Category: нүүр-хуудасны-онцлох

Ардын жүжигчин Н.Сувд: Жүжигчний мэргэжил сурч болдог сургаж болдоггүй DNN.mn

Өдрийн сонины архиваас………………..

Улсын драмын эрдмийн театрын 90 жилийн ой энэ жил тохиож байгаа билээ. Ойтой холбоотойгоор Монгол Улсын Ардын жүжигчин Н.Сувдтай цөөн хором ярилцсанаа хүргэж байна.

-Энэ жил театрын 90 жилий ой тохиож байна. Таны хувьд театр амьдралын тань салшгүй нэг хэсэг. Анх театрт орж байсан дурсамжаасаа хуваалцахгүй юу?

-Манай Улсын драмын эрдмийн театр Монголын орчин үеийн мэргэжлийн урлагийн байгууллагуудын хамгийн ахмад байгууллага. Ууган театрт тооцогддог. 1931 оны арваннэгдүгээр сарын 12-нд “Үнэн” жүжгээр хөшгөө нээж байсан түүхтэй театр. Бид ахмадуудынхаа байгуулж байсан театрт 90 дэх жилдээ уран бүтээлээ хийж буй уран бүтээлчид. Анх байгуулагдсаныхаа дараа 1963 он хүртэл драм, дуурь, балет, хүүхдийн театрууд нэг театртай байлаа. Үүнээс хойш театрууд мэргэжлээрээ салж, өөрийн байртай болж тусгаарлан өнөөг хүртэл үйл ажиллагаа явуулж байна. Манай театр 1981 онд Эрдмийн буюу академик цолоо авсан. Энэ бол манай ажлын онцлогтой дүйцдэг гэж би боддог. Яагаад гэхээр нэг жүжиг тайзан дээр тавихын тулд маш их судалгаа шинжилгээ хийдэг. Ер нь театрт уран бүтээл тавина, жүжигчид дүр бүтээнэ гэдэг бол эрдэм шинжилгээ, судалгааны үндсэн дээр ажилладаг. Одоо манай театрт үндсэндээ дээд мэргэжлийн жүжигчид, боловсон хүчнээр бүрэн хангагдсан. Найруулагчид, жүжигчид, зураачид дээд боловсролтой, залуу боловсон хүчин ажиллаж байна. Энэ жил 90 жилийн ойгоо угтаад зохиолч Б.Цогнэмэхийн “Хаадын хаан” жүжгийг үзэгчдэд хүргэхээр ажиллаж байна. Зөвхөн уран бүтээлчдийн хэлтэс гэлтгүй захиргаа, үйлдвэрлэлийн зэрэг бусад хэлтэс албадуудад ажиллаж байгаа хүмүүс, мөн мэргэжлийн боловсон хүчнээр хангагдсан. Цаашдаа туслах мэргэжлийн ажилчдаар бүрэн хангах шаардлага театрт байгаа. Гэрлийн инженер, дууны инженер, нүүр будагч, оёдолчин зэрэг бүгд нэгдэж байж театр гэж байгууллага бий болдог. Тиймээс бүх төрлийн туслах мэргэжлийн боловсон хүчнийг бэлдэх зорилгыг театр тавьж ажиллаж байна. Би 1973 онд театрт ажиллаж эхэлсэн.

1970-1973 онд Кино үйлдвэрт ажиллаж байгаад Н.Островскийн “Инжгүй хүүхэн” (Безприданница) жүжгийг тавихад театрт Ларисагийн дүрд ирж ажилласан. Тэр жүжгийг тайзнаа тавьсны дараа орон тоогоор шилжиж ирж байлаа. Ийм л түүхтэй. Залуучуудтайгаа хамтраад одоог хүртэл ажиллаж байна.

-Тухайн үед таныг театрт ирэхэд алтан үеийнхнээс хэн хэн ажиллаж байв. Алтан үеийн уран бүтээлчидтэй ажиллана гэдэг их сургууль төгссөний дайны мэдлэг, чадвар хуримтлуулдаг гэж ярьдаг шүү дээ?

-Байлгүй яахав. Долгорсүрэн, Лхадолгор, Хандсүрэн, Цэвээнжав, Цэрэндулам гуай гэх мэтчилэн манай алтан үеийн ахмад уран бүтээлчид ажиллаж байсан. Алтан үеийнхэнтэй хамт ажиллах аз завшаан надад тохиолдсон. Тэднээс их юм сурсан. Ер нь манай жүжигчний мэргэжил гэдэг сургууль төгссөнөөр ч жүжигчин болчихгүй. Бүх амьдралынхаа туршид л сурч, судалж мэдэж байж л энэ ажлыг хийдэг болохоор залуучуудтайгаа, ахмадуудтайгаа хамт ажиллаад явж байна.

-Театрт ажилд ороод тухайн үедээ үе тэнгийн ямар уран бүтээлчидтэй дотно найз нөхөд байв?

-Бидний үеийнхэн гэвэл Ардын жүжигчин Ж.Лхамхүү, Д.Мэндбаяр, П.Цэрэндагва, Г.Мягмарнаран гээд олон сайхан уран бүтээлчид бий. Манай үеийнхэн 1980-аад онд театрын бас нэг гол хүч, тулгуур багана болж явсан. Яг л одоо үеийн залуучууд шиг бүх ачааллыг нуруун дээрээ үүрч явсан үе бий. Одоо бол залуучууд маань бидний халааг аваад ажиллаж байна. Үе үеийнхэн энэ театрт хамт ажилладаг уламжлал юм даа.

-Театрын уран бүтээлийн төлөвлөгөө жилээр гардаг байсан гэдэг. Төлөвлөгөө биелүүлнэ гэдэг амаргүй ажил байв уу?

-Тэр үед улсаас тавих жүжгийг төлөвлөөд, гарах зардлын төсвийг гаргаад өгчихдөг байсан. Тэрнийхээ хариуд “орлого тэдэн төгрөг ол” гээд төлөвлөгөө тавьчихдаг. Би 1973 оноос хойш өнөөг хүртэл ажиллахдаа манай театр төлөвлөгөөг давуулан биелүүлнэ үү гэхээс тасалж байсан түүх бол мэдэхгүй. Уран бүтээлийг яг цаг тухайд хийдэг. Орлогын төлөвлөгөөг ихэвчлэн давуулж биелүүлдэг. Бүх ард түмний социалист уралдаанд манай театр эхний гурван байраас ухарч байсан удаагүй шүү.

-Төлөвлөгөөт энэ их ажлын хажуугаар дэлгэцийн томоохон бүтээлд ажиллана гэдэг бас л амаргүй ажил санагдаж байна. Хатуу салхилга баттай үед хувийн уран бүтээлийн ажлыг хэрхэн зохицуулдаг байв?

-Бүх юм төлөвлөгөөтэй, бодлоготой. Театрын уран бүтээлийн хажуугаар кино уран бүтээлд тоглох бололцоотой бол чөлөөлж өгдөг. Бололцоогүй бол чөлөө өгдөггүй байсан. Тийм хууль театрт одоо ч бий. Тийм учраас театрынхаа ажлыг амжуулахын хажуугаар бололцоо гарвал кино уран бүтээлд ажилладаг байсан. Хамгийн урт хугацаагаар (хоёр жил) ажлаас чөлөөлөгдөж явсан дэлгэцийн уран бүтээл бол “Мандухай сэцэн хатан” кино байсан.

-Та “Мандухай сэцэн хатан” кинонд 41 настай байхдаа тоглож байсан гэдэг. Бүтэн хоёр жил ажлаас чөлөөлөгдсөн гэхээр асар өргөн хүрээтэй баг ажиллажээ?

-Тийм 40 настай л байсан байх. Нэг жил бэлтгэл, нэг жил яг кино зураг авалтаа хийсэн байдаг.

–“Мандухай сэцэн хатан” киног одоо ч Монголын ард түмэн огшиж үздэг. Одоо үзээд сууж байхад ямар сэтгэгдэл төрдөг вэ. Тухайн үед залуу уран бүтээлч хүний хувьд алдах онох зүйл бишгүй л байсан болов уу?

-“Мандухай сэцэн хатан” киноны талаар элэгдтэл хуучиртал зөндөө л ярьсан. Кино гэдэг чинь тамгалагдаад л гарчихдаг. Араас нь засах аргагүй байдаг. Театрын онцлог нь засаж болно, нэмж болно, шинээр юм олж болно. Киног тэгэх арга байхгүй. Ямар болсон түүгээр нь хүлээж авахаас өөр боломжгүй. Одоо “Мандухай сэцэн хатан” киног үзээд нэг их тэгдэг байж, ингэдэг байж гэдэггүй. Сэтгэлд хүрэхгүй байгаа хэсэг байлгүй л яахав. Нэгэнтээ чиний чадал тэр, хийсэн чинь тэр. Тэрийг байгаагаар нь хүлээж авах аргагүй ш дээ, тийм ээ. Тэрнээс би тэр хэсэгт ингээд хийх байсан юм, тэгээд болоогүй юм гээд зарлаад гүйгээд байх зүйлгүй.

-Та залуу уран бүтээлчдэдээ хандаж юу зөвлөж, хэлдэг вэ?

-Тийм юм хийх гэсэн юм хэлээд, зөвлөөд өгөөч гэвэл мэдээж чадах чинээгээрээ туслахыг бодно. Би нэг их ийм шавьтай гэж ярих дургүй. Жүжигчний мэргэжил сурч болдог, сургаж болдоггүй. Хүн өөрөө хэнээс ч хараад сураад өөрийгөө баяжуулаад боловсруулаад л байвал жүжигчин болно. Ямар ч алт шиг багш байгаад тэрнээс өөрөө л юм авч чадахгүй бол тухайн багш чиний сэтгэл зүрх, оюун ухааныг орлоод ажиллахгүй учраас өөр арга чарга байдаггүй. Зүгээр өөрийнхөө мэдэх, чадах зүйлийг хэлдэг, тусалдаг. Тэрийг багш гэж үнэлэх нь тухайн хүний л асуудал. Тэр хүн л миний шавь гэж бодоод багшаа гэж үнэлж байвал тэгээд л боллоо. Надаас дөрөв, таван жил юм сураагүй бол би хичнээн багш гэж бархираад яахав дээ.

мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл улс-төр

У.Хүрэлсүх: Монгол Улсын төсөв цар тахлаас хойш анх удаа ашигтай гарсан сайхан мэдээтэй луу жилээ угтаж байна DNN.mn

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүхийн XVII жарны “Хилэнт эх” хэмээх Модон луу жилийн сар шинийн мэндчилгээ дэвшүүллээ.

“Эрхэм хүндэт ард иргэд ээ,

Элэг нэгт монгол ахан дүүс ээ,

Та бүхэндээ XVII жарны “Хилэнт эх” хэмээх Модон луу жилийн сар шинийн баярын мэндийг өргөн дэвшүүлье.

Настан буурлуудын ерөөл үр хүүхдүүдээ ивээж, насны буян хишиг нь өнө мөнхөд дэлгэрч, хатуу өвлийг өнтэй давж, хаврын урьтай учран золгож, буурал жилээ үдэж, буянтай жилээ угтахаар сар шинэдээ сайхан шинэлж байна уу?

Монголчууд бидний өвөг дээдэс өнө эртнээс тэнгэр газрын үзэгдэл, нар сар, од эрхсийн хөдөлгөөнийг шинжиж, газар нутаг, аж амьдралдаа нийцүүлэн, монгол цаг тооллоо тогтоон, жилийн тэргүүн барс сард сар шинэ, цагаан сараа ёслон тэмдэглэж ирсэн сайхан уламжлалтай билээ.

Монголын цагаан сар бол Хүннү гүрний гурван их баяр цэнгэлийн нэг, Их Монгол Улс, Эзэнт гүрний төрт ёс, түүх соёл, түмэн олны эв нэгдлийн бэлгэдэл, монголчууд бидний өв соёл, үнэт зүйл, түүхэн ой санамж юм.

Бидний өвөг дээдэс ирж буй жилийнхээ өнгө төөрөг, өлзий дэмбэрлийг цагаан өнгөөр бэлгэдэн, сар шинийн баяраар цайвар зүсмийн морь унаж, цагаан дээл хувцсаар гоёж, цагаан идээ ундаагаа хүртэж, сүүн цагаан сэтгэлээр ерөөл бэлгэтэй үг хэлэлцэж, эвийг эрхэмлэн, итгэлийг бэхжүүлж, ахас ихсээ хүндэтгэн, ард түмнээрээ ёслон золгодог сайхан уламжлалтай.

Монголчууд бидний энэхүү өв соёлын өвөрмөц онцлогийг манай нэрт Ардын уран зохиолч Шаравын Сүрэнжав гуай нэгэнтээ “Миний ардын сэтгэл цагаан, Мэндлэн золгох ёс нь ариун” хэмээн яруу тунгалгаар шүлэглэн хэлсэн байдаг.

Энэхүү үндэсний их баяр ёслолоороо монгол хүн бүр эцэг тэнгэр, эх дэлхий, уул усандаа сүслэн мөргөж, эцэг эх, ахас ихсээ хүндлэн золгож, их түүхээрээ бахархан, өв соёлоороо гоёж, үр хүүхдүүддээ өвлүүлэн, үнэт зүйлээрээ нэгдэж, үндэсний дархлаагаа бэхжүүлдэг учиртай.

Мөнх тэнгэрийн хүчин дор монголчууд бид мянга мянган хавар сар шинэ, цагаан сарын баяраа өргөн дэлгэр тэмдэглэж, өв соёлоо хөгжүүлж ирсний учир үүнд оршдог билээ.

Эрхэм хүндэт ард иргэд ээ,

Улиран одож байгаа “Үзэсгэлэн болгогч” хэмээх Усан туулай жилд төрийн тулгуур, улсын үндэс болсон айл өрхүүд маань 67 мянган үр хүүхдээр ам бүлээ нэмж, монголчууд бид 3 сая 500 мянгуулаа боллоо.

Малчин түмний маань хичээл зүтгэл, хангай дэлхийн ивээл хишгээр буянт мал сүргийн тоо толгой 65 саяар тоологдлоо.

Манай улсын эдийн засгийн нөхцөл байдал сайжирч, үндэстний үйлдвэрлэл сэргэж, эдийн засгийн бодит өсөлт 7 хувьд хүрлээ.

Гадаад валютын албан нөөц 4.7 тэрбум ам.доллар болон нэмэгдэж, Монгол Улсын төсөв цар тахлаас хойш анх удаа ашигтай гарсан сайхан мэдээтэй луу жилээ угтаж байна.

Мөн манай улсын гадаад харилцаа, хамтын ажиллагаа өргөжин тэлж, түүхэнд тодоор бичигдэн үлдэх төрийн айлчлалууд амжилттай хийгдэж, монголчууд бидний баялаг түүх, бахдам соёл, суу алдрыг дэлхий дахинд сурталчлан таниулсан, Монголыг дэлхийд, дэлхийг Монголд ойртуулсан гадаад харилцааны өрнөл бадралын түүхэн он жил байлаа.

Сар шинийн босгон дээр хүн төрөлхтний соёлын биет бус өв, монгол үндэстний бахархал, монголчууд бидний түүхэн ой санамж, оюун сэтгэл, хүсэл тэмүүлэл, цог хийморийн эгшгэн судар болсон арга билгийн хос чавхдаст, ая хөгийн яруу дуурьсалт морин хуураа эрхэмлэн дээдэлж, түгээн дэлгэрүүлэх тухай зарлигийг Монгол Улсын Төрийн тэргүүн гаргалаа.

Хөх тэнгэрийн хүчтэн луу жилдээ морин дэл дээр ассан монгол түмний сүлд хийморь босоо монгол бичиг шигээ өөдөө байж, молор эрдэнийн бэлгэдэлт морин хуурын аялгуу айл бүрийн хойморт эгшиглэн хөгжиж, монгол өв соёл, зан заншил үеийн үед түгэн дэлгэрч байх болтугай.

Миний Монголын ард иргэд ээ,

Даян дэлхийд тархан суугаа элэг нэгт монгол ахан дүүс ээ,

Монгол хүн бүр Эзэн Чингис хааны байгуулсан Их Монгол Улсын гал голомтыг сахин суугаагаа гүнээ ухамсарлаж, Их хааныхаа билиг сургаалыг даган мөрдөж, халуун зуураа эе эвээ хичээж, нэг монгол, нэг ард түмэн, нэг гэр бүл гэдгээ ямагт санаж, уудам харж уужим сэтгэн, бие биеэ хайрлаж, бие биеэ дэмжиж, элэг зүрхнээс уяатай энхрий Монгол орноо мандуулан хөгжүүлэх учиртай.

Сар шинийн баярын энэ өдөр өнө эртний түүхтэй нүүдэлчин түмний өв соёл, эрдэм ухааныг өвлөн тээгч, эрдэнэт мал сүргийн эзэн малчин түмэндээ өвлийг өнтэй, хаврыг хавтай давж, дэлгэр сайхан зунтай золгохын өлзийтэй сайхан ерөөлийг өргөн дэвшүүлье.

Тэнгэр шигээ тэнүүн сэтгэлтэй, тал шигээ уужим ухаантай монгол түмний минь цог хийморь, буян заяаг Их Эзэн Чингис хааны сүр хүч, суу алдар өнө мөнхөд ивээх болтугай.

Сар шинэдээ сайхан шинэлээрэй.

Мөнх тэнгэрийн хүчин дор Монгол Улс мандан бадрах болтугай.”

мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Шинэлэх ёсон DNN.mn

Хаврын тэргүүн сарын шинийн нэгэнд цагаан сарын баярыг тэмдэглэхдээ ёслол хүндэтгэлийн идээ, ундаа бэлтгэн, золгож шинэлдэг.

Цагаан сарын битүүлгийг шинийн нэгний урьд орой ёсолдог бөгөөд цагаалгын ёслолыг өглөө ургах нарнаар туулай цагт эхлэн үйлддэг. Шинийн нэгний идээний үндсэн хэсэг нь давхарлан өрсөн бяслаг, эсвэл хавсай, ул боов юм.

Цагаалах үеэр эвтэй найртай явахын бэлгэдэл болгож хөөрөг зөрүүлж тамхилах бөгөөд харин хөөрөг харшуулж солилцохыг цээрлэхийн хамт толгойг нь дарж болдоггүй. Хөөргөө төр түших гурван хуруу буюу эрхий, долоовор, дунд хуруугаар түшиж тамхилдаг. Энэ нь тухайн хүнийг төрийн хэмжээнд хүндэлж байгаагийн тэмдэг юм.

ЗОЛГОХ ЁСОН

Өндөр настай, нутаг орондоо хүндтэй хүмүүстэй хадаг барьж золгодог ёс байдаг. Хадагны амыг золгох хүн тийш харуулж хоёр гардан барьсаар золгож байгаа хүний хоёр гар дээр хадгаа эрхий хуруунд нь тулгаж алганд нь багтааж тавьсны дараа золгоно. Авч байгаа хүн хадгийг хоёр гардан аваад толгойн талыг нь баруун гар дээрээ тавьж, баруун гар талыг зүүн гар дээр эвхэн нугалдаг нь хадагны хээ, үсгийн толгойг буруу харуулахгүйг хичээж байгаа ёс юм. Хадаг тавьж байхдаа мэнд мэдэж болохгүй. Харин хадгаа тавьчихаад золгохдоо мэндийг нь асууна.

Цагаан сарын үеэр хэн боловч ёс горим зөрчих, ах захыг эс хүндэтгэх, агсам согтуу тавих, хэрүүл шуугиан гаргах, бие биедээ бардамнан баярхах, үрлэг зарлагыг хэтрүүлэх бүдүүлэг үг хэлэхийг хатуу цээрлэн, энх амгалан, эвтэй найртай ариун сайхан байхыг бэлгэдэн ухаан саруул, цэцэн цэлмэг, цовоо цолгин, мэндтэй хүндтэй байхыг ихэд эрхэмлэдэг сайхан ёс заншилтай.

ХАДАГТАЙ ЗОЛГОХ ЁСОН

Хадагтай золгох, хадаг барьж золгох нь золгогчоо хүндэтгэж байгаагаа илэрхийлэх талаараа адил боловч ялгаатай тал бий. Хадаг барьж золгох ёсонд дүү хүн нь ахмаддаа хадгаа бүрмөсөн өгч золгодог бол хадагтай золгох ёслолд хадгаа хүнд өгдөггүй, ямагт өөртөө авч байдаг. Ямар ч насны хүнтэй хадагтай золгож болно. Хадагтай золгоно гэдэг нь хадагныхаа нэг үзүүрээс баруун гарынхаа ядам хурууг дотор талаас нь нар зөв хоёр ороогоод чигчий хурутай тал руу доош унжуулсан чигээрээ злолгоно. Мөн таныг золгох гээд дөхөж очиход цаад хүн хадаг авч хуруугаа ороогоод эхэлбэл та энэ хүн намайг ихэд хүндэтгэж байгаа юм байна гэж бодоорой.

ХАДАГ БАРИХ ЁСОН

Монголчудын баяр ёслолд хадгийг эдийн манлай болгон барьдаг. Хадаг нь хээ угалз, үсэг чигээрээ маш олон янз бөгөөд урт богиноороо ч харилцан адилгүй байдаг.Хээ чимгийн байдлаар хүний дүрстэй Аюуш хадгийг эцэг эх, ахмад настан, эрхэм хүнд голчлон барих бөгөөд нар, сар үсэг бүхий Нанжвандан хадгийг ихэвчлэн оршуулгын ёслолд хэрэглэнэ. Хадгийг барих хүн рүүгээ амыг нь харуулж хүндийн эрэмбээр мэхийх юмуу сөгдөж барина.Авах хүн нь хариу мэхэсхийн хадгийг хоёр гардан аваад нямбай эвхэж хямагдах ёстой. Хадгийг барихдаа уул ёслолын тухай бэлэгтэй үг өгүүлж сүүлд нь эл баярт нийцүүлэн барих хадгийнхаа тухай доорхи үгийн аль нэгийг хэлж хадгаа гардуулна.

ХАДАГ БАРИХАД ХЭЛЭХ ҮГ

Цаглашгүй урт наст ариун хадаг
Тэгш эрхийн тэнгэрээс цэцэглэсэн
Дэлгэрэнгүй урт наст ариун цагаан хадаг
Идээний дээж элгэн цагаан тараг
Эдийн дээж ариун цагаан хадаг
Хадаг барьж золгох сон /хадгаа барьж золгоно/

Өндөр настай буюу нутаг усандаа нэртэй хүмүүст хадаг барьж золгох ёс байдаг. Дүү хүн хадгаа гаргаж амыг нь золгох хүн тийш харуулж хоёр гардан барьсаар золгож буй хүний хоёр гар дээр тавьсны дараа золгоно. Хадаг авч байгаа хүн хадгаа хавсран хураагаад мөн хадагтайгаа золгож ч болно. Хадаг тавьж буй хүн хадгаараа бүх хурууг бүтээж болохгүй. Хадгаа эрхий хуруунд нь тулгаж алганд нь багтааж тавина. Хадгаа тавихдаа мэнд мэдэж болохгүй. Хадгаа тавьчихаад золгохдоо мэндээ мэднэ.

мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

XVII жарны “Хилэнт эх” хэмээх модон луу жилийн шороон үхрийн зурлага DNN.mn

XVII жарны “Хилэнт эх” хэмээх Модон луу жилийн Шороон үхрийн зурлага болон шинийн нэгний өглөө зүг, мөрөө хэрхэн гаргах хүснэгтийг хүргэж байна.

“Хилэнт эх” хэмээх модон луу жилд “Өлсгөлөн болж мэсний аюул болж болзошгүй” гэж зурхайн шүнд айлдсан байна.

Шороон үхрийн зурлагыг шинжих: Үхрийн толгой, омруу ногоон, эвэр, сүүл, чих, бие, дөрвөн шийр шар, ходоод улаан, амаа ангайгаад сүүлээ зүүн тийш шарвасан байдалтай явна.

Үхэр хариулаач: Ногоон дээлтэй, хөх бүстэй, шар царайтай үхэр хариулаач нялх хүүхэд байх бөгөөд үс нь чихнийхээ араар хийссэн, баруун гутлаа өмсөөд, зүүн гутлаа бүсэндээ хавчуулж, мяндсан шилбүүр барьж, үхрийнхээ өмнө яаран алхаж явна.

Шороон үхрийн ерөнхий шинж: Улс орон амгалантай. Тариа төмс, өвс ургамал дэлгэрэх. Амуу будаа арвин. Жилийн эхэн, хаврын гурван сар, дөрвөн улирлын эхэн салхитай. Өндөрлөг газар, голын эхэн, хавцал газар хийгээд голын хөндийн адаг хэсгээр өвс ургамал, тариа төмс, газрын гарц их. Жилийн дундуур тариалан сайн. Сүү сааль арвин, залуу хүмүүний ажил үйлс дэлгэрэх. Үр, ач өнөр өтгөн болох. Жилийн сүүлээр ургац арвин. Эр хүмүүн яаруу, эм хүмүүн тайван байна. Мал сүрэгт сайн. Хурмал өвчин өчүүхэн гарна. Нялхаст амгалантай, өвгөдөд ширүүн, залууст машид ширүүн болно.

Гандантэгчэнлин хийдийн зурхайч Ч.Очирбат

Уншигчдадаа илүү ойлгомжтой болгох үүднээс таны төрсөн он, сар, өдөр, ямар суудал дээр сууж буй болон гарах зүг, унших тарни, дом зэргийг нарийвчлан дэс дараалуулан он, оноор нь гаргаж өглөө.

Гал

Зүүн зүг рүү мөрөө гаргаад “Ум базар дагийний хум мама бизаяа суухаа” тарнийг 7-21 удаа уншиж зүүн хойд зүгт гал гаргаж түүнийгээ ус, цасаар унтрааж хаяад урд зүгээс ирнэ.

Шороо

Баруун зүг рүү мөрөө гаргаад “Ум бадма дагийний хум мама бизаяа суухаа” тарнийг 7-21 уншиж зүүн зүгт чулуу, шороо, модны үртэс цацаад баруун урд зүгээс ирнэ.

Төмөр

Баруун урд зүг рүү мөрөө гаргаад “Ум раднаа дагийний хум мама бизаяа суухаа” тарнийг 7-21 уншаад хойд зүгт төмөр эдлэлийн зүйлд хүрч жижиг гал гаргаж хаяад баруун зүгээс ирнэ.

Огторгуй

Зүүн хойт зүг рүү мөрөө гаргаад “Ум пагма хум мамаа бизаяа суухаа” тарнийг 7-21 уншаад зүүн урд зүгт огторгуйд модны үртэс цацаад баруун хойд зүгээс ирнэ.

Ус

Зүүн зүг рүү мөрөө гаргаад “Ум гарма дагийний хум мама бизаяа суухаа” тарнийг 7-21 уншиж баруун зүгт ус цацаж дээгүүр нь алхаад хойд зүгээс ирнэ.

Уул

Баруун хойд зүг рүү мөрөө гаргаад “Ум будда дагийний хум мама бизаяа суухаа” тарнийг 7-21 уншаад урд зүгт ууланд үртэс, шороо, чулуу хаяад зүүн хойд зүгээс ирнэ.

Мод

Хойт зүг рүү мөрөө гаргаад “Ум базар дагийний хум мама бизаяа суухай” тарнийг 7-21 уншаад баруун урд зүгт мод, шүдэнз хугалж хаяад зүүн зүгээс ирнэ.

Хий

Урд зүг рүү мөрөө гаргаад “Ум базар пад дагийний хум мама бизаяа суухаа” тарнийг 7-21 уншаад баруун хойд зүгт цаас урж салхинд хийсгээд зүүн урд зүгээс ирнэ.

мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Сар шинийн барилдаанд Улсын аварга О.Хангай түрүүллээ DNN.mn

Post author By Админ
Post date 2024-02-09
No Comments on Сар шинийн барилдаанд Улсын аварга О.Хангай түрүүллээ DNN.mn

XVII жарны “Хилэнт эх” хэмээх Модон луу жилийн Сар шинийн барилдаанд Монгол Улсын аварга О.Хангай Улсын заан Б.Пүрэвсайханаар 8 давж түрүүллээ.

Наймын даваанд Ховд аймгийн Буянт сумын харьяат, Улсын аварга О.Хангай, Ховд аймгийн Чандмань сумын харьяат, Улсын саруул сайжрах заан Б.Пүрэвсайхан нар тунаж барилдсанаас Улсын аварга О.Хангай давж түрүүлэн, Улсын заан Б.Пүрэвсайхан үзүүрлэлээ.

мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Доктор, академич Ринчений Барсболдод Монгол Улсын Хөдөлмөрийн баатар цол хүртээв DNN.mn

XVII жарны “Хилэнт эх” хэмээх модон луу жилийн Цагаан сарын баярыг тохиолдуулан Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүх зарлиг гаргаж, нэр бүхий хүмүүст төрийн дээд цол олгож, одон, медаль гардууллаа.

МОНГОЛ УЛСЫН ХӨДӨЛМӨРИЙН БААТАР ЦОЛЫГ:

Эх орондоо палеонтологийн эрдэм судлалын суурийг тавьж, хөгжүүлэх үйлсэд эрдэм мэдлэг, авьяас чадвараа зориулан, үлэг гүрвэлийн судалгааны ажлыг тэргүүлэн ажиллаж, шинжлэх ухааны олон арван өгүүлэл, нийтлэл туурвиж, геологи, ашигт малтмалын салбарыг олон улсад таниулахад оруулсан хувь нэмрийг нь үнэлэн Шинжлэх ухааны академийн Палеонтологийн хүрээлэнгийн зөвлөх, Төрийн шагналт, Шинжлэх ухааны гавьяат зүтгэлтэн, доктор, академич Ринчений Барсболдод хүртээж, “Алтан соёмбо” тэмдэг, Сүхбаатарын одонгоор шагналаа.

АРДЫН ЭМЧ ЦОЛООР:

Дүрс оношилгоо, судлалын салбарыг хөгжүүлэхэд мэргэжлийн ур чадвараа дайчлан, эрдэм шинжилгээний олон арван ном, гарын авлага, өгүүлэл туурвиж, зохиогчийн эрх болон шинэ бүтээл, оновчтой санал, ашигтай загвар бүтээн, дүрс оношилгооны мэргэжилтэн бэлтгэн сургаж, эрүүл мэндийн салбарын хөгжилд үнэтэй хувь нэмэр оруулсан Улсын гуравдугаар төв эмнэлгийн Дүрс оношилгооны лавлагаа төвийн тасгийн эрхлэгч, Хүний гавьяат эмч Цэрэндоржийн Бадамсэд,

ХӨДӨӨ АЖ АХУЙН ГАВЬЯАТ АЖИЛТАН ЦОЛООР:

Хөдөө аж ахуйн ахмад ажилтан, зөвлөх мал зүйч Дэлэгийн Жанцанхорол,

ШИНЖЛЭХ УХААНЫ ГАВЬЯАТ АЖИЛТАН ЦОЛООР:

“Уур амьсгалын өөрчлөлт-хөгжил” академийн захирал, Шинжлэх ухааны доктор Дамдины Дагвадорж,

АЖ ҮЙЛДВЭРИЙН ГАВЬЯАТ АЖИЛТАН ЦОЛООР:

“Алтанбулаг” чөлөөт бүсийн захирагч асан, Уул уурхайн баяжуулалтын инженер Жамбаагийн Амаржаргал,
“Говь” ХК-ийн ахмад ажилтан Цэндээгийн Анхбаяр,
“Өвөр баян бүрд” ХХК-ийн зөвлөх Төмөр-Очирын Түдэвренчин,

ГАВЬЯАТ ХУУЛЬЧ ЦОЛООР:

Төрийн албаны зөвлөлийн гишүүн асан Бадамцоогийн Идэрчулуун,

ГАВЬЯАТ БАГШ ЦОЛООР:

Дархан-Уул аймгийн ерөнхий боловсролын 15 дугаар сургуулийн захирал Шугарсүрэн Ядамсүрэн,
“Эхлэл” ерөнхий боловсролын сургуулийн захирал Аюурзанын Энхжаргал,
Хэнтий аймгийн Жаргалтхаан сумын ерөнхий боловсролын сургуулийн ахмад багш Батсүрэнгийн Жавзмаа,
Шинжлэх ухаан, технологийн их сургуулийн ректорын зөвлөх, зөвлөх профессор Баатарын Очирбат,

ЭРҮҮЛИЙГ ХАМГААЛАХЫН ГАВЬЯАТ АЖИЛТАН ЦОЛООР:

Нийслэлийн “Өргөө амаржих газар” төрөлжсөн мэргэшлийн эмнэлгийн ахмад эх баригч, бага эмч Тогтохдоржийн Ренчинноров,
Нийслэлийн Сүхбаатар дүүргийн 35 дугаар цэцэрлэгийн ахмад ажилтан Гомбосүрэнгийн Алтанцэцэг,

ХҮНИЙ ГАВЬЯАТ ЭМЧ ЦОЛООР:

“Номун” нэгдсэн эмнэлгийн дарга, Анагаах ухааны доктор Жамганы Жанчив,
Улсын нэгдүгээр төв эмнэлгийн Нүд судлал, мэс заслын тасгийн их эмч Бозын Төмөрбаатар,

ГАВЬЯАТ ЖҮЖИГЧИН ЦОЛООР:

Улсын дуурь бүжгийн эрдмийн театрын ахмад уран бүтээлч Балжиннямын Банзаржав,
“Хаадын хаан пикчерс” ХХК-ийн захирал, найруулагч, жүжигчин Доржийн Баттөмөр,

ХУДАЛДААНЫ ГАВЬЯАТ АЖИЛТАН ЦОЛООР:

Худалдааны салбарын ахмад ажилтан Бухаагийн Норжоо,
Баянхонгор аймгийн “Баялаг богд” ХХК-ийн захирал Сүхцэрэнгийн Оюун,

ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ ГАВЬЯАТ АЖИЛТАН ЦОЛООР:

Төр, захиргааны байгууллагын ахмад ажилтан Цэндийн Дагвадаш,
Төр, засгийн үйлчилгээг эрхлэх газрын ахмад ажилтан Сэнгийн Пэлжээ,

БАЙГАЛЬ ОРЧНЫ ГАВЬЯАТ АЖИЛТАН ЦОЛООР:

“Монгол орны ойн тогтвортой хөгжил зөвлөл” төрийн бус байгууллагын тэргүүн Загдсүрэнгийн Болдбаатар,

ГАВЬЯАТ ТЭЭВЭРЧИН ЦОЛООР:

Тээврийн салбарын ахмад ажилтан, жолооч Бяруузанын Өлзийбат,
“Улаанбаатар төмөр зам” ХНН-ийн “Зүүнбаян-Тавантолгой” төсөл хэрэгжүүлэх нэгжийн төслийн удирдагч Зунайн Отгонтөр,

ГАВЬЯАТ МАЛЧИН ЦОЛООР:

Дорноговь аймгийн Мандах сум, Улсын аварга малчин Нямсүрэнгийн Баясгалан,
Дорнод аймгийн Цагаан-Овоо сум, Тод манлай уяач Түвдэнжаажидын Батзориг,

ГАВЬЯАТ ЭДИЙН ЗАСАГЧ ЦОЛООР:

“Батхаан групп” ХХК-ийн захирал Балдоржийн Энхтайван,

ГАВЬЯАТ БАРИЛГАЧИН ЦОЛООР:

“Үндэсний бүтээн байгуулалтын корпораци” ХХК-ийн Төлөөлөн Удирдах Зөвлөлийн дарга Гэлгээгийн Батсүх,
“Шинэ дөл констракшн” ХХК-ийн захирал Бат-Очирын Батболд,

СОЁЛЫН ГАВЬЯАТ ЗҮТГЭЛТЭН ЦОЛООР:

Соёл, урлагийн их сургуулийн захирал, Хэл шинжлэлийн ухааны доктор Эрдэнэцогтын Сонинтогос,
Гандантэгчэнлин хийдийн “Гунгаачойлин” дацангийн багш, гавж Өсөхбаярын Гүндсамбуу,

УРЛАГИЙН ГАВЬЯАТ ЗҮТГЭЛТЭН ЦОЛООР:

“Сарны чулуу” дуу бүжгийн чуулгын ерөнхий захирал Чулуунбаатарын Саранчимэг,

ГАВЬЯАТ ТАМИРЧИН ЦОЛООР:

Пауэрлифтингийн дэлхийн хошой аварга, багш, дасгалжуулагч Цэрэндамбын Баярхүү нарыг шагналаа.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүх мөн эрхэлсэн ажилдаа амжилт гаргаж, эх орныхоо хөгжил дэвшилд үнэтэй хувь нэмэр оруулсан, оруулж байгаа нэр бүхий хүмүүст төрийн одон, медаль гардууллаа.

Ерөнхийлөгч төрийн дээд цол, одон, медаль хүртсэн эрхмүүдэд болон тэдний гэр бүл, үр хүүхэд, хамт олонд нь баяр хүргэж, сар шинэдээ сайхан шинэлэхийг хүсэн ерөөв.

мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

”Өдрийн сонин”-ынхон төрийн дээд одон, медалиар шагнууллаа DNN.mn

XVII жарны “Хилэнт эх” хэмээх модон луу жилийн сар шинийн босгон дээр “Өдрийн сонин”-ы Улс төр, эдийн засаг, гадаад мэдээллийн алба, Дизайн, компьютерийн төв, Зар, сурталчилгааны албаны ажилтнууд төрдөө хөдөлмөрөө үнэлүүлж төрийн дээд одон, медалиар шагнууллаа.

Төрийн дээд “Алтангадас” одонгоор Дизайн, компьютерийн төвийн дизайнер Б.Цэцэнбилэг, “Хөдөлмөрийн хүндэт медал”-иар Улс төр, эдийн засаг, гадаад мэдээллийн албаны сэтгүүлч М.Мөнхцэцэг, Зар, сурталчилгааны албаны менежер П.Ихбаяр, Дизайн, компьютерийн төвийн ерөнхий дизайнер С.Цэцэгжаргал нар тус тус шагнууллаа.

мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

М.Цэнгүүн: Өвөө маань одоо ч намайг “мэлхий сэлэлтээ” сайн сур гэдэг DNN.mn

Өвлийн усанд сэлэлтийн дэлхийн хошой аварга, “Күнз” сургуулийн 6.1 ангийн сурагч М.Цэнгүүнтэй ярилцлаа. Түүний өвөө Ш.Даваадорж болон М.Цэнгүүн нар нэгдүгээр сард болсон мөстэй усан сэлэлтийн ДАШТ-ээс дөрвөн алтан медальтай ирсэн юм.

-Өвлийн усанд сэлэлтийн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн хаана, ямархуу болж өнгөрөв?

-Тэмцээн маань АНУ-ын Вашингтон хотод зохион байгуулагдсан. Тэмцээны өдөр гадаа нэмэх найман градус байсан. Би сэлэх усаа 15 градус хэм гэж бодож байсан. Гэвч сэлэх үед маш хүйтэн санагдсан, өмнөх жилийн уснаас илүү хүйтэн шүү. Учир нь өвөө бид хоёр усны температурыг фаренгейтаар хэмжиж байгааг мэдээгүй. Бид хоёр “за яах вэ, 15 градус тийм ч хүйтэн биш” гэж эндүүрсэн. Тиймээс сэлсэн ус маань гурван хэмтэй буюу өмнөх жилийн уснаас илүү хүйтэн байв.

-Хэдэн орноос хүүхдүүд ирж оролцсон бэ?

-Зургаан улс, АНУ-ын есөн мужаас хүүхдүүд ирж оролцсон. Өмнө жил би өвлийн усан сэлэлтийн төрөлд өрсөлдөөд түрүүлсэн харин энэ жил мөстэй усанд сэлэлтийн төрөлд өрсөлдсөн. Энэ жил сэлэхдээ далайн ус биш бассейны цэнгэг усанд сэлсэн. Үүний ялгаа нь юу байдаг вэ гэхээр цэнгэг ус нь далайн уснаас илүү хүйтэн байдаг. Усны хэм ялгаагүй зааж байгаа ч биед мэдрэгдэх хүйтэн илүү байдаг. Мөстэй усанд сэлэлт илүү хүйтэн байдаг. Өмнөх дэлхийн аварга дээр би далайд сэлсэн. Далайд сэлэх үед сэлж байгаа хурдаасаа таван секундээр ч юм уу харьцангуй удаан сэлдэг. Өмнө жил таван градус усанд сэлэхэд хүйтэн санагдаагүй харин энэ жил гурван градус усан сэлэх надад эрс хүйтэн санагдсан.

-Олон орны найзуудтай болж байна уу?

-Манай сургуульд англи хэл сайн заадаг, таван өдрөөс дөрвөн өдөрт нь англи хэл заадаг болохоор тэмцээний үеэр гадаад найзуудтай болдог шүү. Би 15 хүртэлх насны ангилалд оролцдог болохоор олон эгч нартай танилцдаг.

-Өөрөөсөө эгч хүүхдүүдтэй уралдаад мундаг юм аа. Хэдэн настайгаасаа усан сэлэлтээр хичээллэж байна?

-Би таван жилийн өмнө усан сэлэлтээр анх хичээллэсэн. Тэр цагаас хойш усан сэлэлтээр тогтмол хичээллэж байна. Анх хөвүүргүй сэлсэн мөчөө тод санадаг. Яг живэх гэж байгаа юм шиг санагдаж байж билээ. Зуны амралтын үеэр Тэрэлжид их усанд сэлдэг байсан. Өвөө тогтмол сэлдэг болохоор би дагаад сэлэх боломжтой.

-Бэлтгэлээ яаж хийдэг вэ. Хэн дасгалжуулдаг вэ?

-Надад сэлэлтийн арга техникийг өвөөгөөс өөр хэн ч заагаагүй. Тиймээс манай өвөө их мундаг байгаа биз. Ихэвчлэн өвөөгийн шавь нартай хамт бэлтгэлээ хийдэг. Бэлтгэлийн хувьд өдөрт эхлээд 500 метрт мэлхийгээр сэлдэг. Дараа нь 500 метрт ачаатай сэлнэ, сүүлийн 500 метрт гарандаа хөвдөг салбар барьж байгаад хөлний дасгалаа хийдэг. Тиймээс өдөрт нийт нэг километр 500 зуун метрт сэлдэг гэсэн үг. Өвөө байхгүй өөр хүнтэй бэлтгэл хийх үед тоглосоор байгаад л цаг дуусдаг даа. Нэг удаа өвөөгийн шавьтай хамт бэлтгэл хийсэн чинь бид хоёр усанд тоглосоор байгаад уснаас гарч ирсэн(инээв). Сонин зүйл хэлэхэд би зөвхөн мэлхий сэлэлтээр сэлдэг. Маш олон удаа чөлөөт сэлэлт заагаад өг гэж өвөөгөөс гуйсан боловч өвөө маань одоо ч намайг мэлхий сэлэлтээ сайн сур гэдэг. Ирэх гуравдугаар сард тэмцээнтэй түүндээ бэлтгэлээ базааж байгаа.

-Усан спортын тамирчид дэглэм барьдаг уу?

-Хоол идээд нэг цагийн дараа бассейнд орох нь дээр байдаг. Тэгэхгүй бол огих эрсдэлтэй. Манай өвөө намайг хэдэн цагаас сэрэх, хэдэн цагт өглөөний цайгаа уух, хэдээс бэлтгэлээ хийхийг цагийн хуваарийг маань зааж өгдөг. Надад онцгой хоолны дэглэм байхгүй гэхдээ чипс, хийжүүлсэн ундаа, шарсан төмс зэргийг идэж болохгүй. Гэхдээ чипс идэх хүсэл заримдаа төрдөг (инээв).

-Бэлтгэлдээ их цаг зарцуулаад хичээлээ хийх цаг зав гарч байна уу. Анги хамт олон, багш нь дэмждэг үү?

-Тавдугаар ангид маш онц сурдаг байсан. Одоо зургадугаар ангид хичээлүүд нэмэгдээд жаахан толгой эргэх шинжтэй шүү. Ангийн багш маань надад урмын үг их хэлдэг. Манай анги спортлог анги шүү.

-Усан сэлэлтээс өөр хоббитой юу. Ямар мэргэжилтэй болмоор байна?

-Би жижигхэн ноорог зургууд их зурдаг. Би эмээ шигээ эмч болохыг хүсдэг. Манай эмээг Саранчулуун гэдэг, ардын эмч цолтой, маш мундаг хүн бий. Эмч болоод хажуугаар нь усанд сэлэлтээрээ тууштай хичээллэх хүсэлтэй.

-Өвлийн усанд сэлэлтийн онцлог юу вэ?

-Өвлиийн усанд сэлэлтээр хичээллэдэг хүмүүс залуухан харагддаг. Тэмцээний үеэр хүмүүс өвөөг маань миний аав гэж их андуурдаг. “Танай аав хэдэн настай вэ. Танай аав хэдэн медаль авсан бэ” гэж надаас их асуудаг. “Манай аав биш өвөө байгаа шүү” гэж хэлэх үед хүмүүс “ийм залуухан өвөөтэй юм уу” гэж их гайхдаг. Мөн би нэг зүйлийг анзаарсан. Хүйтэн усанд сэлдэг болохоор гадаа хүйтэнд даардаггүй. Би сүүлийн таван жил хоёр, гурван удаа л ханиад хүрсэн.

-Гэр бүлийнхэн нь хэрхэн дэмждэг вэ. Ах эгч, дүүтэй юу?

-Гэр бүл маань намайг үргэлж тусалж дэмждэг. Саяны тэмцээнд ээж маань өвөө бид хоёртой хамт явсан. Би нэг эрэгтэй дүүтэй. Намайг гурван настай байхад дүү маань төрсөн. Нэг нууц хэлэхэд би заримдаа дүүгийнхээ гэрийн даалгаварыг хийчихдэг байсан. Манай дүүгийн ангийнх нь багш миний бичгийг хүртэл таньдаг болчихсон гээч (инээв). Сүүлийн үед дүү маань гэрийн даалгавраа мундаг хийдэг болсон. Одоо нэг хөөрхөн охин дүүтэй болмоор байна.

мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал үндэсний-бөx

О.Хангай: Том цолтой бөхчүүдтэй шийдэмгий, дайрч барилдъя л гэж бодсон DNN.mn

ӨДРИЙН СОНИНЫ АРХИВААС…………………

Аймгийн арслан О.Хангайтай ярилцлаа. Тэрээр ялгуусан хэмээх модон морин жилийн сар шинийн барилдаанд үзүүрлэсэн билээ.

-Сар шинийн барилдаанд аймгийн цолтой бөхчүүд өнгөлсөн тохиолдол цөөхөн байдаг. Таны хувьд өнөө жил үнэхээр сайхан барилдаан гаргаж үзүүрлэлээ, баяр хүргэе?

-Баярлалаа. Аймгийн арслан цол хүртсэнээс хойш анх удаа том барилдаанд зодоглож үзүүрлэлээ. Үнэхээр сэтгэл хангалуун байна.

-Бэлтгэл сайн хангасан харагдсан. Яаж бэлтгэл хийв?

-“Ховд дэвжээ”-нийхэнтэйгээ хотод бэлтгэл хийсэн. Хөдөө гарч бэлтгэл хийж амжсангүй. Зааландаа л бэлтгэлээ хангасан. Бага наадам гэдэг утгаараа их ач холбогдол өгч өдөр тутмын бэлтгэлийг бодвол арай шахуу бэлтгэл хийсэн. Тэрнийхээ үр дүнг ч хүртлээ.

-Таныг богинохон хугацаанд өндөр амжилт гаргаж байгаа бөх гэх юм. Хичнээн жил бөхийн спортоор хичээллэж байна вэ?

-Би бөхөд хожуу орсон. Энэ жил 25 насны жил орж байна. Нас ч бага байна. Барилдаад гурван жил болж байна. Төгсөх ангийн оюутан байхдаа ер нь бөхөөр явъя гэж шийдсэн. 2010 онд сумынхаа наадамд барилдаж цолоо ахиулаад дараа жил нь Ховд аймгийн наадамд аймгийн арслан Батсайхантай үзүүр түрүүнд үлдэж аймгийн заан болсон. Өнгөрсөн жил аймгийнхаа наадмын түрүүг авч арслан цол хүртсэн.

-Яагаад гэнэт бөх болъё гэж бодов. Ямар мэргэжлээр сурч байсан бэ?

-Хөдөө аж ахуйн их сургуулийн газар зохион байгуулалтын инженерийн ангийг төгссөн. Их сонин, гэнэтийн тохиолдлоор гэх үү дээ. Төгсөх курст байхдаа сумынхаа наадамд зодоглосон чинь шөвгийн дөрөвт тунаж үлдсэн. Тухайн үед би зуныхаа амралтаар очсон байсан юм. Шөвгийн дөрөвт үлдсэн тухайгаа гэрийнхэндээ хэлтэл аавын төрсөн дүү болох Алтанбагана ах их л сүртэй хүлээж авсан. “Миний дүү чинь сайн бөх болж магадгүй хүн байна” гэж ирээд л. Тэгснээ намайг бөхөд хэр сонирхолтойг лавлаж асуулаа. Мэдээж сумын наадмын шөвгийн дөрөвт үлдсэн хүн чинь өөрийгөө ирээдүйтэй л гэж бодно шүү дээ. Ах шууд зодог шуудаг авч өгөөд “Сайн бөх болоорой” гэж захисан. Ингэж л бөх болох гараа маань тавигдсан. Аав, ээжийн маань удамд байсан сайхан бөхчүүдийн буян гэж бодож явдаг.

-Аав, ээжийгээ танилцуулахгүй юу. Одоо хамт амьдарч байна уу?

-Миний аав Оргих гээд улсын тэргүүний тариаланч хүн бий. Ээжийг Баярлах гэдэг. Нярав мэргэжилтэй. Аав Говь-Алтай аймгийн уугуул. Ээж Ховдын Буянт сумынх. Эцэг, эх маань өвөөтэй хамт Буянт сумандаа амьдарч байгаа. Харин би хотод дүүтэйгээ болон найз охинтойгоо хамт амьдардаг.

-Эхээс хэдүүлээ юм бэ?

-Эхээс дөрвүүлээ. Гурван эмэгтэй дүүтэй. Айлын ганц хүү. -Эцэг, эхийн тань нэр их өвөрмөц юм. Таны нэрийг бас их утга учиртай өгсөн гэж дуулсан?

-Аав, ээж хоёрын нэр хоёулаа үйл үг байгаа биз. Хүмүүс хоорондоо их зохилдлогоотой өвөрмөц нэр гэж ярьдаг. Харин миний нэр бяр тэнхээтэй мундаг зохиолын баатрын нэр юм билээ. Намайг төрөх үед аав “Газар шороо” романыг уншсан гэсэн. Романд Хангай Базар гээд эгэлгүй хүчтэй хүний тухай өгүүлдэг нь санаанд нь буугаад надад Хангай гэдэг нэрийг хайрласан юм билээ. Ихэд бэлгэшээж өгсөн нэр дээ.

-Ээжийн тань тал бөхийн удамтай гэж сонссон?

-Тийм ээ. Ээжийн маань удамд улсын арслан Ванчинхүү гэж мундаг бөх байсан. Биеэр жижиг хэрнээ их уран барилдаантай. Бас аймгийн арслан Магван, аймгийн начин Дамдинсүрэн, аймгийн заан Даваасүрэн гээд сайхан бөх ах нар бий. Ийм сайхан бөхчүүдийн удам гэгдэж яваадаа үнэхээр бахархдаг.

-Хүүхэд байхдаа хэр ноцолддог байв?

-Нэг их барилдаж байгаагүй. Ер нь би дуу цөөтэй, хөдөлгөөн багатай хүүхэд байсан. Одоо ч бараг тийм дээ. Багадаа аавыгаа дагаад тариа, ногоо тарих ажилд нь тусалж хар бор ажил хийж сурсан. Хичээл амрахаар өвөөгийнд очно. Айлын ганц хүү болоод ч тэр үү өвөө намайг их эрхлүүлнэ. Ийм сайхан том барилдаанд үзүүрлэсэнд өвөө маань их баярласан байна лээ. Утсаар ярьж баяр хүргэсэн.

-Гэрийнхэнтэйгээ золгож амжсан уу?

-Хараахан амжаагүй л байна. Өнөөдөр нутаг руугаа мордох санаатай. Аав, ээж, өвөөтэйгөө очиж золгож үнсүүлчихээд уул усандаа мөргөөд ирнэ дээ.

-Сар шинийн барилдаанд үзүүрлэхэд гэрийнхэн тань зурагтаар үзэж ёстой л суудал дээрээ тогтохгүй хүүгээ дэмжиж байсан байх даа?

-Барилдаан дуусангуут аав, ээж рүүгээ залгатал ерөөсөө утас нь яриад завгүй гээд болдоггүй. Нэлээд удаж байж холбогдсон. Ах дүү хамаатан садан, найз нөхөд нь “Хүү чинь үзүүрлэчихлээ баяр хүргэе” гээд зогсоо зайгүй залгасан гэсэн. Тэр хэд маань зурагтаар миний барилдааны даваа бүрийг тэсч ядан догдолж үзсэн байна лээ.

-Улсын том цолтой бөхчүүдтэй их зоригтой барилдсан. Ер нь үзүүр, түрүүнд үлдэхэд юу бодогдож байх юм?

-Мөнхбаатар арсланг өвдөг шороодуулаад шөвгийн дөрөвт үлдсэндээ үнэхээр их баярласан. Би ийм том барилдаанд шөвгөрчихлөө шүү дээ гэж бодсон. Ер нь барилдаан бүр миний хувьд хүнд санагдсан. Учраа бөхчүүд ч гэсэн бяртай, барилдаан сайтай болохоор надад зоригтой дайрч барилдахаас өөр зам байгаагүй. Нэгийн даваанд гэхэд л аймгийн арслан Ганболдтой барилдсан. Аймгийн арслангуудаас бас л барилдаанаараа тодордог бөх. Ганболдыг хийлж хаяад хоёрын даваанд хурц арслан Ш.Мөнгөнбаатарыг тонгороход нь араар нь мордоод өвдөг шороодуулчихлаа. Удаах даваанд Т.Баасанхүү начинд амлууллаа. Амлуулсан учраас зоригтой барилдана л гэж бодсон. Харин дөрвийн даваанд улсын арслан Д.Азжаргалтай оноолт таарсан. Тавын даваанд улсын арслан Х.Мөнхбаатар, зургаагийн даваанд улсын заан Ч.Санжаадамбатай барилдахдаа нэгэнт өндөр даваанд хүртэл барилдсан хойно дайрч барилдахаар шийдсэн. Гэхдээ Ч.Санжаадамба заантай барилдахдаа жаахан бэргэж байсан. Энэ барилдаанд ихэнх бөх сонирхогчид түүнийг түрүүлэх байх гэж таамаглаж байсан шүү дээ. Бэлтгэл ч сайн байгаа нь мэдэгдсэн. Харин хий гарч өөрийнх нь мэхэнд тохоод өвдөг шороодуулсан. Мөнхбат аваргатай бол удаан барилдаж болохгүй гэж бодсон. Том цолтой бөхчүүдтэй залуу бөхчүүд удаан барилдах юм бол цуцдаг. Тиймээс дайрч барилдах нь зөв байсан.

-Гарьд Д.Рагчаатай барилдахын өмнө Батзориг заан өөрт чинь их л дотночилж үг хэлж харагдсан. Тэгж барилд гэж зааварласан уу, даваа чинь ханасан байна гэж хэлэв үү?

-“Шууд дайрч санасан мэхээ хий” гэж захисан. Гарьд Д.Рагчаатай барилдахад үнэхээр цуцсан байсан болохоор хүнд барилдаан болсон. Хий гарвал дөрөөлөөд мэх гаргая л гэж бодсон. Даанч гарьд үнэхээр бяртай, сайн барилдаантай юм билээ. Гэхдээ миний хувьд үзүүр, түрүүнд үлдэж, тэр өндөр цолтой ах нарыг өвдөг шороодуулна гэдэг том амжилт шүү дээ. Маргааш нь өөрийгөө зурагтаар харсан чинь үзүүрлэчихээд их л догдолж хөөрсөн харагдсан (инээв).

-Гарын багш тань Ц.Мягмарсүрэн заан. Барилдааны үеэр тэг, ингэ гэж зөвлөж байв уу?

-Багш өөрөө хөлийн цэцээр ажилласан болохоор надад зааж, зөвлөх эрх байхгүй. Хэлээгүй л болохоос биш дотроо ингээсэй, тэгээсэй гэж бодож л байсан байх. Үзүүрлэхэд “Сайн барилдлаа” гэж их урам өгсөн. 2010 оны өвөл Ц.Мягмарсүрэн заантай багш шавийн барилдлагатай болж байлаа. Тэрнээс хойш багшаасаа барилдахаас гадна амьдралын туршлага хүртэл хуримтлуулж явна даа. Энэ дашрамд хэлэхэд намайг дэмжиж, надад тусалдаг багшдаа болон “Ховд аймгийн хөгжлийн төлөө сан”-гийн тэргүүн Ширнэнбандийн Адьшаа ахдаа талархаж явдгаа хэлмээр байна. Адьшаа ах бөхийн спортыг их сонирхоно, сайн ч мэднэ. Бас “Автобус нэг” компанийн хамт олон, “Аврагч” спорт хороо, “Ховд бөх”-ийн дэвжээнийхэндээ бүгдэд баярлаж явдгаа илэрхийлье.

-Та сугадаж тонгорох мэхийг тун их гаргууд хийж байсан. Багш тань зааж өгсөн үү?

-Тухайн үеийн барилдаанаас хамаарч шууд гаргасан хэрэг. Яг ийм мэх барилдахдаа гаргана гэдэг хэцүү шүү дээ. Ер нь хутгах, тонгорох мэхэнд овоо гаршаад байгаа.

-Одоо биеийн өндөр, жин хэдтэй байна?

-Өндөр 186 см. Жин 100 килограмм хавьцаа хэлбэлзэж байгаа. Сая цагаан сараар бууз их идээд жаахан жин нэмсэн байх аа (инээв).

-Улсын наадамд зодоглож үзсэн үү?

-Энэ жилийн наадмаар л зодоглож үзнэ дээ.

-Сүүлийн хэд хэдэн барилдаанд өнгөтэй барилдаж улсын цолонд ойрхон бөхөөр нэрлэгдээд байгаа байх аа?

–Саяхан “Талх чихэр”-ийн барилдааны түрүүг хүртсэн. Энэ оны анхны барилдаан. Оны өмнө “ТВ-9” телевизийн арван жилийн ойн барилдаанд “Улсын цолонд ойрхон бөх”-ийн шагналыг авсан. Сая сар шинийн барилдаанд “Улсын цолонд ойрхон бөх”-ийн шагналыг дахиад авсан. Бас “цахиур хагалах бөх”-ийн шагналыг авсан. Түмэн олныхоо энэ их итгэлийг алдахгүй, цаашид олон сайхан барилдаан харуулахыг хичээнэ ээ.

Д.ДАВААСҮРЭН

мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Битүүлэх ёсон DNN.mn

XVII жарны “Хилэнт эх” хэмээх Модон луу жилийн “битүүлэх” ёсны талаар товч мэдээлэл хүргэж байна.

Битүүлэх гэдэг нь билгийн улирлын cap бүрийн гучинд тэнгэрт cap үл үзэгдэх битүү харанхуйгаас үүдэн буурал жилийн отголох өдрийг тэмдэглэхийг хэлнэ. Энэ өдрийг тусгай зан үйлээр үддэг. Мөн хүнээс зээлсэн мөнгө, зоос, эд мал байвал даруйхан эргүүлэн өгөх, хэрэлдэж эв түнжин эвдэрсэн хэн хүнтэй зориуд уулзаж эв эеэ засдаг.

Битүүний өдөр эмэгтэйчүүд нь идээ цагаагаа бэлдэж харин эрчүүд нь хүлэг морьдоо барьж хур дэлийг нь засаж бэлдэнэ. Битүүний орой өрхийн тэргүүлэгч гэрийнхээ баруун тотгоны дээр цагаан чулуу, сахиусуудын орох үүдийг нээдэг. Мөн зүүн тотгоны дээр өргөс, харгана, шарилж тавьж муу зүгийн ад зэтгэрийн хорлолыг хөөж буцаана. Ингээд шинэ сайхан хувцсаа өмсөцгөөн гал, бурхандаа дээж өргөөд дараа нь битүүлдэг.

Битүүлэх ёсон

Монголчууд өвлийн адаг сарын сүүлчийн өдөр битүүлдэг. Битүүлэх гэдэг нь билгийн улирлын сар бүрийн 30-нд тэнгэрт сар үл үзэгдэх битүү харанхуйгаас үүдэн буурал жилийн отголох өдрийг тэмдэглэхийг хэлнэ. Энэ өдрийг тусгай зан үйлээр үддэг. Мөн хүнээс зээлсэн мөнгө зоос, эд мал байвал даруйхан эргүүлэн өгөх, хэрэлдэж эв түнжин эвдэрсэн, хэн хүнтэй зориуд уулзаж эв эеэ засдаг. Битүүний өмнөх өдөр айл болгон бурхан шүтээнээ тахин, гэр орныхоо тоос шороог гөвж, хог буртагаа цэвэрлэдэг. Энэ өдөр эмэгтэйчүүд нь идээ цагаагаа бэлтгэж харин эрчүүд нь хүлэг морьдоо барьж хур дэлийг нь засч бэлддэг. Битүүний орой өрхийн тэргүүлэгч гэрийнхээ баруун тотгоны дээр цагаан чулуу, цэвэр тунгалаг мөс тавьж сайн зүгийн тэнгэр сахиусуудын орох үүдийг нээдэг. Мөн зүүн тотгоны дээр өргөс, харгана, шарилж тавьж муу зүгийн ад зэтгэрийн хорлолыг хөөж буцаадаг. Ингээд шинэ сайхан хувцасаа өмсөцгөөн гал бурхандаа дээж өргөөд дараа нь битүүлдэг.

Битүүний зоог: Битүүний зоог нь эрүүг нь заагаагүй хонины битүү толгой юмуу өвчүү байдаг. Өвчүү чанасан бол өвчүүгээ өөд нь харуулан дээр нь дал, дөрвөн өндөр, шаант, залаатай, богтос тавина. Битүү толгой чансан бол аманд нь өвс ногоог төлөөлүүлэн сонгино сармис зуулгаж, гургалдайны түрийтэй үзүрийг толгойныхоо богтосны аль нэгийг тавьдаг. Битүүний орой бууз жигнэж банш чанан мөн шөлний будаа хийж, айл хөршийндөө хүүхдээр хүргүүлдэг. Бууз баншиндаа цаган мөнгө хийж тэр бууз, банш таарсан хүн ирэх жил олз омогтой явахыг билэгддэг.

Битүүний орой хүжээ өргөөд унших тарни: Битүүний орой, шинийн 1, 2, 3, 8, 15-нд зул, хүжээ өргөөд “Ум навова гавади базар сараа брамадани дата гадая архади самья сам буддава дадьята ум базар маха базар махадэза базар маха бидья базар маха зидда базар маха боди мандова сам гармана базар сарва гарма ава арани бишодана базар суха” гэдэг тарнийг уншаарай.

Битүүний өдөр цээрлэх зан үйл

Битүүн бол тэр жилийн хамгийн сүүлийн өдөр. Энэ өдөр айл хэсэхийг цээрлэнэ. Хэсүүчилсэн хүн шинэ ондоо бас л тэнүүчилнэ гэдэг. Энэ шөнө айлд хоновол сүнс төөрнө. Гэрийн эзэн гэртээ байх нь ямар нэгэн гай барцад тохиолдохоос сэрэмжилж, буян хишгээ тогтоож буй хэрэг.
Битүүний өдөр нохой зодохыг цээрлэнэ. Зодвоос урган гарах шинэ ондоо гай гамшиг тохиолдох бөлгөө. Харин цадтал хоолло.
Амандаа юм зажилж гадаа гарахыг цээрлэнэ. Газарт ус, угаадас асгаж болохгүй. Эс тэгвэл чөтгөр ам долоож, яр шарханд баригдана.
Гэр орон харанхуй байх, гадаа хувцас хунараа хонуулах, нялх хүүхдийг нэрээр нь дуудахыг цээрлэнэ. Чөтгөр хорлоно хэмээн үздэг.
Өлөн зэлмүүн хонохыг цээрлэнэ. Урган гарч буй жилд нийтээрээ өлсөхийн ёр гэхийн учир хоол ундаа цадтал тохируулан хэрэглэнэ.
Гэр орондоо хэл ам хэрүүл шуугиан хийх, өндөр дуугаар чанга бархирахыг цээрлэнэ. Эс дагаваас шинэ ондоо хэрүүл тасрахгүй. Айл гэр улс орон амар тайван бус байх бөлгөө.

Recent Posts

Recent Comments

Archives

Categories