмнөх сайдынхаа эхлүүлсэн хуулийн шинэчлэлийг үргэлжлүүлэх байх.Хуулийг биелүүлэхдээ үзэмжээр шийдэж ирсэн тогтолцоог өөрчлөхийн тулд хуулиа шинэчлэх байх. Энэ шинэчлэлээ Эдийн засгийн өршөөлийн тухай хуулийг батлуулснаар эхлүүлэх биз ээ.

Үнэндээ энэ хуулийг 2014 ондоо багтаж батлах ёстой гэдэг байр суурийг эдийн засагчдын зүгээс илэрхийлж байлаа. Гэвч 2014 он нэгэнт улиран одож байгаа тул үүнээс өмнө Эдийн засгийн ил тод байдлын тухай хуулийн төслийг батлахгүй нь тодорхой болов. Харин 2015 онд хуулиа баталж,эдийн засгийн өршөөлийн жил болгох хэрэгтэй байна. Ингэснээр Монгол Улсайлаас гуйгаад олдохгүй байгаа их хөрөнгийг дотоодынхоо далд эдийн засгаас босгох боломжтой.Дор хаяж 4-5 тэрбум ам.долларыг дотоодоосоо бүрдүүлэх ирээдүй бий.Тэгж байж Монголын эдийн засгийг сэргээнэ гэдгийг эдийн засагчид хэлж байна.

Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ

Хуучнаар ССАЖ-ын яамны Стратегийн бодлого төлөвлөлтийн газрын дарга П.Алтан-Одтой ярилцлаа. Тэрээр Бооцоот морин уралдааны тухай, Казиногийн тухай хуулийг боловсруулсан хүмүүсийн нэг.

–Казиногийн тухай хуулийг боловсруулах ажлыг хуучин ССАЖ яамныхан хийсэн. Хуулийн төслийн боловсруулалт ямар шатанд байгаа бол?

-Эдийн засгийг эрчимжүүлэх 100 хоногийн аяны хүрээнд хоёр хуулийн төслийг боловсруулах үүргийг манай яаманд өгсөн. Нэг нь Бооцоот морин уралдааны тухай хууль, нөгөө нь Казиногийн тухай хууль. Ингээд ажлын хэсэг гарч ажилласан. Одоогийн байдлаар Казиногийн тухай хуулийн үзэл баримтлал бэлэн болсон гэж ойлгож болно. Улс татварыг ямар механизмаар тооцож авдаг болох вэ гэдэг асуудлаар эргэж ярилцаад УИХ-д саналаа нэгтгэж өргөн барихаар ярилцаж байна. Бооцоот морин уралдааны хуулийн үзэл баримтлал нь батлагдсан. Засгийн газраас дэмжиж төрийн бус байгууллагуудын саналыг тусгаадУИХ-д өргөн барихаар болоод байгаа. Хоёр хуулийн төслийн боловсруулалт ийм хэмжээнд байгаа.

–Казиногийн хууль мөрийтэй тоглоомыг хэрхэн зохицуулах бол. Жишээ нь казиног хэн, хаана байгуулах вэ?

-Энэ хуулийг яагаад боловсруулах болсон бэ гэсэн шалтгааныг нь хэлэх хэрэгтэй байх. Улс оронд валют оруулж ирдэг тодорхой суваг бий болно. Эдийн засгаа солонгоруулах ёстой гээд олон хүчин зүйлүүдийг ярьж байгаа ч гэсэн яг үйлдэл дээрээ хэн валют авчирдаг вэ. Хөрөнгө оруулагчид уу, аялагчид уу гээд ярихаар дэлхий дээр валютын хэдхэн урсгал байгаа. Казиног Монголд хөгжүүлэхэд тохиромжтой бүс нутаг гэж үздэг юм билээ. Яагаад гэвэл уламжлалт харилцаа, соёл, зан заншил, аялал жуулчлал дагаж хөгжих боломжтой. Ер нь цаашид Ази руу аялал жуулчлал өсөх хандлагатай байна. Хууль эрх зүйгээ сайн хийчихсэн тохиолдолд хөрөнгө оруулагчид өөрсдөө бэлтгэл ажлаа базаагаад ороод ирнэ. Казиног хаана байгуулах вэ гэдгээ УИХ шийдэж байхаар оруулж байгаа. Бас тоглогч гэж хэн байх юм монгол хүн үү, гадаад иргэд үү гэдгийг ч УИХ, Засгийн газрын бүрэн эрх хэмжээнд шийдэж байх заалттай байна.

–Тэгээд Засгийн газар тоглогч дээр ямар байр суурьтай байгаа юм бол. Монголчууд гадагшаа гарч тоглоод байгаа учраас дотооддоо тоглох эрхийг нь олгочихвол зүгээр биш үү?

-Ер нь бол Засгийн газраас эхний ээлжинд Монгол хүн тоглодоггүй байх ёстой гэж үзэж байгаа. Бид 90-ээд оны дундуур мөрийтэй тоглоом ажиллуулж үзсэн. Алдаа оноо сургамж байгаа учраас монгол хүн тоглуулдаггүй байхаар эхний ээлжинд хуулиа боловсруулъя гэж байгаа. Гэхдээ бүрэн эрх нь УИХ-д байгаа учраас УИХ-ын гишүүд асуудлыг мэднэ. Хууль батлагдахдаа бидний боловсруулснаас яаж ч өөрчлөгдөж мэднэ.Казиног монголчууд гадагшаа явж тоглох урсгал байна. Гэхдээ Үндэсний аюулгүй байдалд хохирол учруулах хэмжээнд асуудалгүй яригдахгүй нь ойлгомжтой. Ер нь бид Солонгосын туршлагыг сайн туршлага гэж үзэж байгаа. Жишээ нь Солонгос Сөүл орчимдоо өөрсдийнхөө иргэнийг тоглуулдаггүй. Бас тодорхой хэмжээний төрийн оролцоотой төрийн бус байгууллагуудын оролцоотой гэсэн казино байна. Бидний хувьд төрийн оролцоо байхгүй, хяналтын үүрэгтэй байхаар хуулийн төслөө боловсруулсан.

–Казино байгуулчихлаа гэж үзье. Тоглогчоо яаж татах юм?

-Хөрөнгө оруулагчид хүнээ дагуулаад ирдэг. Тэгээд ч Монгол Улс 2016 он гэхэд нэг сая жуулчин хүлээн авна гэсэн зорилттой. Энэ үндэслэл, тооцоо судалгааг 2000 оны эхээр боловсруулж байхдаа бид дутуу тооцоолж байж. Аялал жуулчлалын дэд бүтцийг л гэхэд хөгжүүлж амжаагүй байна. Он гаргаад “It Be Berlin”-нд түнш орноор оролцох гэж байгаа. Үүний бэлтгэл ажил гээд маш их ажил хийгдэж байгаа. Тэгэхээр энэ бүгд Монгол Улсыг гадагшаа сурталчлах хэлбэр болно. Харин жуулчид Монголд ирээд юу үзэх вэ, юу тоглох вэ, юу харах вэ, юу авч буцах вэ гэдэг нь хангалттай түвшинд биш байна. Нэг жуулчин ирчихээд дахиж ирэхгүй байгаа асуудал бидний шийдэх ажил. Тэгэхээр цаашид тусгай сонирхлоор аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх ёстой болж таарч байгаа. Амьтан, ургамал судалдаг ч юмуу. Үлэг гүрвэл, эртний олдвор, казино гээд тусгай аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх нь зүйтэй. Аялал жуулчлалын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгаа боловсруулаад Засгийн газарт өргөн барьсан байгаа.

–Казино байгуулах болом­жит газрыг тодорхойлж, судлав уу?

-Казиног хаана байгуулах вэ гэдгийг УИХ-аар шийдүүлнэ. Ер нь чөлөөт бүсүүдэд байгуулах ёстой гэсэн олон улсын зөвлөмжүүд байна. Олон улсын туршлага ч тийм. Монголчууд зах зээл багатай, гурван сая хүн амтай. Тэгэхээр бид өөрсдөө тоглоно гэхээсээ илүүтэй Замын-Үүд юм уу, Дорнод аймгийн Халх гол сум руу гэдэг ч юмуу хил орчмыг эхэлж хөгжүүлэх нь зүйтэй гэж харж байгаа. Саналыг ажлын хэсэг гаргана. Онгоц буудаг байх уу, шууд хил гардаг байх уу гэдэгт Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөл шийдвэрээ гаргадаг болно. Бас ОХУ-тай визгүй зорчдог болчихлоо. Тэгэхээр Сэлэнгийн Алтанбулаг дээр хөгжүүлэхэд ч болохгүй юм байхгүй юм билээ.

–Яагаад Улаанбаатарт казино байгуулна гэхгүй байгаа юм бэ?

-Ер нь бол чөлөөт бүсэд казино байгуулах нь зүйтэй юм билээ. Улаанбаатарт түгжрэл ихтэй. Яг хүмүүсийн тоглохоор явдаг цагт буюу 16 цагаас оройн 20 цагийн хооронд Улаанбаатар түгжрэлтэй байдаг. Тэгэхэд Солонгост хурдны, энгийн гээд хэд хэдэн замыг казино руугаа тавьчихсан. Метро хүртэл шууд очдог. Тийм замаар явж, түгжрэлгүй хүрсэн хүмүүс ямар ч стрессгүй тоглоно биз дээ. Гэтэл манайд яах вэ гэвэл замын түгжрэлд орж бухимдсаар очвол тоглолт ямар байх нь ойлгомжтой. Тийм хүн казино тоглоно, мөнгөө алдана улам л уур нь хүрнэ.

–Казинод хөрөнгө оруулах, эзэмших тухайд?

-Монголын талаас 51-ээс доошгүй хувийг нь эзэмшинэ гээд заачихсан байгаа. Гэхдээ бас ийм заалт оруулчихаар хөрөнгө оруулалтын шаардлагыг давах, хөрөнгө оруулалт хийх нь эргэлзээтэй болчихно. Тиймээс энэ заалтыг авах нь зүйтэй юм байна, эсвэл хувь хэмжээг нь багасгах хэрэгтэй юм уу гээд ярьж байгаа.

–Дэлхийн жишигт төрийн өмчийн казино байдаг гэсэн. Монголын тухайд төр казино байгуулах эрхтэй байх болов уу. Татварын хувь хэмжээ ямар байх вэ?

-Монголын төр хөрөнгө оруулалтад ерөөсөө оролцохгүй. Төр энэ бүхнээс хол байх ёстой. Харин эсрэгээрээ хяналт нь ойрхон байхаар хуульчлах ёстой юм билээ. Казино дээр 40-өөс доошгүй хувийн татвар авахаар тооцоолж байгаа. Макаогийн туршлагаас харахад 39 хувийн татвар авдаг юм билээ. Шууд хэлбэл казиногоос нэг удаагийн тэмдэгтийн хураамж гэж авна. Улсын тэмдэгтийн хураамжнь арван жилийн хугацаатай байж болно. Хоёрдугаарт казиногийн үйл ажиллагаа эрхэлснээрээ аль нэг салбарын асуудлыг шийдэх юмуу, хандив өгөх сан төвлөрүүлдэг юм байна, ихэнх улсад. Тийм нэг удаагийн тусламж нь 10 сая ам.даллор байх ч юм уу дүнг УИХ-аас зааж өгнө. Энэ хоёр татварыг тодорхой хугацаанд нэг удаа авах юм. Мөн аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвараа хөрөнгө оруулагч компани төлөх ёстой. Энэ нь гурван тэрбум төгрөгөөс дээш 25 хувийн татвар авдаг байхаар орох болов уу. Мэдээж НӨАТ төлнө. Онцгой албан татвар гэж төлнө. Ийм тооцооллыг хийсэн байгаа.

–Казиногийн стандарт ямар байдаг юм бол?

-Казино гэж рулетны машинуудын иж бүрдэл бүхий зориулалтын өрөө тасалгааг хэлнэ гээд тодорхойлолтоор заагаад өгчихнө.

Түүнчлэн ширээгээ тоо ширхгээр зааж өгнө. Тэгэхгүй бол 50 ширээтэй үйл ажиллагаа явуулдаг байж 10 ширээтэй гэдэг ч юмуу татвараас бултах магадлалтай. Бас ганц ширээ, рулет тавьчихсан үйл ажиллагаа явуулж байвал казино гэж үзэхгүй. Жуулчин ирчихээд нэг ширээн дээр дугаарлаж тоглоно гэж байхгүй ш дээ. Тэрчлэн олон улсын туршлагаас харахад нэг дор олон казино байгуулах нь сайн зүйл биш гэж үздэг юм билээ. Жишээ нь Макао бол эдийн засгаа казино руу чиглүүлсэн ихэнх хувь хэмжээг казиногийн орлогоосоо бүрдүүлдэг учраас арай өөр бодлоготой. Солонгос болон бусад орнуудыг харж байхад нэг дор олон казино байх нь өрсөлдөөнийг хязгаарласан ашиг орлого бууруулсан дампууруулдаг тогтолцоо бий болох юм билээ. Тиймээс нэг дор олон тусгай зөвшөөрлийг өгөхгүй байх гэж бодож байгаа.

–Тусгай зөвшөөрлийг авахын тулд хэдэн төгрөг төлөх вэ?

-Энэ бол судалгааны тоо шүү. Улсын тэмдэгтийн хураамж гэж бий. Үүнийг арван жилийн хугацаатай өгөх боломжтой. Ер нь батлагдаагүй тоо баримт урчаас яг тэд гэж хэлэхэд эрт байна. Ер нь бол 10 сая ам.даллор байх болов уу. Энэ бол ажлын хэсгээс хамаарахгүйгээр яригдах асуудал. Мэдээж сунгах болгондоо 10 сая ам.доллараа төлж байя гэдэг ч юмуу энэ дүнг мөн л УИХ тогтооно.

–Казиног дагаж ямар бизнес үйлчилгээ түлхүү хийгдэх бол?

-Казино нэг бүсэд дангаараа үйлчилгээ явуулахад хүндрэлтэй. Тэгэхээр аялал жуулчлал, зочид буудал, ресторан үйлчилгээний газар энд ажиллах шаардлагатай болно. Тийм учраас казино бүхий энэ цогцолбор газрын 70 орчим хувь нь аялал жуулчлалын бүс байдаг. Давхар болгондоо казинотой байна гэж байхгүй ш дээ. Амралтын өрөө байна спа центер буюу массажны газар гэх мэт жуулчдын хүсдэг, таалдаг бүх үйлчилгээг казиногийн цогцолборт төвлөрүүлэх ёстой. Тухайн барилгыг 100 хувь гэж үзвэл 10 орчим хувь нь казино байж бусад нь дагасан үйлчилгээ байх ёстой.

–Тэгэхээр нэг ийм цогцолборт нийт хичнээн хүн ажиллах боломжтой гэж харж байгаа вэ. Монголчуудын хувьд ажиллах боломж хэр байх бол?

-Ер нь ажилчдын дийлэнх хувийг Монгол талаас бүрдүүлнэ гэж хуулиндаа оруулж байгаа. Эхлээд гадны баг ирж монгол ажилчдаа бэлдэх ёстой. Зуун хувь хөрөнгө оруулалт хийчихээд олсон хөрөнгөө буцаагаад авч гараад байж болохгүй. Тэгэхээр бодлогоор тийм заалт хийж өгөх ёстой юм билээ. Хамтарсан компани ч юмуу энэ асуудлаар бид сангийн яамтай зөвшилцөнө.

–Казино дагасан эрсдэл гэж гарах байх. Энэ бүхнээсээ яаж урьдчилан сэргийлдэг болох юм?

-Олон улсын гэмт хэрэгтэн, мөнгө угаах гэмт хэрэг, донтож тоглодог тоглогчдоос сэргийлэх тэдний эрхийг хэрхэн хязгаарлах талаар бүх зүйлийг тусгаж өгөхучиртай. Мөнгө угаах гэмт хэргийг яаж илрүүлэх, их хэмжээний мөнгөтэй болж байгаа тоглогчийг хэрхэн бүртгэх, насанд хүрээгүй хүүхдийг нэвтрүүлэхгүй байх гэх мэтээр асуудал дээр олон улсын туршлагыг судалж байгаад заалтуудыг оруулсан.

–Дүрмийн сан гэж байх уу. Мэдээж их мөнгөтэй хүмүүс л энэ салбарт хөрөнгө оруулна?

-Банкны дүрмийн сан шигээр төсөөлж байгаа. Банкны дүрмийн сан 16 тэрбум байгаа ш дээ. Урьдчилсан ТЭЗҮ гээд олон ажил хийгдээгүй учраас банкныхнаас өөр дүн тавьж болохгүй байгаа. Товчхондоо бүх судалгаа хийгдээгүй байгаа учраас тэр дүнг харанхуйгаар тавьж хөрөнгө оруулагчдыг үргээх үү, инээлгэх үү гэдгээ хэлж мэдэхгүй байна. Одоогоор манайд хамгийн том дүрмийнх сантай байгууллага нь банк. Ер нь энэ салбар, энэ хуулийг нэг удаа яриад ойлгуулчихна байхгүй юм билээ. Хуулийн төсөл өргөн бариад олон хэлэлцээд эхлэхээр илүү тодорхой болох байх.

Л.МӨНХТӨР

“Өдрийн сонин”-ы редакцийн уулзалтанд Шударга өрсөлдөөн хэрэглэгчийн төлөө газрын дарга асан О.Магнай оролцожбайна. “Бид ажлаа өгөхөөс нь өмнө О.Магнай даргадсанал тавьж, олон нийтэд зарласан учир гэнэт ажлаа өгсөн ч редакцийн уулзалтаа товлосны дагуу хийж байгаа юм” гэж “Өдрийн сонин”-ы албаны дарга Д.Мөнгөндалай тайлбарлав. Хэдийгээр “Өдрийн сонин”-ы редакцийн уулзалт ч хүрэлцэн ирсэн хэвлэлийнхэн асуултаа тавьж, оролцогч байх боломжтой байлаа. Хэвлэлийнхний эхний асуулт О.Магнай яагаад гэнэт ажлаа өгөх болсон, улс төрийн шахалт дарамт байсан эсэх байлаа. О. Магнай ярианыхаа эхэнд бяцхан оршил хийв. “Уулзалт өмнө нь товлогдсон байсан учраас хэвлэлээр мэдээлэл хийх сонирхолгүй байсан ч “Өдрийн сонин”-г хүндэтгэж ирлээ. Би “Өдрийн сонин”-д маш хүндэтгэлтэй ханддаг.Өөрийн ажлын зөв, буруу явж байгаа эсэхийг “Өдрийн сонин”-оос харж байдаг” гэж О.Магнай хэлсэн юм. Тэрбээр бас сайн мэдээ дуулгав. “Банкны нэг хувийн шимтгэлийг байхгүй болгохоор ШӨХТГ-ынхан шүүхдэлцсэн бөгөөд шүүх дээр ялалт байгуулсан гэнэ. Хэрэв арилжааны банкууд давжзаалдахгүй бол банкуудын үйлчилгээний хөлс гэж авдаг нэг хувийн шимтгэл түүх болох нь. Тус газрынхан 14 арилжааны банкинд Өрсөлдөөний болон Хэрэглэгчийн эрхийн тухай хуулийн хэрэгжилтийн шалгалт хийж, цөөнгүй зөрчил илрүүлсэн юм. Арилжааны банкууд аж ахуйн нэгж, иргэдэд зээл олгох явцдаа тэдгээрээс зээл олгосны шимтгэл авч байгаа нь Өрсөлдөөний тухай хуулийг зөрчсөн, зээл авахад бүрдүүлэх шаардлагатай материалууд хэт их, зарим төрлийн мэдээлэл нь давхардсан, заавал баталгаажуулах шаардлагагүй бичиг, баримтыг цөөлөх шаардлагатай гэж тус газрынхан үзсэн билээ.

Ажлаа өгсөн тухайд тамгаа авч зугтдаг албан тушаалтануудыг тэр таашаадаггүй гэнэ. Түүнчлэн шийдлийн Засгийн газар бүрдэхдээ үнэт зүйлийнх нь эсрэг өөрөөр хэлбэл сөрөг хүчингүй эрх баригч бүрдэж байгааг эсэргүүцжээ. МАН-д шүүмжлэлтэй хандаж байсан мөртлөө хамтарч засаг барьсан нь буруу гэв. Шадар сайд У.Хүрэлсүхтэй зарчим өөр, ажлын арга барил өөр гэдгээ мэдэгдлээ. О.Магнай цаашид юу хийх вэ гэдэг асуулт хэвлэлийнхний анхааралд байлаа.

-Шинэ нам байгуулна гэж хэвлэлээр жиг жуг хийж байгаа шиг юм болохгүй гэлээ. Нэгдүгээр сарын дунд үе хүртэл амрах гэнэ. Үйлдвэрчний эвлэлийнхэнтэй уулзалт хийсэн юм ч бий гэсэн. “Монголын төрд цэвэрлэгээ хэрэгтэй байна. Нэгнийхээ амыг албан тушаалаар хаагаад, бусад нь ч хүлээн зөвшөөрөөд сууж таарахгүй. Өнөөдөртөө тэгнэ ингэнэ гэсэн тодорхой юм алга” хэмээн О.Магнай ярилаа.

Редакцийн уулзалтын талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг “Өдрийн сонин”-ы маргаашийн дугаараас хүлээн авна уу.

УИХ-ын гишүүн, Эдийн засагч С.Одонтуяа

Крымийг нэгтгэснийх нь төлөө ОХУ-ын эдийн засагт АНУ, Европын Холбоо хориг тавьж, гаднаас ирэх хөрөнгө оруулалтын бүх сувгуудыг нь хаасан. Үр дүнд нь мөнгөгүй болсон хойт хөршийн банк төрийн санхүүжилтээр торгоож, гадны хөрөнгө оруулагчид үргэж, үндэсний компаниудынх нь хувьцаанууд бирж дээр унаж, бизнесүүд хаалгаа барьж, Оросын эдийн засаг доголдож, рублийн ханш өглөө бүр унаж, дэлгүүрийн лангуу иргэдийнх нь халаас адилхан дундарч эхлэв.Гадаадын хориг хүчтэй гэдгийг бүгд харж жишээ авцгаалаа.

БИД ӨӨРӨӨ ӨӨРСДӨДӨӨ ХОРИГ ТАВЬЧИХАЖ

Дээрхтэй адилхан зах зээлийн үзэгдэл манай улсад ч тохиолджээ. Мөнгөгүй болж төсөв улайсан тул улс цалин тэтгэвэрээ арайхийн тавьж, гадны хөрөнгө оруулагчид үргэж, үндэсний компаниудынх нь хувьцаанууд бирж дээр навс унаж, бизнесүүд хаалгаа барьж, эдийн засаг доголдож, төгрөгийн ханш өглөө бүр унаж, дэлгүүрийн лангуу иргэдийнх нь халаас адилхан дундарч эхлэв. Орост тавьсан хоригийн үр дүнтэй ижилхэн сонсогдож байна. Хэн нэгэн манай эдийн засагт хориг тавьжээ. Буруутныг ойроос хайсан нь зөв байх. Бид өөрөө өөрсдөдөө хориг тавьчихаж. Дотоод, гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг хөөсөн популист улстөрчид манайд гаднаас ирэх хөрөнгө оруулалтын бүх сувгийг хаачихжээ. Популистуудын хэн нь юу хэлснийг сүүлийн жилүүдэд цээжилтлээ сонссон. Өнөөдөр ч зурагт асаахад тэд ярьдгаа ярьсаар шударга царайлаад оройн мэдээгээр гарч байгаа.

Эдийн засаг шударга, хямралын мөчлөг баян ядуу бүгдэд тохиолдддог. Тоо худлаа хэлдэггүй. Зөв тайлж унших хэрэгтэй. Оросууд юуны төлөө төлж, тарчиг амьдарч, эрсдэл үүрч байгаагаа бүгд мэднэ. Крымийн төлөө. Бид юуны төлөө төлж, тарчиг амьдарч, эрсдэл үүрч ирснээ бүгд мэднэ. Аман улстөрчдийн төлөө.

ГАРЦ

Дотоодын хоригоо цуцалъя. Тэгэхээр сэтгэл хөдлөлөө дагаж үймэлгүй, шийдвэр гаргахаасаа өмнө тоо бодож, гаргах шийдвэрээ хооронд нь харьцуулж өрсөлдүүлж, хөрөнгө оруулагчдыг хөрөнгө оруулах хөшүүрэгтэй болгох, иргэдээ хувийн өмчтэй болгох, худалдаа хийх, санхүүжилт хийх сонирхолтой болгох шийдвэр гаргаж, хамгийн гол нь зах зээлээс төр “савраа татах” бодлого зөв биз. Путин ч бизнесийнхэнд өршөөл үзүүлэхээ зарлачихлаа.

Ямарч популизм хэрэггүй. Гадныхан л гэхээр чөтгөр биш , бас бурхан ч биш гагцхүү тэдэнтэй тэднээс илүү ухаалгаар хэлэлцээр хийх нь өнөөдрийн бөмбөрцөг дээрх шалгуур, өрсөлдөх чадварын хэм хэмжүүр юм.

Гадаадынхнаас буцалтгүй тусламжийг нь инээж байгаад авчихаад, дотоодынхнаас татварыг ньгуядаж байгаад авчихдаг хэрнээ хөрөнгөө оруулж, хөдөлмөр шингээж,баялаг бүтээх гэсэнхөрөнгө оруулагчдаа адлаад байдаг энэ сэтгэхгүйгээсээ салцгаая. Сэтгэхүйн хувьсгал хийхгүйгээр эдийн засгийн хувьсгал амжилтанд хүрэхгүй.

МПО” мэдээлэл судалгааны төвөөс Монгол Улсын нийгэм, эдийн засаг, улс төрд өрнөж буй үйл явдлуудад иргэд хэрхэн хандаж байгааг тодруулдаг “Улс төрийн барометр-ЬВ”судалгааны үр дүнг толилуулж байна. Энэхүү судалгааг 2014 оны арванхоёрдугаар сарын 12-14 ны өдрүүдэд гүйцэтгэж, Улаанбаатар хотын зургаан дүүрэг, Увс, Баянхонгор, Өмнөговь, Өвөрхангай, Сэлэнгэ, Дорнод аймгийн 1200 иргэнийг хамрууллаа.Тус судалгаанд телефон утасны судалгааны аргыг ашиглаж мэдээлэл цуглуулсан бөгөөдцаашид буцаалттай түүврийн аргаар улирал бүр судалгаанд оролцсон иргэдээ солихгүйгээр “Улс төрийн барометр”-ийн тайланг гаргаж байх юм. “Та ямар сонин уншдаг вэ” гэсэн судалгаанд хамгийн олон хүн “Өдрийн сонин”-г уншдаг гэж хариулжээ. Монгол Улсын өдөр тутмын “Өдрийн сонин” орон даяар хамгийн олон захиалагч, уншигчтай нь үүгээр батлагдаж байна.

Үндэсний өдөр тутмын “Өдрийн сонин” Монгол Улсад болоод дэлхий дахинд болж буй үйл явдлыг газар дээрээс нь сурвалжилж уншигч олондоо хүргэдэг. Бид дэлхийн хамгийн халуун цэг болох Иракт буун дуу тачигнаж байхуйд сэтгүүлч Дашбалбарын Мөнгөндалайг газар дээр нь ажиллуулж бүх мэдээллийг “Өдрийн сонин”-оор дамжуулан Монголын ард түмэнд хүргэсэн юм.

Өнгөрөгч хавар Малайзад амиа алдсан бүсгүйн та­лаар “Өдрийн сонин”-ы сур­валж­лагч, Монголын нэртэй сэтгүүлчдийн нэг Г.Дэлгэрцэцэгийн цуврал материал хэвлэгдэж байв. Мөн Улаан-Үд, Тува, Хөх хотын цуврал тэмдэглэлүүд “Өдрийн сонин”-д хэвлэгдэн хүн төрөлхтний болоод Монгол туургатны оюуны толь нь “Өдрийн сонин” гэдгийг дэлхий даяар тунхагласан билээ. Дэлхийн бүх улс, аль ч цэгт “Өдрийн сонин” редакцийн томилолт өгч өөрийн зардлаар сэтгүүлчдийг бүх л халуун цэгт томилон ажиллуулдаг юм. Энэ удаа “Өдрийн сонин”-ы Урлаг, спорт чөлөөт цагийн мэдээллийн албаны сэтгүүлч С.Алтанцэцэг Япон улсын нийслэл Токио хотноо ажиллаж, Монголын нэртэй сумочид болоод Сумо бөхийн холбооны удирдлагаас ярилц­лага авч буй юм. “Өдрийн сонин” сэтгүүлчдээ өөрийн зардлаар редакцийн томилолт өгч ажиллуулдаг билээ.

АНУ-ын зүүн болоод баруун эрэгт манай сонины тусгай сурвалжлагчид ажилладаг. Дэлхийн ихэнх хотуудад “Өдрийн сонин”-ы тусгай сурвалжлагч нар ажиллаж тухайн тив, улс оронд болсон мэдээллийг ард түмэнд түргэн шуурхай хүргэдэг юм. Ингээд Токио хотод ажиллаж буй сэтгүүлч С.Алтанцэцэгийн мэргэжлийн сумогийн 69 дэх их аварга, Монгол Улсын хөдөлмөрийн баатар, дархан аварга Жигжидийн Мөнхбатын хүү Даваажаргалтай хийсэн ярилцлагыг цувралаар хүргэж байна.

Мэргэжлийн сумогийн их аварга Хакухо М.Даваажаргалын Япон дахь Миягино дэвжээн дээр өчигдөр очлоо. Дэвжээний залуу бөхчүүд 8:30 минутаас бэлтгэлээ эхлүүлдэг байна. Харин аварга 9:30 минутын үед дэвжээн дээрээ ирсэн юм. Тэрээр гурван цагийн турш бэлтгэл хийсэн бөгөөд дуусах үед телевизийнхэн ирж нэвтрүүлгийн зураг авалт хийв. Шизуока мужаас ирсэн дөрвөн настай охины Хакухо аваргатай уулзуулж буй нэвтрүүлэг аж. 13:00 цагийн үед дууссан зураг авалтын дараа Тайхо аваргын хөшөөнд очиж цэцэг өргөлөө.

Тэнд мөн л телевизийнхэн хүлээж байлаа. Бас Тайхо аваргын эхнэр, охин хоёр Хакухог хүлээж байсан юм. 15:00 цагийн үед Их аварга Хакухо М.Даваажаргал ажлын шахуу хөтөлбөрийн хажуугаар “Өдрийн сонин”-д ярилцлага өглөө.

–Та сумогийн их ертөнцөд 32 удаа түрүүлж домогт Тайхо аваргын тогтоосон дээд амжилттай зэрэгцэж ирлээ. Танд баяр хүргэе.

-Юуны өмнө сумо бөхийн талаар ярилцлага авахаар Японыг зорьж ирсэн “Өдрийн сонин”-ы хамт олонд талархаж байна. Өнгөрч байгаа 2014 он миний хувьд их сайхан ээлтэй жил байлаа. 32 дахь түрүүгээ авч домогт их аваргын амжилттай зэрэгцсэндээ баяртай байгаа. Би өөрийгөө гурван аавтай гэж ярьдаг.

Төрсөн, өсгөсөн, сумогийн ертөнцийн гэсэн гурван аав бий. Сумогийн ертөнцийн аавыгаа амьд сэрүүн байх хугацаанд сургаалыг нь сонсож байсандаа баяртай байдаг. Энэ хүн бол сумогийн домогт их аварга Тайхо. Би Тайхо аваргыг нас барахаас хоёр хоногийн өмнө уулзаж амжсан. Нас барсных нь хойно гэрт нь очиж адис авч, амлалтаа хэлсэн. Тэр үед дотроо залбиран хэлсэн амлалтаа өнгөрөгч сарын башёгийн түрүүгээр биелүүллээ. Мөрөн дээрээсээ их хүнд ачаа аваад хаячих мэт сэтгэл уужирч байгаа. 32 удаагийн түрүү гэдэг миний мөрөөдлийн нэгээхэн хэсэг байсан. 32 дахь удаагаа түрүүлээд зогсож байсан тэр өдөр Монгол бахархлын өдөр байж таарсан. Эхэндээ мэдээгүй л дээ. Харин дараа нь сонсоод их бэлгэшээсэн. Дөрвөн жилийн өмнө эзэн хааны цомгүй тэмцээн болж байсан юм. Тэгэхэд надад нэг хүн хэлж байлаа. “Олон жил жилийн турш хадгалагдсаар ирсэн уламжлалыг алга болгочихоор дараа нь яах билээ” гэж.

Юу гэсэн үг вэ гэхээр Японы эзэн хааны цомгүй болчихвол сумо яах билээ гэсэн утгатай. Гэтэл тэрний дараахан Японы эзэн хаанаас захиа ирсэн. Бүр Хакухо танаа гэсэн хаягтай. Урьд өмнө ингэж эзэн хаанаас захиа ирж байсан тохиолдол байхгүй л дээ. Тэгээд бөөн баяр болсон, юун тэр цом. Түрүүлчихээд зогсож байхдаа Японы уламжлалын тухай, сумо бөхчүүд эртнээс өвлөгдөж ирсэн уламжлалыг хадгалж явж байгаа тухай үг хэлсэн дээ. Кимоно өмсөөд, үсээ самнаад явж байгаа нь зөвхөн сумод байдаг сайхан уламжлал шүү дээ. Японы энэ сайхан уламжлалыг хадгалж явах хэрэгтэй. Бүр Мэйжигийн зургаа дахь үед цаг хэцүү байж бүх хүмүүс үсээ авч эхэлсэн байдаг юм билээ. Тэр үеийнх нь эзэн хаан сумод дуртай. Тиймээс “Бидний ёс заншил, уламжлал ийм амархан алга болж болохгүй. Сумо бөхчүүддээ өвлөж үлдээе” гэсэн байгаа юм. Тэр сайхан өв уламжлалын тухай 32 удаа түрүүлж байж л ярих ёстой байсан. Гуч биш, гучин нэг биш. Дөрвөн жил хадгалж байсан үгээ тэр үеэр хэлсэн. Сэтгэл онгойгоод, бүх хэцүү зүйлээ давсан мэт хөнгөрөөд явчихсан.

–Түрүүлчихээд эх хэлээрээ, монголчууддаа зориулж үг хэлсэн. Сэтгэл хөдлөөд монголоор ярьчихсан уу, эсвэл дотроо бодож байв уу?

-Би чинь ер нь үе үе монголоор үг хэлээд байдаг юм байна. Түрүүгээ хоёр оронтой болгоод буюу арав дахь удаагаа түрүүлэхдээ монголоор үг хэлсэн. Ерөнхийдөө тэмдэглүүштэй түрүү авсны дараа монголоор яримаар байдаг юм. Сэтгэл их хөдөлдөг.

–Монголоороо яриад эхлэхээр япончууд яаж хүлээж авч байгаа бол гэж бодогдож байлаа. Сумогийн холбоо дарамт шахалт үзүүлэх вий дээ гээд л…

-Хүн бүр өөрийн өнцгөөс харж байгаа байх л даа. Гэхдээ ямар байнга монголоор яриад байгаа биш. Ийм асуудал дээр сумогийн холбооноос дургүйцээд, дарамт шахалт үзүүлээд байх юм огт байхгүй.

–Тайхо аваргад амлалт өгсөн гэсэн. Ямар амлалт өгсөн бэ. Мөн Тайхо аваргыг өнгөрөхөөс хоёр хоногийн өмнө уулзахад онцгойлон захисан юм бий юу?

-Ер нь бие нь муудсанаас хойш уулзъя гэж ярьж байлаа. Боломж олдохгүй байсаар өөд болохоос нь хоёрхон хоногийн өмнө очсон. Тав, зургаахан минут л хамт байсан. Нэг их юм ярьж чадаагүй ээ. “Хүү минь хичээнэ шүү. Хөдөлмөрлөж байгаа хүнийг аяндаа хүмүүс ойлгодог, хүлээж авдаг. Юу ч болж байсан хичээдэг юм шүү” гэж захисан. Тэр үед би нэвтрүүлгийн хүмүүстэй хамт очсон юм. Тэгээд “Зурагтын хүмүүс таны 32 түрүүтэй зэрэгцэх тухай сонирхож байгаа байх” гэж хэлэхэд “Чиний өөрийн хичээл зүтгэл мэднэ дээ. Чамаас л шалтгаалах зүйл” гэж хэлсэн. Би дөрвөн жилийн өмнө Фүтабаяма аваргын 69 дараалан давсан амжилтыг эвдэхээр зүтгэж байлаа. Фүтабаяа аваргын үед жилд ердөө хоёрхон башё болдог байсан. Тэгэхээр үндсэндээ гурван жил босоо явжээ гэсэн үг. Харин би жилд зургаан башё барилдаж байгаа учраас жил хүрэхгүй хугацаанд тэр том амжилтыг эвдэх гээд байсан. Тийм үед янз бүрийн л юм бодогдож байлаа. Олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр ч бас Фүтабаяа аваргын амжилтыг эвдэж болно, болохгүй гэж бичиж байсан. Би Тайхо аварга руу залгаад ийм яриа гараад байна, та юу гэж бодож байна вэ, таны үгийг сонсъё гэсэн. Тэгсэн “Би болон үе үеийн аваргууд дээд амжилтуудыг мөрөөдөж, зүүдэлж явсан. Харамсалтай нь эвдэж чадаагүй. Рекорд гэдэг бол эвдэгдэх гэж байдаг зүйл. Хэрвээ түүнийг эвдэх боломж байвал өөрийгөө бүрэн дүүрэн дайчлаарай. Боломжийг ашиглаарай” гэж хэлсэн. Их гоё үг байгаа биз. Тайхо аваргын тогтоосон дээд амжилттай зэрэгцэж ирэхэд энэ үг нь бодогдож байлаа. Ер нь ойр дотнын, хүндэлж явдаг хүмүүсийн хэлсэн чин сэтгэлийн үг асар их хүч өгдөг.

–Дээд амжилттай ойртоод ирэхээр сэтгэл зүй бас л сонин болно биз?

-Олон зүйл бодогдоно шүү. Долдугаар сарын башё Нагояад болсон юм. Тэр үед цаг агаар хамгийн халуун байдаг. Их халуун болохоор хоол багасдаг. Хоол багасахаар жин буурна. Тэр үед бяр тэнхээ муудаж таараа. Энэ үед гуч дахь түрүүгээ авсан. Сумогийн түүхэнд гучин удаа түрүүлсэн хоёрхон аварга байдаг гээд янз бүрийн зүйл бодогдоно. Харин тэр башёг даваад туулчихсан болохоор 31, 32 дахь удаагийн түрүү харьцангуй гайгүй байлаа. Гэхдээ л арванхоёрдугаар сарын башёгийн зургаа дахь өдөр Такаясүд уначихсан шүү дээ. Тэр бас зөв болсон байж магадгүй юм. Өөрийнхөөрөө барилдаад намбайгаад явчихна даа гэж бодсон. Нэг тийм хэцүү хүлээснээс суларч байгаа мэт болсон. Нэг ёсондоо барцад арилсан юм болов уу.

Бурханы шашинт улс орнууд түүний дотор монголчууд өвлийн тэргүүн сарын 25-ны өдрийг ”Зулын 25″ буюу “Богд ламын дүйчэн” өдөр хэмээн олон зуун жил тэмдэглэж бурхны шашны орон хийдүүд мянган тахилын зул хүж өргөж, их ерөөл хурдаг уламжлалтай. Айл бүхэн зул асаан их буян үйлдэж иржээ. Энэ өдөр мацаг барьж /цагаан хоол идэж/ арван хар нүглийг тэвчин, бие, хэл, сэтгэлээ ариусган маани, мэгзэм уншин, гэртээ болон гадаа зул өргөж буян үйлдвээс өргөсөн нэг зул мянга болж, уншсан нэг маа­ни, мэгзэм түм болон арвижиж, их буян хураадаг байна. Монголчууд Богд Зонховын дүйчин өдөр болохоос өмнө үүц махаа бэлтгэж гүйцээд зулын хорин таван тохиох үед тэдгээр амьтдыг сайн төрөл олуулахын тухайд буянд шамдан зул өргөдөг. “Зулын 25”-ны билэгт сайн өдөр зул өргөхдөө: “Ум зула зула бара бара зула суухаа” тарнийг уншин зул өргөх ёс жаягийн дагуу зулаа өргөвөөс зохимжтой. Мөн Богд ламын магтаал залбирал “Мэгзэм” олонтаа уншиж Богд ламыг сэтгэлдээ бодон залбирдаг.

Шарын шашныг үндэслэгч, цаст Төвдийн мэргэдийн оройн дээд чимэг, соён гэгээрүүлэгч, их билгийн хүн Богд Зонхова Лувсандагва Амдо нутгийн Хөх нуурын орчим Зонха хэмээх газарт эцэг Лүмбүмгэ, эх Шинса Ачой нарын хөвгүүн болж зургадугаар жарны улаагчин тахиа жил 1357 онд малын бэлчээрт хээр мэндэлжээ. Түүнийг төрөөд хүйсийг нь таслахад цус шунх дуссан газар аав нь уламжлал ёсоор ихэсийг нь шороонд булахад тэр газраас нь анхилуун сайхан үнэрт цагаан зандан мод ид шидийн мэт урган, бараг навч холтос болгон дээр нь “Сэнгэ аро” гэдэг зурсан юм шиг бурхны хөрөг, төвд номын үсгүүд тодрон гарсан гэдэг. Уг модноос ийнхүү урьдын ерөөлөөр Богд ламыг язгуурын гурван бурхны хувилгаан мөн болохыг нотолсон “Сэнгэ аро” бурхны хөрөг, төвд номын үсгүүд тодрон гарч ирсэн тул ” Гүмбүм” буюу “Буман бурхны хөрөг” гэсэн утгатай нэртэй болж их буян чуулсан мод хэмээн ард нийтээр ихэд шүтэн бишрэх болжээ. Энэ цагаас хойш Гүмбүм нь зүүн төвдийн хамгийн ариун мөргөлийн орон болсон байна. 3-р Далай лам уг модны тухай хүүхэд ахуйдаа нэн шимтэн таалж байсан бөгөөд хамгаалалт хашаа тойруулан бариулж хожим нь түүний дэргэд Гүмбүм Жамбаалин хийдийг байгуулсан байна. Удалгүй энэ хийд Төвдийн хамгийн нэр нөлөөтэй номын хүрээ болсон бөгөөд эдүгээ ч бурхны шашны ариун дагшин шүтээн оршсон Гүмбүмийг зорих сүсэгтэн олон, жуулчдын хөл хөдөлгөөн татрахгүй байгаа билээ. Богд ламын сахилын самгарди нэр нь Сумадигирти бөгөөд төвдөөр Лувсандагва, монголоор Сайн оюуны алдар гэсэн утгатай нэртэй. “Богд” гэж “эзэн”, “зонхова” гэж төрсөн нутгийнх нь “сонгины амт” гэсэн нэр бөлгөө. Богд Зонхова Лувсандагва нь Гармава Ролбидорж хэмээх ламыг залах үеэр гэгээн багштай учирч гурван настайдаа гэнэн сахил хүртжээ. Долоон насандаа цорж Дондүврэнчин ламаас гэцэл сахил хүртэн, 17 настайгаасаа Сажийн их багш Рэндаваа, Ёндонжамц лам, Нявон Гүнгаабал лам тэргүүтнийг шүтэж бурхны шашны судар, тарний аймгийн олон эш номыг эрхшээн мэргид бүхний оройн чимэг чандмань мэт болжээ. 24 насандаа Цүлтэмринчин ламаас аяга тахимлагийн санваар хүртсэн байна. 36 настайдаа судар, тарни хослон барилдсан гүн мөрийг бясалган бүтээснээр үлэмж онолын эрдэмд төгсөж 39 сүүдэртэйдээ Төвдийн Нялын Лүнра хэмээх газар номын хүрдийг эргүүлжээ. 46 насандаа 1402 онд Буддын гүн ухаан, оюун сэтгэлгээ, бясалгалын агуу их цогц тайлбар, гайхамшигт бүтээлүүдийн нэг болсон “Их бодь мөрийн зэрэг /Ламрим Чэн мо/” хэмээх гэгээрэлд хүрэх арга замын тухай алдарт бүтээлээ туурьвиж 1408 онд 1000 гаруй хуврагт “Их бодь мөрийн зэрэг”-ээ номолсон байна. 48 насандаа 1405 онд “Түгээмлийн их эзэн бурхан Очирдарийн мөрийн зэрэг, нууц бүхний утгыг сайтар ялгасан хэмээхүй” хэмээх Бурхан багшийн эрхэм зарлигийн манлайн дээд оргил болсон нууц тарний ёсны гайхамшигт их тайлбар, нэвтэрхий толь Агрим чэн бо болох бүтээлээ туурвижээ. 51 насандаа Лхасын их чойнпрүл ерөөлийг үүсгэсэн байна. Богд Зонхова Лувсандагва бурханы шашны гэлүгва буюу буяны ёстон хэмээх чиглэлийг үүсгэхдээ шар малгай өмсөн ном тавьснаар хожим түүний үүсгэсэн салбар, чиглэлийг шарын шашин гэх болсон байна. Энэ суут хүн “Ламрим чэн бо” буюу “Их бодь мөрийн зэрэг, “Агрим чэн бо” буюу “Тарний их зэрэг” тэргүүтэй бүтээл туурвисан бөгөөд та бидний сайн мэддэг “Мэгзэм” хэмээх алдарт магтаалыг зохиожээ. Анхдугаар Далай лам Гэндүндүв 1415 онд Галдан /Хувь төгөлдөр / хийдэд ирж Богд ламд шавь орж байсан байна. Богд Зонхова Лувсандагва долдугаар жарны шороон гахай жилийн өвлийн эхэн сарын билгийн тооллын 25-нд 63 сүүдэртэйдээ 1419 онд ”Сундуйн жүд” /Цогт нууц тарний хураангуй үндэс оршвой/ судраас айлдаж байгаад жанч халж, нүүрнийх нь маналаас саран мэт их гэрэл гарч, уг гэрэлд бие нь улам бүр хайлан багассаар шашин амьтны тусын тулд дүрст биеийг номын лагшинд хураах ёсыг үзүүлж бурхан болсон байна. Түүнийг ийм гайхамшигтай билэг үзүүлж таалал төгсөхөд түүний шавь нар болоод сүсэгтэн олон түмэн 49 хоногийг нь дуустал орон гэр, байшингийнхаа гадаа тасралтгүй их хэмжээний зул барьж буян үйлджээ. Үүнийг харсан хүмүүс тэнгэрийн одод газарт буусан мэт, шөнийг өдөр мэт гэрэлтүүлсэн их зул барьж байсан хэмээн дурссан нь бий.

Зул өргөх ёс

Зул өргөхдөө үнэн сүсэг бишрэлээр бодь сэтгэлийг үүсгэн лам гурван эрдэнэд залбирч мунхагийн харанхуйг арилгах оюун ухаан билгүүний гэгээ улам бүр гийж, хамаг амьтан мунхагийн харанхуйгаас гэтлэх болтугай, бурхад бүгдийн мэлмий баясаж гэгээн буян арвижиж, гэм нүгэл нимгэрэх болтугай хэмээн чин сүжгийг ургуулан бодож өргөх учиртай. Зул бүтээхдээ цэвэр ариуныг эрхэмлэн гараа сайтар угааж зулын голыг алт, мөнгө, зэс, гууль зэрэг эрдэнийн зүйлсээр хийсэн цөгцний хэмжээнд чанга, сул, өндөр, намыг нь тааруулан цэвэр хөвөнгөөр нар зөв ороож хийдэг. Зулын гол ороох үедээ язгуурын гурван бурхны зүрхэн тарни / Ум ма ни бад мэ хум, Ум а ра ва за на ди, Ум базар вани хум пад/, гурван очирын тарни /Ум аа хум / зэргийг урин уншиж буян бодож ороодог. Том цөгцөнд хийх зулын голыг дан хөвөнгөөр хийвэл тосонд нэвтрэхээрээ босдоггүй унадаг тул хятад тэвнэ, алт, мөнгө, төмөр, хуурай өвсний гадуур хөвөнгөөр ороож хийдэг. Зулын гол ороож буй хөвөндөө хир буртаг байтугай амны уур, амьсгаа, шүлс зэргийг халдаахыг цээрлэдэг. Зулын гол хэт бүдүүн сул бол хурдан жаргадгаас гадна хэт хурдан жаргахад тэр хүний нас богиносно гэдэг. Харин гол нь яг таарсан бөгөөд тэр хэмжээгээрээ зул удаж жаргах тусам нас нь уртасна гэдэг. Хэт хатуу чанга, нарийн бол дутуу жаргадаг, таарсан бол гэрэл нь тод тогтвортой удаан байдаг байна. Голоо цөгцөнд шигтгэхдээ нарийн үзүүртэй сэтгүүрээр дарах буюу өөрийг нь нар зөв эргүүлж шигтгэдэг. Үүний дараа амьтны гаралтай биш сүүний шим болсон шар тос болон ургамлын шим болсон ургамлын тос зэрэг хилэнцгүй, ариун сайхан шинэ тосыг зулын голыг дагуулан нар зөв тойруулж хийдэг. Тосоо цөгцөнд хийж байхдаа амандаа “Ум аа хум” тарнийг урин уншдаг. Энэ нь тахилыг бохирдуулах ад зэтгэрийн хорлолоос зулыг хамгаалах буяны сэдлийг төрүүлдэг. Цөгцөнд тос цутгахдаа хэт бялхааваас санваар ёс цалгардах, хэт дундуур бол эд эдлэл хомсдох гэм гарах тул тосыг цөгцний амсраас амуу тарианы хэмжээний дундуур хийдэг байна. Амьтны гаралтай өөхөн тосоор зул өргөх нь зул тахил биш ахуйн зориулалттай дэн гэрэл болдог гэдгийг анхаарах хэрэгтэй. Ургамлын тос нь ургамлын үрийн хилэнцгүй тос тул зул өргөж болно. Ихэвчлэн шинэ шар тосоор зул өргөдөг. Зул асаах, зул бүтээх үедээ амьсгалаа оруулалгүй, амны хаалт хийж хэвшвэл зохимжтой. Бурхан, шүтээнийхээ өмнө зул өргөхдөө:

Энэ зулыг шамдан өргөсний ерөөлөөр
Эрхэм билгүүний гэгээг түргэн олоод
Эх болсон хамаг амьтан бүгдийн
Эмгэнэлт мунхагийн харанхуй хирийг арилгах болтугай.
Тосон далай машид хуйларсны дунд
Тод мянган гэрэл бадраасан зул үүгээр
Түйтгэрт харанхуй галбыг хоцроолгүй гийгүүлээд
Төөрөлдсөн амьтад Бурханыг илтэд үзэх болтугай гэсэн ерөөл тавьж “Ум аа хум” “Ум зула зула бара бара зула суухаа” тарнийг уншин олон бурхадад залбирахын зэрэгцээ эх болсон зургаан зүйл, хамаг амьтны тусын тулд хэмээн сэтгэж зулаа асаадаг. Хэрвээ зул өргөсөн бол тэр орчинд хэрүүл шуугиан гаргах, худал хэлэх,зэрэг гэм нүгэл гаргахгүй байхад анхаарч зулыг жаргах хүртэл сэтгэлдээ ариусахуйг бодож нэгэнт бадраасан зулыг байрнаас нь хөдөлгөх, жаргахаас нь өмнө үлээн унтраахыг цээрлэх ёстой.

Зулын бэлгэдэл, ерөөл залбирал

Бурхан шүтээнд тахил өргөх олон зан үйл байдгийн нэг нь зул өргөх ёс юм. Монголчууд зул өргөхдөө энэ ба хойтын буян, өөд бологсдын буянд зориулахын зэрэгцээ мал муулахдаа хүртэл сайн төрөл олохыг ерөөж зул өргөдөг заншилтай. Зулын гэрэл нь сэтгэл доторхи нисваанисын /мунхаг, уур, атаа, шунал, омог/ түнэр харанхуйг гийгүүлж, оюун ухаан, билгүүний гэгээ улам бүр гийж, билиг билгүүнээр мунхагийн харанхуйгаас хагацах сэтгэлийг бэлгэддэг. Зулын цөгц нь шагшаабад буюу хүний ёсноос үл гажих, дэг журмыг дээдлэх сэтгэлийг, зулын тос нь дияан /бясалгал/ буюу бодлоо нэгэн чигт төвлрөрүүлж. сэтгэл хоёрдохоос ангижрах, муу үзэлд автахаас хагацах нэгэн үзүүрт сэтгэлийг бэлэгддэг. Зул өргөж буян үйлдэхдээ :

Зул өргөснөөр хураасан буяны үрээр
Өглөгийн эзэд, нас нөхцөгсөд
Өнөд орчлонгийн зургаан төрөлд төөрөлдөн зорчигсод
Өнө ашидын амгаланг олох болтугай.
Тэдний доройтуулсан тангараг сахил бүхэн нь сэргэх болтугай
Мухар сүсэг үл мэдэхийн түйтгэр хирээс хагацах болтугай
Нүгэл хилэнц, муу үйлийн үр, муу сэтгэлийн түйтгэрээс хагацаад
Магад сансарын гурван орон зовлонт амьтнаар хоосрох болтугай
Миний сэтгэл оюунд шид бүтээл, сэрэмж юуг хайрлан соёрхоо хэмээн ерөөл өргөж

Зулын гэрэл гурван мянган ертөнц даяар түгэх болтугай
Зулын гол уулсын хаан-Сүмбэр мэт сүндэрлэх болтугай
Зулын тос сүн далай мэт арвин байх болтугай
Зулын жигдэрсэн хязгааргүй их тахилаар хамаг бурхад цэнгэн орших болтугай
Зулын ариун гэрэл сансарын үзүүрээс гаслант тамд зовлон эдлэх
Зүйрлэшгүй олон төрөлхтөний мунхагийн харанхуйг арилгаад
Зүг зовхис бүхнээ залрах бурхан бодьсадва нарын арилсан орныг
Зуур тотгорлох саадгүй үзэх хүртэл
Зүйтэй сайтар гэрэлтүүлэн ариусгах болтугай

хэмээн зул тахилын залбирал уншлага уншиж залбирал үйлдэн зулаа өргөвөөс эрхэм хүн бурханы шавь таны оюуны мэлмий гийж хамаг амьтны сайн сайхан, тусын тулд үйлдсэн буяны хүчээр сэтгэл тань ариусаж санасан хүсэл бүхэн тань сэтгэлчлэн бүтэж цаглашгүй буян хураах болно.

Хүн нас барахад зуурдын терөлд сэтгэл задардаг. Энэ үед бидний хураасан үйлийн үрээс хамаарч сэтгэл маань янз бүрийн өнгө хэлбэр дүрс, дуу чимээтэйгээр ургаж босож ирдэг. Энэ бүхнийг анзаарч мэдэлгүй айж зугатсанаас болж, янз бүрийн төрөлд өөрийн дураар биш, үйлийн үрээр хаягддаг. Үүнийг төрлөө олохгүй төөрлөө гэж ярьдаг. Хүний сүнс зуурдын төрөлдөө хаа хүссэн газраа ямар ч саадгүй хүрдэг. Тиймээс талийгаачийн 49 хоногт нь замыг нь гэрэлтүулж зөв зам мөрд хөтөлж сайн төрлийг олуулах, өнгөрсөн хүний бие цогцост муу хурахаас сэргийлэхийн тухайд зул барьж тахил өргөн буян үйлддэг. Нэгэн насанд ах дүү амраг садан болж төрсөн хүмүүсийн хэн нэг нь нас нөгчөөд биеийн барилдлага тасарсан ч сэтгэлийн барилдлага тасардаггүй. Тиймээс дараа төрөлд нь сайн үйлд барилдахыг шамдан 49 хоногт нь амжиж буян үйлдэх хэрэгтэй.

Сайтар үзэмжтэйгээр жигдэрсэн тодорхой хурц гэрлэн тахил үүгээр
Сайн цагийн мянган бурхад арван зүгийн арилсан оронд
Саатан сүслэн лам багш, дамжлагын бурхад,
Сахиуснууд хийгээд номыг тэтгэгчид дагинас, хот мандлын бурхадын чуулганд
Сүсэглэн зорин өргөж байна
Сайхь тусын үрээр миний эцэг эх болоод хамаг амьтан энэ ба хойт төрлүүддээ
Саад тотгоргүйгээр үнэхээр туулсан бурхадын арилсан орныг үзэх болтугай
Гурван язгуурын бурхадын чуулган хийгээд гурван эрдэний үнэний хүчээр
Миний тавьсан ерөөл машид түргэн боловсрох болтугай
Магад үүний тул намайг адистидлан соёрх

Дадята ум пэнча грияа ава бодани суха.

Өдөр тутам, сар бүрийн дүйчэн өдрүүдэд бурхан шүтээндээ зул өргөх нь энэ ба хойт насны үйлд нэн тустай бөгөөд буян их хураана хэмээн судар номд олонтаа айлдсан байдаг тул үүнд хичээн шамдагтун.

Зул өргөсний ач буян, тус эрдэм

Зул өргөхийн тус эрдмийг Бурхан багш бээр олонтоо айлдсан байдаг. “Хутагт Зулын өргөл” хэмээх сударт зулын өргөл өргөгч тэр үхэхийн цагт дөрвөн гэгээнийг олох бөгөөд аль дөрөв хэмээвээс: өмнө нь нарны хот мандал ургахыг үзэх ба өмнө нь сарны хот мандал ургахыг үзэх, тэнгэрийн нөхөд оршсоныг үзэх хийгээд бурхныг үзэх болмуй” хэмээн айлдсан байдаг байна. Зул өргөсний ач буян хэмжээлшгүй бөгөөд өөрийн мунхаг тэргүүтэн нүгэл хилэнц нимгэрч, оюуны мэлмий нээгдэж билэг ухаан төгөлдөр болох, хойд төрөлдөө өндөр язгуурт төрөх, санасан хэрэг сэтгэлчлэн бүтэх зэрэг тус эрдэмтэй . Нас барагсдын хойтын буянд зориулж зул өргөвөөс зул өргөсний буянаар сайн төрлийг олдог. ” Үйлийг тийн ялгагч” сударт зул өргөсний ач буян, тус эрдэмийг:

Нэг. Ертөнцөд зул мэт болно

Хоёр. Асар ариун махан нүдийг олно

Гурав. Асар ариун тэнгэрийн нүдийг олно

Дөрөв. Буян нүглийг ялгадаг болно:

Тав. Үл мэдсэн ба мунхагийн харанхуй арилна.

Зургаа. Билэг ухаан төгөлдөр болно

Долоо. Тэр орчлонд зорчих цагт мунхагт үл оршино

Найм. Эд таваар арвижна.

Ес. Өндөр төрөлд төрнө.

Арав. Түргэнээ илт туулсан бурхан болно хэмээн заасан байдаг .

Ертөнцөд зул мэт болно хэмээсэн нь нь өнгөлөг сайн явна, асар ариун махан нүдийг олно гэдэг нь оюуны мэлмий нээгдэнэ, асар ариун тэнгэрийн нүдийг олно хэмээсэн нь аливаа юмыг урьдчилж мэддэг болно, Буян нүглийг ялгадаг болно хэмээсэн нь авах гээхүйн ухаанд мэргэшнэ гэсэн утгыг илэрхийлдэг. “Дэмчогийн язгуур Дандарын хоёрдугаар бүлэгт” хэрэв шид бүтээлийг хүсвээс 100 зул өргөн үйлд хэмээгээд догшин дагинисын егүзэрт шүтэж их амгалан гэрэл гийгүүлэх билиг татагчид зул өргөсний тус эрдэм нэн их болох ёсыг номложээ. Хэрвээ хүн өөрөө ямар нэгэн шид бүтээл хүсэж байгаа бол 100 зул өргө гэдэг. Буян ном үзээд, зэрэг дэв хамгаалах гэж байгаа бол 100 зул өргөвөөс их сайн.

МЭГЗЭМ

Адистид ихтэй залбирал соёрхол агуулсан, судар тарний номын хүч чадал, шим утга, гүн гүнзгий увидас бүхнийг хураасан, магтаал уншлага мэгзэмийг анх Богд Зонхова Лувсандагва /1357-1419/ өөрийн багш Сажийн дээд лам Жавзүн Рэндаваа Шонү Лодойд зориулан зохиож өргөсөн бөгөөд багш нь “Цастын мэргэдийн оройн чимэг Рэндаваа” гэх магтаал соёрхол надад огт зохисгүй харин шавь чамд зохистой “Цастын мэргэдийн оройн чимэг ” нь чи юм гээд “Цастын мэргэдийн оройн чимэг Зонхова Лувсандагвын өлмий дор соёрхол тавъяа” хэмээн засварлан буцааж өргөснөөр Богд Зонховын залбирал мэгзэм бүтсэн түүхтэй. Мэгзэм дор бурхад бүгдийн айлдал, тус эрдэм, хүч чадал, атистид шингэсэн тул байнга урин уншиж залбирваас бурхад бүгдийн тарнийг уншсантай адил шид бүтээл, ач тусыг үзүүлдэг байна.

ЕСӨН ШАДНЫ МЭГЗЭМ

Ойдүв гүнжин туваан Доржчан

Мэгмид зэвий дэрчэн Жанрайсиг

Дэмид чэнбий ванбуу Жамбий ян

Дүдбүн малүй жомзад Санвий даг

Ганжин хайвий зүгжан Лувсан даг

Жавсүм гүндү лама санжай ла

Гоосүм гүйвий гоной солван дэв

Раншин минжин долвор жинжий лов

Чогдан түмэн ойдүв залдуу сол

ЕСӨН ШАДНЫ МЭГЗЭМ

Шид бүтээл бүхэн гарах чадагчийн эрхт Очирдара

Зоригдол үгүй их энэрлийн сан Жанрайсаг

Хиргүй айлдалын эрхт Зөөлөн эгшигт

Шулмасын өмгийг хоцролгүй даран зохиогч Очирваань

Цастын мэргидийн оройн чимэг Лувсандагва

Аврал гурав бүхэн хурсан багш бурхан дор

Гурван үүдээр бишрэнгүйн үүднээс соёрхол талбия

Өөр бусдыг боловсруулан гэтэлгэхэд адисла

Дээд ба нийтийн шид бүтээлийг хайрлан соёрх

Есөн шадны Мэгзэмийг өдөр бүр амны уншлага болгон урин уншваас бурханы адистид өөрт оршиж онолын эрдэм сэтгэлд ургана. Санаж гүйцэшгүй шид бүтээлийг олж үйлс бүхэн сэтгэлчлэн бүтэх бөгөөд энэ насандаа амар амгалангаар үл хоосрох ба ирэх хойд төрлүүдэд илт өндөр язгуурт төрөл авна.

ТАВАН ШАДНЫ МЭГЗЭМ

Мэгмид зэвий дэрчэн Жанрайсиг

Дэмид чэнбий ванбуу Жамбий ян

Дүдбүн малүй жомзад Санвий даг

Ганжин хайвий зүгжан Зонхова

Лувсан дагвий шавлаа солваан дэв

Зоригдол үгүй их энэрлийн сан Жанрайсаг

Хиргүй айлдалын эрхт Манзушир

Шулмасын өмгийг хоцроолгүй даран зохиогч Очирваань

Цастын мэргидийн оройн чимэг Зонхова

Лувсандагвын өлмий дор соёрхол тавьяа

Ялгуусан их бурхан Богд Зонховын нэр алдрыг дуудаж мэгзэм уншин соёрхол залбирал тавьснаар сэтгэлийн эрдэм бүхэн арвидаж цаг бусын аюулаас аврагдаж аливаа үйлс бүхэн сэтгэлчлэн бүтнэ

Богд Зонхова ламын зүрхэн тарни. УМ А ГҮРҮ БАЗАР ДАРА СҮ МА ДИГИРДИ СИДИ ХУМ-Бие, хэл, сэтгэлийн нүгэл хилэнц арилж, аливаа санасан үйл бүхэн бүтнэ. Өглөө, өдөр, унтахын өмнө 7-21 удаа уншина

Энэхүү эмхэтгэлийг Доктор гавж Ш. Сонинбаяын хянан тохиолдуулсанаар Н.Баясгалан эмхэтгэв.

Засгийн газрын ээлжит хуралдаан 2014 оны 12 дугаар сарын 15-ны өдөр болж, дараах шийдвэрүүдийг гаргалаа.

УИХ-ын 2014 оны 11 дүгээр сарын 14-ний өдрийн 70 дугаар тогтоолоор төрийн захиргааны байгууллагын бүтэц, орон тоог боловсронгуй болгох замаар төсөвт хэмнэлт хийхийг Засгийн газарт даалгасан. Энэ дагуу Засгийн газар өчигдрийн хуралдаанаараа яам, агентлагуудын бүтэц, орон тооны хязгаарыг шинэчлэн баталлаа.

Төрийн захиргааны байгууллагын чиг үүргийн давхардлыг арилгах, удирдлагын шат дамжлагыг цөөлөх, төрийн зарим чиг үүргийг мэргэжлийн холбоод, хувийн хэвшилд шилжүүлэх зарчим баримтлан Засгийн газрын 15 яам, 26 агентлаг, ЗГХЭГ-ын орон тоог 15 хувиар цөөрүүлэхээр тогтлоо.

Засгийн газраас тогтоосон орон тооны хязгаарт багтаан дээрх байгууллагуудын дотоод нэгжийг зохион байгуулахдаа мэргэшсэн төрийн албан хаагчдыг халж солихгүй байхаас гадна хэд хэдэн чиглэл баримтлахыг Засгийн газрын гишүүдэд даалгалаа. Үүнд:

– Засгийн газрын үйл ажиллагааны залгамж чанарыг хадгалах;

– яам, агентлагийн газар, хэлтэс орлогч даргагүй, бүтцийн нэгжүүдийн чиг үүрэг давхардалгүй, илүү шат дамжлагагүй байх;

– нэгтгэгдсэн, татан буугдсан яам, агентлагаас шилжиж ирсэн орон тоог мэргэжил, мэргэшлийн дагуу байршуулах;

– Засгийн газрын агентлаг 100-гаас дээш ажилтантай бол дэд дарга, эсхүл орлогч дарга нэгтэй, 100-гаас цөөн ажилтантай бол дэд буюу орлогч даргагүй байх;

– агентлагийн газар нь дотроо хэлтэсгүй, хэлтэс нь дотроо тасаг, албагүй, нэгжийн орон тоог 7-гоос багагүй, дунджаар 10 байх чиглэл баримтлах;

– агентлагийн дарга нь зөвлөхгүй байх, албан ажилдаа жижиг оврын автомашин хэрэглэх, дэд болон орлогч дарга, нэгжийн дарга нар албан ажлын автомашин хэрэглэхгүй байх.

Засгийн газар өөрөөсөө эхлэн хэмнэлт хийж, төсөвт үүссэн хүндрэлийг давахад чиглэсэн энэ бодлого цаашид төрийн албыг цомхон, чадварлаг мэргэжлийн болгоход дэмжлэг үзүүлнэ гэж Засгийн газар үзэж байна.

2015 оны 1 дүгээр сарын 1-нээс мөрдөгдөж эхлэх Шилэн дансны тухай хуулийг хэрхэн хэрэгжүүлэх талаар хэлэлцэв

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн санаачилсан Шилэн дансны тухай хуулийг Улсын Их Хурал 2014 оны 7 дугаар сарын 1-ний өдөр баталсан. Энэ хууль 2015 оны 1 дүгээр сарын 1-ний өдрөөс мөрдөгдөж эхлэх бөгөөд хуулийн дагуу улс болон орон нутгийн төсөв, худалдан авах ажиллагааны төлөвлөгөө, санхүүгийн тайлан, дараа оны төсвийн төсөл зэргийг олон нийтэд ил тод мэдээллэнэ. Ингэхдээ шилэн дансны нэгдсэн нэг цахим хуудастай байж, хуудсыг санхүү, төсвийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага эрхлэн хөтлөх юм.

Шилэн дансны тухай хуульд Засгийн газар цахим хуудсанд тавигдах нийтлэг стандарт, агуулга, мэдээлэл тавих журам, хэлбэрийг тогтоохоор заасны дагуу “Шилэн дансны цахим хуудсанд тавигдах мэдээллийн агуулга, нийтлэг стандартыг тогтоох тухай журам”-ыг баталлаа. Журам батлагдсантай холбоотойгоор сургалтын гарын авлагыг бэлтгэж, төсвийн ерөнхийлөн захирагч нарт сургалт явуулах, байгууллага бүр Үндэсний Дата төв УТҮГ-аас гаргасан жишиг шилэн дансны цэсийг өөрийн цахим хуудсандаа холбох, цахим хуудасгүй байгууллагуудын шилэн дансны мэдээллийг шилэн дансны нэгдсэн цахим хуудаст оруулах боломжийг бүрдүүлэх зэрэг ажлыг 2014 оны 12 дугаар сарын 25-ны өдрийн дотор зохион байгуулахыг холбогдох сайд, дарга нарт даалгалаа.

“Шилэн дансны цахим хуудсанд тавигдах мэдээллийн агуулга, нийтлэг стандартыг тогтоох тухай журам” нь 8 зүйлээс бүрдэж байгаа бөгөөд 1, 2, 3 дугаар зүйлд ерөнхий мэдээлэл, баримтлах зарчим болон нэр томъёоны тайлбар, 4, 5, 6 дугаар зүйлээр хууль хэрэгжүүлэх байгууллагын олон нийтэд мэдээллэх мэдээллийн стандарт, агуулгыг тогтоожээ. Энэ хууль хэрэгжсэнээр төсөв, санхүүгийн ил тод, нээлттэй байдлыг хангасан эрх зүйн нэгдмэл орчин бүрдэж, татвар төлөгчдийн хөрөнгө болон төрийн өмчийн хөрөнгийг үр ашиггүй зүйлд захиран зарцуулах байдал тодорхой түвшинд буурна гэж үзэж байна.

Мянганы сорилтын сан Монгол Улсад дахин төсөл хэрэгжүүлнэ

Монгол Улсын Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэг АНУ-ын Мянганы сорилтын сангаас Монгол Улсад дахин төсөл хэрэгжүүлэх болсон талаар танилцууллаа. Иймд энэ төсөлд хамрагдаж болох салбартаа нэн шаардлагатай төслийн саналыг боловсруулан Засгийн газрын дараагийн хуралдаанд танилцуулахыг Засгийн газрын гишүүдэд үүрэг болголоо.

АНУ-ын Засгийн газрын буцалтгүй тусламжийн хүрээнд хэрэгжүүлдэг Мянганы сорилтын сангийн үйл ажиллагааны 2015 оны төлөвлөгөөнд буцалтгүй тусламж үзүүлэх нийт 68 орон багтсанаас Монгол Улс 37 дугаар байрт багтжээ. Мянганы сорилтын сан өмнө нь манай улсад 285 сая долларын төсөл амжилттай хэрэгжүүлсэн бөгөөд Монгол Улсын сайн засаглалыг бэхжүүлэхийн төлөөх үйл ажиллагааг үнэлж, төслийн эхний шатанд хэрэгжүүлсэн ажлын гүйцэтгэлийг үндэслэн энэхүү шийдвэрийг гаргажээ.

Гадаад бодлого, үйл ажиллагааг нэгдмэл байлгана

Монгол Улсын гадаад бодлого, үйл ажиллагааны нэгдмэл байдлыг хангах тухай Гадаад хэргийн сайд Л.Пүрэвсүрэн Засгийн газрын гишүүдэд танилцууллаа. Үүнтэй холбогдуулан Засгийн газрын2013 оны 169 дүгээр тогтоолоор баталсан “Төрийн гадаад бодлого, үйл ажиллагааны нэгдмэл байдлыг хангах журам”-ыг үйл ажиллагаандаа мөрдөж ажиллахыг Засгийн газрын гишүүд, аймаг, нийслэлийн ИТХ-ын дарга, Засаг дарга нартдаалгалаа.

Төрийн захиргааны албан тушаалтнууд зөвшилцөлгүйгээр гадаад айлчлал зохион байгуулдаг, гадаадын төр,хувийн хэвшлийнбайгууллагуудтай яриа хэлэлцээ хийдэг, гэрээ байгуулдаг байдлыг нэгдсэн зохицуулалтад оруулж, гадаад бодлогыг “нэг цонх”-ны зарчмаар хэрэгжүүлэхэд энэ журам чиглэсэн юм.

Төрийн гадаад бодлого, үйл ажиллагаагнэгдсэн зохицуулалтаар явуулснаар гадаад түншүүдэд тавих хамтын ажиллагааны боломжит чиглэлүүдийг оновчтой тодорхойлох, үндэсний аюулгүй байдлыг хангахад чухал ач холбогдолтой гэж Засгийн газар үзлээ.

ТОВЧХОН:

Ерөнхий боловсролын сургуулийн дунд, ахлах ангийн суралцагчдыг сурах бичгээр бүрэн хангах зорилгоор Азийн Хөгжлийн Банкны санхүүжилтээр хэрэгжүүлсэн сурах бичгийн түрээсийн үйл ажиллагааг өргөжүүлэн тогтворжуулахыг Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны сайд Л.Гантөмөрт даалгав гэж Засгийн газрын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах албанаас мэдээллээ.

Саяхан Монго­лын Боксын хол­боо­ны удирдах зөв­лөл хуралдаж эрэг­тэйчүүдийн шигшээ багийн тамирчин ОУХМ Х.Энхдэлгэрийн сонирхогчдын боксд тоглох эрхийг бүх насаар нь хассан байна. Мөн түүний багш “Алдар” спорт хорооны дасгалжуулагч А.Гантулгыг тэм­цээн уралдаанд орол­цох эрхийг нь хоёр жилээр хасчээ. Ингээд зогсохгүй эмэгтэй шигшээ багийн тамирчин ОУХМ М.Нандинцэцэг, Э.Уянга, О.Сувд-Эрдэнэ нар багаасаа хөөгдсөн байна. Эмэгтэй боксч­дын хувьд шигшээ багийн дасгалжуулагч Б.Энхтайваныг тамир­чид­тайгаа зүй бусаар харьцдаг, харилцааны доголдолтой учраас дасгалжуулагчаа сольжхуучин шигшээ багийн дасгалжуулагч байсан Л.Энхбаатарын удирдлага дор хичээл­лэхийг хүссэн гэх. Харин боксын холбооны зүгээс тэднийг дас­галжуулагчаа үл хүн­дэтгэсэн, хэл ам таталсан гэж үзээд ийн шийтгэсэн бололтой. Хэдийгээр эмэгтэй боксчид шигшээ багаас хөөгдсөн ч тэмцээн уралдаанд оролцох эрх нь нээлттэй төдийгүй гол нь өөрсдийнхөө зард­лаар оролцох гэнэ.

Харин 52 кг-ын шилдэг тулаанч, Оюутны дэлхийн аварга Х.Энхдэл­гэрийн хувьд насаа нууж дүүгийнхээ нэрээр тэмцээн урал­даанд орж байсан учраас сонирхогчдын боксд бүх насаараа хүч үзэх эрхээ ийн хасуулсан гэх. Түүний багш “Алдар” спорт хорооны дасгалжуулагч А.Ган­тулгаас энэ талаар тодрууллаа.

–Таны шавь Х.Энх­дэлгэр сонирхогчдын боксд тоглох эрхээ бүх насаараа хасуулсан байна. Шалтгаан нь насаа дарж дүүгийнхээ нэр дээр тэмцээнд оролцож байснаас болсон гэх юм?

-Энэ их ярвигтай асуу­дал. Энхдэлгэр Ховд аймгаас 2003 онд Улаанбаатар хотод гэр бүлээрээ нүүж ирсэн гэсэн. Хөдөө хүүхэд байхад нь өвчин ороогоод байхаар нь лам өвөө нь эцэг, эхэд нь хүүгийнхээ нэр, амьдарч буй газар нутгийг нь соль гэж хэлсэн юм билээ. Тэгээд аав ээж нь нутаг сэлгэх санаатай хот бараадаж, дүүгийнх нь нэрээр дуудах болсон гэсэн.

–Ах, дүү хоёрын би­чиг баримтыг сольсон гэсэн үг үү?

-Яг ч тийм биш юм шиг. Дүүгийнх нь нэрээр ахыг нь нэг хэсэгтээ л дуудаад явчихсан бололтой. Тэгээд гадаад паспортыг нь Энхдэлгэр дүүгийнх нь нэр дээр захиалж гаргаад тэмцээн уралдаанд оролцож байсан гэсэн үг. Тэгэхээр иргэний үнэмлэх, хурууны хээнээс өгсүүлээд зөрж таарахгүй юу. Жинхэнэ нэр нь Хархүүгийн Энх-Амар. Харин дүү нь Энхдэлгэр болж таарсан.

–Та энэ бүхнийг мэдэж байсан хэрнээ яагаад нуусан юм бэ?

-Би өнгөрсөн зургаду­гаар сар хүртэл энэ тухай мэдээгүй явсан. Анх 2007 онд надад шавь орсон. Баянзүрх дүүргийн Шархад гэдэг газар гэр нь байдаг гээд хэсэг хэдэн найзуудтайгаа ирж байсныг санаж байна. Энх-Амар “Багшаа танай секцэнд ормоор байна” гэж хэлсэн. Түүнээс хойш би даруухан, үг дуу цөөтэй сайн хүү байна гэж бодоод их дэмждэг. Бэлтгэлдээ ч цаг хугацаанд нь ирдэг, хөдөлмөрч хүү. Миний шавь сонирхогчдын боксын өсвөрийн улсын аварга шалгаруулах тэм­цээнд нэг удаа, залуучуудын улсын аваргад хоёр удаа, насанд хүрэгчдийн улсын аваргаас нэг мөнгө, нэг алт хүртэж байсан. Оюутны дэлхийн аварга болж байлаа. Миний төдийгүй Монголын шилдэг тамирчдын нэг. Харамсалтай нь ийм байдалд хүрчихлээ.

–Таныг энэ үйлдэлд буруутай, тамирчныхаа ирээдүйгээр тоглочих­лоо гэх хүн олон байна. Учир нь мэдсээр байж тэмцээн уралдаанд насыг нь дарж оруулсэн гэж…

-Өнгөрсөн зургадугаар сард Энх-Амар өөрөө Монголын боксын хол­боонд тэр дундаа Сэрдам­бад хэлсэн байсан. Сэрдамбад хэлчихээд дараа нь над дээр ирээд энэ тухай хэлсэн. Миний хувьд хүүхэд боксын бээлий ч өмсөж үзээгүй байхад нь шавиа болгож мэргэжлийн тамирчин бол­гоод шигшээ багт хүлээлгэж өгсөн хүн. Ямар ч багш шавьдаа аль болох мэдэж чадахаа зааж өгч, илүү амжилтад хүрээсэй гэж бодохоос биш бичиг баримттай зууралдаад насыг нь дарах үйлдэл хийгээд явах зав хаа байна.

–Хамгийн дотнын хүн хэрнээ танд яагаад эхэлж хэлээгүй юм бол?

-Итгэл найдвар хүлээл­гэдэг болохоор мэдээж багшийгаа хүндлээд айгаад хэлээгүй байх. Тиймээс Сэрдамбад хандахгүй юу. Яагаад хэлж болохгүй гэж. Би үүнийг нь сонсчихоод нэгэнт холбоо мэдсэн юм чинь намайг бодвол хүн амьтантай уулзаад асуудлыг шийдчих байх гэж горьдсон хэрэг.

–Тэгвэл Инчоны наа­дамд холбоо мэдсээр байж авч явжээ, Энх-Амарыг?

-Тэгсэн. Азийн наа­дамд явах гэж байхдаа Энх-Амар Сэрдамбад “Би нэгэнт бичиг баримтын асуудалтай юм чинь дахиж тэмцээнд яваад дэмий байх. Больё” гэж хэлсэн гэсэн. Харин Сэрдамба “Санаа зоволтгүй, ах нь зохицуулна. Чамайг заавал тэмцээнд орол­цуулах болно” гээд авч явсан юм билээ. Тэгсэн онгоцны буудал дээр очоод баригдахгүй яахав. Тухайн үед нь засч залруулаад өгөхийн оронд мэдсээр байж дагуулж яваад бүр хорлочихсон хэрэг.

–Оюутны аваргад оролцох үеэр хуурамч бичиг баримттай явсан байжээ?

-Бодвол тэгсэн байх. Би сайн мэдэхгүй шүү дээ. Ямар дагаж явах биш. Шавь маань Оюутны дэлхийн аварга боллоо гэж баярлаж л суусан. Үнэндээ шигшээ багийн дасгалжуулагч л бүх гавьяа шагнал, сайн сайхан нэрийг зүүдэг. Бид хүүхдүүдийг юугаа ч мэдэхгүй нусгай байхад бүх мэддэг чаддаг зүйлээ зааж өгөөд мэргэжлийн тамирчин болгоод шигшээд хүлээлгэж өгдөг. Харин шигшээ багийн дасгалжуулагчид бэлтгэгдсэн тамирчныг хатуухан хэлэхэд борлуулдаг гэсэн үг. Шигшээ багийн тамирчин томоохон наадмаас медаль хүртлээ, амжилт гаргалаа гэхэд тэдэнд л хувь хишиг оногдоод бидний нэр ард нь ганц дурдагдаад өнгөрвөл их юм. Би мөнгө төгрөг, алдар нэрний хойноос хөөцөлдөөд байгаа юм биш. Гол тамирчид сайн сайхан явахад өөрсдийгөө сарны гэрэл болтол нь магтаад, муу явбал газар дор ортол нь биднийг муулдаг. Би 20 жил боксыг хөгжүүлэхийн төлөө зүтгэсэн. Төгсцогт, Чинзориг гээд миний сайн шавь нар зөндөө бий. Нандин-Эрдэнэ гээд нэг сайн хүүхэд гарч ирсэн шигшээгийнхэн яасан. Гадагш нь тэмцээнд 69 кг-ын жинд оруулна гэж авч явчихаад 75 кг-д тулалдуулаад баллаад хаячихсан. Одоо Энх-Амарыг үгүй хийчихлээ шүү дээ.

–Таны эрхийг бас хассан гэсэн. Хэр хугацаагаар вэ?

-Миний тэмцээнд оролцох эрхийг хоёр жилээр хассан. Энэ он ороод 2015 он дуустал гэсэн үг. Дасгалжуулах эрх бол байгаа. Олон улсын рингэд оролцож болно. Дотоодын тэмцээнд л оролцохгүй. Би бол яах вэ. Монголын боксын хөгжилд хийх зүйлээ хийчихсэн хүн.

–Шилдэг шавь тань насаараа ринг дээр гарахгүй гэхээр танд мэдээж хэцүү байгаа болов уу?

-Үгээр хэлэхийн аргагүй хүнд. Эрх мэдэлтэйсэн бол өмнөх нэрээр нь ч хамаагүй тэмцээнд нь оруулаад л явах юмсан гэж бодож байна. Надад амьсгалахад ч бэрх байгаа юм чинь Энх-Амар маань ямар байгаа нь ойлгомжтой шүү дээ.

–Энх-Амар бэлтгэлээ хийж байгаа юу. Гэр бүлийнхэн нь дээрх шийдвэрийг яаж хүлээж авсан бол?

-Бэлтгэл огт хийхгүй байгаа. Холбооноос шийдвэр гаргахад бид хоёр хамт байсан. Тийм шийдвэр гаргасныг хоёулаа зэрэг сонссон. Би шавиа ийм хүнд байдалд орохыг сонсоод надад ямар ч хамаагүй шийтгэл өг. Багш нь юм чинь хариуцлага хүлээх ёстой гэсэн. Таны эрхийг хоёр жилээр хаслаа гэхэд нь “За баярлалаа” гээд гараад явсан. Энх-Амар “Багшаа нэгэнт боль гэсэн юм чинь боксын тухай яримааргүй байна” гэж хэлсэн. Гэр бүлийнх нь ч дахиад боксоор яваад дэмий биз дээ гэсэн. Тэд надтай л адилхан танил тал, хөөцөлдөөд өгөх эрх мэдэл байхгүй болохоор гарцаа олохгүй байгаа байх.

–Та холбоо барьж байгаа юу?

-Үгүй. Би ч буруутай юм шиг гэрэвшээд холбогдож чадахгүй байгаа. Мэдээж ийм хүнд цохилтод орсон юм чинь тайвшрахад хугацаа хэрэгтэй байгаа нь ойлгомжтой.

–Таны хувьд холбоо буруутай гэж үзэж байна уу. Ер нь та нар холбоотойгоо хэр таарамжтай байдаг юм бэ. Сайн гэх цөөхөн дасгалжуулагч, тамирчдаа ингэж шахаж, хөөж туугаад байх шаардлага холбоонд байна уу?

– Яахав нэг талаараа бид холбооны зүгээс тавьсан хариуцлагыг хүлээх нь зөв. Нөгөөтэйгүүр холбоо ажил хийсэн болж л харагдах гэж байгаа нэг хэлбэр. Уг нь холбоотойгоо таарамжтай л байдаг. Гэхдээ тамирчдаасаа болж энэ салбарт чинь асар их асуудалгарна. Яаж спортоо авч үлдэх вэ гэхийн оронд нэр алдар, мөнгөний төлөө шунахайрсан хүн их байна. Нарийн ярих юм бол багш нар хоорондын хор. Сайн яваа нэгнийхээ алдаан дээр нь түлхэх гэж оролдсоноос болж тамирчид хохирчихлоо. Амьхандаа миний нэр төрийг унагааж байгаа хэрэг.

–Одоо тэгээд Энх-Амар юу хийх вэ. Сурдаг уу?

-Үгүй. Оройгоор арван жилээ төгсөнө гэж байсан. Бие тааруу байсан болохоор ер сургуульд сурч байгаагүй юм билээ. Ажил хөдөлмөр л эрхэлж амьдарна гэсэн үг ш дээ.

–Холбооны зүгээс мэргэжлийн боксд тоглох боломж байгаа гээд дэмжинэ гэсэн юм билээ. Сонирхогчдын боксд дахин ринг дээр гарах ямар ч боломж байхгүй юу?

-Мэргэжлийн боксд тоглоно гэдэг хэцүү. Шууд хэлснээр нь тоглочих юм биш. Хэрвээ өөрөө хүсэх юм тоглох л байх. Өөрөө шийдээгүй байхад би чи мэргэжлийн боксд тогло гэж шаардах эрх байхгүй. Холбооны зүгээс боломжтой хувилбар л хэлсэн байх. Энх-Амар одоо 22 настай, ид тулалддаг насан дээрээ явж байна. Өөрийнхөө нэр дээр мэргэжлийн боксд л хүч үзэх эрхтэй. Сонирхогчдын боксд хар данстай болчихсон. Гэхдээ миний бодлоор Олон улсын боксын холбоонд манай холбооны зүгээс хүсэлт тавиад гуйвал болохгүй гэх газаргүй. Харин манайхан хүчлэхгүй, хөөцөлдөхгүй байна.Хатуухан хэлэхэд арьсаа хамгаалаад гараа хумхиад суугаад байна.

–Таны хувьд одоо хичнээн шавьтай байна. Тэднийгээ цаашдын тэмцээнд яаж оролцуулах вэ. Өөрийнхөө нэр дээр оруулах эрхгүй шүү дээ?

-70 гаруй шавь миний удирдлага дор бэлтгэл хийж байна. Саяхан олимпийн тэтгэлэг авсан Чинзоригоос эхлээд сайн хүүхдүүд нэлээд хэд бий. Ямартай ч тамирчдынхаа бэлтгэл сургуулилтыг нь тааруулаад явж байна. Нэг сард болох улсын аваргаас эхлээд болох тэмцээнүүдэд миний туслах шавь Отгонбаяр нэр дээрээ авч орох байх. Цаашдаа ринг дээр гарах, гарахгүй нь сонин биш. Хоёр хөл явж байгаа цагт хүүхдүүдээ дасгалжуулна. Гол нь залуу дасгалжуулагчидтай холбоо зөв, тулж ажиллаасай гэж хүсэх байна. Хөдөө орон нутагт ч тэр маш олон сайн багш нар байна ш дээ. Тэдний хөдөлмөрийг зөв үнэлж сурах хэрэгтэй. Сайн, ирээдүйтэй тамирчинг багш нар бид л бэлтгэж, бэлэн болгож ринг рүү гаргадаг.

–Эмэгтэй шигшээ багаас гурван боксчин хөөгдсөн гэсэн. Юунаас болсон юм бол?

-Би мэдэхгүй. Бид хоёр эрхээ хасуулах болсноо мэдчихээд хурлаас гараад явсан. Сая Азийн наадамд орсон эмэгтэй боксчид дасгалжуулагчтайгаа ам зөрсөн таарамж муутай байдаг л гэж сонссон.

Д.ДАВААСҮРЭН