Category: нүүр-хуудасны-онцлох

Орос улс Украин, Гүржийн газар нутгийн нэг хэсгийг цэргийн хүчээр булаан авч, тэднийгээ өөрсдөөр нь тусгаар улс гэж зарлуулсан ч олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөнгүй. Улмаар Орос улс өөрөө Украинд халдан довтолсон нь бүрэн хэмжээний дайн болон өргөжив. Оросын хөлсний цэрэг “Вагнер” Африкийн зарим улсад цэргийн эргэлт хийж дайны голомт бий болгов. Бас л Оросын оролцоотойгоор Ази тив буюу Уулын Карабахад хоёр ч удаа дайн болж түр амсхийв. Оросын талын эрх баригч “Гүржийн мөрөөдөл” нам санаачлан Гүржийн ардчилсан ерөнхийлөгч Саломе Зурабишвилийг албан тушаалаас нь огцруулах шийдвэр парламентын гишүүдийн хангалттай санал авч чадалгүй дампуурав. Иран, Оросын оролцоотой Палестины ХАМАС хөдөлгөөн Израильд халдан довтолж, орос цэргүүдийн Украинд үйлдсэнтэй яг адил яргалал үйлдэж дэлхий нийтийг дахин цочоов.

Энэ бүхэн бол дэлхийн III дайны эхлэл мөн. Учир нь бид өнөөдөр албан ёсоор дэлхийн II дайныг 1939 оны есдүгээр сарын 1-нд фашист Герман Польш улсад довтолсноор эхэлсэн гэж үздэг.

Гэтэл энэ өдрийн дэлхий нийтийн сонин, сэтгүүлд дэлхийн дайн эхэлсэн тухай ганц ч өгүүлбэр байхгүй гэдэг нь хэтэрхий гэмээр ойлгомжтой зүйл. Энэ бол үнэндээ хожим түүхчдийн тогтоосон буруу цаг, хугацаа билээ. Учир нь энэхүү халдлагын өмнө болсон ЗХУ-ын Финляндад довтолсон дайн, Испанийн иргэний дайн, Япон Хятадын зүүн хойд хэсгийг эзлэн авсан дайн юу байсан болж таарах вэ?! Өөрөөр хэлбэл дэлхийн I дайнд ялагдсан Германы өшөө авах гэж А.Гитлер дэлхийн II дайныг өдөөсөн бол Хүйтэн дайнд ялагдсан ЗХУ-ын өшөөг авах гэж В.Путин дэлхийн III дайныг өдөөсөн болж таарч байна.

Тийм ээ, өнөөдөр дэлхийн I, II дайн болж байсан яг л тэр газар нутгуудад дайны голомт үүсч цэрэг эрс төдийгүй энгийн иргэд амь үрэгдэж байна. Гол ялгаа нь дэлхийн II дайнд оросуудын талд байсан 16 улсыг тэргүүлж байсан АНУ, Их Британи өнөөдөр ОХУ-ын эсрэг зогсож буй 53 улсыг тэргүүлж байна. Оросын талд Хойд Солонгос, Иран зогсож байна. Олон улсад хууль бус гэж үздэг ерөнхийлөгчтэй Беларусь улс үнэндээ ОХУ-ын нэг муж болж хувирсан тул Оросыг дэмжигч улсад тооцогдох аргагүй болсон.

Харин Хятадын эрх баригчид Оросын зүүн хэсгийг өөрийн нутагт оруулан “зурж”, Социалист систем гэж байсан шиг доллараар бус юанаар гүйлгээ хийдэг Хятад системийн улсуудын холбоо байгуулахаар зүтгэж байна. Хятад Тайванийг нэгтгэвэл Евразийн эх газар энэ арал хоёрын завсрын Формозын хоолойгоор орж гарах бүх онгоцонд Бээжин дураараа татвар оногдуулдаг болно. Хамгийн гол нь Тайванийг нэгтгэснээр хятад үндэстний хувьд ардчилал бүрэн устах болно.

Маш товчоор ардчилал болон дарангуйллын тогтолцоо хоёр үхэх сэхэхээ үзэх дэлхийн дайн эхлэх суурь нэгэнт тавигдчихаад байна.

Хүмүүн бидний түүх ердөө 200 мянган жил. Энэ хугацаанд гарын таван хуруунд багтах улс л дэлхий нийтийг урагш нь чирч явсан бөгөөд тэд бүгд тухайн үедээ ардчилсан тогтолцоог бий болгож байжээ.

Эртний грекчүүд цэнгэлдэх хүрээлэндээ хар, цагаан өнгийн чулуугаар саналаа өгч, түүнийгээ тоолж асуудлыг олонхын саналаар шийдэн, хүнд суртлыг арилгаж, хурдтай хөгжин цэнгэлийн манлайд хүрэв.

Дараа нь ромчууд сонгуулиар бүрддэг Сенат гэх төлөөллийн парламент бий болгож Цезарь гэх гүйцэтгэх засгийн тэргүүнтэй болж бас л олонхын саналаар асуудлаа шийдэж байв.

Харин XIII зууны монголчууд “Их хуралдай” гэх байнгын бус парламентын олонхын саналаар улсын гол чухал шийдвэрүүдийг гаргаж, “Их засаг” хэмээх Үндсэн хуулиа батлан мөрдсөн бөгөөд энэ хуулийг Гүйцэтгэх засаглалын тэргүүн Чингис хаан хүртэл дагаж мөрдөж байв. Дэлхийн түүхэнд Ромын үеийг “Pax Romana”, Монголын үеийг “Pax Mongolica” буюу “Ром, Монголын их амар амгалан” гэдэг.

Англичууд сурвалжит давхаргаас бүтдэг, эзэлсэн нутгуудын эрх ашгийг илэрхийлэх парламентын танхимаас гадна сонгуулиар бий болж хууль баталдаг, хоёр шатлалтай сонгодог парламент бий болгов. Гүйцэтгэх засаглалыг ерөнхий сайд тэргүүлнэ.

Дараа нь АНУ Үндсэн хуульдаа Чингис хааны “Хөх тэнгэрийн дор бүгд адилхан” гэсэн философийг суурь болгон, олонхын саналаар шийдвэр гаргадаг байсан тогтолцоог хуулбарлан муж улс болгон бие даасан өөрийн хуультай нэгдсэн, цэл залуухан ардчилсан улсыг бий болгов. Дэлхийн тэргүүлэх гүрнүүд ингэж л ардчиллыг чирч ирсэн байдаг.

АНУ-ын ерөнхийлөгч Жо.Байден “CBS News сувгийн 60 minutes” нэвтрүүлэгт оролцсон. Сэтгүүлч түүнээс “Одоо Газын зурвас дахь дайн эхэллээ. Украинд өгөх тусламжаа багасгаж Изриальд тусламж өгөх үү, Хоёуланд нь тусламж өгвөл манайд хүнд биз дээ ” гэж асуусан. Ерөнхийлөгч Жо.Байден “Бид бол АНУ. Бурханы авралаар бид дэлхийн хамгын хүчирхэг гүрэн.Цаашлаад дэлхийн түүхэн дэх хамгийн хүчирхэг гүрэн байсаар байх болно. Бид эдгээр улсуудад хоёуланд нь туслахын зэрэгцээ өөрийгөө ч батлан хамгаалах чадвартай.Бидэнд ингэх нөөц боломж бий. Бид ингэх үүрэгтэй, хэрвээ бид биш бол өөр хэн хийх вэ” гэж хариулсан.

Өнөөдрийн дэлхийн тэргүүлэх гүрэн Америк ийнхүү дангаараа Украин, Израиль, Тайванийн ардчилсан тогтолцоог хамтад нь дарангуйллын халдлагаас хамгаалж чадна гэдгээ дэлхий нийтэд зарлаж чадаж байна. АНУ ардчилал бол технологи, технологи гэдэг нь мөнгө бас хөрөнгө, мөнгө хөрөнгө нь хүч чадал гэдгийг батлан харуулсан. АНУ-аас урьд байсан дэлхийг эрхшээн түүхийг урагшуулан чирэгч дөрвөн ардчилсан улс, гүрэн ч өөрийн цаг үед ийм л байсан байж таарна.

Иймээс өнөөдөр АНУ оршин байгаа нь дэлхий нийтийн хувьд үнэхээр том зол юм. Бас манай улсын хувьд бол тэнгэр тэтгэсэн завшаантай хэрэг гэдэг нь маргаангүй. Бид хэдийгээр түүхэн гүрэн ч энэ цаг дор таран бутарч олон хэсэг болон жижгэрч эдийн засгийн боломж муу, чадал хүчээр дорой мөчлөгт оршин байгаа нь нууц биш. Ийм ороо бусгаа цаг дор монголчууд ардчиллыг сонгосон нь тусгаар тогтнол гал голомтоо хадгалан үлдэх их хүслийн баталгаа болж байгаа билээ. Манай улсын хөршүүд хэтэрхий гэмээр том гүрнүүд. Тэдний их гүрний хатуу ширүүн гадаад бодлогыг тэсэн гарахад бидний сонгосон ардчилал амин чухал тустай юм. Тэгвэл дэлхийн тэргүүлэгч гүрэн Америк ардчиллыг хамгаалж чадна гэж баталгаа гаргаж байгаа нь манай тусгаар тогтнолд ч мөн баталгаа гаргаж байгаа хэрэг мөн.

Г.АМАРСАНАА

“Өдрийн сонин”-ы даваа гаригийн дугаар 12 нүүрээр хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна.

---

“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт УИХ-ын гишүүн Н.Ганибал”Сүүлийн долоон жилийн хугацаанд төрийн нууцад
оруулж худалдан авалт хийсэн олон их наядын хулгайг ил болгоно”  гэснийг IV  нүүрээс үргэлжлүүлэн уншаарай.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга Я.Содбаатар “Монгол Улсын гадаад бодлого идэвхжсэнээр
эдийн засагт бодит үр дүн авчирч байна ”  гэлээ.

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт “Эрх мэдэлтнүүд сэтгүүлчдээр даажигнадаг нь хэрээс хэтэрлээ” хэмээн өгүүллээ.

Танайд өнжье:  Төрийн ордон дахь хүний эрхийн мэдрэмжтэй өдөр

Хуульч, өмгөөлөгч Р.Булгамаа “Талийгаач охины ар гэр зөвшөөрвөл дуртай тоглоом, нэрээр нь нэрлэсэн
хүүхэд хамгааллын шинэ бодлого бий болгох боломжтой” гэлээ .

ШЕЗ-ийн дарга Р.Онончимэг “Хялбар ажиллагааны болон
гэр бүл, хүүхдийн хэргийн дагнасан шүүхүүдийг шинээр байгуулна” хэмээв.

Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы даваа гаригийн дугаараас уншаарай. Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://admin.dnn.mn/plugi ns/news/login Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. Мөн “Мөнгөн завъяа” дахь сонин борлуулах цэг, Сансрын үйлчилгээний төв дэх сонин борлуулах цэг, Хан-Уул дүүргийн 19 дүгээр хорооллын үйлчилгээний төвд байрлах сонин борлуулах цэг, Саппорогийн “Миний дэлгүүр” дэх сонин борлуулах гол гол цэгүүдээс худалдан авч болохыг дуулгая. Түүнчлэн “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно. Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу. Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88111375 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээллийг аваарай. “Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 19001987-гоос лавлана уу

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ

Өдрийн сонины архиваас…………….………….

Монгол Улсын гавьяат жүжигчин, дуучин Түвшинжаргалын Баясгалантай ярилцлаа.

---

-Гэр бүл зохиож, шинэ хүнтэй болоод уран бүтээлийн хэсэг завсарлага авсан дуучин Т.Баяс­галанг хэзээ шинэ дуугаа хү­мүүст хүргэх бол гэж хүлээж байгаа хүмүүс цөөнгүй. Гэтэл дуучин маань шинэ дуугаар бус кинонд тоглоод гараад ирлээ. Юу болж байгаа нь энэ вэ гэж асуу­маар байна?

-Би хэсэг хугацаанд уран бүтээ­лийн завсарлага авсан нь үнэн. Гэхдээ сүүлийн үед зүгээр суусан­гүй. Шинэ уран бүтээлүүдээ хийж эхлээд байгаа. Удахгүй үзэгч, сонсогч олондоо уран бүтээлээ хүргэх болно. Одоо гэхэд Монголын анхны 3D клипийг үзэгчдэдээ хүргэ­хээр төлөвлөөд ажиллаж байна.

Киноны хувьд одоогоос гурван сарын өмнө “Рашаантын 18” киноны уран бүтээлчид надад хандсан юм. “Хэцүү анги” киноны захирал, багш нарын дүрээр нь хүмүүс андахгүй жүжигчин Навчаа, Сараа эгч нар энэ кинон дээр хамтран ажиллаж, ивээн тэтгэж өгөөч ээ гээд орж ирсэн л дээ. Урьд нь кинонууд дээр хамтран ажиллах санал ирдэг байсан ч дуунаас сэдэвлэж кино хийх гэж байгаа гэдэг нь надад содон санагдсан. Биднийг бага байхад орцонд “Рашаантын 18” гэдэг дуу хаа сайгүй хангинаж, хүмүүс дагаж дуулдаг байсан даа. Ардын дууны хэмжээнд хүртэл түгж чадсан энэ дуунаас сэдэвлэж кино хийнэ гэдэг нь, нөгөө талаас хүмүүсийн хайр хүндэтгэлийг хүлээсэн жүжигчид хамтраад нэг баг болж байгаа нь надад таалагдсан. Харин багийн­хан маань энэ кинонд нэг дүр бүтээчихээч гэсэн учраас сүүлд нь нэг нүдний эмчийн дүрийг бүтээх гэж оролдлоо. Ер нь киноны багийнх­ны нэг сэтгэлээр нэг цул болж ажилладаг нь надад тун сайхан санагдсан. Нэг нэгийгээ  сайхан энергиэр цэнэглэж, хур­цалж байдаг нь тун гайхалтай.

-Өөрөө кино шиг л клипүүд хийдэг байсан даа. Тэгтэл шинэ орчин санагдаагүй байлгүй?

-Чөлөөт уран бүтээлч бол ган­цаараа бүгдийг хийдэг бол кинон дээр жинхэнэ багаар ажиллахын чухлыг харуулдаг юм билээ. Нэгнээ өвдчих вий, алдаа гаргачих вий гэж жинхэнэ нэг гэр бүлийнхэн шиг биенээ халамжилж байдаг.  Нэг нь алдчих юм бол киноны багт тэр чигт нь нөлөөлж байдаг учраас  хичээ­хээс аргагүй. Кино маань инээд­мийн кино. Амьдрал дээр өдөр тутамд гарч байдаг тэр үйл явдлыг хөг­жилтэй хэлбэрээр харуулсан. Би өөрөө инээдмийн кинонд их дуртай л даа.

-Сүүлийн үед бүхий л хүмүүс кино руу хуйлрах болжээ. Зарим кино тэрбумаар нь ашигтай байдаг гэх юм. Тийм болохоор л та кино бизнес рүү оржээ дээ?

-Кино хийж байгаа хүн бүр овойж оцойтол мөнгө олж байгаа гэдэг нь юу л бол.  Олж байгаа нь ч байна, олохгүй байгаа нь ч нэлээд байна. Сүүлийн үед л энэ талаар судалж байна л даа. Арваас ганц хоёр нь л ашиг олдог байх. Миний хувьд элдэв ашиг харахаасаа илүүтэй дуу кино болж байгаа гэдгийг нь олзуурхан дэмжсэн хэрэг л юм.

-Дууны уран бүтээлдээ зү­гээр суугаагүй гэлээ. Гэвч Баяс­га­лангийн гэсэн тодотголтой шинэ дуу сонсоогүй санагдаад байх чинь. Яагаад уран бүтээ­лийн тал дээр ийм хойрго байгаад байдаг болов оо?

-Би “Өвөлжих хун” гээд нэг сайхан бүтээл дээр ажиллаж бай­гаа. Нэгмөсөн дуугаа дүрсжүүлээд хүмүүст хүргэе гэж бодож байна. Хуучин бас ч сайхан дуунууд дуулж байжээ. Би хэсэг уран бүтээлийн засварлага авлаа. Тэгэхээр өмнөх дуунууддаа дүйцэхүйц хийгээд давж гарахуйц уран бүтээл хийе гэж  бодож, хүлээж байна. Үнэнийг хэлэхэд санаанд хүрсэн сайхан дуунууд ирэхгүй л байна шүү. Санаанд хүрсэн дуу ирвэл өнөөдөр ч гэсэн дуулахад бэлэн байна.

-Хүмүүсийн танил болж, ал­дар цол авчихаар хуучин шигээ дэврүүн сэтгэлээр шинэ бүтээ­лээ хүмүүст дор, дор нь хүргэж чадахгүй хянаад байдаг тал байдаг уу?

-Би үнэндээ тэгж хэцүү талаас нь хүлээж авдаггүй. Хүн хүн өөр өөр л байдаг байх. Үнэнийг хэлэ­хэд хэсэг уран бүтээлийн завсар­лага авлаа, нөгөө талаас нэгэнт гавьяат гэдэг цолыг хүртсэн хүний хувьд мэргэжлийн дуучин хүний чансааг шалгасан, дуучнаас техник шаардсан тийм дууг дуулахсан гэсэн хүлээлт байна аа. Шинэ залуу дуучид ч олноор гараад ирж, тэдэндээ ч бас боломж олгох нь зөв байх, тийм үү.

-Шинэ залуу дуучдад боломж олгоно гэдэгтэй санал нийлэхгүй байна аа. Ер нь хүнийг ид бүтээх үед нь шагнаж, урам өгч байх нь чухал гэдэг ч уран бүтээлийн хувьд царцааж хөргөчих юм бол хэрэггүй юм биш үү?

-Бусдадаа боломж олгоно гэдэг нь тэр газарт миний гэсэн орой зай үгүйлэгдэж байна уу, үгүй юу гэдгийг харж байгаа хэрэг л дээ. Түүнээс Баясгаланг дуу хуураас холтгон төсөөлөхийн аргагүй. Дуугаа дуулаад л гараад ирнэ. Би гавьяат цолыг хөл хүнд байхдаа хүртсэн. Хүүгээ төрүүллээ. Хүү маань одоо ой есөн сартай боллоо. Би жил бүрийн гурав, зургадугаар сард уран бүтээлээ үзэгч олондоо барьдаг байсан. Уг нь хоёр жил л өнжсөн юм шүү дээ. Гэтэл танаас эхлээд хатуухан шаардаад эхэлж байна. Одоо уран бүтээлдээ илүүтэй анхаарч, үзэгч олондоо чамбай сайхан бүтээлүүдээ барьж эхлэх болно.

-Хэзээ?

-Тун удахгүй. Одоо бяр амтагдаж байна шүү.

-Олимпийн аварга төрдөг өдөр Кёкүшюүзан та хоёрын хотын гудмаар машинтай дав­хиж байсан зураг энд өлгөөтэй байна. Ингэхэд та хоёр хэдэн онд танилцсан юм бэ?

-Бид хоёр 2007 онд танилцсан юм. Хуримаа 2009 онд хийсэн.

-Цагаан хоолны ресторан нээсэн байх аа. Баясгалан маань цагаан хоолтон болчихсон уу?

-Би цагаан хоолтон биш л дээ. Монголчуудаа цагаан хоолтон бол гэж уриалахгүй. Гэхдээ махны хэрэглээгээ хянаж байгаасай гэж хүсдэг. Цагаан хоолны “Хайрын зоог” ресторан бол махны хэрэг­лээгээ багасгаж цагаан хоол идэхийг хүссэн тэр хүмүүст зориул­сан ресторан л даа.

-Сүүлийн үед энергийн ойл­голт, бясалгалын тухай их ярих боллоо. Өөрөө бага залуугаасаа бурхан шашны дуу дуулдаг бай­сан. Ямар нэг чиглэлийн  бясал­гал хийдэг үү?

-Өвөө, эмээ маань бурхны шашин шүтдэг байсан. Багадаа буурал ааваараа тарни заалгуулж, хааяадаа уншчихдаг хүүхэд бай­лаа. Тиймдээ өөртөө тэрүүхэндээ итгэлтэй нэгэн байсан, хүүхэд байхаасаа л. Бурхан харж байгаа, нүгэл үйлдэхгүй, бурхан шүтдэг болохоор сайхан амьдарна гэж л бодож өссөн. 2003 оноос бурхны тарни, буддагийн дуунуудыг дуулж эхэлсэн. 2009 онд хөл хүнд байх­даа “Баяр баясгалан” гээд бурхны дуунуудаар цомог гаргаж байлаа.

Бясалгалын хувьд 2003 онд Шри шригийн бясалгалд анх сууж байсан юм. Хүн бага боловч бясал­гаж байх хэрэгтэй. Тэгэхийн тулд заавал ажил цагаа алдаж бясал­гаад байх хэрэггүй хэсэг хугацаанд сэтгэлээ чөлөө­лөөд бясалгах нь чухал гэж боддог юм. Машиндаа ч юм уу, унтахынхаа өмнө ч юм уу.  Түүнээс хэт автаад хажуу хавиргын хүмүүсээ үгүйс­гээд, таарч нийлэхгүй байх нь дэмий юм шиг санагддаг болсон шүү. Бид чинь монгол хүмүүс.  Монгол нүүдэлчин ахуйн амьдрал өөрөө агуу шүү дээ. Сүүлийн үед би бүр илүүтэйгээр үүнийг ойлгоод байгаа. Заавал Энэтхэгийн аль нэг шашны урсгалд хэт автах бус нүүдэлчин соёлоо шүтэж амьдрах ёстойг. Бясалга­лаас авах юм бол бий. Би хэт дэврүүн, омголон байх хорин гурван настайдаа бясалгалд анх яваад нэг зүйлийг ухаарч ойлгосон нь сэтгэлийн хөөрлөөр асуудалд хандахгүй байж сурсан явдал юм.

-Баясгаланг эмээ, өвөөгийн охин гэдгийг нь хүмүүс мэднэ. Хоёр буурайдаа зориулж дуул­сан сайхан дуу ч байдаг. Хөгшид нь энх тунх байгаа юу?

-Би чинь төрсөн цагаасаа л зуны амралт болонгуут хоёр хөгшин рүүгээ гүйдэг охин байв. Уг нь би хотод төрсөн хүн ш дээ. Нийслэлийн 89 дүгээр цэцэрлэгт хүмүүжиж, арван жилийн хоёр­дугаар сургуулийг төгссөн хүүхэд. Амралт эхлэнгүүт хөдөө явж, хичээл эхлэхээс хэдхэн хоногийн өмнө ирдэг байсан. Би хоёр хөгшин дээр өссөнийгөө их азтай хэрэг гэж боддог юм. Хөгшдийн өвгөдөөсөө өвлөж авсан тэр агуу ухааныг боломжийн хэрээрээ шингээж өссөн дөө.

Тоглолт болгондоо хоёр хөгш­нийгөө хамгийн сайхан суудалд урьж, Юндэн Нансалмаа хоёр маань гэдэг байлаа. Сүүлд хоёр буурлыгаа өөртэйгөө ойрхон байл­гах гэж Багануурын Гордок тосгонд мал хуйтай нь авчирч, боломж л олдвол тэдэн рүүгээ гүйдэг байв даа.

Буурал өвөө маань гурван жилийн өмнө таалал төгссөн. Бас аавын минь аав саяхан бурхан боллоо. Одоо хоёр хөгшин ээж маань байна даа. Буурал аавыг өнгөрснөөс хойш эмээ маань зундаа Гордоктоо, өвөлдөө ээжтэй минь хамт өвөлжиж байгаа. Өнөөдөр гэхэд эмээ маань манайд ирчихсэн л байна. Эмээгийнхээ наадмын дээлийг хийж өгөх гээд л хөл болж байна даа, бид.

-Эмээ зээ охиндоо эрхэлж өгч байна уу?

-Тэгэлгүй яахав. Эрхэлнэ ш дээ. Би хоёр буурайдаа “Та хоёр намайг өчүүхэн нялхаас минь алган дээрээ бөмбөрүүлж, айлын хооронд үүр­дэг байсан. Одоо миний ээлж ирсэн. Надад сайн эрхэл. Одоо би алган дээрээ бөмбөрүүлж, айлын хооронд үүрнэ” гэж хэлдэг юм. Буурал аав маань охиндоо эрхэл­сээр ная гараад бурхан болсон доо.

-Баясгалан гэдэг дуучин олны танил болсон тэр үеийг сөхвөл С.Жавхлан гэдэг дуучин заавал холбог­доно. Та хоёрыг нэг нэгээс чинь салгах аргагүй. Сүүлийн үед С.Жавхлан дуучин маань уран бүтээл гэхээс илүү­тэй гал тахиж, улс төр хийгээд, Баясгалан нь бясалгал хийж, айлын гэргий болоод нам бол­чих­лоо гэж хүмүүс яриад байгаа?

-Ангийн маань анд Жавхлан­гийн сүүлийн үед хийгээд байгаа алхмуудыг харахад залуу хүний эрч хүч, алдахаас айдаггүй тэр л сэтгэлээрээ үгээ хэлж, хийж яваа юм шиг санагдсан. Миний хувьд гэр бүлийн аз жаргалыг эдэлж, гэр бүлдээ цаг заваа илүүтэй гаргаж яваа. Урьд нь дуучин Баясгалан байхад өөрийнхөө төлөө л амь­дарч явлаа. Өөрийнхөө босно гэсэн цагтаа босч, орно гэсэн тоглол­тдоо оролцоод явдаг байсан. Харин одоо  ээж Баясгалан хүүгээ сэрсэн цагт дагаж сэрээд аяар нь байж байна даа.

-Мэдээж, гэр бүлээ гэлгүй яахав. Эмэгтэй хүн бүр айлын галыг сахиж, ээж болдог.  Гэхдээ бусдаас уран бүтээлийн авьяас­тай Баясгалан уран бүтээлээ ч хийж, ар гэртээ ч анхаарлаа тавиад явж болохгүй байгаа юм. Зэрэгцүүлж чадахгүй байна гэж үү?

-Зэрэгцүүлэхээр үү. Зэрэгцүү­лэхээр…

Гэхдээ зуун хувь урьдынх шигээ байна гэж байхгүй л дээ. Гэлээ гээд таг болчихгүй. Урьдын адил жилд нэг удаа хийдэг шигээ уран бүтээлийн тоглолтоо хийгээд л явна.

Үнэндээ урьдынх шиг сайхан бүтээлүүд ирэхгүй байна аа. Ямартай л би тоглоом шоглоомын дундуур яруу найрагч, хөгжмийн зохиолч нартаа “Та нарын авьяас билэг чинь шавхагдчихаа юу. Та нар бүтээлээ хийхгүй байгаагаас би хийхгүй харагдаад байна” гэж гомдоллодог юм. Баясгалан шинэ уран бүтээл гаргахгүй байна гэх шүүмжлэл байгаа ч энэ нь зөвхөн надаас шалтгаалахгүй байна. Чаддагсан бол би үгээ бичээд, аялгуу зохиох сон. Даанч, чадахгүй. Нэг хэсэг дууны бүтээл маш ихээр төрдөг байлаа. Зарим нь хоорон­доо ялгалгүй шахам. Магадгүй нэг талаас  үзэгчдээ залхаасан байхыг ч үгүйс­гэхгүй. Ер нь яагаад уран бүтээл хийхгүй байна вэ гэдэг асуултаа хөгжмийн зохиолчид, яруу найрагч­дад та нар тавих хэрэгтэй байна.

-Өөрөө дуурийн дуулаачаар төгссөн хүн. Сонгодог дуулах төлөвлөгөө байна уу?

-Байлгүй яахав. Надад сүүлийн үед поп опера чиглэл их таалаг­даад байдаг болсон. Энэ чиглэлээр дуулна аа.

-Таны нөхөр урьд нь гэр бүл зохиож байсан хүн. Хоёр ч хүүхэд­тэй. Тэгэхээр гэргийн хувьд илүү ухаан зарах хэрэг гардаг болов уу?

-Тийм ээ. Хань маань өмнө нь амьдрал зохиож, хоёр ч сайхан хүүхэдтэй болсон хүн. Яахав, өмнөх амьдрал нь болж бүтээгүй хоёр тийшээ болсон юм билээ. Ганц бие болоод гурван жил болсных нь дараа бид нийлсэн гэдгийг зарим­даа онцолмоор санагд­даг юм. Аавгүй өсч байгаа хүүхдүүдийн сэтгэл эмзэг байдгийг би мэднэ ээ. Би өөрөө ч хойд аавтай өссөн хүүхэд. Хүүхдүүд байнга аавтайгаа уулзахыг хүсч мөрөөдөж байдаг юм. Тиймээс би өөрийнхөө хувьд энэ асуудал дээр нээлттэй байхыг хичээдэг. Харин ээж нь хүүхдүүдээ аавтай нь хэр ойр байлгахыг хүсэх эсэх нь тэр хүний л асуудал шүү дээ.

-Нэг хэсэг хэвлэлээр Кёкүшюү­зан өмнөх эхнэртээ мөнгө өгөх­гүйн тулд хамаг эд хөрөнгөө Баяс­галангийн нэр дээр шилжүүлсэн гэнэ, шүүхдэж шүүхдэж 500 сая төг­рөг өгөх болж гэнэ гээд баахан бичсэн учраас ингэж асууж байна л даа?

-Хоёр хүүхэд болон урьдынхаа эхнэрт өгөх ёстой юмыг нь хан­галттай өгчихсөн гэж ойлгож болно.

-Өгөхгүй гэж шүүхдээд, бие биенээ үзэхгүйдээ асуудал хүр­сэн юм уу?

-Тийм айхтар сүртэй юм болоо­гүй. Манайхан чинь юмыг дэвэргэдэг улсууд шүү дээ. Өгөх л ёстой юм чинь өгөлгүй яахав дээ.

-Хүүгээ ах, эгч хоёртой нь уулзуулсан уу?

-Одоохондоо уулзаагүй л байна. Би хувьдаа нэгэнт ах дүүс улс хойно уулзах хэрэгтэй гэж боддог. Ээж нь ирүүлэх дургүй байдаг юм аа. Гэхдээ уулзуулах л байлгүй дээ.

-Бас нэг асуух зүйл байна аа. Иймэрхүү зүйл асуугаад байгаад уучлаарай. Гэхдээ өөртэй чинь уулзсаных гадуур яригддаг зүйлсийг тодруул­маар байна л даа. Баясгалан аавын­хаа гэр бүлийн хүн ар­дын жү­жиг­чин Ш.Чимэд­цэеэ­тэй таа­рамж муутай байдаг гэдэг тухайд юу хэлэх вэ?

-Эмзэглэх юу байх вэ. Би аав­тайгаа үргэлж холбоотой байдаг.

Саяхан аавын ээж болох буурал ээж маань хөдөөнөөс ирсэн. Тэр хэдтэйгээ уулзалдаад сайхан л байлаа. Дуучин болох удмын үүргийг оноосон хүн бол миний аав. Тийм болохоор би дуулж явах үүрэгтэй хүн. Анхны­хаа ярилцлагыг өгч байхдаа аав минь намайг орхиж явсан ч авьяасыг нь өвлөж авсандаа баярлаж явдаг гэж хэлж байлаа. Одоо ч түүнийгээ л хэлнэ.

Ш.Чимэдцэеэ эгчийн хувьд би багадаа түүний бүх дууг нь цээжээр мэддэг байлаа. Ямар царайлаг, яасан ч гоё эгч вэ гэж бодож, жинхэнэ шүтэн бишрэгч нь байлаа шүү дээ. Харин сүүлд нь аавын маань эхнэр болсон. Би анхнаасаа аавтайгаа өсөөгүй хүн. Ээжийн минь дараа аав өөр амьдралтай байсан гэдгийг хүмүүс мэдэх байх. Дараа нь Ш.Чимэдцэеэ эгчтэй амьдрал холбосон. Ш.Чимэдцэеэ эгчийн хувьд намайг мэддэг ч үгүй байсан биз. Тэд дөнгөж хоёр талаас нийлж, ааваас маань гадна хоёр хүүхдэд нь анхаарлаа тавьж байхад нь гэнэт том болсон охин гараад ирэхээр цочирдоо байлгүй дээ.

-Ямар ч аав нар бөх хүргэнд дур­тай. Дээрээс нь танай аав уртын дууч бас бөхийн засуулч хүн. Кёкүшюүзантай гэр бүл болох мэдээг хэр хүлээж авсан бол?

-Их сайхан хүлээж авсаан. Манай хүн аавын хүндэлж, шүтэж явдаг бөх нь байсан.

Би ханийгаа Монголыг Чингэс хаан шиг дэлхийд сануулж өгсөн хүн гэж боддог ш дээ. Аав маань ч манай хүнээр их бахархдаг. “Буянтай учрал бэлэглэсэн өвөг дээдэстээ үргэлж залбирч байдаг болохоор удмыг нь сайхан авч явах хэрэгтэй” гээд уулзахаараа л надад захидаг юм.

Аав минь их ухаантай хүн. Миний ээж ч бас ухаантай мундаг эмэгтэй. Хамаг залуу насаа миний л төлөө зориулж, миний төлөө амьдарсан хүн. Одоо охин нь энэ зэрэгт хүрч сайхан амь­дарч байгаад сэтгэл нь амарч байгаа байх даа гэж боддог.

-Танай Элбэгбаяр хүү чинь хоёр ой хүрэх гэж байгаа байх. Дахиад төрөх гэж байна гэсэн яриа сонстож байлаа. Бүл нэмэх төлөвлөгөө юу байна?

-Миний амьдралын нэлээдийг нь хүмүүс зохиочихдог юм ш дээ. Амны бэлгээс ашдын бэлгэ гэж л боддог юм. Хүүдээ дүү гаргаж өгөлгүй яахав.

-Дуу дуулаад явдаг Баясгалан телевиз удирдаж, янз бүрийн бизнес эрхлээд яваа харагдах юм. Бизнес хийх дуу дуулахаас хэр ялгаатай юм бэ?

-Тун өндөр хариуцлага шаард­даг юм байна. Алдах эрхгүй л ажил юм даа.

Телевиз бол урлаг. Би өөрөө урлагийн хүн. Тиймээс надад теле­виз ойрхон санагддаг. Чадал­тай хамт олонтой учраас түүртэх юм алга аа. Монголд олон телевиз байгаа ч соён гэгээ­рүүлсэн телевиз байдаггүй байв. Байгуулагдаад жил гаруй болж байгаа ч манай “Эх орон” телевизийг мэдэхгүй хүнгүй болсон учраас бид баяртай байдаг юм. Гэхдээ судалгааны ажлаас эхлээд анхаарах зүйл их байдаг юм байна. Телевизийнхээ техник технологийн хувьд ч гэсэн нэлээд шинэчлэлийг хийж байгаа.

Мөн “Баясгалантай дэлхий” гээд жирэмсэн эхчүүдийг амраах төв байгуулж ажиллуулж байгаа. Йогийн дасгал, жирэмсэн эхчүү­дийг ямар нэгэн эм уулгахгүй, стресст оруулах­гүйгээр амар­ тайван байлгаж бай­гаад төрүүлэх зорилготой сайхан газар бий. Ер нь олон хүнийг удир­даад аваад явна гэдэг амаргүй ч бас сайхан ажил юм. Би аль болох залуучуудыг дэмжиж ажилд авахыг боддог. Бас ахмадуудаар хүрээ­лүүлэх дуртай. Тэднийхээ туршлагыг залуу­чууд­даа хүргэх гүүр болно гэж боддог юм.  Дуулдаг байхдаа зөвхөн өөрийн­хөө ажлыг зохицуулаад гүйдэг байсан бол одоо зуугаар тоологдох хүмүүсийг ажлын байр­тай болгож, том баг удирдаж ажиллах үүрэгтэй болсон.

-Танай өрөөгөөр жүжигчин Б.Нэргүй­­баатар, шог зохиолч Л.Одончимэд гээд аваргууд их хөлхөж байна шүү?

-Манай хэд чинь ажлаа хийнэ бас хажуугаар нь надад эрхэлнэ ээ эрхэлнэ.

-Анзаараад байхад Кёкүшюү­зан та хоёрын зан араншин их төстэй бололтой?

-Ер нь төстэй шүү. Манай хүн урлагт хайртай, хөгжилтэй, нийтэч хүн. Бас л багаасаа амьдралын төлөө зүтгэсэн, тэвчээртэй. Энэ мэт адилхан талууд бий.

-Амьдрал юм хойно зөрөл­дөх үе байдаг л биз дээ?

-Бид ямар сэтгэлийн хөөр­лөөр суучихсан жаахан хүүхдүүд биш. Байгаа амьдралаа бүр илүү сай­хан авч явахын төлөө л явж байгаа. Нөгөө талаас Монго­лынхоо нүүр царай болсон гэр бүлүүдийн нэгийн хувьд өндөр хариуцлага үүрч амьдарна шүү дээ.

Ер нь амьдралаа сайхан авч явах эсэх нь эмэгтэй хүнээс шалт­гаалдаг шиг санагддаг. Аливаа асуудал гарахад 99 хувиар би буулт хийдэг.

-Яагаад?

-Манай хүн угаасаа асуудалд зөв ханддаг. Би бүрэн итгэдэг болохоор тэр шүү дээ. Тэгээд ч хэлэх юм байвал сүүлд нь хэлчих арга бий, бий. (инээв)

-Таныг хадам ээжтэйгээ тун адилхан гэж ярих хүмүүстэй олон тааралдсан?

-Хүн болгон тэгдэг юм шүү. Хадам ээж маань их бурханлиг, залуу сэтгэлгээтэй, ойлголцоход их амар хүн. Хүүгийнхээ төлөө 16 жил залбирч суусан хүн шүү дээ. Хүүгээ гэмтэл бэртэлгүй барил­даасай гэж сэтгэлээ чилээж амь­дарч ирсэн эх хүн. Би хадам ээжтэйгээ, харин манай хүн миний ээжтэй адилхан ш дээ. Хоёр ээж маань хоёулаа Жав­зандулам нэртэй. Овог нь адил­­хан Ж гэж байгаа. Бид хоёу­лаа л Жавзандулам нэртэй ногоон дарь эхийн хүүхдүүд болох хувь тавилантай хүмүүс байжээ гэж би боддог юм. Бас бид хоёр адилхан өвөө, эмээ дээрээ өссөн.

-Өвөө, эмээгийн хүүхдүүд цаанаа л өөриймсүү байдаг шүү?

-Тийм ээ. Манай хүн багадаа Авиа, Адиа хоёр дээрээ өссөн юм билээ. Би бол угаасаа буурал эмээ, өвөөгийн хүүхэд хойно. Буурал аав маань сумо их үздэг байлаа. Кёкшюүг хараад “Тэр уул овоо шиг Хавай арлын бөхийг хаячихдаг. Сайхан хүү шүү” гэж ирээд шимтэн үздэг байсан сан. Өвөө маань сумын заан, бас их сайхан дуулдаг хүн байлаа. Ханиа хараад байхад тэр чигээ­рээ буурал аав маань. Унтаж байгаа нь хүртэл адилхан хараг­даж, илүү ихээр хайр хүрдэг гээч. Миний буурал аавыг архи ууж, тамхи татаж байхыг нь энэ ертөнц дээр хэн ч харж байгаагүй. Хүн битгий хэл бурхан ч хараагүй. Тун гэр бүлсэг, гэр амьтай хүн байсан. Тийм хүний дэргэд өссөн боло­хоор би буурал аав шигээ л хүнтэй сууна гэж боддог байлаа. Харин буурал аавыгаа бурхан болсноос хойш нэг их удалгүй ханьтайгаа танилц­сан юм. Тэгээд ч тэр үү, буурал аав маань надад ханийг минь илгээсэн байх гэж боддог доо.

-Батбаяр гишүүн та хоёрыг хааяа гэр барьж зусдаг гэсэн яриа сонссон юм байна…

-Батбаяр бид хоёрын зундаа орж суудаг тэр гэр учиртай гэр л дээ. Ханийн маань өвөө, эмээ болох Авиа, Адиа хоёр маань гучаад онд дөрвөн ханатай энэ гэрийг барьж айл болж байсан байгаа юм. Тэд яг бидэн шиг тахиа, үхэр жилтэй хүмүүс байсан гэдэг. Тэгээд олон жил хамтдаа сайхан амьдарч, өнөр өтгөн айл болсон болохоор нь бэлгэшээдэг юм. Анх гэр бүл болохдоо бид зориуд энэ гэрт орж, гурван сар амьдарсан гээч. Одоо ч өнөө маргаашгүй гэрээ барьж орох гээд л байж байна. Аавынх нь өссөн гэр болохоор би хүүгээ ч тэнд байлгах их дуртай байдаг юм.

-Танай хүн Монголын сумо­гийн холбооны ерөнхийлөгч байх аа. Бас тэнд байгаа монгол сумоч­­дынхоо албан бус хол­бооны дарга шиг харагдах юм?

-Монгол сумочид Японд асуу­далд ороход манай хүн эндээс аав нь юм шиг л явна шүү дээ.

Сумогийн дүрэм нь өөрөө хатуу. Тусгай дэг жаягтай, бараг л улс доторх улс шиг юм билээ. Хэдэн зуун жил явж ирсэн тэр дүрэм журмаараа хэний ч нөлөөгүйгээр асуудлаа шийддэг.

-Танай хүн болон их аварга Д.Дагвадорж хоёр таарамж муутай гэгддэг. Түүнийг зодог тайлах болсныг хэрхэн хүлээж авч байсан бол?

-Эр хүмүүс дэвжээн дээр ба­рил­­дахдаа омогтой шартай байдаг. Монголчууд чинь их шартай хүмүүс ш дээ. Тэр утгаар нь хүмүүс таарамж муутай гэж харж байсан байж болох юм. Түүнээс надад тийм байдлаа илэрхийлж, хэлж байсан нь үгүй ээ. Тэгж яривал Дагваа аварга чинь аавын минь нутгийн бөх. Би гэр бүлийнх нь хүнтэй найзууд. Заримдаа сургаар асууд­лыг хурцатгахад хүмүүс үнэн гэж хараад байдаг тал байх юм аа.

-Саяхан их аварга Дагвадорж улс төрд орох бодолтой гэсэн байна лээ. Танай хүн Японоос ирээд УИХ-д сонгогдсон. Ер нь бөхчүүд ингээд төр түшээд байх нь хэр зөв юм бол?

-Заавал бөх энэ тэрдээ биш улс эх орондоо нөлөөтэй, зөв сайхан сэтгэлтэй хүн л гарах ёстой гэж би боддог. Бас гадаадад ч дотооддоо ч нөлөөтэй байвал сайн байх. Би хувьдаа сонгинохайрханчуудыг их зөв сонголт хийсэн гэж үздэг. Итгэлийг нь ч манай хүн сайн дааж яваа. УИХ-ын гишүүний зарцуулах төсвөөс 16 дахин давуулсан хөрөнгө оруулалтыг тойрогтоо хийсэн хүн шүү дээ. Тиймдээ ч АН-аас хамгийн их хөрөнгө оруулалт хийсэн гишүүнээр саяхан тод­руулсан болов уу. Бага байхаасаа л амласандаа хүрдэг байсан гэгд­дэг тэр чанар нь одоо ч байдаг. Цаашид ч тийм байх хүн.

Сонгогчдынхоо хүсэлт шаард­лагад тун анхааралтай ханддаг. Юу л байна тойрог руугаа гээд байна шүү дээ. Тэгэх ч ёстой байх.

-Олон сайхан бөхчүүд маань Японы иргэн болж, харийн бүс­гүйтэй гэрлэж байгаа нь харагд­даг. Монголд нь авчирч, сонгогч олны үүрэгт даруулж амьдрах замыг сонгуулсан танд баяр хүргэх ёстой юм шиг санагддаг шүү?

-Баярлалаа. Бас ч тийм тал бий шүү. (Инээв)

Илэн далангүй ярилцсанд баярлалаа.

-Баярлалаа. Энэ дашрамд зуны дэлгэр сайхан цагийн мэндийг “Өдрийн сонин”-ы уншигчдадаа хүргэмээр байгааг минь дамжуулж өгөөрэй.

Ярилцсан Э.ЭНЭРЭЛ

Зам, тээврийн хөгжлийн яамны харьяа Монгол Улсын Далайн захиргааны дарга Д.Отгонсүрэнтэй ярилцлаа.

-Далайд гарцгүй Монгол Улс далайд гарцтай болох ямар боломж байна вэ?

-Монгол Улс далайд гарцгүй хөгжиж байгаа 32 орны нэг хэдий ч бидэнд далайд гарах гарцууд олон улсын хууль тогтоомжийн хүрээнд бий болсон байдаг. Тухайлбал, Монгол Улс олон улсын худалдаанд оролцохын тулд хөрш орнуудын нутаг дэвсгэрээр дамжин далайгаар бараа бүтээгдэхүүнээ тээвэрлэн зах зээлд хүргэж экспортолж, өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүнийг мөн хөрш орнуудаар дамжуулан импортолдог. Энэхүү харилцааг БНХАУ-тай 1991 он, 2014 онуудад “Монгол Улс Хятад Улсын нутаг дэвсгэрээр далайд гарах болон буцах, дамжин өнгөрөх тээвэр хийх тухай” Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрийг ОХУ-тай 1992 оны Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрээр баталгаажуулсан. НҮБ-ын АНДЭЗНК-оос Азийн болон хөрш бүс нутагтай хамтран бараа тээвэрлэлтийн үеийн хил нэвтрэх болон транзит хугацааг богиносгох, олон улсын нэгдсэн холимог тээвэр болон логистикийн тогтолцоог хөгжүүлэх, хөхиүлэн дэмжих зорилгоор Хуурай боомтын тухай Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрийг баталсан. Энэхүү хэлэлцээрт Монгол Улс 2016 онд нэгдэн орсноороо далайд гарах гарцаа нэмэгдүүлэх боломж бий болгож байна гэж ойлгож болно. Манай улсын далбаатай хөлөг онгоц далайд явснаар улсад жилдээ нэг сая ам.долларын төсөв бүрдүүлдэг. Тиймээс тухайн далбаатай хөлөг онгоцны захиргаа улсад байна аа гэж заасан байдаг. Энэ нь далайд гарцгүй улс орнуудын нэг давуу тал.

-Далайн захиргааны байгууллага гэхээр ямар газар байдгийг тэр бүр хүн мэдэхгүй байх шиг байна. Тэгэхээр та байгууллагаа товчхон танилцуулахгүй юу. Нөгөөтээгүүр далайд гарцтай болох асуудал хэрхэн танай байгууллагад хамаарах болсныг тайлбарлаж өгнө үү?

-ЗТХЯ-ны харьяа Далайн захиргаа нь 2007 онд байгуулагдсан. Далай ашиглах тухай болон усан замын тээврийн тухай Монгол Улсын хууль, Олон улсын гэрээ, конвенц, дүрэм журам, стандарт зөвлөмжид нийцүүлэн ажиллах үүрэг бүхий байгууллага. Монгол Улсын Засгийн газраас Ази Номхон далайн бүс нутгийн орнуудын хооронд байгуулсан “Хуурай боомтын тухай Засгийн газар хоорондын хэлэлцээр”-т заасан олон улсын хуурай боомт байгуулах шалгуурыг хангах байршлыг тодорхойлж боомт байгуулах чиглэлээр эрчимтэй ажиллахыг Зам, тээвэр хөгжлийн яаманд үүрэг болгосны дагуу Далайн захиргааны бүтцэд Хуурай боомт, далай тээврийн хэлтэс байгуулан ажиллаж байна.

-Манай Улс “Хуурай боомтын тухай” Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрт нэгдэж орсны ач холбогдол, давуу тал нь юу вэ?

-Манай улс далайд гарцгүй орон учир олон улсын худалдаанд хөрш орнуудын далайн боомтоор дамжин оролцдог. Азийн хөгжлийн банкнаас хийсэн Монгол Улсын тээвэр, логистикийн салбарын хөгжлийн талаар хийсэн судалгаагаар бараа, бүтээгдэхүүний үнийн бүтцийн 30 орчим хувийг тээвэр, логистикийн зардал эзэлж байна гэсэн дүгнэлт байдаг. Үүнд тээвэрлэлтийн хугацаа урт, дамжин өнгөрөх хил, гаалийн хяналт шалгалт, хязгаарлалттай байдал болон техник технологийн нөхцөл, далайн тээврийн чингэлэг түрээсийн төлбөр өндөр зэрэг байдал ихээхэн нөлөөлдөг. Тээвэрлэлтийн урт хугацаа нь худалдаанд торгууль хүлээх, улмаар их хэмжээний валютын алдагдал хүлээхэд хүргэдэг. Тээвэр, логистикийн дээрх хүндрэл бэрхшээлтэй асуудлыг шийдвэрлэж, худалдааг хөнгөвчлөхөд “Хуурай боомтын тухай” Засгийн газар хоорондын хэлэлцээр чухал ач холбогдолтой юм. Хуурай боомт нь аливаа нэгэн сонгогдсон далайн боомт дээр эхлэл цэгийг үүсгэн байгуулж дунд нь холбогдох дэд бүтцээр ачааны урсгалыг саадгүй, чөлөөтэй, тогтмол тээвэрлэж байх мөн ачаа барааг шууд хүлээн авч боловсруулалт хийхэд хүрэлцэхүйц хангалттай талбай, дэд бүтэц, тоног төхөөрөмжийн хүчин чадалтай байх үндсэн шаардлагыг хангасан байна.

-Хуурай боомт, далайн тээврийн хэлтэс байгуулагдсанаас хойш хийж хэрэгжүүлсэн томоохон ажлуудынхаа талаар тодорхой мэдээлэл өгнө үү?

-Хуурай боомт, далайн тээврийн хэлтэс нь: Хуурай боомтын тухай Засгийн хоорондын хэлэлцээрийг хэрэгжүүлэх хүрээнд олон улсын хуурай боомтуудыг байгуулан хөгжүүлэх зорилгоор бодлогын хэрэгжилтийг хангах, оролцогч талуудын хамтын ажиллагаанд дэмжлэг үзүүлэх уялдуулан зохицуулахын ач холбогдлыг сурталчлан таниулах, хуурай боомтыг амжилттай хэрэгжүүлсэн далайд гарцгүй улс орнуудын туршлагыг судлах, хамтран ажиллах чиг үүрэгтэйгээр маш олон ажлыг үе шаттай хийж байна. Мөн Монгол Улсын Ерөнхий сайдын 2018 оны тавдугаар сарын 23-ны өдрийн 104 дүгээр захирамжаар байгуулагдсан “Монгол Улсад олон улсын хуурай боомт байгуулах эрх зүйн үндсийг бүрдүүлэх, хөрөнгө оруулалтын асуудлыг судалж санал боловсруулах, гадаад улс, олон улсын байгууллагын дэмжлэг авч төр, хувийн хэвшлийн хамтын ажиллагааг хангах” үүрэг бүхий ажлын хэсгийн бүрэлдэхүүнийг Монгол Улсын Ерөнхий сайдын 2023 оны зургадугаар сарын 16-ны өдрийн 111 дүгээр захирамжаар ажлын хэсгийн бүрэлдэхүүнийг шинэчлэн байгуулсан бөгөөд үйл ажиллагааны төлөвлөгөөг батлуулан ажиллаж байна. Мөн “Хуурай боомтын тухай Засгийн газар хоорондын хэлэлцээр” -ийн 1 дүгээр хавсралт дахь хуурай боомтуудын жагсаалтын Монгол Улсын хэсэгт Ховд хот (Ховд), Хөшигийн хөндий (Төв), Бичигт (Сүхбаатар) байршлыг тус тус нэмж тусгах талаар холбогдох саналыг Засгийн газрын хуралдаанд танилцуулан холбогдох арга хэмжээ авч ажиллахыг Зам, тээврийн хөгжлийн сайд С.Бямбацогтод даалгасны дагуу 2023 оны есдүгээр сарын 12-13-ны өдрүүдэд Тайланд улсын Бангкок хотод болсон НҮБ-ын Ази Номхон Далайн Нийгэм, Эдийн засгийн комиссын Хуурай боомтын асуудлаарх Ажлын хэсгийн тав дахь удаагийн хуралдаанаар хэлэлцүүлэн батлуулсан бөгөөд албажих шатанд явж байна. Хөрш орнуудтай хийх хамтын ажиллагааны хүрээнд Зам, тээврийн хөгжлийн сайд С.Бямбацогтын БНХАУ-ын Ляонин мужид хийсэн ажлын айлчлалын бүрэлдэхүүнд миний бие ажилласан. Айлчлалын хүрээнд Зүүн хойд Азийн тээврийн зангилаа болох зорилготой Ляонин мужийн Жиньжөү далайн боомтоос Монгол Улсын нутаг дэвсгэрээр дамжин ОХУ, цаашлаад Европын холбоо руу гарах хамгийн дөт зүүн коридорыг бүтээн байгуулахад тээвэр логистик, аж үйлдвэр, худалдааг өргөжүүлэх чиглэлээр өргөн хүрээнд хамтран ажиллах, хамтын ажиллагааг эрчимжүүлэхээр тохиролцсон. Мөн Ляонин мужийн хувьд 43 сая хүн амтай, аж үйлдвэржилт, эдийн засгийн үзүүлэлтээрээ улсдаа тэргүүлдэг далайн боомт, өндөр зэрэглэлийн төмөр зам, хурдны замтай хамгийн дэвшилтэт нэгдсэн тээврийн сүлжээ бүхий хөгжлийн давуу талуудтай. Ажлын айлчлалын үр дүнд бид Ляонин мужийн Жиньжөү хоттой хамтын ажиллагааг өргөжүүлэх чиглэлээр, Жиньжөү боомттой Монгол Улсын Зүүн бүсэд байгуулах хуурай боомтуудыг бүтээн байгуулалтад хамтран ажиллахын зэрэгцээ Далайн захиргааны байнгын төлөөлөгч албан ёсоор ажиллахаар тохиролцсон зэрэг асуудлууд нь Монгол Улсын нутаг дэвсгэрээр дамжин ОХУ, цаашлаад Европын холбоо руу гарах хамгийн дөт зүүн коридорыг бүтээн байгуулахад түлхэц өгнө гэж үзэж байна.

-Цаашид хуурай боомт, далайн тээврийн хэлтэс нь ямар ажлууд хийж хэрэгжүүлэхээр төлөвлөн ажиллаж байна вэ?

-Монгол Улсын Засгийн газраас Монгол Улсад олон улсын хуурай боомт байгуулах чиглэлээр эрчимтэй ажиллахыг үүрэг болгосны дагуу гадаад харилцаагаа өргөжүүлэх, олон улсын сүлжээнд таниулан, ач холбогдлыг нэмэгдүүлэхэд онцгой анхаарахаас гадна Монгол Улсад байгуулах олон улсын хуурай боомтуудын байршилд НҮБ-ын Худалдаа болон тээврийн байршлын код UNLOCodе-ийг нэвтрүүлэхээр ажиллаж байна. Монгол Улс найман байршилд олон улсын хуурай боомтууд байгуулах боломжтой болж байна. Тодруулбал төвийн коридорт Замын-Үүд, Сайншанд, Улаанбаатар, Хөшигийн хөндий, Алтанбулаг, баруун коридорт Ховд, зүүн коридорт Бичигт, Чойбалсан зэрэг байршлуудад олон улсын хуурай боомт, логистикийн төв байгуулах судалгаа төлөвлөлтийг эхлүүлээд байна. Монгол Улсын Засгийн газраас “Хуурай боомтын тухай Засгийн газар хоорондын хэлэлцээр”-т заасан олон улсын хуурай боомт байгуулах шалгуурыг хангах байршлыг тодорхойлж, боомт байгуулах чиглэлээр эрчимтэй ажиллах чиг үүрэг өгсний дагуу Монгол Улсад олон улсын хуурай боомт буюу олон улсын логистикийн төвийг байгуулахаар үйл ажиллагаагаа эрчимжүүлэн ажиллаж байна. Илүү дэлгэрэнгүй мэдээллийг манай байгууллагын www.monmarad.gov.mn цахим хуудаснаас авч болно.

Э.ТҮВШИН

Өдрийн сонины архиваас…

Залуу дуучин Х.Мөнгөн­цэцэгтэй ярилцлаа.

---

–Юуны өмнө саяхан болж өнгөрсөн “Дуэт vs Дуэль” телевизийн шоунд түрүүлсэнд баяр хүргэе. Ямар хугацаанд үргэлжилж, хэр их хүч хөдөлмөр гаргав даа?

-Баярлалаа. Анхны чөлөөт, ардчилсан телевиз хэмээгддэг “25 суваг” телевизээр долоо дахь жилдээ нэвтэрч буй “Дуэт vs Дуэль” нэвтрүүлгийн энэ жилийнхэд “Эмоци” продакшны жүжигчин Г.Эзэнмөнх ахтайгаа хамт оролцоод тэргүүн байрын эзэд боллоо. Урлагийн нэгэн үеийнхэн болж өсч байгаа, авьяаслаг шижигнэсэн залуучуудтай өрсөлдсөн. Бараг хорь хоногийн хугацаанд өгөгдсөн сэдвийн хүрээнд нийт зургаан дууны төрөлд дуугаа бичүүлж, дүрсжүүлж бас нэвтрүүлгээ бичиж чухам чөлөө завгүй бас бүтээлч өдөр хоногийг өнгөрүүллээ. Их ч зүйлийг сурч, өөрийгөө сорьж, эвдэж бас хөгжүүлсэн цаг хугацаа байсан гэж бодож байна.

–Өнөө жил сошиал медиагаар өрсөлдөөн хүчтэй явах шиг санагдлаа. Бас “Holly Dolly” баг уу танай “Эзэмдэгч” баг уу гэсэн халуухан тэмцэл явсан байх…

-Ер нь бүх багууд жигд, бүгд л түрүүлэхийн төлөө дууныхаа төрөл болгонд хүчээ дайчилж өрсөлдсөн. Энэ тэмцээний маань шалгаруулалтын нэг үзүүлэлт нь фэйсбүүкийн хуудсаар олон лайк цуглуулах явдал байсан. Интернэтээр манайх болон “Holly Dolly” баг олон лайк цуглуулж, өрсөлдөгч баг маань биднээс лайкийн тоогоор илүү байсан. Гэхдээ олон лайк цуглуулахаас гадна сэтгэмж, дууны сонголт, найруулга зохиомж, нэвтрүүлгийн дүрэм журмыг баримталж буй байдал эмоци өнгө төрх гээд өөр олон үзүүлэлтийг харгалзан үзсэн учраас бид хоёр түрүүлсэн байх аа. Ер нь Г.Эзэнмөнх ах бид хоёр дуу бүрийнхээ цаана давхар санаа агуулж, залуучууд, үе тэнгийнхэндээ уриалахыг оролдож байсан. Тухайлбал, хип поп дууныхаа төрөлд “Гандан буурахгүй” дууг сонгохдоо, гэр хороололд амьдардаг олон хүүхэдтэй хос хэрхэн аз жаргалтай амьдарч байгааг үзүүлэхийг оролдсон. Хэрэв нэг нэгэндээ итгэж, хайрлаж чадаж байвал хаана ямар нөхцөлд амьдрах нь асуудал биш, Монголын үрсийг олон болгохын төлөө гандан буурахгүй ээ гэсэн санааг агуулж хийсэн. Бас “Сэтгэлийн драм” дуугаа ч гэсэн ийм санаатай хийж байлаа.

Хосууд нэгэндээ итгэж, хайрлаж байвал амьдрал аяндаа сайхан болно гэж. Үзэгчид анзаарсан бол клип дээрээ ганц модон сандалтай эхэлж байгаа хоёр дараа нь түшлэгтэй зөөлөн сандал дээр хоёулаа зэрэгцээд сууж байдаг даа. Гэх зэргээр үргэлж нэг санаа, уриалгыг дууны төрөл бүр дээрээ гаргахыг хичээсэн. Энэ маань ч хүмүүст таалагдсан юм шиг байна лээ. Шүүгчид ч үүнийг онцолж байсан. Бид хоёрт Монголд үйлдвэрлэсэн “Хүү төрлөө” нэртэй өлгийний рекламд тоглох санал ирсэн нь ч үүнийг анзаарч харсных байсан биз ээ.

–Та хоёр рекламд тогло­сон мөнгөөрөө хүүхдүүдэд бэлэг авч өгсөн гэл үү?

-Тэр реклам маань тун хөөрхөн, бэлгэдэл бүхий бүтээгдэхүүний сурталчилгаа л даа. Цэвэр ноолууран өлгийг сураар хийсэн гурван бүс, дөрвөн шагай бас эсгий үнэг дагалддаг. “Хүү төрлөө” гэсэн нэртэй. Ийм бэлгэшээлтэй бүтээгдэхүүний сурталчилгаанд тоглосон мөнгөө бид хоёр хүүхдүүдэд зориулахаар шийдсэн.Тэр дундаа асрамжийн газарт амьдардаг хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүдэд шинэ жилийн бэлэг болгож түгээсэн. Бэлэг хараад нүд нь очтож байгаа хүүхдүүдийг харахад үнэхээр сэтгэл хөдлөм байсан. Зарим нь тийм зүйл олон авч үзээгүй болоод ч тэр үү, бүр гайхсан байдалтай. Тэр өдөр талбай дээр зургаа авахуулах гээд шөнийн 00 цагийн үед очсон юм. Ээж, аавтайгаа явж байсан хүүхдүүд өвлийн өвгөн, цасан охины хувцастай бид хоёрыг хараад, “Эзэмдэгч дуэтүүд явж байна” гээд дагаад гүйхийг хараад баярлаж л байлаа. Тэдэнд бас бэлгээ түгээж, нэг өдөр ч гэсэн өвлийн өвгөн, цасан охин шиг байж чадсандаа бид хоёр их баяртай байсан маань энэ нэвтрүүлгийн сайхан дурсамжийн нэг юм даа.

–Энэ нэвтрүүлэгт ихэнх нь жүжигчин, өөрөө ганц дуучин бүсгүй нь байх шиг байсан. Хэдэн онд аль сургуулийг төгссөн билээ?

-Би СУИС-ийг 2013 онд дуурийн дуулаач мэргэжлээр төгссөн. Монгол Улсын гавьяат жүжигчин М.Найдалмаа, концертмейстр, СТА Т.Энхтуул нарынхаа удирдлага дор дуу дуулах арга барилаас суралцсан. Оюутан ахуй цагаасаа уран бүтээлээ хийж, үзэгч олондоо танигдах гээд л явж байна даа.

–Нэгэн үе нийтийн дууныхан хосолж дуулж гарч ирээд л од болцгоодог байлаа. Тэр үеийн дуучдыг дуурайж, урлагт хөл тавьсан залуус олон байсан байх шүү?

-Анх намайг СУИС-д орж байхад нээрээ л нийтийн дууны эрин жинхэнэ ноёлж байсан. Багш нар маань ярихдаа СУИС-д дуучин болно гээд ирж байгаа 400-500 хүүхдүүдээс шалгалт аваад, “Ямар ангид орох хүсэлтэй байна вэ” гэхэд “Жавхлан, Баясгалангийн ангид ормоор байна” гэдэг байсан хэмээдэг. Энэ сургуульд орохоосоо өмнө М.Найдалмаа гэж мундаг багш байдаг гэж дуулсан болохоор багш дээрээ яваад очсон. Анх сургууль дээрээ очих гэж хөдөөний хүүхэд хүнээр заалгаад ирж байлаа. Сургуульдаа ормогц эндээс нэг дуулсан хүн, тэндээс ганцаараа дүрээ бэлдээд өөртэйгөө ярьж байгаа хүн гээд тун өвөрмөц ертөнцөд ороод явчихсан мэт мэдрэмж төрж байлаа. Найдалаа багш маань намайг дуурийн дуулаачаар явуулах хүсэлтэй байсан. Гэтэл би нэг мэдэхэд л нийтийн дуу руу ороод, багшийнхаа урмыг хугалсан даа. Мэргэжилдээ гайгүй байсан ч юм уу багш маань надад итгэл хүлээлгэж байсан байх, гэхдээ миний ардын дуу, нийтийн дуунд сонирхолтой байгааг мэддэг болоод ч тэр үү эвлэрсэн. Багш нартаа үргэлж баярлаж явдгаа энэ дашрамд хэлмээр санагдаж байна.

–Анхны уран бүтээл чинь ямар дуу байв, бас тайзан дээр хэзээ анх гарч байв даа?

-Намайг хоёрдугаар курст байхад ая зохиогч Пүрэвсүрэн ах “Гэгээн хайр” дуугаа өгсөн. Тэр жил Бөхийн өргөөнд “Цаг эргэх мөч” нэртэй тоглолт болсон юм. Нийт 21 аймгаас гарч ирж буй нэг, нэг дуучныг оролцуулсан том тоглолт байсан. Бас миний хувьд анхны үзэгчтэй том тайзан дээр гарсан нь тэр байв. СУИС-ийн “Оюутан” тайз дээр л гарч байснаас өөр том тайзан дээр гарч үзээгүй би хэрэндээ л сандарч балмагдаж байсан. Тэгтэл хүмүүс алга ташиж, дахиулаад. Тэгэхэд л уран бүтээлч хүний үзэгч олныхоо алга ташилтад урам авах ямар сайхан байдгийг анх мэдэрсэн л дээ.

–Ер нь багадаа дуулдаг байв уу, хүүхдүүд урлагийн үзлэгээс эхлээд л өөрийгөө сориод эхэлсэн байдаг шүү дээ?

-Би багаасаа л дуулах сонирхолтой байлаа. Гэрийнхэндээ болохоор дуучин болно гэж ярина, гэхдээ сургууль, олон нийтийн өмнө тэрийгээ ил гаргаж огт үзээгүй, урлагийн үзлэгт ч ордоггүй байв. Энд тэндэхийн уралдаанд орж гийгүүлэхгүй ч гиншээд явдаг нэг тийм хүүхэд байсан юм уу даа. Миний доод талын дүү их сайхан дуулж, бүжиглэдэг. Тэрэнтэйгээ нийлээд оройн саалийн өмнө тоглолт хийж гэрийнхэндээ үзүүлдэг байлаа.

–Оройн сааль гэхээр өөрөө бүр хөдөөний хүүхэд юм аа даа?

-Тийм шүү дээ. Бүр хөдөөний хүүхэд. Би Говь-Алтай аймгийн Жаргалан сумын харьяат. Би энэ сайхан нутагт төрж өссөн дөө дандаа баярлаж, бахархаж явдаг. Би багаасаа л мал хариулж, морь уралдуулж өссөн хүүхэд. Одоо ч морь харахаараа их догдолдог. Ер нь хөдөөний айл бүр л морь уралдуулдаг шүү дээ. Аав, ээж маань гурван охинтой хүмүүс. Би том нь. Аав маань намайг хүү шиг бодож өсгөсөн ч юм уу гэж одоо боддог юм. Бага байхад аавыгаа гарсан ч орсон ч дагаж явдаг байлаа. Аав ирэх бараанаар гараад зогсчихно. Намайг дээлэн дээрээс минь өргөөд л мотоциклийн өмнүүр суулгачихдаг. Заримдаа өвөртөө хийчихнэ. Салхи зөрөөд давхих үедээ толгойд уут углаад л дагуулаад явдаг байв.

–Танайх хэзээ хотын айл болсон юм бэ?

-Ижий, аав хоёр маань ерөөсөө бид гурвын төлөө зүтгэж ирсэн хүмүүс. Намайг сургуульд ороход сум руу нүүж, дараа нь аймаг руу тэгээд оюутан болоход дагаад л хотын айл болсон доо. Д.Пүрэвдорж гуайн гэрээсээ гараад сум орлоо, сумаа би саналаа гээд сумаа, аймгаа, эх орноо бүхэлдээ санасан тухай сайханшүлэг санаанд буудаг юм. Хэдийгээр сургууль соёл бараадаж хотод ирсэн ч нутгаа их санадаг. Оюутан болсны дараахан ГАА гэсэн машин харахаараа манайхны хэн нь яваа юм бол гэж бодогдож бараг тэр машинд суугаад нутгаадаа явмаар санагддаг байсан.

–Ээж, аав чинь хүүхдүүдээ л гэсээр иржээ. Одоо дүү нар чинь сургуулиа төгссөн үү?

-Тийм ээ. Тэд маань маш хөдөлмөрч хүмүүс. Өглөө эрт ажлаа эхэлдэг. Аав, ээжийн маань амьдрал бол хүүхдүүдээ гэсээр явдаг олон эцэг, эхийн түүх. Одоо том дүү маань ЭМШУИС-ийн нүүр ам судлалын III курс, бага дүү маань БНХАУ-д сургуульд явах гээд бэлтгэл хангаж байгаа. Үр хүүхэд нь сайн явбал ээж, аавын хүүхдүүдийнхээ төлөө гэсэн сэтгэл амарч, баярладаг байх. Тиймээс үр хүүхэд нь болсон бид сайн явах л хэрэгтэй юм даа.

–Танай Говь-Алтайгаас төрсөн дуучид их байдаг байх шүү?

-Тийм ээ. Манай нутгаас төрсөн сайхан дуучид олон. Тэд нар маань ч надад их тус дэм болдог. Ялангуяа МУГЖ С.Ганзориг ахдаа их талархаж явдаг. Тэрбээр сайн дуучин төдийгүй хувь хүнийхээ хувьд ховор хүн дээ. Тэрбээр 2010 онд гавьяат болсныхоо дараа нутагтаа тоглолтоо хийх болоод нутгаас төрж байгаа залуу дуучин гэдэг утгаар тоглолтдоо оролцох санал тавихад би хөл газар хүрэхгүй баярлаж байлаа. Үнэндээ аймгийнхаа тайзан дээрч гарч үзээгүй, энд ирж суралцаж байгаа оюутан шүү дээ. Нэг гарахдаа хоёр дуу дуулна гэж очсон чинь хүмүүс дахиулаад сайхан хүлээж авсан. Тэгэхэд нь бэлдсэн хоёрхон дуутай гэж үнэнээ хэлээд “Мандах нар” дуугаа дахин дуулж байлаа. Тэр үеэс урын сангаа нэмэх ёстой юм гэж ойлгосон. Шат шатаар л учраа олж, суралцаж яваа нь тэр шүү дээ.

–С.Ганзориг гавьяаттай хамтарч дуулсан байдаг байх аа?

-Дуучин Ц.Өлзий-Орших, А.Нэргүй нарын хамтран дуулсан “Санахын жаргал” дууг зөвшөөрлийг нь аваад дуулж байлаа. Өвөрмонголчуудад их хүрсэн гэж дуулддаг.Мөн интернэтийн хандалт нэлээд өндөртэй дуу. Бас “Тавилан” дууг хамтарч дуулсан. Мөн С.Ганзориг гавьяаттай нийлж кино концерт хийсэн. Үүнийг маань хүмүүс сайхан хүлээж авсанд баяртай байдаг.

–Өөрийг тань зохиолын дууны гүнж гэх болж…

-Монголчууд маань дуучин уран бүтээлчдэдээ ханхүү, гүнж гээд сайхан нэр хайрладаг хүмүүс. Ер нь үлгэрийн ертөнц шиг сайхан орчинд, гэгээн сайхнаар амьдрахад юуны буруу байх билээ. Харин миний гүнж гэж юу байхав дээ. Хөдөөд төрж өсч, энгийн, эгэл амьдарч байсан хүн шүү дээ, би.

-“Улаан пальто” киноны дууг дуулсан байх аа?

-Тийм ээ. Энэ миний анхны киноны дуу. Энэ дууг дуулах болсон нь их сонин. Нэг удаа би телевизийн нэвтрүүлэгт орох болоод гоо сайхны газарт нүүрээ будуулахаар очсон юм. Тэгэхэд нэг эгч будалт хийлгэж байсан нь зохиолч Шүүдэрцэцэг эгч байсан. Тэндээсээ гараад телевиз дээр очиход өнөө эгч маань бас очиж таараад, бид цугтаа нэвтрүүлэгт оролцсон. Тэгж л танилцаж байлаа. Эх үрийн сэдэвтэй сайхан дууг нь амьдруулах болж “Бүүвэй аялгуу” дуугаа дуулсан юм.

–Залуу бүсгүй, уран бүтээлчдийг тойрч элдэв яриа хөвөрдөг. Тэрийг дааж явах амаргүй биз?

-Нэгэнт олны өмнө ил байдаг мэргэжил, зам мөрөөр явахаар бол тэр бүгдийг дааж явах л ёстой байх. Миний хувьд зах зухаас нь мэдэрч, шантармаар санагдах үе байх ч уран бүтээлээрээ л бүгдийг баталж бас үгүйсгэж байх ёстой юм байна гэж ойлгоод байгаа. Заримдаа хэвлэлээр үнэн гэхээсээ худлаа, буруу ойлголт өгөх нь их юм. Хэн нэгний чин үнэнийг мэдэхгүй байж явган яриагаар бусдыг дүгнэхгүй байгаасай гэж хүсдэг. Гэхдээ цаг хугацаа бүгдийг харуулаад өгдөг шүү дээ.

–Гэр бүлтэй болж, амьдрал зохиох тухайд ямар бодолтой явна даа. Шалгуур өндөр үү?

-Ээж, аав шигээ нэг цул болж чадах ханиа олж, өрх гэрээ бариад хүүхдүүдийнхээ төлөө зүтгэх тэр өдрүүд хэзээ нэгэн цагт ирж таарна. Би аливаад яарч, их хүсч шунаад байдаггүй. Цагийн тохироо нь бүрдвэл болох юм болдгоороо болно л гэж санадаг. Хүүхэд байхаасаа л дуучин болно гэж бодож явсаар мэргэжлийг нь эзэмшиж хичээж яваа шигээ сайн ханьтай учирна гэдэгтээ эргэлздэггүй. Шалгуур гээд байх зүйл юу байхав. Би тэр хүний төлөө, тэр хүн миний төлөө байж чадах тийм хүн байж л байгаа. Мөнгөтэй хөрөнгөтэй гэхээсээ зөв бодолтой, зөв хүнийг л олж ханилах нь чухал байх даа. Гэр бүлийн аз жаргал бол хэрэгцээгээ хангадаг, эрүүл энх, олон хүүхэдтэй, тайван амгалан амьдрах л явдал гэж ойлгодог доо.

Э.ЭНЭРЭЛ

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн тамгын газар, Байгаль орчин аялал жуулчлалын яам, Ойн газар, Монголын мод үржүүлэг, цэцэрлэгжүүлэлтийн мэргэжлийн холбоо, НҮБ–ын Монгол дахь суурин төлөөлөгчийн газраас “Тэрбум мод” үндэсний аяны хүрээнд өчигдөр уулзалт зохион байгууллаа. Уг арга хэмжээнд мэргэжлийн 100 гаруй төлөөлөгч оролцсон байна. Энэ талаар сурвалжиллаа. Уг уулзалтад оролцсон “UBT Garden” ХХК-ийн ерөнхий инженер Н.Баяржавхлантай ярилцлаа.

---

-Танай компани хэдэн төрөл зүйлийн ямар модны суулгацууд тариалдаг вэ?

-Манайх 15-20 төрлийн хоёроос арван настай моднууд тариалдаг. Шилмүүст гурван төрлийн мод, навчит төрлийн модны суулгацууд бий. Навчит модны төрөл дотроо цэцэглэдэг, жимслэдэг гоёлын мод, жимсний тэхийн шээг, мойл, үрлийн модод байдаг.

-Хүмүүс ямар төрлийн мод ихэвчлэн авдаг вэ?

-Энэ жилийн байдлаар иргэд ихэнхдээ жимсний мод, шилмүүст мод, нарс, гацуур авч байна. Аж ахуйн нэгж байгууллагууд хамгаалалтын зурвас, ойн зурвас ойжуулалт хийх зорилгоор навчит болон шилмүүст мод асуудаг.

-Ерөнхийлөгчийн санаачилсан “Тэрбум мод” хөтөлбөр хэрэгжиж эхэлснээс хойш мод үржүүлгийн газруудын борлуулалт нэмэгдсэн үү. Хавар, намартаа борлуулалт хэр байдаг вэ?

-Яг энэ уулзалт дээр наад асуудлын чинь талаар ярилцаж байна. Энэ уулзалтад мод үржүүлгийн газрууд, уул уурхайн томоохон аж ахуйн нэгжүүд “Тэрбум мод” үндэсний хөдөлгөөний хүрээнд уулзлаа. Энэ жил борлуулалтын орлого маш муу байна. Манай компани жилдээ 100-гаад сая төгрөгийн борлуулалттай байдаг байсан бол энэ жил 10 сая төгрөг ч хүрсэнгүй.

-Яагаад?

-Бид харин тэр талаар ярилцлаа. Энэ асуудал юунаас болов, яагаад орлого буурав гээд. Урьд нь хавар намартаа хүмүүс боломжийн хэмжээнд борлуулалт хийдэг байсан. Энэ уулзалтад ярилцсаныхаа үндсэн дээр юу гэж үзэв гэхээр “Тэрбум мод” үндэсний хөдөлгөөн эхлэхдээ бэлтгэл үе шат, сорилтын үе шат гэх мэтээр хуваачихсан юм байна. Тэгэхээр ирэх жилээс тарилтын үе шат нь эхлэх юм байна. Түүнээс болоод энэ жил бэлтгэл үе шат нь болохоор уул уурхайн компаниуд ч эдийн засаг хүнд байгаа гэдэг үүднээс одоохондоо мод тариалалт руугаа ороогүй байгаа гэсэн. Ирэх хавраас мод тариалалт нь эхлэх байх гэсэн зүйл л ярилцлаа. Энэ жил мод үржүүлгийн газруудын орлого тэр чигээрээ муу байна гэсэн.

-Суулгацын үнэ наснаасаа хамаараад өөр байх уу?

-Суулгац нь навчит, шилмүүстээсээ хамаараад өөр үнэтэй. Мөн бортогтой, ил үндэстэй гэдгээрээ бас өөр. Бортогтой гэдэг нь хавар дөрөвдүгээр сараас эхлээд 11 дүгээр сар хүртэл тарьж болдог модыг хэлж байгаа юм. Ил үндэстэй гэхээр хавар намар мод тарьдаг өдөр байдаг даа. Унтаа байдалтай үед тарьдаг модыг ил үндэстэй мод гэдэг. Бортогтой нь хавраас эхлээд 11 дүгээр сар хүртэл хэзээ л бол хэзээ тарьж болдог мод. Үнийн хувьд бортогтой, ил үндэстэй, навчит, шилмүүст гэдгээрээ өөр өөр үнэтэй. Модны насжилтаараа мөн өөр үнэтэй. Манай Монголын ихэнх мод үржүүлгийн газрын үнэ нь хамгийн доод тал нь 1000 төгрөгөөс эхэлдэг. Ил үндэстэй нь 1000 төгрөгөөс 100 мянган төгрөг хүртэл үнэтэй бий. Модныхоо өндөр нам, насжилтаас хамаараад. Шилмүүст мод нь 800 төгрөгөөс эхлээд 400-500 мянган төгрөг хүртэл үнэтэй. Тэр нь бас л насжилт, өндөр намаас хамаарна.

-Танай мод үржүүлгийн талбай хаана байрладаг вэ. Иргэд сонирхож үзээд очиж авъя гэвэл?

-Манайх Дамбадаржаагийн хуучин эцсээс Бэлх рүү өгсөх замд 300 метр яваад замынхаа урд талд “Мод үржүүлгийн газар” гэсэн том самбартай, талбай байгаа.

-Модны суулгац худалдаж авах хүсэлтэй хүмүүс очиж үзээд, зөвлөгөө тусламж аваад худалдаж авах боломжтой юу?

-Тийм. Бид модоо хаана тарих, ямар зориулалтаар тарих, ямар газарт суулгах зэргээс нь хамаараад худалдан авагчдадаа үнэ төлбөргүй зөвлөгөө өгдөг. Манайхтай хамтран ажилладаг компаниудад арчилгааны зардлаа төлөх юм бол манай компаниас эхний гурван жилийн арчилгааг хариуцаад явдаг. Бидэнд мөн тарьж өгдөг үйлчилгээ байгаа. Зөвлөгөө өгнө, арчилгаа үйлчилгээг хийх гэх мэтээр хэрэглэгчийн хүссэн үйлчилгээг хийх боломжтой.

-Танай компани хэдэн ажилтантай вэ. Ажилчдынхаа нийгмийн даатгал, татвар гэх мэтийг төлдөг үү. Энэ жил орлого эрс багассан гэлээ. Яаж ажиллаж байна вэ?

-Манайх үндсэн 15-18 ажилтантай. Улирлын чанартай 4-10 дугаар сарын хугацаанд 20-30 хүн авч ажиллуулдаг. Бүгдэд нь нийгмийн даатгал, эрүүл мэндийн даатгал төлөгдөнө. Бид мод тарихаас гадна зүлэг тарих, ногоон байгууламжууд хийх үйлчилгээг давхар хийдэг болохоор солонгороод тэдгээрээр орлогоо нөхөөд явдаг.

Манай компани 2012 онд байгуулагдсан. Түүнээс хойш мод үржүүлэг, ногоон байгууламж, тохижилт үйлчилгээ хийгээд явж байна. Урьдны жилүүдэд балансаа бариад цалингаа тавиад, татвар даатгалаа төлөөд таардаг байсан. “Тэрбум мод” хөдөлгөөн эхэлснээр эрэлт ихсээд борлуулалт сайжрах байх гэж найдаж байна. Энэ жил бэлтгэл үе шат нь болоод ч тэр үү борлуулалт муу байна. Ирэх жилээс борлуулалт нэмэгдэх байх аа.

-Мод үржүүлгийн салбарт шинэ техник технологи хэр нэвтэрдэг вэ. Танай компанийн хувьд шинээр нэвтэрсэн технологийг хэрэгжүүлэх боломж хэр байдаг вэ?

-Манайх Монголдоо хамгийн анх бортогтой мод гэдэг шинэ технологийг нэвтрүүлсэн. Анх Монголдоо модыг бортгонд үржүүлж эхэлсэн компани. Одоогоор манайх аль болох хүмүүсийнхээ хөдөлмөрийг хөнгөвчлөх зорилгоор механикжуулах ажил хийх гэж байна. “Тэрбум мод” хөдөлгөөний хүрээнд боломжтой тоног төхөөрөмжийг оруулж, технологийн шинэчлэл хийхийг зорьж байна. Одоогоор гадагш дотогшоо судалгаа хийгээд л явж байна. Хувийн компанид шууд шинэ технологи нэвтрүүлье гэхээр нэг шинэ механик машин л гэхэд дор хаяж 1-2 тэрбум төгрөг болдог. Бид гэхдээ аль болох боломжоороо шинэ тоног төхөөрөмжийн судалгаа хийж байна. Шинэ технологи оруулж ирэх мөнгөний боломж жаахан дутмаг байгаа. “Тэрбум мод” хөтөлбөр хэрэгжээд, борлуулалт сайжраад ирвэл бид шинэ технологи нэвтрүүлж, ажилчдынхаа хөдөлмөрийг хөнгөвчилнө.

-Танайх хичнээн га талбайд модны суулгац тарьж байна. Яг одоогоор хүмүүс худалдан авалт хийхэд хэдэн суулгац зарах нөөцтэй байна вэ?

-Манайх мод үржүүлгийн 45 мянган м.кв га талбайтай. Тэндээ бид үрээр нь тарьдаг. Тариад 1-2 настай болгоод бортгондоо шилжүүлээд борлуулалтаа хийдэг. 1-2 настай арай борлуулалтад гарах болоогүй 5 сая ширхэг мод байгаа. 2024 оны намар, 2025 оны хавраас борлуулалтад гаргана. Бэлэн борлуулалтад гарах 100 мянга гаруй суулгац бий. Төрөл зүйлээсээ хамаараад янз бүрийн суулгацууд байна.

-Жилд хичнээн суулгац борлуулах хүчин чадалтай вэ?

-Манайх жилд 500 мянган суулгац борлуулах хүчин чадалтай. “Тэрбум мод” хөтөлбөр эхлэхээс өмнө суулгацыг тэгж ихээр нь авдаггүй байсан. Зуслангийн газартаа мод тарих гэсэн юм. Хаусныхаа гадна талыг тохижуулах гэсэн юм гэдэг байдлаар ганц нэгээр л хүмүүс авдаг байсан. “Тэрбум мод” хөтөлбөр хэрэгжиж эхэлснээр бид суулгацын төрөл зүйлээ олшруулаад 2025 оны хавраас эхлээд бид жилд 5 сая ширхэг суулгац зарах боломжтой болж байгаа. Одоогийн байдлаар 100-300 мянган суулгац гаргах боломж байна. Гэхдээ тэгж борлуулж чадахгүй л байна л даа. “Тэрбум мод” үндэсний хөдөлгөөнийг маш үр дүнтэй хэрэгжээсэй гэж хүсч байгаа.

Эргээд бид 10 жилийн дараа харахад тэрбум мод маань ургасан байгаасай гэж хүсдэг. Би ойн инженер мэргэжил эзэмшээд 20 гаруй жил ажиллаж байгаа. Сэтгэл зүрхээ зориулан тарьсан мод бүхэн минь ургаасай гэж хүсч байна даа.

Ингээд мод үржүүлгийн аж ахуй эрхэлдэг таван байгууллагын холбогдох утсыг хүргэж байна.

“UBT Garden” ХХК-99049214, 89066896

“Мөнх ногоон тал” ХХК- 99050505, 99070006

“Zen Garden” ХХК-9000-3199

“Төгөл мод үржүүлэг”- 9917-0889

“Байгалиа дээдлье”- 99585858

С.ОТГОН

Монгол үндэсний бөхийн холбооны дэд тэргүүн асан, МУСГЗ, доктор Д.Данзантай ярилцлаа.

-ЗГХЭГ-ын дарга Д.Амарбаясгалан өчигдөр (уржигдар) Засгийн газраас хэлэлцсэн асуудлын талаар мэдээлэхдээ допингийн асуудлаар олон нийтээс санал авна. Иргэдээс санал авч дэмжигдсэн тохиолдолд Үндэсний бөхөөс допингийн шинжилгээ авахгүй гэх утгатай мэдэгдэл хийсэн. Та Монголын үндэсний бөхийн холбоонд олон жил ажилласан хүний хувьд энэ талаарх байр сууриа илэрхийлэхгүй юу?

-Юуны өмнө хэлэхэд Д.Амарбаясгалан сайд яг авахгүй гэсэн утгаар хэлээгүй шүү. Олон нийтийн санал авах тухай л ярьсан. Энэ зөв. Яагаад гэвэл манай зарим хүмүүс үндэсний бөхөөс допингийн шинжилгээ авах шаардлагагүй гэж ярих нь бий. Иймд олон нийтийн саналыг аваад мухарлах нь дээр. Дахиж ийм юм ярихгүй болно шүү дээ. Ингэж хэлэхийн учир нь хэрэв олон нийтээс үндэсний бөхөөс допингийн шинжилгээ авахгүй байх асуудлаар санал авбал үүнийг дэмжих хүн бараг гарахгүй гэдэгт би баттай итгэж байна. Тухайлахад, бөхчүүдээс эхлээд үүнийг огт зөвшөөрөхгүй. О.Хангай аварга “Хэрэв тэгвэл бөхөө барилдахаа болихоос өөр аргагүй” гэж байна лээ. О.Хангай аварга ухаандаа тийм зүйлийг хэзээ ч хэрэглэхгүй гэдгээ хэлж байна шүү дээ. Тэгэхээр ид залуу насандаа яваа сайхан бөхчүүд барилдахаа болих зам руу орно. Тэгээд монгол бөх гэдэг өв соёл байхгүй болно. Нөгөө талаас олон улс үндэснийхээ спортын тамирчдаас допингийн шинжилгээ авдаггүй жишээ ярьж байна. Бид олон улсын юм болгоныг дууриах албагүй. Монгол Улсад өөрийн гэсэн онцлог, ондоошил гэж юм байх ёстой. Үүнийг саналаа өгөх олон түмэн мэднэ. Допингийн хор холбогдлыг тамирчид байтугай жирийн хүн ч сайн мэддэг болчихсон шүү дээ.

Бас нэг сайн мэдээ нь 32 бөхөөс шинжилгээ авахад нэг л бөхөөс илэрлээ шүү дээ. Энэ бол манай бөхчүүд допинг хэрэглэж болохгүйг бүрэн ойлгочихсон байгаагийн шинж. Өмнө нь 16 бөхөөс авахад 3-4 гарчихдаг байсан.

-Допинг хэрэглэх нь ямар хор хохиролтой вэ?

-Допинг хэрэглэсэн дугуйн тамирчин уралдааныхаа замд нас барсан тохиолдол бий. Хүндийн өргөлтийн тамирчин штангаа өргөж байгаад гар нь хугарсан баримт ч байдаг. Дэлхий дахин допингийг эсэргүүцээд байхад бид дэлхийн нэг эд эс юм бол, дэлхийн нэг л бүрэлдэхүүн юм бол бас л эсэргүүцэх ёстой. Монгол бөх маань манайд хөгжиж буй бөхийн төрлийн бүх спортын үндэс суурь болдог. Монгол бөхөөрөө барилддаг бөхчүүд л чөлөөт, жүдо, самбоор барилддаг. М.Лхагвагэрэл заан дэлхий, олимпод амжилт гаргахын төлөө зүтгэж байгаа. Үндэсний бөхдөө аварга, арслан болохын төлөө зүтгэж байгаа. Тэгэхээр М.Лхагвагэрэл ухаандаа түүнийг хэрэглэж болох уу.

-Болохгүй л дээ.

-Болохгүй байгаа биз. Миний хэлэх гол зүйл манай үндэсний спорт манайд хөгжиж байгаа дэлхийн олон спортын суурь болдог. Бусад улс гүрэнд байдаг үндэсний гэх спортуудтай огт адил биш. Дахин хэлэхэд Д.Амарбаясгалан сайд шууд болиулъя гэж хэлээгүй. Хүний хэлсэн үгийг бид зөвөөр ойлгох хэрэгтэй. Ард түмнээс санал асууя гэсэн. Тэгвэл ард түмэнд тийм үзэл бодол байхгүй гэж би бат итгэж байгаа. Тийм учраас тэгж бардам хэлсэн байх гэж бодож байна.

-Олимпод цагаан тугийн доор орох эрсдэл үүссэн байгаа энэ үед ийм шийдвэр гарвал манайд хэрхэн нөлөөлөх вэ?

-Дээд зэргийн муугаар нөлөөлнө. Б.Бат-Эрдэнэ сайд өөрөө тамирчин хүн. Допингийн асуудлаар маш шаргуу ажиллаж байгааг би сайн мэдэж байна. Хууль дүрмийг нь дэлхийн жишигт нийцүүлэн шинэчлээд, спортын тухай хуульд тусгай бүлэг оруулах гээд ажиллаж байгаагаа хэлж байна лээ. Тэгэхгүй бол болохгүй. Энэ чинь цаг авдаг ажил шүү дээ. Зөндөө ахиц гарч байгаа юм байна лээ. Допингийг оруулж ирдэг сүлжээг уг үндсээр нь тасалж болно. Хил, гааль, тагнуултайгаа хамтраад энэ ажлыг Спортын хороо, Олимпын хороо хийж байгаа гэж ойлгож байна. Энэ бүгдээ ном ёсоор нь болгоод Дэлхийн допингийн эсрэг байгууллага, ОУОХ-ндоо мэдэгдэх бололцоотой гэж бодож байна.

-Нөгөө талаас Допингийн үндэсний хороо бөхчүүдээс авсан допингийн шинжилгээний хариуг хуурамчаар гаргадаг, сорьцыг сольдог гэх мэт мэдээлэл явлаа. Энэ талаар таны байр суурь ямар байна вэ?

-Би тийм зүйл байхгүй гэж бүрэн итгэдэг хүн. Гэтэл таагүй мэдээлэл гарсан нь даанч харамсалтай. Үүнийг хуулийнхан шалгаад, эцэслэн тогтоох байх. Тэр болтол юу ч хэлэх боломж алга. Одоогоор хардлага, таамаглалын төдий л байна шүү дээ. Хэрэв хардлага үнэн байвал мөн ч харамсалтай юм болно доо. Жилийн өмнө 38 бөхийн тухай шуугиад намдсан, тэр илрэх байх, завшсан, хохирсон бөхчүүд ч олноор гарах байх. Энэ төр засаг чинь шударга бус бүхнийг хайр найргүй илчилж, засах гээд зүтгээд байна шүү дээ.

С.ОТГОНБАЯР