Category: нүүр-хуудасны-онцлох

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Э.Оюунсүрэн: 13А маягт бол тухайн өвчтөнийг оношлох, онош тогтоох, эмчлэх зорилгоор дараагийн шатлалын эмнэлэг рүү илгээдэг бичиг DNN.mn

Эмнэлэгт үзүүлэхэд зайлшгүй шаардлагатай 13А маягтын талаар ЭМЯ-ны Бодлого төлөвлөлтийн газрын Судалгаа төлөвлөлтийн хэлтсийн дарга Э.Оюунсүрэнгээс тодрууллаа.

-Цахим орчинд иргэдийн дунд эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээтэй холбоотой бухимдал, төөрөгдөл үүсгээд байгаа 13А гэж ямар учиртай маягт вэ?

-Эрүүл мэндийн тухай хуулиараа эрүүл мэндийн салбар 1000 гаруй стандарт, 2000 гаруй удирдамж, зааврыг хэрэгжүүлж байна. 13А маягт бол тэдгээрийн нэг бөгөөд тухайн өвчтөнийг оношлох, онош тогтоох, эмчлэх зорилгоор дараагийн шатлалын эмнэлэг рүү илгээдэг бичиг.

Эрүүл мэндийн салбар Эрүүл мэндийн тухай хуулиараа анхан буюу лавлагаа шат гэсэн хоёр шатлалтай ч ард иргэд нэг, хоёр, гуравдугаар шатлал гэхэд илүү сайн ойлгодог. Нэгдүгээр шатлалд анхан шатны тусламж үйлчилгээ үзүүлэх өрх, сум, сум дундын эмнэлгүүд, хоёрдугаар шатлалд дүүргийн болон орон нутгийн нэгдсэн эмнэлгүүд, гуравдугаар шатлалд төрөлжсөн буюу лавлагаа шатлалын эмнэлгүүд ордог. Тэгэхээр 13А нь эдгээр шатлал хооронд өвчтөн илгээх маягт юм.

-Иргэдийн зүгээс эмнэлэгт цаг авахад хүртэл 13А маягт шаардаж байгаад их бухимдаж байна. Энэ асуудлыг хүндрүүлэхгүйгээр шийдэж болохгүй юу?

-Манай эрүүл мэндийн салбар гүйцэтгэлийн санхүүжилтийн тогтолцоонд шилжсэн. Энэ тогтолцоогоор эрүүл мэндийн байгууллага иргэдэд чанартай тусламж үйлчилгээ хүргэснийхээ үр дүнгээр санхүүжилтээ ЭМД-ын сангаас авах бөгөөд 13А маягтыг цахимжуулснаар тусламж үйлчилгээний ачааллыг зөв зохицуулах, анхан шатны тусламж үйлчилгээг сайжруулах зорилготой юм. Эмнэлэгт үзүүлэх цаг авахын тухайд иргэн И-Монголиа, лавлагаа, өөрөө биеэрээ очих зэрэг хэд хэдэн арга байгаа. Дүрэм журмаараа бол иргэн хаалга баригч буюу анхан шатны эрүүл мэндийн байгууллагад хандаж тусламж үйлчилгээ авах бөгөөд боломжгүй бол дараагийн шатлалын эмнэлэгт илгээх ёстой юм.

13А буюу өвчтөн илгээх маягтыг нэвтрүүлэхээр манай улсад 1998 оноос ажиллаж эхлээд 2000 оноос өрхийн эрүүл мэндийн тогтолцоотой хамт хэрэгжсэн. Тухайн иргэний эрүүл мэндийн байдлыг үнэлээд дараагийн шатлалын эмнэлэг рүү явуулдаг бичиг шүү дээ. Үүнийг цахимжуулсан гэхээр иргэн И Монголиа дээр 13А маягт байдаг, түүнийг нь хүссэн үедээ аваад эмнэлэгт үзүүлнэ гэж ойлгоод байна. 13А маягт гэдэг нь анх удаа гарчихсан, иргэн болгонд цахим дээр нээлттэй байдаг зүйл биш. Эмч үзэж, эрүүл мэндийн байдалд нь дүгнэлт гаргаж байж хаана үзүүлэх ёстойг тодорхойлох ёстой биз дээ. Цаг авна гэдэг нь анхан шатны байгууллага эсвэл лавлагаа шатлалын байгууллагаас эхнээс нь үзүүлж байна уу, давтан үзлэгт орж байна уу гэдгийг чиглүүлж байгаа бичиг баримт.

-Наймдугаар сарын 1-нээс хоёр, гуравдугаар шатлалын эмнэлэгт үзүүлэхэд 13А маягт шаардах болсон нь өрхийн эмнэлгүүдэд ачаалал үүсгэж байна. Өмнө нь утсаар яриад авчихаж болдог байсан гээд байгааг яаж шийдэх вэ?

-Бидэнд чанартай тусламж үйлчилгээ маш чухал байна. Төрийн анхан шатны 535 байгууллага, лавлагаа шатлалын 68 байгууллага байгаа. Эдгээр бүх байгууллагын ачааллыг бууруулах гэж зохицуулагдсан маягт бол 13А юм. Нөгөө талаас иргэнийг чирэгдүүлэхгүйгээр маш оновчтой зөв газар руу илгээхэд чиглүүлж байгаа бичиг баримт юм.

Өрхийн эмнэлэг дээр яагаад ачаалал үүсч байгааг ойлгохгүй байна. Тус байгууллага харьяаллынхаа өрхийн эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг хариуцаад гэрээ хийгээд ажиллаж байгаа шүү дээ. Иргэнийг хамгийн анхан шатанд үзэх ёстой гол нэгж нь өрхийн эмнэлэг. Өвдсөн бол эхлээд өрхийн эмнэлэгтээ хандах ёстой. 13А бол эмч үзээд эрүүл мэндийн байдалд нь үнэлэлт, дүгнэлт өгдөг маягт болохоос хэн хүссэн нь утсаар яриад авчихдаг зүйл биш л дээ.

-Зарим тусламж үйлчилгээг 13А маягтгүй үзүүлж болох ч дараагийн холбоотой үйлчилгээг авахад шаарддаг гэж иргэд бухимдалтай байна. Энэ асуудлыг хэрхэн зохицуулах вэ?

-Жишээ авъя. Би өрхийн эмчдээ үзүүлэхэд намайг зүрх судасны өвчтэй гэж оношлоод 13А маягттай Нэгдүгээр эмнэлэгт илгээлээ. Очоод зүрх судасны тасагт үзүүлсний дараа тархи, мэдрэлийн амбулаторит үзүүлэх шаардлагатай боллоо. Энэ тохиолдолд би дахиж 13А маягт авах шаардлагагүй. Учир нь миний анх ирсэн онош дээр нэмж байгаа хавсарсан онош юм. Эмч нар үүнийг хавсарсан оношоор явуулахад л болно. Эрүүл мэндийн байгууллагуудад арав гаруй ийм тохиолдол гарсныг засч сайжруулаад, эмч нарт тодорхой мэдээллүүдийг өгөөд явж байна.

ЭМДҮЗ-ийн долдугаар сарын 28-ны наймдугаар тогтоол наймдугаар сарын 1-нээс хэрэгжиж эхэлсэн бөгөөд энэ хугацаанд нэмэлтээр 0-18 насны хүүхдүүд болон жирэмсэн эмэгтэйчүүд, жирэмсэнтэй холбоотой бүх хяналтыг 13А маягт шаардахгүй болгож тусгасан. Анхан шатны эрүүл мэндийн байгууллагуудыг чадавхжуулах, эрүүл мэндийн байгууллагуудын ачааллыг зохицуулах өөрөөр хэлбэл гуравдугаар шатлалын эмнэлгүүд хүнд оноштой хүнээ авч чадахгүй, анхан шат, хоёрдугаар шатлалаас тусламж үйлчилгээ авч болох хүмүүст үйлчилж цаг алдах, чирэгдэл үүсэх зэрэг асуудал байгааг өөрчлөхөд үр дүнгээ өгөх учраас иргэнд ээлтэй зохицуулалт гэж харж байгаа.

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл үндэсний-бөx

М.Бадарч: Допингийн шинжилгээний хариуны талаар надад мэдэгдсэн зүйл алга. Шинжилгээндээ итгэлтэй байна DNN.mn

Улсын баяр наадамд шөвгөрсөн 32 бөх, шагналт байр эзэлсэн 16 харваачаас допингийн шинжилгээ авсан. Наймдугаар сарын 8-ны өдөр нийт 48 шинжилгээний 47 нь Монголын үндэсний допингийн эсрэг байгууллагад ирсэн гэх мэдээллийг албаны хүн онцолж байгаа юм. Нэг шинжилгээний сорьц ирж амжаагүй гэх мэдээлэл бий. Тэр нь Улсын арслан М.Бадарчийн шинжилгээ гэх. Энэ нь түүнийг допингийн шинжилгээнд бүдэрсэн гэх шуугианыг бөхийн ертөнцөд тариад байна. Энэ асуудлын хүрээнд түүнээс тодруулга авлаа.

-Таныг допингийн шинжилгээнд бүдэрсэн гэх мэдээлэл гараад хэд хонолоо. Энэ асуудалд тодорхой мэдээлэл өгөхгүй юу?-Сайн байна уу. Би Улсын арслан цолны мялаалга наадмаа төрсөн нутаг Архангай аймгийн Цэнхэр сумандаа хийгээд хэд хоног амсхийх завгүй байлаа. Ямар мэдээлэл нийтэд түгээд байгаатай ч бүрэн танилцаж чадсангүй. Ямартаа ч би ямар нэгэн допингийн төрлийн бодис хэрэглээгүй. Үүндээ бүрэн итгэлтэй байгаа. Би өмнө нь ч допингийн шинжилгээ хэд хэдэн удаа өгч байсан. Тус бүр цэвэр гарсан.

-Тан руу шинжилгээтэй холбоотой асуудлаар хэн нэгэн холбогдсон уу?

-Одоогоор үгүй. Шинжилгээний хариу асуудал дагуулсан бол над руу холбогдох байх. Одоогоор ийм асуудлаар холбогдохгүй байна.

Шинжилгээний хариу цэвэр бол холбогдоогүй. Допингийн шинжилгээний талаар тодорхой мэдээлэл надад алга.

Зөвхөн таны шинжилгээний хариу үлдсэн. Энэ асуудал дагуулсан гэх мэдээлэл гараад байна л даа?

-Ийм боломж байхгүй шүү дээ. Эхлээд ойлголтоо цэгцлэх нь зөв байх. Бид шинжилгээ өгөхдөө лацтай саванд шээгээд лацдаад код наадаг. Кодны хувилбар нь надад үлддэг. М.Бадарч гэсэн нэр наадаггүй. Шинжилгээ ирээд л энэ Бадарчийн шинжилгээ ирээгүй байна гэж шууд ялгах боломжгүй. Шинжилгээний хариу кодоор л ирдэг. Тиймээс энэ ташаа мэдээлэл” гэв.

Улсын шинэ арслан М.Бадарчийн зүгээс цахимд тархаад буй мэдээллийг үгүйсгэж байна. Тухайлбал допингийн шинжилгээний хариу кодтой ирдэг. Үүнийг хараад шууд таних боломжгүй гэх байр суурийг илэрхийлж байгаа юм.

Допингийн шинжилгээний хариу Монголын Үндэсний олимпын хорооны харьяа Монголын Үндэсний допингийн эсрэг байгууллагад БНСУ дахь лабораториос ирдэг. Үүнийг нь Баяр наадам зохион байгуулах комисст хүлээлгэж өгснөөр хариу тодорхой болдог. Одоогоор Баяр наадам зохион байгуулах комисс руу шинжилгээний хариу ирээгүй байгаа гэнэ. Монголын допингийн эсрэг байгууллагад байгаа гэх.

Допингийн шинжилгээ авах үйл явц нүднээс далд, хаалттай хөшигний ард явж ирсэн нь хэл ам дагуулаад олон жил болж байна. Шинжилгээнд ажилласан эмч допингийн шинжилгээгээр шантаажилж бөхчүүдээс мөнгө нэхдэг асуудал гаарсан гэх мэдээлэл бий. Улмаар энэ асуудалд АТГ-аас шалгалтын ажиллагаа явуулж Ч.Насанбат гэх эмчийг шалгаж хэргийг нь прокурорт шилжүүлсэн ч тэндээ замхарсан. Тухайн эмчийн үйлдэл допингийн шинжилгээ мөнгө угаах хэрэгсэл болсон гэдгийг харуулж байгаа юм.

Г.Баярсайхан: Допингийн шинжилгээний үйл явц ил тод, нээлттэй байх ёстой

Бид допингийн шинжилгээний үйл явцын талаар спортын анагаах ухааны мэргэжилтэн Г.Баярсайханаас зарим зүйлийг тодрууллаа.

Баяр наадамд шөвгөрсөн бөхчүүдийн допингийн шинжилгээний хариуны талаар холбогдох байгууллага мэдээлэл хийхгүй байгаа нь нийгэмд хардлага төрүүлж байна л даа. Таны тухайд спортын эрүүл мэндийн салбарын хүн. Допингийн шинжилгээний хариу ямар хугацаанд гардаг юм бэ. Манайх шиг сарын дараа гардаг жишиг бий юу?

-Зардлаасаа шалтгаалаад өөр хоорондоо харилцан адилгүй байдаг л даа. Хамгийн хурдандаа 30-60 минутын хугацаанд л шинжилгээний хариу гарах боломжтой. Тив дэлхийн зэрэглэлийн тэмцээний үеэр хийж буй допингийн шинжилгээний хариу ийм хугацаанд л гардаг. Гэхдээ богино хугацаанд шинжилгээний хариуг гаргах шаардлагатай бол зардал нь тодорхой хэмжээнд өндөр болно.

-Допингийн шинжилгээ авах, хариу нь ирээд зарлах үйл явц маш нууц, хөшигний ард байх юм. Олон улсын жишиг ийм байдаг юм уу?

-Допингийн шинжилгээг хэзээ авсан, хэдний өдөр БНСУ руу ниссэн, хариу нь хэзээ ирэх зэрэг нь тодорхой бус далд байгаа нь хардлага дагуулдаг. Наадамд шөвгөрсөн бөхчүүд долдугаар сарын 12-ны орой допингийн шинжилгээ өгдөг.

Тамирчин допингийн шинжилгээ өгөхдөө эмчийн хяналт дор “А”, “Б” гэсэн хоёр саванд шээдэг. Ингээд савтай шээсийг тамирчин өөрөө лацдаад таглаж кодоо авна. Улмаар “А” савтай шээсийг шинжилгээнд илгээдэг. Хэрэв допингийн шинжилгээнд бүдэрсэн тамирчин хариугаа хүлээн зөвшөөрөхгүй бол “Б” савтай шээсээ дахин шинжлүүлж болно. Ингэхдээ шинжилгээний зардлаа хувийн зүгээс гаргадаг.

-БНСУ дахь лабораторид шинжлээд буцаж ирэх үйл явцын талаар тодруулахгүй юу. Шинжилгээний хариу ингэж удаад байгаа шалтгаан нь бүрхэг байгаа учраас л танаас тодруулж байгаа юм?

-Тухайн итгэмжлэгдсэндээлаборатори лацтай шээсийг хүлээн авч шинжлээд хариуг нь холбогдох байгууллага руу факсаар илгээдэг. Товчхондоо ийм л үйл явц. Тэгж олон өдөр үргэлжлэх ажил огт байхгүй.

-БНСУ дахь лабораториос л нууцлалтай ирдэг шүү дээ. Гэтэл тэрний шинжилгээ ирээгүй байна гэх мэдээлэл гараад байна. Үүнийг мэдэх боломж бий юу?

-БНСУ дахь лабораториос лацтай ирдэг гэдгийг би онцолсон. Нэр байхгүй кодтой л ирнэ.

Энд ирэхэд нь Монголын үндэсний допингийн эсрэг байгууллагад лацдаад Баяр наадам зохион байгуулах комисст хүлээлгэж өгдөг. Ингээд л нийтэд зарладаг. Допингийн эсрэг байгууллагад хэний ч шинжилгээний хариуг яаж ч оролдож болно. Шинжилгээний үйл явц хөшигний ард далд явдаг болохоор үүнийг хэлж байгаа юм шүү. Удаж байгаа нэг үндэслэл нь энэ ч байж болох талтай.

-Допингийн шинжилгээний хариу ингэж цувж ирэх үндэслэл бий юу. Нэг өдөр л хийсэн шинжилгээнүүд шүү дээ?

-Шинжилгээний хариу ингэж цувж ирэх үндэслэлгүй. Тэр дундаа манайх шиг хэдхэн бөх, харваачийн шинжилгээг тэгж удаагаад байх ямар ч шаардлага байхгүй. Манайхаас чөлөөт бөх, боксын шигшээ багийн тамирчид тогтмол допингийн шинжилгээнд хамрагддаг. Хариу нь тэр дороо л гараад ирнэ. Ингэж уддаггүй. Баяр наадамд шөвгөрсөн бөхчүүдийн шинжилгээ л ингэж уддаг. БНСУ-даа удаад байдаг юм уу, энд ирэхэд нь удаагаад байдаг юм уу. Холбогдох газарт нь хандахад тодорхой мэдээлэл огт хэлдэггүй” гэв.

Мэргэжилтний зүгээс ийм байр суурь илэрхийлж байна. Нэг дор авсан допингийн шинжилгээ ингэж цуварч ирэх үндэслэл байхгүй гэдгийг онцолж байгаа юм.

Categories
нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл эдийн-засаг

Дотооддоо хагас коксжсон нүүрсний үйлдвэр барих судалгаа хийхийг даалгажээ DNN.mn

Улаанбаатарыг утаанаас салгах гэж үе үеийн Засгийн газар асар их хөрөнгө зарцуулсаар ирсэн. Сүүлд Эрчим хүчний сайд Б.Чойжилсүрэн урд хөршөөс 177.5 тэрбум төгрөгөөр хагас коксжсон нүүрс Хятадаас худалдан авах тухай ярьж эхэлсэн нь нийгмийг бухимдуулаад байгаа. Манай улс БНХАУ руу коксжсон нүүрс экспортолдог хэрнээ буцаагаад ийм их мөнгөөр худалдаж авна гэхээр аргагүй биз. Мэргэжлийн хүмүүсийн тайлбарласнаар манайхаас экспортолж байгаа коксжсон нүүрс нь Хятадын гангийн үйлдвэрүүдэд зориулагдсан учраас өрхийн хэрэглээнд тохиромжгүй аж. Энгийнээр тайлбарлавал зуух, пийшинг шууд хайлуулах эрсдэлтэй гэнэ. Тэгвэл хагас коксжуулна гэхээр нүүрсний тэр их илчлэгийг бууруулж ахуйн хэрэглээнд ашиглахад тохиромжтой болгоно гэсэн үг.

Бид заавал гаднаас ийм өндөр өртгөөр нүүрс худалдаж авч байхын оронд дотооддоо үйлдвэрлэх бүрэн боломж бий. Гэтэл хагас коксжсон нүүрсний үйлдвэр байгуулахад багагүй хөрөнгө, хугацаа орох юм байна. Энэ асуудлыг өнгөрсөн долдугаар сард Засгийн газрын хуралдаанд оруулж байжээ. Тухайн үед Таван толгойн нүүрсний ордыг түшиглэн үйлдвэр байгуулахад асар их хөрөнгө шаардлагатай гэж Б.Чойжилсүрэн танилцуулгадаа дурдаж байж. Үйлдвэр баригдах дөрвөн жилийн хугацаанд урд хөршөөс хагас коксжсон нүүрс худалдаж авах тухай асуудлыг ч тавьжээ. Мэдээж 177.5 тэрбум төгрөг ирэх оны төсөвт тусгагдаагүй, дээрээс нь гэнэт ийм өндөр дүн яригдаад эхлэнгүүт олон нийт хардах нь аргагүй. Ардын намынхан ирэх оны сонгуулийн мөнгөө босгох гэж байна гэх шуугиан дэгдсэн. Иймд өнгөрсөн лхагва гаригийн Засгийн газрын хуралдааны үеэр Ерөнхий сайд 177.5 тэрбумын задаргааг дараагийн хуралдаанд танилцуулах үүргийг салбарын сайдад өгсөн байна. Мөн дотооддоо хагас коксжсон нүүрсний үйлдвэр байгуулахыг даалгажээ.

Categories
нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Г.Сундуй: Зөрчлийн хэргийн 4.9 тэрбум хохирлын дийлэнх хувийг гаалийн зөрчил эзэлж байна DNN.mn

Нийслэлийн прокурорын газрын Зөрчлийн хэрэг бүртгэх ажиллагаанд хяналт тавих хэлтсээс зөрчил шалган шийдвэрлэх байгууллагуудын эрх бүхий албан тушаалтнуудаас төр, нийтийн ашиг сонирхолд учирсан хохирол, нөхөн төлбөр гаргуулах албадлагын арга хэмжээг хэрхэн хэрэгжүүлж ажиллаж байгааг 2023 оны эхний хагас жилийн байдлаар судалжээ. Энэ талаар тус хэлтсийн хяналтын прокурор Г.Сундуйтай цөөн хором ярилцлаа.

-Судалгааныхаа талаар мэдээлэл өгөөч. Хэчнээн зөрчлийн хэрэг бүртгэгдэж, хохирол нөхөн төлбөрийг хэрхэн барагдуулдаг юм бол?

– Нийслэлийн прокурорын газрын Зөрчлийн хэрэг бүртгэх ажиллагаанд хяналт тавих хэлтсээс зөрчлийн хэрэг бүртгэх ажиллагаа явуулах эрх бүхий 84 байгууллагын 1333 зөрчлийн хэрэг бүртгэх эрх бүхий албан тушаалтны үйл ажиллагаанд хяналт тавьж ажилладаг. Зөрчлийн хэргийн улмаас төр, нийтийн ашиг сонирхолд учирсан хохирол, нөхөн төлбөрийг барагдуулахад анхаарах ёстой. Энэ төрлийн албадлагын арга хэмжээг зөрчлийн хэрэг бүртгэлт явуулах эрх бүхий албан тушаалтнууд хэрхэн хэрэгжүүлж ажиллаж байгааг судалсан. Бид 2023 оны эхний хагас жилд нийт 3429 зөрчлийн хэрэгт хяналт тавьж ажиллалаа. Үүнээс төр, нийтийн ашиг сонирхолд 4.9 тэрбум төгрөгийн хохирол учруулсан 94 зөрчлийн хэрэгт хяналт тавьсан байна. Судалгаагаар төр, нийтийн ашиг сонирхолд учирсан 516.6 сая төгрөгийн хохирол, нөхөн төлбөрийг зөрчил үйлдсэн хүн, хуулийн этгээд хуульд заасан хугацаанд биелүүлээгүй буюу хохирлоо төлөөгүй нь тогтоогдсон.

-Ямар зөрчлүүд дийлэнх хувийг эзэлж байна вэ?

-Судалгаанд хамрагдсан зөрчлийн хэргийн 49 хувийг байгаль орчин, амьтан, ургамлыг хамгаалах журмын эсрэг зөрчил эзэлж байна. Харин Гаалийн тухай хууль зөрчих зөрчлийн улмаас төр, нийтийн ашиг сонирхолд 3.5 тэрбум төгрөгийн хохирол учирсан байгаа нь нийт хохирлын 87.6 хувийг эзэлж байна.

Тодруулбал, гаалийн татвараас зайлсхийх зорилгоор гаалийн хилээр бараа дутуу мэдүүлэх, барааны тоо, хэмжээг бууруулах, мөн агнуурын бүс нутгаас бусад газар, хориглосон хугацаанд амьтныг барих, агнах, тээвэрлэх зөрчлүүд дийлэнх хувийг эзэлж байна.

-Судалгаагаар зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагаа хуулийн дагуу хэрэгжиж байна уу, та энэ талаар мэдээлэл өгөөч?

-Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 7.5 дугаар зүйлийн 2 дахь хэсэгт “Эрх бүхий албан тушаалтны шийдвэрийг зөрчил үйлдсэн хүн, хуулийн этгээд хүлээн авснаас хойш 15 хоногийн дотор сайн дураар биелүүлнэ” гэж заасан. Дээрх үүргээ биелүүлээгүй тохиолдолд эрх бүхий албан тушаалтнаас шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх журмаар албадан гүйцэтгүүлэхээр шүүхэд хүсэлт гаргахаар зохицуулсан байдаг.

Судалгаагаар иргэн, хуулийн этгээдээс шийдвэрийг хугацаандаа биелүүлээгүй байхад шүүхийн шийдвэр гүйцэтгүүлэх журмаар албадан гүйцэтгүүлэх хүсэлтийг шүүхэд гаргаагүй, хуульд заасан чиг үүргээ зохих ёсоор хэрэгжүүлээгүй нөхцөл байдал тогтоогдсон. Илэрсэн зөрчлийг арилгуулах, давтан гаргахгүй байх, шийдвэрийн биелэлтийг хуульд заасан журмын дагуу тооцох, албадан гүйцэтгүүлэх ажил, арга хэмжээг авахуулахаар хугацаатай албан бичгийг Гаалийн ерөнхий газар, Улаанбаатар хот дахь гаалийн газар, Нийслэлийн онцгой байдлын газар, Нийслэлийн байгаль орчны газар, Горхи-Тэрэлжийн байгалийн цогцолборт газрын хамгаалалтын захиргаа, Нийгмийн даатгалын ерөнхий газруудад тус тус хүргүүлээд байна.

-Та шүүхэд хүсэлт гаргах, шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх журмаар албадан гүйцэтгүүлэх талаар дээр дурдсан. Энэ талаар тодруулахгүй юу?

-Зөрчлийн хэрэгт шийтгүүлсэн хүн, хуулийн этгээд хуулийн хүчин төгөлдөр болсон эрх бүхий албан тушаалтны шийдвэрийг хууль болон шийдвэрт өөрөөр заагаагүй тохиолдолд тогтоосон хугацаанд биелүүлэх үүрэгтэй байдаг. Хэрвээ тогтоосон хугацаанд биелүүлээгүй бол шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх журмаар албадан гүйцэтгүүлэхээр тухайн албан тушаалтан харьяалах шүүхэд хүсэлт гаргаж, шүүх үндэслэлтэй гэж үзвэл албадан гүйцэтгүүлэхээр гүйцэтгэх хуудас бичдэг. Энэ нь шүүхийн гүйцэтгэх хуудсыг үндэслэн явуулж байгаа ажиллагааг хэлж байгаа юм. Мөн адил прокуророос дээрх шийдвэр гүйцэтгэх ажиллагаа хуульд заасан үндэслэл, журмын дагуу явагдаж байгаа эсэхэд хяналт тавьж ажилладаг.

Categories
нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл улс-төр

А.Цэрэнбат: ҮБХ-ны ээлжит хурлыг товлох бүрэн эрх Л.Гантөмөр даргад бий DNN.mn

АН-ын ҮБХ-ны гишүүн А.Цэрэнбаттай ярилцлаа.

-Танай намын ҮБХ-ны хуралдааныг тойрсон будилаан ямар учиртай юм бэ. Энэ сарын 28-нд хуралдах хэвээрээ юу?

-АН өнөөдөр Улсын дээд шүүхэд бүртгэлтэй цорын ганц даргатай. Тэр нь Л.Гантөмөр гэдгийг бүгд мэднэ. Түүнийг намын даргаар сонгогдсоноос хойш нэг ч удаа ҮБХ хуралдаагүй. Үндсэндээ найман сарын хугацаа өнгөрчээ. Уг нь намын дүрэмд заасны дагуу хавар, намартаа нэг, нэг удаа хуралдах ёстой. Бидний зүгээс наймдугаар сарын 28-нд товлосон ҮБХ-ны хурлыг дүрмийн бус гэж үзэж байгаа. Яагаад гэвэл манай намд өөрсдийгөө ҮБХ-ны дарга гэж нэрлэсэн гурван нөхөр яваад байна. Тодруулбал, УИХ-ын гишүүн Ж.Батсуурь, Д.Ганбат, Т.Мөнхбаяр нар. Ж.Батсуурийн хувьд Л.Гантөмөр, С.Баярцогт нарыг АН-ын даргад өрсөлдөх үед хуралдсан ҮБХ-г ахалж ажилласан хүн. Гэтэл өөрийгөө одоо болтол ҮБХ-ны дарга хэвээр байгаа гэж ойлгочихоод хурлын тов зарлажээ. Түүнийг ҮБХ-ны даргаар томилсон нэг ч тогтоол, шийдвэр байхгүй. Д.Ганбатын хувьд С.Эрдэнэ дарга байхдаа, харин Т.Мөнхбаярыг Х.Баттулгын тал ҮБХ-ны дарга болгосон байдаг. Ингээд тал, талд АН-ын ҮБХ гурав хуваагдчихаад байгаа юм. Үнэн хэрэгтээ өөрсдийгөө дарга гээд яваад байгаа хүмүүсийн хэн нь ч өнөөдөр хүчин төгөлдөр бус. Тиймээс гаргасан тогтоол шийдвэрүүд нь ч хүчингүй гэж ойлгож болно. Ер нь бол наймдугаар сарын 28-нд ҮБХ-г хуралдуулах нь зөв. Энэ хурлаар намынхаа бүтэц, Дүрмийн хороо, ҮБХ-ны даргын асуудлаа ярих ёстой.

-Хурлыг намын дарга зарлаж болно биз дээ?

-АН-ын дүрэмд ҮБХ-ны хурлыг зарлах эрхтэй гурван субъект бий. Намын дарга, ҮБХ-ны дарга, Улс төрийн зөвлөл ҮБХ-ны ээлжит хурлыг товлож болно гээд намын дүрмээр баталгаажуулсан. Гэтэл одоо ҮБХ нь гурван даргатай, тэр нь маргаантай байгаа учраас хурлаа зарлаж болохгүй байна. Улс төрийн зөвлөлийн бүрэн эрхийн дөрвөн жилийн хугацаа 2021 онд дуусаад тарчихсан. Нам үндсэндээ гурван жил орчим маргаантай явж байгаад сая Л.Гантөмөрийг намын даргаар сонгосныг Улсын дээд шүүхэд бүртгэж авсан. АН-ын Үндсэн дүрмийн 5.13.10-т “Намын дарга ҮБХ-ны хурлыг зарлах эрхтэй” гэж тов тодорхой бичсэн байгаа. Одоо ҮБХ-ны хурлыг тойрсон будилаанаас гарах цорын ганц гарц нь намын дарга бүрэн эрхийнхээ хүрээнд хурлын товоо зарлах ёстой. Хурлаар ҮБХ-ны даргаа сонгож, томилмоор байна. Тэгэхгүй бол тал, талд хүчин төгөлдөр бус олон дарга ҮБХ-г самрах аюултай.

-Л.Гантөмөр АН-ын даргаар сонгогдоод найман сарын нүүр үзлээ. Өдий хүртэл намын бүтэц, зохион байгуулалтаа хийхгүй байгааг та юу гэж харж байна вэ?

-Манай нам өнөөдөр 20-иод клубтэй болчихсон байна. “Хоньчин”, “Анчин”, “Хийморь”, “Шонхор” гээд янз янзын нэртэй байх жишээтэй. Бид клубийн системийг дэмжиж байгаа. Гэхдээ эрх мэдлийн төлөөх клуб байх хэрэггүй. Харин мэргэжлийн клубүүд болох ёстой. Эдийн засгийн, хуульчдын, IT сонирхогчдын гэх зэргээр мэргэжлийн тал руугаа төрөлжөөд явах нь зөв. Тэгэхгүй бол эд нар ҮБХ-ны 300 гишүүнийг арав арваар нь хувааж авчихаад намын даргыг блоклоод байж болохгүй. Клубүүд өөр өөрсдөөсөө АН-ын дэд даргад есөн хүнийг зүтгүүлэх гэж үзсэн. ҮБХ-ны ээлжит хурлаас намын дэд дарга нар томилогддог. Намын дарга санал оруулж, ҮБХ батламжилдаг.

Генсекийг хүртэл ҮБХ батламжилна. Гэтэл клубүүд саяхан ҮБХ-г хуралдуулахгүйгээр дэд дарга, генсекийг батлах гэж оролдсон. Бид энэ байдлыг эсэргүүцэж, дүрмээ сахихыг хатуу анхааруулж, болиулсан.

-Намын дарга хүчгүй байна уу?

-Одоо Л.Гантөмөр дарга дүрмээ сахих юм бол хамгийн хүчтэй дарга болно. Фракцууд бол тохироод явчихъя гээд байгаа. Тийм зүйл байхгүй ээ. Өнгөрсөн хугацаанд тохирч ирсэн, ах нарынхаа явсан замаар явмааргүй байна. 30 жилийн гашуун түүхийг одоо давтаж болохгүй. Хуучин АН өчнөөн олон фракцтай байлаа. Одоо клуб нэртэй яг ийм зам руу ороод байна. Үүнийгээ зогсоох хэрэгтэй. АН олон жилийн өмнө фракцгүй нам боллоо гэж зарлаж байсан шүү дээ. Тиймээс одоо энэ гарч ирж байгаа клубүүдээ мэргэжлийн болооч гэж шахаад байгаа юм.

-АН цаашид яаж шинэчлэгдэх ёстой вэ?

-Бидний залуус нам доторх асуудлаа нээлттэй, ил тод ярьж эхэлье гэж байгаа юм. Тэгэхгүй АН өнгөрсөн 30 жилд Ардын намыг дагаж, тэдний системийн дагуу явж ирлээ. Манай намын дэргэдэх эмэгтэйчүүдийн болон залуучуудын байгууллага, ахмадын хороо зэрэг нь ч гэсэн коммунист,ояг коммунист намын загвар. Одоо энэ гурван байгууллагыг ҮБХ-гоороо татан буулгая. Цашдаа АН-ын залуучууд эрх баригчидтай ил гарч тэмцэхээ больё гэж байгаа юм. Бид хүний гэрийг цэвэрлэх гээд 30 жил тэмцсэн байна. Өөрсдөө гэр оронгүй байж шүү. Шударга үнэний төлөө дуугарсан манай намын олон сайхан залуус хохирлоо. Иймд гудамжинд тэмцэхээ болиод институцийн эсрэг институци гаргаж ажиллах нь зөв юм байна. Намд муу түүхтэй улсуудыг дахин сонгуульд нэр дэвшүүлэхгүй. Тэдэнд улс төрийн дэмжлэг ч үзүүлэхгүй гэж ярьж байгаа. Жишээлбэл, одоо Женкогийнхан урьд нь С.Эрдэнэтэй ажиллаж байсан Одбаярыг захиалаад байгаа юм. Энэ нөхөр өмнө Кёкшүюзантай 600 сая төгрөгийн асуудал үүсгэсэн, маш муу түүхтэй. Гэтэл нөгөө 17 тэрбумын Г.Дэнзэн хүртэл манай намын Сургалт, судалгааны газрын дарга болчихлоо. Ийм байж болохгүй. АН өөрөө шинэчлэгдэхгүй бол нийгмийг яаж шинэчлэх юм. Үндсэн дүрмээ сахиж чадахгүй бол эндээс гарсан Их хурлын гишүүд нь яаж хууль сахин биелүүлэх юм бэ. Өөрсдөө үлгэрлэл манлайлал нь байхгүй болчихоод байгаа юм. Энэ зэрэг асуудлаа ҮБХ-ны хуралдаан дээр ярья. Л.Гантөмөр даргыг дүрмээ сахь гэж бид маш хатуу шаардаж байгаа.

Ер нь АН шинэчлэгдье гэвэл Ардын намыг дагасан бүтцээ эвдэх ёстой. Энэ бол асар их мөнгө уудаг, нүсэр уламжлал, коммунист дарангуйлсан намын бүтэц. Тэгэхээр одоо бид цомхон, хүчтэй, клубүүдийн хэмжээнд ажиллая. Цаашид Ардын намын бүтцээр яваад байвал АН эргээд харахад коммунист нам болчих гээд байна. Эргэн сануулахад манай намыг 2008 оноос Н.Алтанхуяг долоон жил удирдаж ирсэн. Энэ хугацаанд АН яг социол демократ коммунист нам болчихсон. Яг л Ардын намын системээр ажилладаг маш хүнд аппараттай. Тэрийгээ тэжээхийн тулд том компаниуд, мөнгөтэй хүмүүсээс ивээн тэтгэлэг авдаг. Ингээд авсан мөнгөнийхөө оронд эздийг нь сонгуульд нэр дэвшүүлдэг. Сүүлийн арван жил манай нам өөрийн гэсэн байргүй байлаа. ХХБ-ны эзэн Д.Эрдэнэбилэгт намын байраа хулхидуулчихсан. Ийм маягаар бид өөрсдийн өмчөө хамгаалж чадахгүй байж яаж нийт ард түмнийхээ эрх ашгийг хамгаалж чадах юм бэ.

-УИХ-ын сонгууль хаяанд ирлээ. Танай нам хурдан цэгцэндээ орох ёстой юм биш үү?

-Наймхан сарын дараа сонгууль болох гэж байна. Л.Гантөмөр даргад “Бүтцээ цомхон болгоод ажиллачих, дэд дарга нар хэрэггүй ээ. Сонгуулийн штаб байгуулаад яв. Сонгуулийнхаа ерөнхий менежерийг баталчих” гэдэг шаардлагыг тавиад байгаа юм. Тэгэхгүй бол намын дэд дарга тавингуут эхлээд ажлын өрөө, сандал, ширээ нэхнэ. Намын даргыг байнга дагаж явна гэнэ. Ингээд хэрүүл маргаан нь бүр ч ихэснэ. Дарга гэхээрээ хүнээр хүндлүүлэх гээд коммунист систем бий болчихоод байна шүү дээ. Менежер гэдэг чинь өөрөө ажил хийх ёстой хүн гэж ойлгох байхгүй юу. Тэгэхээр фракцуудаас дэд дарга болохоор ирж байгаа хүмүүсээ авчих аа. Есөн хүн ирвэл бүгдийг нь менежер гээд нэрлэчих. Тэднийг ажлаар шахахад юу ч хийж чадахгүй. Хаяад хаяад алга болчихно. АН өнгөрсөн гурван жил дотроо учраа олохгүй, Ардын намтай маргалдаад явж байхад манай намаас сайд болж байсан хүмүүс хаана байв. Манай намаас гишүүн болж, албан тушаалд очиж байсан хүмүүс үзэл санаа, үнэт зүйлийнхээ төлөө гарч ирж, гудамжинд жагссан бил үү. Сүүлийн зургаа, долоон жил хэн ч байгаагүй. Өнөөх Д.Монголхүү, Д.Мөнх-Эрдэнэ, Х.Алтанхуяг, Энхбат, Хажидмаа гээд манай хэдэн залуучууд л гудамжинд гарч ирж тэмцдэг байлаа. Эрх баригчдын эсрэг тэмцсэнийхээ төлөө хоригдож, цахим гав зүүсэн байна. Манай намаас албан тушаалд очсон хүмүүс “Энэ хэд яах вэ тэмцэгчид. Бид бодлого тодорхойлогчид” гээд дээр суугаад байдаг. Тэгвэл бид одооноос Ардын намтай хийх тэмцлийн үйл ажиллагааг зогсоож байгаа. Харин намаа цэвэрлэнэ. Нам доторх жоомоо шатаана. Биднийг ингээд ярихаар зарим нь “Та нар жоомоо шатаах гэж байгаад гэрээ шатаачихав” гэж даапаалдаг. Үнэндээ одоо бидэнд гэр алга. Аль хэдийнэ Худалдаа хөгжлийн банк залилаад авчихсан. Гэргүй хүмүүс чинь хаана цуглах юм. Хаана бодлогоо ярих юм бэ. Тийм болохоор манай намын архив, түүх, музей гээд үнэт зүйлс маань тоногдоод дуусчихсан. АН-ынхаа өмч хөрөнгүүдийг тонодог бүлэглэл бий. Намаа тонодог хүмүүс төрд гараад эх орноо л тононо. Тэгэхээр АН цаашид авлига, албан тушаалын хэрэгт холбогдож хуулийн хариуцлага хүлээсэн хүмүүсийг намын удирдлагад дахиж ажиллуулахгүй гэдэг зарчим баримтлах ёстой. Цоо шинэ 126 хүнийг нэр дэвшүүлж гаргаж ирэх хэрэгтэй байна. Одоо УИХ-д сууж байгаа АН-ын арван гишүүнийг жагсаалтад оруулахгүй байх. Энэ болгоныг ҮБХ-ны хуралдаан дээр ярина. Энэ хурлыг маргаангүй болгохын тулд Ж.Батсуурийн тушаалыг Л.Гантөмөр дарга өөрөө хүчингүй гэж тооцоод албажуулмаар байна.

Categories
нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Олны анхаарал татсан хэргүүд юу болов DNN.mn

Төрийн өндөр албан тушаалтнууд улсын төсөв завшсан, эрх мэдлээ ашигласан, авлига авсан онц ноцтой хэргүүд толгой дараалан мандаж буй. Олон нийтийн анхаарлыг татсан хэргүүд ямар шатанд хэрхэн шийдвэрлэгдэж байгаа талаар тоймлон хүргэе.

Хөгжлийн банкны гэгдэх хэрэгт 80 иргэн, дөрвөн хуулийн этгээд татагдан анхан шатны шүүх хурал хоёр сар гаруй үргэлжилсээр өнгөрсөн долдугаар сарын 7-нд шүүх шийдвэрээ танилцуулсан билээ. Шүүх бүрэлдэхүүн 48 шүүгдэгчийг цагаатгаж, 32 хүнд торгуулийн болон хорих ял оноож шийдвэрлэсэн. Тодруулбал, УИХ-ын гишүүн Ё.Баатарбилэг нарын зургаан хүн хорих ялаар шийтгүүлсэн юм. Одоогоор шүүхийн тогтоол бичгээр гарахаар хүлээгдэж байгааг хуульчид онцолж буй. Тогтоол гарсны дараа давж заалдах шатны шүүх хурал болох эсэх нь тодорхой болох юм.

Жил дамнан үргэлжилж буй дараагийн том хэрэг бол нүүрсний хэрэг. АТГ-аас нүүрсний хэрэгт төрийн өндөр албан тушаалтай 17 хүний нэрийг зарлаж, түүний цаана төрийн дунд албан тушаалтан олон арван хүн байгаа талаар мэдээлж байв. Улсын Ерөнхий прокуророос Н.Наранбаатар, Д.Бат-Эрдэнэ, Т.Аюурсайхан нарын бүрэн эрхийг түдгэлзүүлэх хүсэлтийг УИХ-д хүргүүлж, Д.Бат-Эрдэнэ, Т.Аюурсайхан нарыг УИХ-ын гишүүнээс эгүүлэн татагдсан.

Хамгийн сүүлд УИХ-ын гишүүн асан Т.Аюурсайхан, Эрдэнэс Таван толгойн захирал асан Б.Ганхуяг нарын 11 хүнд холбогдох хэргийг прокуророос шүүх рүү энэ сарын эхээр шилжүүлснийг мэдээлсэн. Удахгүй шүүх хурлын тов зарлагдана. Нүүрсний хэрэг нь төрөл байдлаасаа шалтгаалж холбогдогчид нийслэл болон орон нутагт шүүхээр орж буй юм.

Боловсрол, шинжлэх ухааны яамны харьяа Боловсролын зээлийн сангаас олгосон зээл, тэтгэлэгтэй холбоотой хэрэг өнгөрсөн тавдугаар сард мандсан. Тус зээл, тэтгэлэгтэй холбоотой асуудлыг шуурхай шалгахаар Улсын ерөнхий прокурорын газрын хэрэг бүртгэх, мөрдөн байцаах ажиллагаанд хяналт тавих хэлтсээс Цагдаагийн ерөнхий газрын Эрүүгийн цагдаагийн алба болон Авлигатай тэмцэх газрын Мөрдөн шалгах хэлтсийн мөрдөгчдийн хамтарсан ажлын хэсгийг байгуулж, хэрэг бүртгэлт явуулж эхэлснийг зарласан. Ажлын хэсгээс тус сангаас 1997-2023 оны хооронд гадаадад суралцах 3069 суралцагчид олгосон, тухайлбал, 230.1 тэрбум төгрөг, 941 суралцагчийн зээлээс чөлөөлөгдсөн үндэслэл, улс төр, бизнесийн нэр нөлөө бүхий олны танил болон тэдгээрийн хамаарал бүхий хүмүүст олгосон 100 орчим зээл, тэтгэлгийг холбогдох журмын дагуу шийдвэрлэсэн эсэхийг тогтоохоор шалгалтын ажиллагааг явуулж байгааг мэдээлсэн билээ.

Засгийн газраас хэрэгжүүлж буй “Шувуу” ажиллагааны хүрээнд УИХ-ын гишүүн, сайд асан Т.Бадамжунайг өнгөрсөн дөрөвдүгээр сарын 5-нд Монгол Улсад албадан авчирч саатуулсан. Түүнийг албан тушаалаа урвуулан ашигласан, авлига авсан гэх хэрэгт буруутган шалгаж буй. Шүүхээс Т.Бадамжунайг Улсын баяр наадмын өмнө батлан даалтад гаргаж шийдвэрлэсэн. Уг хэргийн шалгалт үргэлжилж буй.

БНХАУ-ын Хөххот дахь Ерөнхий Консул асан, лайвчин Д.Мөнх-Эрдэнийг албан тушаалын хэргээр өнгөрсөн оны 12 дугаар сард баривчилсан. Түүнийг эрх мэдэл, албан тушаалын байдлаа урвуулан ашиглан бусдад давуу байдал олгож их хэмжээний хохирол учруулж бүлэглэсэн, нийтийн албан тушаалтанд хахууль өгсөн, хүний нэр төр, алдар хүндэд халдаж худал мэдээлэл тараасан гэм буруутайд тооцож дөрвөн жил нээлттэй хорих ангид ял эдлүүлэх, нийтийн албанд томилогдох эрхийг таван жил хасах шийдвэрийг анхан шатны шүүхээс өнгөрсөн дөрөвдүгээр сард гаргаад буй. Давж заалдах шатны шүүх өнгөрсөн сарын 6-нд болж, нийтийн албанд томилогдох эрхийг нь хоёр жилээр хасч, нэг жил, 10 сарын хугацаагаар хорих ял болгон бууруулсан юм.

“Гацуурт” ХХК-ийн захирал, хөдөлмөрийн баатар Л.Чинбат машинаараа морьтой хүн элдэж, амь насанд нь заналхийлсэн хэрэг өнгөрсөн зургадугаар сарын 15-нд гарсан. Сэлэнгэ аймгийн Цагдаагийн газраас Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 10.1, 13.14, 20.16 зүйлд зааснаар хэрэг бүртгэлтийн хэрэг нээж, мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулж байгаа талаар мэдээлж байв. Уг хэрэг прокурорт хянагдаж байгаад мөрдөн байцаалтад буцсан талаар эх сурвалжууд мэдээлж байна.

Яруу найрагч Ц.Хуланд холбогдох тагнуулын гэгдэх хэргийг Сүхбаатар дүүргийн Эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүх өнгөрсөн сарын 25-нд шийдвэрлэсэн. Шүүхээс Ц.Хуланг гадаад улсын тагнуулын албатай хамтран ажиллахаар тохиролцсон, хамтран ажилласан гэх хэрэгт Эрүүгийн хуулийн 19.4 дүгээр зүйлийн нэг дэх хэсэгт буруутгаж, 9.6 жил, Б.Отгонбаатарт найман жилийн хорин ял оноогоод буй.

УБТЗ-ын Тээвэр зохион байгуулалтын албаны орлогч даргаар ажиллаж байсан С.Батдөлийн гэр болон түүний хамаарал бүхий этгээдүүдийн гэрээс 7.3 тэрбум төгрөгийг хураан авч, татвар төлөхөөс зайлсхийсэн, мөнгө угаасан хэрэгт буруутгасан. Уг хэргийн шүүх хурал өнгөрсөн сарын 7-нд болж С.Батдөлд 12 жилийн хорих ял оноож, хөрөнгийг нь улсын орлого болгохоор шийдвэрлэсэн юм. С.Батдөлтэй хамт зургаан хүнийг шалгасан. Шүүхээс С.Батдөлийн ах С.Баттулгад гурван жил хорих ял оноож, тэдэнд хахууль өгсөн Б.Эрдэнэхүү, Д.Адъяацэрэн, Б.Энхмандах, Ж.Багамонгол, Р.Дашбилэг нарыг торгох ялаар шийтгээд буй.

УБТЗ хувь нийлүүлсэн нийгэмлэгийн Дотоод аудит, хяналт шалгалтын албаны дарга Ж.Пунцагийг 2022 онд АТГ-аас саатуулж, шалгаж эхэлсэн. Прокуророос Эрүүгийн хуулийн 22.1-1 дэх хэсэгт зааснаар яллах дүгнэлт үйлдэж, хэргийг шүүхэд шилжүүлж, өнгөрсөн хоёрдугаар сарын 27-нд Чингэлтэй дүүргийн Эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүхээс хэргийг мөрдөн байцаалтад буцаасан юм. Тэгвэл уг хэргийн шалгалт дуусч, шүүхэд шилжүүлжээ.

Categories
нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Т.Батжаргал: Монгол, Америкийн хооронд шууд нислэгтэй болсноор тийзний үнэ 40-50 хувь хямдрах боломжтой DNN.mn

Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнийн АНУ-д хийсэн айлчлалаар Монгол Америкийн хооронд шууд нислэгийн шугам нээгдсэн билээ. Энэ талаар судлаачийн байр суурийг хүргэх үүднээс доктор (Ph.D) Т.Батжаргалтай ярилцлаа.

-Олон жил хүлээлт дагуулаад байсан Монгол Америкийн хоорондох шууд нислэг биеллээ оллоо. Шууд нислэг манай эдийн засагт ямар үр ашигтай вэ?

-Монголоос АНУ руу шууд нислэг үйлдэх асуудал аль 2015 оноос яригдаж эхэлсэн. Тухайн үед Монголын талаас эхний алхмуудыг хийж байв. ИНЕГ-ын дарга С.Батмөнхийн үед буюу 2010 онд Олон улсын иргэний нисэхийн байгууллагын аудитын шалгалтад манай улс өндөр дүн авч байсан. Аюулгүй байдлаар дэлхийд 15-д, Ази тивд тавдугаар байрт орж байлаа. Энэ амжилтдаа түшиглээд АНУ руу шууд нислэг үйлдэх зорилгоор зохих бэлтгэл хангаж, АНУ-ын Иргэний нисэхийн байгууллага (FAA)-ын аудитын шалгалтыг 65 мянган ам.долларын төлбөр төлж, урьж ирүүлж байсан. Ингээд манайх FAA-ийн шалгалтад тэнцсэн. Үүний үр дүнд бидэнд зөвлөмжүүд өгсөн байдаг. Ер нь АНУ руу дурын авиа компани нислэг үйлдчихдэггүй. Өөрөөр хэлбэл, АНУ руу нислэг үйлдэх авиа компанид заавал аудитын шалгалт хийдэг. Бид АНУ-д шууд нислэг хийх бэлтгэлээ эртнээс хангаж, нисгэгчээ бэлтгэж эхэлсэн. Хамгийн чухал нь Монголоос Америкийн баруун эргийн хотуудад шууд нисч очих чадвартай том агаарын хөлөгтэй болох ёстой байв. Энэ дагуу 2011 онд МИАТ “БОИНГ-767” онгоц хоёрыг худалдаж авсан. Монголын иргэдийг АНУ руу зорчиход визний асуудлыг хөнгөвчлөх зэрэг ажлууд ч хийгдэж байлаа.

АНУ-ын талаас “Open sky” агаарын харилцааны гэрээг байгуулах саналыг олон жилийн өмнөөс тавьж байсан. Тухайн үед манай үндэсний агаарын тээвэрлэгч компани Америк руу нисэх боломж бүрдээгүй байв. Учир нь FAA шаардлагыг хангаж чадахгүй байсан учраас бид түр хойш тавиад байсан хэрэг.

Монгол АНУ-ын хооронд шууд нислэг үйлдсэнээр эдийн засгийн хувьд ихээхэн ач холбогдолтой. Тухайлбал, үндэсний агаарын тээвэрлэгч компани МИАТ, түүнд үйлчилж байгаа нисэх буудал, эйр навигацийн үйлчилгээ үзүүлдэг салбаруудад шууд үр өгөөж нь орж ирнэ. Мэдээж энэ бол шинэ шугам учраас эхэндээ алдагдалтай байна.

Нислэгийн шугам ашиглаж байгаа агаарын тээврийн компани зорчигч, ачаа тээш тээвэрлэсний шууд орлого нь орж ирнэ. Тогтворжоод ирэхээр МИАТ жилдээ 20-30 сая ам.долларын ашиг олно гэж бодож байна.

Үүнээс хэд дахин илүү орлого бусад салбарт орно. Аялал жуулчлал, зочид буудал, ресторан, дэлгүүр хоршоо, хөдөө орон нутагт зорчих автомашин түрээс, хөтөчийн үйлчилгээ үзүүлэгч иргэдэд МИАТ-ийн компанийн жилд олох орлогоос хэд дахин давуулж хүртэнэ. Энэ бол манай эдийн засагт үзүүлж байгаа шууд үр ашиг юм.

-Шууд нислэг хоёр орны иргэдийн харилцаанд ямар боломжууд авчрах вэ?

-Мэдээж Монгол Улсыг Америкт танилцуулахад хоёр орны иргэдийн харилцаанд маш их эерэг талууд гарч ирнэ. Адаглаад АНУ руу дамжин нисч байгаа манай иргэд гадны нисэх буудалд цаг алдахгүй. Шууд нислэгтэй болсноор Улаанбаатараас АНУ-ын баруун эргийн Калифорни мужийн Сан фрациско хот руу хүрэхэд ердөө 10-12 цаг зарцуулах нь байна. Иргэд цаг хугацааны үнэ цэнийг мэдэрнэ. Нислэгийн тийз ч хямдарна. Ачаа тээшний үнэ тариф одоогийнхоос 50 хувь хямдарна. Одоо АНУ руу зорчихын тулд Хятад, Солонгос, Япон, Америкийн агаарын тээврийн компанийн онгоцонд дамжин сууж 20-30 цаг нисч байна. Олон цагийн дамжин нислэг иргэдэд асар их хүндрэлтэй байдаг. Дээрээс нь Улаанбаатараас Сөүл ороод тэндээсээ АНУ руу явахаар хоёр талын тийзний үнэ 10-12 сая төгрөг болж байгаа. Тэгэхээр шууд нислэгтэй болсноор цаг хугацаа хэмнэхээс тийзний үнэ 40-50 хувь хямдрах боломж харагдаж байна. Бас нэг чухал зүйл нь АНУ-д аливаа уралдаан, тэмцээн, олон улсын хурал зөвлөгөөнд оролцогчдод хүртэл том боломжууд үүснэ.

-Агаарын карго тээвэр хөгжих ямар гарц байна вэ?

-Өргөн их биетэй, даац сайтай онгоц бол карго ачаа тээвэрлэх боломж илүү гарч ирж байгаа. Одоо зорчигчдыг 23 кг ачаа үнэгүй авч явахыг зөвшөөрдөг. Тэгвэл одоо шууд нислэгээр карго ачих боломж гарч ирж байгаа. Одоо Америкаас 40х40 см хэмжээтэй илгээмжийн үнэ 40 ам.доллар байсан бол 80 ам.доллар болсон. Энэ ачаа газраар гурван сар явж ирдэг. Харин агаарын тээврийн ачаа, тээшийг “Монгол шуудан” компани, “DHL” 7-14 хоногт хүргэж байна. Ер нь Америкт амьдарч байгаа монголчууд маань эх орондоо үйлдвэрлэгддэггүй хүнс, барааг нааш нь каргогоор их явуулдаг. Олон сар газраар явж ирсэн хүнс, гоо сайхны бүтээгдэхүүнүүд муудаж, хөгцөрч чанараа алдсан байх нь элбэг. Тэгвэл ийм төрлийн бүтээгдэхүүн хоногтоо хүрээд ирэх боломжтой болж байна.

-Шууд нислэг ирэх жилээс эхэлнэ. Бид юун дээр анхаарах ёстой вэ?

-АНУ руу шууд нислэг 2024 оны дөрөвдүгээр сараас эхлүүлэхээр хоёр улсын Засгийн газрын хэмжээнд хэлэлцээр байгуулсан. Үүний тулд манайх АНУ-ын шалгалтад маш сайн бэлтгэж тэдний шаардлагыг хангах хэрэгтэй. Агаарын тээврийн салбарын хувьд 2023 оны аравдугаар сард ИНЕГ болон “Чингис хаан” ОУНБ-д хийгдэх ИКАО-гийн Аюулгүйн байдлын хөтөлбөрийн хэрэгжилтийг шалгах шалгалт болон 2024 онд АНУ-ын FAA -ийн аудит шалгалтад амжилттай шалгуулах бэлтгэл хангахад анхаарах ёстой. Үүнтэй холбоотой мэргэжлийн хүмүүсээс бүрдсэн ажлын хэсэг гарсан байгаа. МИАТ компани мэдээж бизнес төлөвлөгөөгөө хийж байгаа байх. АНУ-ын Иргэний нисэхийн FAA байгууллагын аудит шалгалтад сайн оноо авахын тулд бэлтгэх шаардлагатай. Тэдний шаардлагыг хангаж чадвал ирэх оны дөрөвдүгээр сараас Америк руу шууд нислэг явж эхэлнэ. Нисэх баг бол аль хэдийнэ бэлтгэгдчихсэн. Шинэ орж ирж байгаа агаарын хөлөгт нисэх бүрэлдэхүүнийг шилжин суулгалт хийгдчихсэн. Тав, зургаан нисэх баг бэлэн болсон байх.

Тэгэхээр манай иргэний нисэхийн салбар АНУ-ын FSS-гийн шалгалтыг амжилттай давах хэрэгтэй байна. Хамгийн гол нь Америк, Монголын хооронд шууд нислэг эхэлж байгаатай холбоотой бусад салбарууд идэвхтэй, бэлэн байх хэрэгтэй. Тухайлбал, АНУ-д бараа бүтээгдэхүүнээ гаргах зах зээлийг бий болгох тал дээр бизнесийн байгууллагууд, аялал жуулчлалын салбар зар сурталчилгаагаа эрчимжүүлэх хэрэгтэй. Судалгаанаас харахад жилд 9-10 сая америк иргэн гадаад орнууд руу аялдаг. Үүний арван хувь буюу 900 мянган хүнийг манай улс авлаа гэхэд аялал жуулчлалын компаниуд сэвхийтэл босоод ирнэ. Америкчууд бол төлбөрийн чадвар өндөртэй хүмүүс. Ковидын өмнөх жил буюу 2019 онд Монголд 500 орчим мянган гадаадын жуулчид ирсэний 26 мянга нь америкчууд байсан. Дамжин нислэгийн хүндрэл бэрхшээлийг даваад манай улсыг зорьж ирсэн гэсэн үг. Америк иргэд Монголд 90 хоногийн визгүй зорчих эрхтэй. Тэд бусад улсын жуулчдыг бодвол манай үндэсний дээл, малгай, хувцсыг илүүтэй худалдан авдаг. Одоо БНСУ-ын иргэд манайд визгүй зорчдог болсноор өнөө жил ямар их солонгосчууд манай улсад зорчлоо доо. Тэд байгалийн аялал жуулчлалыг их сонирхож ирлээ шүү дээ. Тэгэхээр Америкийн жуулчид тэднийг бодвол илүү төлбөрийн өндөр чадвартай хүмүүс. Энэ үүднээс нь харвал аялал жуулчлалын салбарт асар их валют орж ирэх юм.

-Хэрэв манайх АНУ-ын аудитын шалгалтад бүдэрвэл айлын талын авиа компани орж ирэх эрсдэл үүсэх үү?

-Улаанбаатар-Истанбулын чиглэлд шууд нислэгийн шугам нээгдэхэд эхний хэдэн жил туркийн авиа компани дангаараа явж байсан. Энэ чиглэлийн зах зээлийг хөгжүүлсний дараа МИАТ хожуу орсон. Монгол Америкийн хоорондох шууд нислэг бол цоо шинэ агаарын тээврийн “нялх” зах зээл. Тэгэхээр Америкийн агаарын тээврийн компаниуд шууд орж ирэхгүй байх. Эхний ээлжинд Монголын агаарын тээвэрлэгч компани нислэг үйлдэнэ. Гэхдээ хоёр улсын хооронд агаарын тээврийн харилцааны гэрээ байгуулагдсан учраас Америкийн авиа компаниуд нисэх бүрэн боломжтой. АНУ-ын агаарын тээврийн компани одоо Бээжин, Сөүл хүртэл нисдэг. Манай хаяанд ирчихсэн байгаа юм чинь үүнийг жаахан сунгаад Улаанбаатар руу хүрээд ирье гэвэл ямар ч төвөггүй. Тэдэнд бүрэн боломж нь байгаа. Зорчигчдод аль орны агаарын тээврийн компани нисэх нь ялгаа байхгүй. Үндэснийх байна уу, айлынх байна уу гэдэг нь чухал биш. Хамгийн гол нь хямд, тогтвортой, тав тухтай үйлчилгээ үзүүлж буй авиа компанийг сонгох эрх нь зорчигч, иргэдэд байгаа. Тэгэхээр манай ИНЕГ-ын мэргэжлийн улсууд FAA-гийн шалгалтад сайн бэлтгэж байгаа. Энэ шалгалтыг давж гарна гэдэгт итгэлтэй байна.

Монголчууд саалиа бэлдэхээр саваа бэлд гэдэг. Дахин хэлэхэд аялал жуулчлалын салбар, хувийн хэвшлийнхэн бэлтгэлээ сайн хангах ёстой. Энэхүү шууд нислэг эхэлбэл Америк төдийгүй Канад, Мексикийн жуулчид ирнэ. Карибийн тэнгисийн хөрш орнуудаас ч аялагчид тасрахгүй. Тэд их баян улсууд. 2024 оны зун Монголыг зорих жуулчид эрс өснө. Тэгэхээр манайх орон нутгийн нислэгийн чиглэл давтамжаа нэмэгдүүлэх, тохирох агаарын хөлгөө судалж авах шаардлага гарч ирнэ.

-МИАТ орон нутгийн нислэгээ сэргээсэн. Та орон нутгийн нислэгийн үнэ тарифийн талаар олон удаа асуудал дэвшүүлж байсан. Ер нь үнэ тарифийг одоогийнхоос буулгах боломж бий юу?

-Аялал жуулчлалаа хөгжүүлж, эдийн засгийн үр өгөөжийг нэмэгдүүлэхэд орон нутгийн нислэг чухал ач холбогдолтой. Орон нутгийн нислэгт МИАТ компанийг эргүүлэн оруулахад тооцоо судалгааг нь гаргаж тавьж байсан. Миний тооцоо судалгааг ЗГХЭГ-т авч судалж үзсэн байдаг. С.Бямбацогт сайдыг ажлаа аваад удаагүй байхад нь хүртэл зөвлөгөө өгсөн. Орон нутгийн нислэгийн чиглэл, давтамжийг нэмэгдүүлж, тийзний үнэ тарифийг бууруулж хямдруулах арга замын талаар докторын судалгааны ажлаа танилцуулж байв. Өнөөдөр МИАТ орон нутагт нисч байгаа хувийн хэвшлийн авиа компаниас хамаагүй хямд үнээр үйлчилж байна. Гэхдээ энэ ажлыг цагийг нь тулгаж, хэт оройтуулж, зургадугаар сараас хэрэгжүүлсэн. Ингэхдээ гадны агаарын хөлгийг нойтон түрээсээр буюу гадаадын нисэх багийг онгоцтой нь түрээсэлж үйлчилж байна. Энэ бол асар өндөр үнэтэй. Хувийн хэвшлээс хямд байгаа боловч нойтон түрээс гэдэг бол цаад улсдаа асар өндөр үнэ төлж байдаг. Үүнийг эртнээс зохион байгуулсан бол илүү хямд байх боломж байсан. Жишээлбэл, Улаанбаатар-Мөрөнгийн чиглэлд “Эйро Монгол” компани нэг талдаа 790 мянга, “Хүннү эйр” 792 мянгаар нисч байна. Тэгэхэд МИАТ-ийн тийзний үнэ 375 мянган төгрөг байх жишээтэй. Миний судалгаагаар зөвхөн энэ чиглэлд тийзний үнэ 90-120 мянган төгрөг байх бүрэн боломжтой юм.

Categories
нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл эдийн-засаг

Д.Дамба: Кокс нүүрс түлж болно, гэхдээ гаднаас худалдан авч биш өөрсдөө үйлдвэрлэх ёстой DNN.mn

Монгол Улсын зөвлөх инженер Д.Дамбатай ярилцлаа.

-Эрчим хүчний сайд агаарын бохирдлыг бууруулах шинэ хувилбар хэмээн кокс нүүрсийг БНХАУ-аас импортлон нийслэлийн гэр хорооллын айл өрхүүдэд хэрэглүүлнэ гэж өнгөрсөн долоо хоногт мэдэгдлээ. Үүнийг тойрсон олон нийтийн, мэргэжлийн хүмүүсийн байр суурь янз бүр байна. Үрэлгэн зардалтай, эрсдэлтэй хувилбар гэж ихэнх нь үзэж байна. Нүүрсний салбарын эрдэмтний хувьд таны байр суурийг сонсмоор байна?

-Кокс гэвэл нэг өөр, коксжих гэвэл бас өөр. Нүүрсийг дутуу шатаагаад гаргасан нүүрсийг кокс гэдэг. Тэр коксыг хийхийн тулд нэлээд ажиллагаатай. Шууд аваачаад галд шатаачихгүй. Кокс хийдэг үйлдвэр байгуулагдах ёстой. Манайх утаанаас салах гэж олон жил ярилаа. Мөн ч олон зүйл туршиж үзлээ, үр дүн байхгүй. Анхнаасаа кокс, химийн үйлдвэр барих ёстой байсан юм. Тэгсэн бол өдийд утаанаас салчихсан байх ёстой. Ер нь утаагүй түлш гэж байхгүй. Илч гаргадаг юм болгон утаа гаргана. Их үү, бага уу, хортой юу, хоргүй юу гэдэг л асуудал.

Нөгөө талаар бид нүүрсээр баян улс. Тэр дундаа коксжсон нүүрсээр баян. Бидний ярьдаг Өмнөговийн Таван толгойн орд бол маш сайн чанарын коксждог нүүрстэй. Түүнээс гадна хагас коксждог нүүрс гэж бий. Наад зах нь Дорноговийн Баянжаргаланд байдаг Элдэвийн уурхай хагас коксждог нүүрстэй. Товчхон ойлгоё гэвэл кокс бол нүүрсийг дутуу шатаасан гэсэн үг. Утааг нь урд нь шатаагаад арилгачихсан учраас утаагүй түлшинд орж явдаг. Эрчим хүчний сайдын яриа тийм л нүүрс хийх санаа л болов уу гэж ойлгож байна. Яахав, олон түмнийг шуугиулж анхаарал татах гэж ярив уу даа гэж харсан.

-Нүүрсээр баялаг орон гаднаас экспортолж авдаг нь ямар учиртай юм бэ?

-Хятадаас кокс нүүрс худалдаж аваад хэрэглэнэ гэдэг мэдэхгүй. Нэлээд бүдүүн тоймын асуудал. Өчнөөн олон коксждог, хагас коксждог уурхайнуудтай байж хүнээс кокс нүүрс худалдаж авна гэдэг бол арчаагүй айлын жишээ. Өөрсдөө үүнийгээ хийх ёстой.

-Хугацаа, зардал мөнгө орох эд үү?

-Хөрөнгө зарна, хугацаа орно. Аль 10 жилийн өмнөөс бид зуух пийшин оролдож эхэлсэн биз дээ. Түүний оронд коксын үйлдвэрийн сууриа тавьчихсан байсан бол өдийд кокс хийдэг болчихсон л байхгүй юу.

Гэхдээ коксыг энгийн хэрэглээнд нэвтрүүлбэл илчлэг өндөртэй учраас гэрийн зуух дийлэх үү, угаарын хий өндөртэй юм биш үү?

-Дутуу шатаагаад кокс гаргана гэдэг ямар нэгэн утаа гаргадгийг нь байхгүй болгоно гэсэн үг. Түүний тулд шатааж байж л байхгүй болгоно. Гэхдээ хот дотор үйлдвэр байгуулахгүй. Хорыг нь арилгадаг төхөөрөмжтэй зууханд хийж шатаана.

Гол нь амьдрал дээр манай төр засгийн удирдлагууд, мөнгө шийддэг хүмүүс уурхайчдаасаа асуухгүй юм байна шүү дээ. Уул уурхайн салбарын өчнөөн олон инженер, мэргэжлийн хүмүүс байхад ерөөсөө асуудаггүй. Хаагуур яаж хийгээд байдаг юм, нэг мэдэхэд л дээгүүрээ улстөрчид нэг юм хийгээд л, тэр нь мөнгө угаалт болоод л явдаг болчихож. Ерөөсөө үр дүнтэй, шинжлэх ухааны үндэстэй ажил байхгүй болсон байна.

Жишээ нь, би хоёр жилийн өмнө уул уурхайн салбарын 100 жилийн ойд зориулаад орон нутгийн нүүрсний уурхайнуудын түүхээр баримтат кино хийсэн хүн. Ингэж явахдаа Өвөрхангай аймгийн Баянтээгийн нүүрсний уурхайд очсон. Тэндхийн нүүрс хагас коксждог нүүрс. Уурхайн нөхөд нүүрсээрээ кокс хийдэг цех байгуулчихсан байсан. Ингээд цехдээ кокс хийгээд түүгээрээ шахмал түлш хийж байсан шүү. Аль эрт уурхайчид амьдрал дээр хийчихсэн эд. Яагаад түүнийг өлгөж аваад, тэнд мөнгө өгөөд хүчин чадлыг нь нэмэгдүүлээд хийчихэж болдоггүй юм.

Улстөрчдөд ашиггүй болохоор дэмждэггүй юм. Манай улс орны өнөөгийн улс төрийн нөхцөл байдал ийм заваан болчихсон. Сураг сонсвол тэрийг анх зохион байгуулж ном дүрмээр нь хийсэн хүн нь Улаанбаатарт шахмал түлшний үйлдвэрийг анх байгуулсан инженер залуу юм билээ. Тэр залуугаар шахмал түлш хийлгээд амжилттай боллоо гэнгүүт жийчихсэн байхгүй юу. Учир нь тэр инженер улстөрчдийн хүн биш. Жинхэнэ мэргэжлийн инженер хүн номын дагуу хийсэн. Ажлаас нь чөлөөлчихөөр нутагтаа очоод коксоор шахмал түлш хийж эхэлсэн юм билээ.

-Танил технологи гэдэг шиг л сонсогдоод явчихлаа. Олон салбарт ийм зүйл ажиглагддаг болчихсон. Шахмал түлшний үйлдвэрлэл тэр чигээрээ бизнес юм биш үү?

-Би Баянтээгийн уурхайн шахмал түлшний цех рүү нь орж үзсэн. Одоо манай нийслэлчүүд хэрэглэдэг шахмал түлшний барьцалдуулагч бодис гээд Хятадаас оруулж ирээд байгаа нь хортой. Түүнээс болж олон хүн үхсэнийг харж байгаа биз дээ.

Гэтэл тэр инженер нөхөр барьцалдуулагчийг нь улаан буудайгаар хийж байсан. Улаанбуудай бол их цавуулаг. Нунтаглаж тээрэмдээд барьцалдуулагч болгож байгааг нүдээрээ харсан. Улаанбуудай яавч хортой юм биш. Химийн бодис биш, органик гаралтай. Яагаад түүнийг хөгжүүлж, дэлгэрүүлж, дэмжихгүй байна вэ гэдэгт асуудал байна.

Ах нь одоогоос 40 жилийн өмнө энэ шахмал түлшийг хийж явлаа. Дундговийн Цагаан-Овоогийн нүүрсний уурхайд инженер байхдаа шахмал түлш хийж үзэж байлаа. Бидэнд тухайн үед шахдаг төхөөрөмж нь байгаагүй. Нэг ёсондоо хөрөнгө мөнгө нь байгаагүй гэсэн үг. Ер нь энд тэнд мэргэжлийн хүмүүс олон шинэ санаа ажил эхлүүлдэг, хөрөнгөгүй болоод л зогсдог юм шүү дээ. Бид тэр үед үхрийн баасыг нунтаг нүүрстэй хольж зуурч байгаад хөлөөр гишгэдэг төмөр хэвээр хэвлэдэг байв. Үхрийн баастай холино гэдэг нь ямар нэгэн байдлаар барьцалдуулж байгаа арга нь. Утаа нь хоргүй. Аргалаас цэнхэр утаа гардаг. Тэнд монголчууд үхээгүй.

Өнөөдрийн манай шахмал түлшийг 1990 хэдэн оны үеэр Бээжинд хийж хэрэглэж байсан. Манайд бол нэлээд олон жил янз бүрийн юм туршиж байж саяхнаас л шахмал түлш хийж эхэлсэн. Яахав, утаа 25 хувиар багассан гэж би тооцоолдог юм. Гэхдээ барьцалдуулдаг бодисыг бодох ёстой. Тэр л хортой байгаад хүмүүс угаартаад байх шиг байна. Төр засаг үүнийг хортой юм байна гээд ойлгочихоод өөр барьцалдуулагч, өөр ноу-хау хайхын оронд хүний хийчихсэн юмыг шууд оруулж ирж хэрэглэе гэж байна. Энэ бол нэлээд залхуу бөгөөд үрэлгэн бодлого.

-Манайх өөрсдөө шахмал түлшийг аюулгүй хийчихэж чадах юм байна гэж ойлголоо. Харин түүнийг хэрэглээнд оруулах сонирхол алга. Агаарын бохирдлыг бууруулах нэрээр хичнээн хөрөнгө зарлагадаж, хэдэн арван энгийн иргэд амиа алдав. Өнөөдөр ч тогтсон бодлого, зөв шийдэл алга. Салбарын сайд нь “Арга ядсан арга” гэж тайлбарлахдаа тулж болох уу?

-Салбарыг мэргэжлийн хүн удирдахгүй юм даа. Миний мэдэхийн сүүлийн 20 жил манай яамны сайд 10-аад хүн солигдсоноос нэг нь л мэргэжлийн хүн байлаа. Бусад нь улстөрчид. Ингээд л салбарын хөгжил явахгүй байгаа юм. Мэргэжлийн бус хүнийг доогуур нь байдаг цүнх баригчид их уруу татдаг, толгойг нь эргүүлдэг, шийдвэрт нь нөлөөлдөг юм. Мэргэжлийн бус учраас шийдвэр дээрээ тууштай зогсож чаддаггүй, гуйвж дайвдаг. Улс төрийн, хувийн ашиг сонирхол орж ирээд тэр хүнийг хэн ч биш болгодог. Мэргэжлийн хүн бол өөр. Боловсон хүчний асуудал маш их чухал байдаг юм байна.

Өнөөдөр нэг хүн сошиалд бичсэн байна лээ. Бид урьд нь ухаантай хүмүүс хажуудаа байлгахыг хичээдэг байсан. Өнөөдөр жаахан ч гэсэн хүний мөс чанартай хүн байлгамаар байна гэж. Тэгэхээр бидэнд тийм зүйл үгүйлэгдээд байна гэдэг нь та бид хоёрын ярианаас харагдаж байна шүү дээ. Хүний мөс чанар байхгүй, ашиг хонжоо, хувийн эрх ашгийг улс орны эрх ашгаас дээгүүрт тавьдаг болчихсон цаг.

-Ёс зүйгүй болчихсон гэдэг…?

-Тэгсэн. Тийм хүмүүс нь сайн явдаг. Ёс зүйгээ барьдаг мань мэтийг “Энэ олон юм яриад унана” гээд түлхчихдэг болчихсон. Би уул уурхайн салбарын төлөө сүүлийн 20 жил донгодсон хүн. Одоо намайг шууд түлхдэг. Тэр байтугай манай хүүхдийг ажилд авахгүй байна. “Аав нь аюултай, юм яриад унана” гээд. Хэлмэгдүүлэлтийн үеэс ялгаагүй болчихсон нийгэм юм биш үү.

-Кокс нүүрс түлбэл эрсдэл байна уу гэдэгт хариулт сонсчих уу даа?

-Коксыг түлж болно. Маш сайн илчлэгтэй, утаа багатай эд. Түүнийг гаргаж авахын тулд үйлдвэрлэл л хэрэгтэй. Үйлдвэрлэл нь манайд алга. Урдаас кокс оруулж ирээд яах юм бэ. Бид өөрсдөө нүүрстэй байж хийж чадахгүй, хүнээс худалдаж авна гэж боломжгүй. Чи бод доо, хоёр айл байлаа гэхэд нэг нь бууз хийгээд байдаг. Нөгөө нь лапшанаас өөр юм хийж чаддаггүй. Гурил, мах нь байдаг. Буузыг гурил, мах хоёроор л хийдэг биз дээ. Боломжтой байж яагаад гурил махаа ашиглаад хажуу айл шигээ амттай бууз хийж чадахгүй байгаа юм. Тэднийхээс бууз худалдаж аваад байна гэдэг тэнэг хэрэг. Үүн шиг бидэнд кокс хийдэг нүүрс нь байна. Яагаад хийчихэж болдоггүй юм. Заавал Хятадад хийж болдог, тэндээс худалдаж авна гэдэг л ойлгомжгүй зүйл.

-Кокс нүүрс худалдаж авахад 177.5 тэрбум төгрөг зарцуулна гэж байгаа. Дотооддоо үйлдвэр баривал хэр хөрөнгө зарцуулах бол?

-Нэлээд өртөгтэй байх. Гэхдээ 177.5 тэрбумаар ч нэлээд юм хийчихнэ. Ер нь өөрт байгаа потенциалаа ашиглаж чадахгүй, нэг л их мөнгөтэй улс шиг гаднаас юм худалдаж аваад байдаг баян орон манайх биш. Нэг хүний дундаж орлого хэд билээ. ДНБ-ий нэг хүнд ногдох зардлаар улс орны амьжиргааны түвшнийг тогтоодог. Манайх дөрөв таван мянган доллараас хэтэрдэггүй. Гэтэл БНХАУ гэхэд 10 гаруй мянган доллар болчихсон шүү. Өндөр хөгжилтэй Сингапур зэрэг зарим орнуудад 50, 60 мянган доллар байдаг юм билээ. Бид ийм баян орон биш мөртлөө байгаа зүйлээ гаднаас худалдаж авна гэдэг бэлэнчлэх сэтгэлгээ юм уу даа. Өөрсдөө хийх хэрэгтэй. Хийхийн төлөө зүтгэж, чаддаг мэддэг инженерүүдээ ашиглаач гэж хэлмээр байна.

Дархан, Эрдэнэт хавьцаа коксын үйлдвэр байгуулна гэж нэг шуугиад байхгүй болсон. Уг нь тэр үед л хийх ёстой байсан юм. Ер нь ингээд харахад манай улстөрчид, том дарга нар сэтгэлийн хөөрлөөр асуудалд ханддаг. Тэр маш аюултай. Аливаа ажлыг, аливаа нэг төслийг явуулахын тулд хамгийн түрүүнд судалгаа хэрэгтэй. Ингэвэл яах вэ, аль нь дээр вэ гээд мэргэжлийн хүмүүсийн үгийг сонсдог байх хэрэгтэй. Түүн дээр нь үндэслээд судалгаа хийдэг байгууллагатай байх. Тэгж байж сая гольдролдоо орно. Сэтгэлийн хөөрлөөр ханддаг улстөрчдийн савлагаа байна шүү дээ. Би олон хурал номд сууж олон даргыг ярьж байхыг харж байлаа. Нэг л их сэтгэлийн хөөрлөөр ярьцгаадаг. Аж үйлдвэр хөгжүүлнэ гээд л яриад байгаа. Яг үнэндээ аж үйлдвэрийг хөгжүүлэхийн тулд иж бүрэн юм байдаг. Түүнийг хөгжүүлээгүй цагт хичнээн мянган сайхан юм яриад явахгүй. Одоо манай Засгийн газар “Шинэчилнэ” гээд яриад л байна. Яг яаж гэдэг дээр очихоор хийдэг арга барил биш л байдаг. Мэргэжлийн хүн байхгүй, мэргэжлийн хүн тавихгүй, мэргэжлийн хүний үгийг сонсохгүй. Тэгээд яаж хийх вэ. Улстөрчид хийгээд сайхан болчихдог байсансан бол өдийд Монгол маш сайн хөгжсөн байх ёстой. Гэтэл энэ биш юм байна гэдгийг ойлгож баймаар юм. Агаарын бохирдлыг бууруулна гэж хэдэн жил хэр их хөрөнгө зарав. Судалгаагүй юм хийдгийн илрэл энэ байгаа юм.

Categories
нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл улс-төр

Д.Дамба: Кокс нүүрс түлж болно, гэхдээ гаднаас худалдан авч биш өөрсдөө үйлдвэрлэх ёстой DNN.mn

Монгол Улсын зөвлөх инженер Д.Дамбатай ярилцлаа.

-Эрчим хүчний сайд агаарын бохирдлыг бууруулах шинэ хувилбар хэмээн кокс нүүрсийг БНХАУ-аас импортлон нийслэлийн гэр хорооллын айл өрхүүдэд хэрэглүүлнэ гэж өнгөрсөн долоо хоногт мэдэгдлээ. Үүнийг тойрсон олон нийтийн, мэргэжлийн хүмүүсийн байр суурь янз бүр байна. Үрэлгэн зардалтай, эрсдэлтэй хувилбар гэж ихэнх нь үзэж байна. Нүүрсний салбарын эрдэмтний хувьд таны байр суурийг сонсмоор байна?

-Кокс гэвэл нэг өөр, коксжих гэвэл бас өөр. Нүүрсийг дутуу шатаагаад гаргасан нүүрсийг кокс гэдэг. Тэр коксыг хийхийн тулд нэлээд ажиллагаатай. Шууд аваачаад галд шатаачихгүй. Кокс хийдэг үйлдвэр байгуулагдах ёстой. Манайх утаанаас салах гэж олон жил ярилаа. Мөн ч олон зүйл туршиж үзлээ, үр дүн байхгүй. Анхнаасаа кокс, химийн үйлдвэр барих ёстой байсан юм. Тэгсэн бол өдийд утаанаас салчихсан байх ёстой. Ер нь утаагүй түлш гэж байхгүй. Илч гаргадаг юм болгон утаа гаргана. Их үү, бага уу, хортой юу, хоргүй юу гэдэг л асуудал.

Нөгөө талаар бид нүүрсээр баян улс. Тэр дундаа коксжсон нүүрсээр баян. Бидний ярьдаг Өмнөговийн Таван толгойн орд бол маш сайн чанарын коксждог нүүрстэй. Түүнээс гадна хагас коксждог нүүрс гэж бий. Наад зах нь Дорноговийн Баянжаргаланд байдаг Элдэвийн уурхай хагас коксждог нүүрстэй. Товчхон ойлгоё гэвэл кокс бол нүүрсийг дутуу шатаасан гэсэн үг. Утааг нь урд нь шатаагаад арилгачихсан учраас утаагүй түлшинд орж явдаг. Эрчим хүчний сайдын яриа тийм л нүүрс хийх санаа л болов уу гэж ойлгож байна. Яахав, олон түмнийг шуугиулж анхаарал татах гэж ярив уу даа гэж харсан.

-Нүүрсээр баялаг орон гаднаас экспортолж авдаг нь ямар учиртай юм бэ?

-Хятадаас кокс нүүрс худалдаж аваад хэрэглэнэ гэдэг мэдэхгүй. Нэлээд бүдүүн тоймын асуудал. Өчнөөн олон коксждог, хагас коксждог уурхайнуудтай байж хүнээс кокс нүүрс худалдаж авна гэдэг бол арчаагүй айлын жишээ. Өөрсдөө үүнийгээ хийх ёстой.

-Хугацаа, зардал мөнгө орох эд үү?

-Хөрөнгө зарна, хугацаа орно. Аль 10 жилийн өмнөөс бид зуух пийшин оролдож эхэлсэн биз дээ. Түүний оронд коксын үйлдвэрийн сууриа тавьчихсан байсан бол өдийд кокс хийдэг болчихсон л байхгүй юу.

Гэхдээ коксыг энгийн хэрэглээнд нэвтрүүлбэл илчлэг өндөртэй учраас гэрийн зуух дийлэх үү, угаарын хий өндөртэй юм биш үү?

-Дутуу шатаагаад кокс гаргана гэдэг ямар нэгэн утаа гаргадгийг нь байхгүй болгоно гэсэн үг. Түүний тулд шатааж байж л байхгүй болгоно. Гэхдээ хот дотор үйлдвэр байгуулахгүй. Хорыг нь арилгадаг төхөөрөмжтэй зууханд хийж шатаана.

Гол нь амьдрал дээр манай төр засгийн удирдлагууд, мөнгө шийддэг хүмүүс уурхайчдаасаа асуухгүй юм байна шүү дээ. Уул уурхайн салбарын өчнөөн олон инженер, мэргэжлийн хүмүүс байхад ерөөсөө асуудаггүй. Хаагуур яаж хийгээд байдаг юм, нэг мэдэхэд л дээгүүрээ улстөрчид нэг юм хийгээд л, тэр нь мөнгө угаалт болоод л явдаг болчихож. Ерөөсөө үр дүнтэй, шинжлэх ухааны үндэстэй ажил байхгүй болсон байна.

Жишээ нь, би хоёр жилийн өмнө уул уурхайн салбарын 100 жилийн ойд зориулаад орон нутгийн нүүрсний уурхайнуудын түүхээр баримтат кино хийсэн хүн. Ингэж явахдаа Өвөрхангай аймгийн Баянтээгийн нүүрсний уурхайд очсон. Тэндхийн нүүрс хагас коксждог нүүрс. Уурхайн нөхөд нүүрсээрээ кокс хийдэг цех байгуулчихсан байсан. Ингээд цехдээ кокс хийгээд түүгээрээ шахмал түлш хийж байсан шүү. Аль эрт уурхайчид амьдрал дээр хийчихсэн эд. Яагаад түүнийг өлгөж аваад, тэнд мөнгө өгөөд хүчин чадлыг нь нэмэгдүүлээд хийчихэж болдоггүй юм.

Улстөрчдөд ашиггүй болохоор дэмждэггүй юм. Манай улс орны өнөөгийн улс төрийн нөхцөл байдал ийм заваан болчихсон. Сураг сонсвол тэрийг анх зохион байгуулж ном дүрмээр нь хийсэн хүн нь Улаанбаатарт шахмал түлшний үйлдвэрийг анх байгуулсан инженер залуу юм билээ. Тэр залуугаар шахмал түлш хийлгээд амжилттай боллоо гэнгүүт жийчихсэн байхгүй юу. Учир нь тэр инженер улстөрчдийн хүн биш. Жинхэнэ мэргэжлийн инженер хүн номын дагуу хийсэн. Ажлаас нь чөлөөлчихөөр нутагтаа очоод коксоор шахмал түлш хийж эхэлсэн юм билээ.

-Танил технологи гэдэг шиг л сонсогдоод явчихлаа. Олон салбарт ийм зүйл ажиглагддаг болчихсон. Шахмал түлшний үйлдвэрлэл тэр чигээрээ бизнес юм биш үү?

-Би Баянтээгийн уурхайн шахмал түлшний цех рүү нь орж үзсэн. Одоо манай нийслэлчүүд хэрэглэдэг шахмал түлшний барьцалдуулагч бодис гээд Хятадаас оруулж ирээд байгаа нь хортой. Түүнээс болж олон хүн үхсэнийг харж байгаа биз дээ.

Гэтэл тэр инженер нөхөр барьцалдуулагчийг нь улаан буудайгаар хийж байсан. Улаанбуудай бол их цавуулаг. Нунтаглаж тээрэмдээд барьцалдуулагч болгож байгааг нүдээрээ харсан. Улаанбуудай яавч хортой юм биш. Химийн бодис биш, органик гаралтай. Яагаад түүнийг хөгжүүлж, дэлгэрүүлж, дэмжихгүй байна вэ гэдэгт асуудал байна.

Ах нь одоогоос 40 жилийн өмнө энэ шахмал түлшийг хийж явлаа. Дундговийн Цагаан-Овоогийн нүүрсний уурхайд инженер байхдаа шахмал түлш хийж үзэж байлаа. Бидэнд тухайн үед шахдаг төхөөрөмж нь байгаагүй. Нэг ёсондоо хөрөнгө мөнгө нь байгаагүй гэсэн үг. Ер нь энд тэнд мэргэжлийн хүмүүс олон шинэ санаа ажил эхлүүлдэг, хөрөнгөгүй болоод л зогсдог юм шүү дээ. Бид тэр үед үхрийн баасыг нунтаг нүүрстэй хольж зуурч байгаад хөлөөр гишгэдэг төмөр хэвээр хэвлэдэг байв. Үхрийн баастай холино гэдэг нь ямар нэгэн байдлаар барьцалдуулж байгаа арга нь. Утаа нь хоргүй. Аргалаас цэнхэр утаа гардаг. Тэнд монголчууд үхээгүй.

Өнөөдрийн манай шахмал түлшийг 1990 хэдэн оны үеэр Бээжинд хийж хэрэглэж байсан. Манайд бол нэлээд олон жил янз бүрийн юм туршиж байж саяхнаас л шахмал түлш хийж эхэлсэн. Яахав, утаа 25 хувиар багассан гэж би тооцоолдог юм. Гэхдээ барьцалдуулдаг бодисыг бодох ёстой. Тэр л хортой байгаад хүмүүс угаартаад байх шиг байна. Төр засаг үүнийг хортой юм байна гээд ойлгочихоод өөр барьцалдуулагч, өөр ноу-хау хайхын оронд хүний хийчихсэн юмыг шууд оруулж ирж хэрэглэе гэж байна. Энэ бол нэлээд залхуу бөгөөд үрэлгэн бодлого.

-Манайх өөрсдөө шахмал түлшийг аюулгүй хийчихэж чадах юм байна гэж ойлголоо. Харин түүнийг хэрэглээнд оруулах сонирхол алга. Агаарын бохирдлыг бууруулах нэрээр хичнээн хөрөнгө зарлагадаж, хэдэн арван энгийн иргэд амиа алдав. Өнөөдөр ч тогтсон бодлого, зөв шийдэл алга. Салбарын сайд нь “Арга ядсан арга” гэж тайлбарлахдаа тулж болох уу?

-Салбарыг мэргэжлийн хүн удирдахгүй юм даа. Миний мэдэхийн сүүлийн 20 жил манай яамны сайд 10-аад хүн солигдсоноос нэг нь л мэргэжлийн хүн байлаа. Бусад нь улстөрчид. Ингээд л салбарын хөгжил явахгүй байгаа юм. Мэргэжлийн бус хүнийг доогуур нь байдаг цүнх баригчид их уруу татдаг, толгойг нь эргүүлдэг, шийдвэрт нь нөлөөлдөг юм. Мэргэжлийн бус учраас шийдвэр дээрээ тууштай зогсож чаддаггүй, гуйвж дайвдаг. Улс төрийн, хувийн ашиг сонирхол орж ирээд тэр хүнийг хэн ч биш болгодог. Мэргэжлийн хүн бол өөр. Боловсон хүчний асуудал маш их чухал байдаг юм байна.

Өнөөдөр нэг хүн сошиалд бичсэн байна лээ. Бид урьд нь ухаантай хүмүүс хажуудаа байлгахыг хичээдэг байсан. Өнөөдөр жаахан ч гэсэн хүний мөс чанартай хүн байлгамаар байна гэж. Тэгэхээр бидэнд тийм зүйл үгүйлэгдээд байна гэдэг нь та бид хоёрын ярианаас харагдаж байна шүү дээ. Хүний мөс чанар байхгүй, ашиг хонжоо, хувийн эрх ашгийг улс орны эрх ашгаас дээгүүрт тавьдаг болчихсон цаг.

-Ёс зүйгүй болчихсон гэдэг…?

-Тэгсэн. Тийм хүмүүс нь сайн явдаг. Ёс зүйгээ барьдаг мань мэтийг “Энэ олон юм яриад унана” гээд түлхчихдэг болчихсон. Би уул уурхайн салбарын төлөө сүүлийн 20 жил донгодсон хүн. Одоо намайг шууд түлхдэг. Тэр байтугай манай хүүхдийг ажилд авахгүй байна. “Аав нь аюултай, юм яриад унана” гээд. Хэлмэгдүүлэлтийн үеэс ялгаагүй болчихсон нийгэм юм биш үү.

-Кокс нүүрс түлбэл эрсдэл байна уу гэдэгт хариулт сонсчих уу даа?

-Коксыг түлж болно. Маш сайн илчлэгтэй, утаа багатай эд. Түүнийг гаргаж авахын тулд үйлдвэрлэл л хэрэгтэй. Үйлдвэрлэл нь манайд алга. Урдаас кокс оруулж ирээд яах юм бэ. Бид өөрсдөө нүүрстэй байж хийж чадахгүй, хүнээс худалдаж авна гэж боломжгүй. Чи бод доо, хоёр айл байлаа гэхэд нэг нь бууз хийгээд байдаг. Нөгөө нь лапшанаас өөр юм хийж чаддаггүй. Гурил, мах нь байдаг. Буузыг гурил, мах хоёроор л хийдэг биз дээ. Боломжтой байж яагаад гурил махаа ашиглаад хажуу айл шигээ амттай бууз хийж чадахгүй байгаа юм. Тэднийхээс бууз худалдаж аваад байна гэдэг тэнэг хэрэг. Үүн шиг бидэнд кокс хийдэг нүүрс нь байна. Яагаад хийчихэж болдоггүй юм. Заавал Хятадад хийж болдог, тэндээс худалдаж авна гэдэг л ойлгомжгүй зүйл.

-Кокс нүүрс худалдаж авахад 177.5 тэрбум төгрөг зарцуулна гэж байгаа. Дотооддоо үйлдвэр баривал хэр хөрөнгө зарцуулах бол?

-Нэлээд өртөгтэй байх. Гэхдээ 177.5 тэрбумаар ч нэлээд юм хийчихнэ. Ер нь өөрт байгаа потенциалаа ашиглаж чадахгүй, нэг л их мөнгөтэй улс шиг гаднаас юм худалдаж аваад байдаг баян орон манайх биш. Нэг хүний дундаж орлого хэд билээ. ДНБ-ий нэг хүнд ногдох зардлаар улс орны амьжиргааны түвшнийг тогтоодог. Манайх дөрөв таван мянган доллараас хэтэрдэггүй. Гэтэл БНХАУ гэхэд 10 гаруй мянган доллар болчихсон шүү. Өндөр хөгжилтэй Сингапур зэрэг зарим орнуудад 50, 60 мянган доллар байдаг юм билээ. Бид ийм баян орон биш мөртлөө байгаа зүйлээ гаднаас худалдаж авна гэдэг бэлэнчлэх сэтгэлгээ юм уу даа. Өөрсдөө хийх хэрэгтэй. Хийхийн төлөө зүтгэж, чаддаг мэддэг инженерүүдээ ашиглаач гэж хэлмээр байна.

Дархан, Эрдэнэт хавьцаа коксын үйлдвэр байгуулна гэж нэг шуугиад байхгүй болсон. Уг нь тэр үед л хийх ёстой байсан юм. Ер нь ингээд харахад манай улстөрчид, том дарга нар сэтгэлийн хөөрлөөр асуудалд ханддаг. Тэр маш аюултай. Аливаа ажлыг, аливаа нэг төслийг явуулахын тулд хамгийн түрүүнд судалгаа хэрэгтэй. Ингэвэл яах вэ, аль нь дээр вэ гээд мэргэжлийн хүмүүсийн үгийг сонсдог байх хэрэгтэй. Түүн дээр нь үндэслээд судалгаа хийдэг байгууллагатай байх. Тэгж байж сая гольдролдоо орно. Сэтгэлийн хөөрлөөр ханддаг улстөрчдийн савлагаа байна шүү дээ. Би олон хурал номд сууж олон даргыг ярьж байхыг харж байлаа. Нэг л их сэтгэлийн хөөрлөөр ярьцгаадаг. Аж үйлдвэр хөгжүүлнэ гээд л яриад байгаа. Яг үнэндээ аж үйлдвэрийг хөгжүүлэхийн тулд иж бүрэн юм байдаг. Түүнийг хөгжүүлээгүй цагт хичнээн мянган сайхан юм яриад явахгүй. Одоо манай Засгийн газар “Шинэчилнэ” гээд яриад л байна. Яг яаж гэдэг дээр очихоор хийдэг арга барил биш л байдаг. Мэргэжлийн хүн байхгүй, мэргэжлийн хүн тавихгүй, мэргэжлийн хүний үгийг сонсохгүй. Тэгээд яаж хийх вэ. Улстөрчид хийгээд сайхан болчихдог байсансан бол өдийд Монгол маш сайн хөгжсөн байх ёстой. Гэтэл энэ биш юм байна гэдгийг ойлгож баймаар юм. Агаарын бохирдлыг бууруулна гэж хэдэн жил хэр их хөрөнгө зарав. Судалгаагүй юм хийдгийн илрэл энэ байгаа юм.

Categories
нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл улс-төр

Л.Оюун-Эрдэнэ коммунист уу, либерал уу? DNN.mn

Монголын улс төрийн талбарт ганцаардсан чоно шиг явж байгаа улстөрч бол Л.Оюун-Эрдэнэ гэдэг юм. Яагаад гэхээр түүнээс өмнөх бүх лидер өөрийн бодит дэмжигчид, тойрон хүрээлдэг хүмүүстэй байдаг. Тэднийг нь гоёор хэлбэл баг гэдэг. Муухайгаар бол бүлэглэл гэх аж. Тэр нь Л.Оюун-Эрдэнэд байдаггүй юм байна. Ямар сайндаа түүнийг Х.Нямбаатараас өөр үнэнч хүнгүй гэх шахам зүйлийг гадаадын хэвлэлд хүртэл бичсэн байх вэ. Энэ үнэний ортой гэдгийг бүгдээрээ л мэднэ.

Шулуун хэлэхэд, Л.Оюун-Эрдэнийн дайснууд намд нь ч, засагт нь ч байна. Зундаа л салхинд гарч элдвээ хүүрнэж, толгой дохилцдог баг, бүлэглэлүүдийн уулзалтын сэдэв нь тэр болоод уджээ. Энэ жил ч давтагдсан байна. Энэ намрын улс төр халуун болно гээд хаа сайгүй яриад л, бичээд л байна. Тэр халуун улс төрийн төв цэг нь Л.Оюун-Эрдэнэ, түүний Засгийн газар болоод байгаа юм. Төв цэг гэдгийг объект гээд ойлгочихсон ч болно. Нэг талаас ийм юм.

Нөгөө талаас Л.Оюун-Эрдэнийн үйлдэл, үйл ажиллагаанууд нь их хачин. Ямар ч улстөрч үзэл баримтлал, намын харьяалалдаа хөтлөгдсөн үйл ажиллагаа явуулдаг. Л.Оюун-Эрдэнэ бол тэгдэггүй. Барьцгүй. Өнцөггүй. Жишээ нь Л.Оюун-Эрдэнэ МАН-ын дарга байгаад байдаг. Гэсэн атлаа АН-ын юм шиг ажилладаг, ярьдаг. Коммунист ч юм шиг, либерал ч юм шиг ажилладаг. Товч хэлэхэд, баруунтан уу, зүүнтэн үү гэдгийг тодорхойлоход хэцүү. Нэг л жишээ гэхэд Л.Оюун-Эрдэнийн зөвлөхүүдийг хараарай. Тэнд жинхэнэ “олон намын тогтолцоо” байж байх жишээтэй.

Ерөөсөө Л.Оюун-Эрдэнийн яриад, хийгээд байдаг нь нэг талаар коммунист хүний л үйлдэл харагддаг. Уг нь амьдрал дээр коммунист нийгэмтэй улс орон хэзээ ч байгаагүй гэдэг. Дээр хэлсэнчлэн ерээд оноос өмнө барууныхан ЗХУ болон бусад социалист гэгдэж байсан орнуудыг “Коммунист улс” гэдэг байж л дээ. Бид тэр ерээд оноос өмнөх 70 жил энэ сурталд нухлуулж, чихнээ хоногшуулсан учраас тэр долгионыг нь барьж авч чаддаггүй байж мэднэ. Коммунизм нь онолоороо нийгмийн тэгш байдлыг хангах үйлдвэрлэлийн хэрэгслийн нийгмийн өмчид суурилсан нийгэм, эдийн засгийн онолын тогтолцоо юм. Л.Оюун-Эрдэнийн зарим үйлдэл энэ рүү л яваад байдаг. Хувьд очсон том орд, үйлдвэрүүдийг улсад буцаана гэх зэргээр яваад байгаа нь үүний нотолгоо юм.

Нөгөө талаас тэр либерализм ханхлуулдаг. Мөн л үйл ажиллагаа, яриа хөөрөө нь хүний эрх чөлөөг ханган хамгаалах, эдийн засаг дахь төрийн оролцоог хязгаарлах, ардчилал бол тулгуур үнэт зүйл, зах зээлийн тогтолцоо, парламентат ёс, олон ургальч үзэл, хүн бүр хууль шүүхийн өмнө тэгш байх гээд либерализмын хэв шинж рүү хөтөлдөг. Ингэж ярьдаг, хийдэг. Сая АНУ-д айлчлаад ярьж тохирсон зүйлүүдийн дийлэнх нь дээрх онолтой уягдана.

Гэхдээ Л.Оюун-Эрдэнэ бол МАН-ын дарга шүү дээ. МАН ямар нам билээ дээ. Үүнийг мартаж болохгүй. Энэ нам социал демократ үзэл баримтлалтай гэдэг. МАН-ын генсек нь үзэл баримтлалаа “Маш товчоор хэлэхэд хүн төвтэй хөгжлийн бодлогыг социал демократ үзэл баримтлал гэж болно. Хүн хорвоод мэндлэхдээ олон эрх, үүрэг, дагасан хариуцлагатайгаа ирдэг. Энэ бүхнийг өргөн хүрээгээр нь агуулж, тэр хэрээр хамгаалах шаардлагыг бий болгодог үзэл санаа социал демократ үзэл баримтлалд илүүтэйгээр тусгагддаг. Нөгөө талаас монголчуудын зан заншил, ёс суртахуун гээд олон зүйл дээр нийтийн хамтач үзэл давамгайлдаг. Энэхүү хамтач үзлийн үндэс нь социал демократ үзэл баримтлал гэж бид үздэг. Тэр ч утгаараа 1990-ээд оноос олон намын тогтолцоонд шилжсэн цаг үеэс эхлээд энэ нам өөрийнхөө үзэл баримтлалыг олж, төлөвших арга замыг хэдэнтээ эрэлхийлсэн байдаг. Тухайлбал, 1990-ээд оны дунд үед бид яг ямар үзэлтэй улс төрийн хүчин байх ёстой вэ, дэлхий даяар ямар үзэл баримтлал олон нийтийн дэмжлэгийг авч давамгайлж байна вэ, хэт зүүнээс зүүн төв рүү шилжиж буй намуудад аль чиглэл нь илүү тохиромжтой вэ гээд үзэл баримтлалын сонголтууд хэдэнтээ гарсан” гэж тайлбарласан. Гэхдээ энэ лав Л.Оюун-Эрдэнийн дагадаг чиг шугам биш. Ийм л барьц барилгүй бөмбөг шиг хүн.

Тэгэхээр Л.Оюун-Эрдэнэ яагаад ийм олон дайсантай болчихов гэдэг талаас нь харах хэрэгтэй байх.

Монголын нийгэм, улс төр, эдийн засагт сүүлийн гурван жилийн хугацаанд тогтолцооны томоохон өөрчлөлтүүд гарлаа. Сайн муугийнх нь үр дүн сардаа, жилдаа, бүр алсдаа гарах өөрчлөлтүүд Үндсэн хуульд, бусад олон хуульд орлоо. Эдгээрийг энэ хүнээс салгаж ойлгох боломжгүй юм. Тэр утгаараа Л.Оюун-Эрдэнэ яахын аргагүй Монголын улс төрийн энэ цаг үеийн “төвийн тоглогч” нь болоод байгаа юм. Гэлээ гээд ардчилсан нийгэмд түүний үйлдлийг тэр чигт нь зөвтгөх боломжгүй. Бүх зүйл Л.Оюун-Эрдэнийн хүссэнээр 100 хувь шийдэгдэж ч болохгүй. Тэгвэл буруу болно.

Гэхдээ ямар ч байсан улстөрчид бизнесмэнүүд нийлж байгаад төрийн, нийтийн хөрөнгийг хувийн юм шиг хэрэглэдэг байсан явдал ерөнхийдөө тасарч байх шиг байна. Өнөө маргаашдаа нүдэнд харагдаж, гарт баригдаагүй өөрчлөлтийн талаар яриад яахав. Харин тэд Хөгжлийн банкнаас зээл авахгүй. Боловсролын зээлийн сангаар хүүхдээ сургахгүй. ЖДҮХС-гаас компаниараа зээл авахгүй. Эрдэнэт шиг том ордыг УИХ-аар оруулалгүй хувьдаа авахгүй. Газрын албаныхан газрыг га га-гаар нь ил цагаан зарахгүй. Нүүрсний экспортоос хумсалж дураараа дургихгүй. Иймэрхүү үр дүн бол харагдаад байгаа юм. Гэхдээ томчууд голдуу нөхдийн араанд зуугдсан Л.Оюун-Эрдэнийн үйлдлүүд Монголын нийгэмд олон дохио, том том сургамжуудыг өгч чадлаа. Өөрийнх нь хэлдгээр үүнд нийгэм ч дүгнэлтээ хийчихээд байна. Ерөөсөө ардчилсан нийгмийн нэг гайхамшиг бол нийгэм өөрөө өөрийгөө засдаг. Гол нь тэр өөрчлөлтийг уриалан дууддаг манлайлагч л хэрэгтэй байдаг. Яг энэ агуулгаар бол Л.Оюун-Эрдэнэ “хонхны дуу” дуулчихаад байгаа юм.

Б.Тулгат