Хөвсгөл аймгийн Ханх сумын төвөөс баруун урд зүгт 42 км зайд өнөөдөр буюу арваннэгдүгээр сарын 20-ны 21:50:40 цагт 3.2 магнитуд хүчтэй газар хөдлөлт боллоо.
Газар зүйн байршил (Өргөрөг, Уртраг) : 51.17 100.37
Category: мэдээ
Эрүүл мэндийн сайд Т.Мөнхсайхан ЭМД-ын асуудлаар мэдээлэл өглөө.
Эрүүл мэндийн сайд Т.Мөнхсайхан ” Бүх эмнэлэг ЭМД-ын сантай. ЭМД сан хязгаарлагдмал хөрөнгөтэй. Ялангуяа томоохон эмнэлгүүдэд гэрээ хэтэрсэн зүйл бий. Тухайлбал, Гэмтэл согог судлалын үндэсний төв, Гуравдугаар эмнэлэг, УНТЭ, Монгол-Японы эмнэлгүүдийн ЭМДЕГ-тай хийсэн гэрээ дууссан. Гэсэн хэдий ч тухайн эмнэлгүүд Эрүүл мэндийн даатгалаар яаралтай тусламж үйлчилгээнүүдээ хэвийн үзүүлж байгаа. Тиймээс, нэн яаралтай тусламж үйлчилгээг зогсоосон зүйл огт байхгүй. Рашаан, сувиллын эмчилгээ буюу архаг хууч өвчлөлийн оношоор хэвтэн эмчлүүлж байгаа бол гэрээнд заасны дагуу ирэх он руу шилжүүлж, тусламж үйлчилгээ үзүүлээрэй гэдэг зохицуулалт хийсэн.
ЭМД-ын санд 2023 оны байдлаар 1.93 их наяд төгрөг төвлөрсөн. 11, 12 сард зарцуулах ёстой мөнгийг эхний улирлуудад зарцуулсан учраас өнөөдрийн нөхцөл байдал үүссэн” гэлээ.
Агаарын чанарын индексийн хэмжилтийг заадаг agaar.mn сайтад мэдээлж буйгаар өнөөдөр 10:00 цагийн байдлаар I хороолол орчмоор агаар маш их бохирдолтой байна.
Мөн Толгойт, МҮОНРТ, Хайлааст орчмоор бохирдолтой зааж байна. ДЭМБ-аас зөвлөснөөр агаарын чанарын индекс 50 давсан тохиолдолд хүний эрүүл мэндэд хортой гэж үздэг.
“Ачит Ихт” компанийн хувьцаа эзэмшигч Пунцагийн Цагаантай сонгуулийн эргэн тойронд болж өнгөрсөн явдлаар ярилцлаа.
-Таны бие сайн уу. Гадаадад хийлгэж буй эмчилгээ хэр үр дүнтэй байна даа?
-Өвчин хэлж биш, хийсэж ирэх юм. Тоохгүй явж байгаад хүндрүүлчихсэнээ ойлгосон. Одоо бие сайн, дэглэмээ сахиж байна.
-УИХ-ын сонгуулийн өмнө танай компанийг тойрсон дуулиан хүчтэй дэгдсэн. Нэгжлэг хийлээ л гэнэ, сонгууль санхүүжүүлсэн л гэнэ, экс Ерөнхийлөгч Та хоёрын вайбер чат ч олдлоо, танай үйлдвэрийн ус, цахилгааныг тасаллаа, лацадлаа гээд юу юу ч болоод өнгөрөв. Тухайн үед юу бодогдож байв?
-Санаанд ч оромгүй, оргүй худал зүйлийг гэнэт сонсоод мэл гайхаж, цэл хөхөрсөн. Хамгийн түрүүнд, Ерөнхий сайдыгаа ийм үндэслэлгүй мэдээллээр хангадаг төрийн байгууллага зөвхөн Монголд л байдаг болов уу? Сонгуулийн хар пиар тул эрүүл байвал учир нь олдоно биз гэж бодсон. Алх барьсан хүнд бүх зүйл хадаас шиг харагддаг гэдэг зүйр үг үнэн ч юм уу гэж бодогдож байсан.
-Экс Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж та хоёрын гэх вайбер чатыг жирийн иргэд ч үнэн, худал гээд баахан шуугьсан?
-Тэрхүү вайбер чат гээд байгаа юм нь 100 хувь хуурамч, болхи эвлүүлэг. Эрүүгийн эрх зүйд гэмт хэргийн нотлох баримтыг судлан шинжилдэг криминалистикийн шинжлэх ухаан гэж бий. Харин энэ чиг үүргийг мөрдөгчид биш, жирийн иргэд биелүүлж гэх үү, тун гярхай ажиглаж, олон талаас нь хуурамч гэдгийг баталж нийгмийн сүлжээнд тавьсныг харсан. Жаахан тогтож харахад л цаг хугацаа, орон зай, утга агуулга, бичлэгийн гээд олон алдаатай, хуурамч нь илт харагдаж байгаа.
Түүнээс гадна бэлээхэн алиби ч байна. Чатын агуулгыг нь харахаар сонгуулийн өмнө, энэ жил, Монголд болсон мэт. Мөн чатыг сүүлийн хоёр жил очоогүй үйлдвэрээс, миний огт танихгүй ажилтны хамгаалалттай, тусгай тохируулгатай компьютероос “олж илрүүлсэн” нь бас гайхалтай. Гэтэл би өнгөрсөн онд эмчилгээ хийлгэхээр гадагшаа яваад, энэ жил Монголд ерөөсөө байгаагүй. Элбэгдоржтой ямар ч холбоо харилцаагүй явж ирсэн.
Гэтэл энэ бүгдийг хуулиар шалгах, нягтлах үүрэг хүлээсэн цагдаа, прокурорын албан тушаалтан шалгахгүй, хөшүүн хойрго хандаж, өмгөөлөгчийн хүсэлт, өргөдлийг хүлээн авахаас үндэслэлгүйгээр татгазаад хагас жил болж байна.
-Сонгууль өнгөрчихсөн тул “чат” үүргээ гүйцэтгэсэн гээд тоохгүй байгаа юм болов уу?
-Харин л дээ. Тэр хуурамч чатыг дөрөөлж, цагдаагийн байгууллагынхан Элбэгдоржийг Ачитын хувьцаа эзэмшигч хэмээн зарлачихаад, нотолгоо олохоор улайран зүтгэж байгаа учраас би тэгж бодохгүй байна. Уг нь аль таван жилийн өмнө, Х.Баттулга Ерөнхийлөгчийн үед, нэр бүхий ах дүү хоёрын гүтгэлэг, матаасаар, тухайн үеийн Хууль зүйн сайдын цохолтоор хуулийн байгууллагууд хамтарч манай компани, гэр орныг нэгжиж, миний гишгэсэн мөр бүрийг шалгасан. Олон сар шалгасны эцэст, Элбэгдоржийн оролцоогүй гэдгийг ч тогтоосон, эрүүгийн хэрэг үүсгэхээс ч татгалзсан. Тухайн үед ч талбайн хажуугийн банкны салбараас хувьцаа эзэмшигч Ц.Элбэгдорж руу доллар шилжүүлсэн мэтээр хуурамч гүйлгээний баримт үйлдсэн байсныг нь сүүлд олж мэдсэн. Мэдээлэл нь худал, баримт нь хуурамч гэдэг нь нотлогдоод уг гүтгэлгийн хэрэг бүрэн мухарлагдсан гэж ойлгож явсан маань эндүүрэл байжээ.
-Ер нь таны энэ яриад байгаа тийм ноцтой хуурамч баримт гүтгэлгийг хэн үйлдэх вэ. Хэн зохиох вэ?
-Жирийн иргэн үйлдэх боломжгүй, тийм хэрэгцээ шаардлага ч байхгүй. Хуурамч баримт үйлдэх нь манай улсын Эрүүгийн хуульд заасан хүнд гэмт хэрэг. Бусад улсад ч ижил, зарим улс хуурамч баримт үйлдсэн этгээдийг 20 хүртэлх жилээр хорих, хэрэв хохирогч цаазлуулсан бол уг этгээдийг цаазалдаг юм байна.
-Хуурамч баримтыг хуулийн байгууллага санаатай үйлдэх үү. Эсвэл өөр сонирхолтой этгээд үйлдэж, хуулийн байгууллагаар чулуу хөөлгөсөн байж болох уу?
-Арай ч үгүй байх. Шударга ёс, төрт ёсны эсрэг хүнд гэмт хэрэг болно. Буруу бодолтой хүн, сайхан сэтгэлтэй хүмүүсээс урьтаж бодож, хурдан гүйж, илүү хорон ажилладаг нь нийгмийн парадокс. Гэхдээ эрт орой хэзээ нэгэн цагт үнэнд гүйцэгддэг жамтай.
-Сонгуулийн үеэр Элбэгдорж гуайг танай компанид хувь оролцоотой юм байна л гэж нийгэм ойлгосон, ойлгуулсан ч юм уу?
-Хардаж болно, гүтгэж болохгүй. Энэ сонгуулиар өнөөх л хар пиар, гүтгэлэг нь давтагдлаа. Энэ удаад Элбэгдоржийг манай компанийн хувьцаа эзэмшигч, өмчлөгч болгоод түүн рүү олон сая доллар шилжүүлсэн гэх илтэд худал мэдээллийг цагдаагийн байгууллага олон нийтэд цацаад, одоо өөрсдөө нотолж чадахгүй байна шүү дээ. Оргүй худал зүйл яаж ч нотлогдох билээ.
Миний хувьд, Монгол төрдөө хоёргүй сэтгэлээр ажилласан, хувь хүнд зүтгээгүй. Төрийн тэргүүнд миний хуримтлуулсан мэдлэг, туршлага л хэрэгтэй тул ажиллуулсан гэж ойлгодог. Сүүлдээ үзэл бодлын хувьд зарим зүйлд санал нийлэхгүй, ажил нь хий эргээд байхаар нь бүрэн эрхийнх нь хугацаа дуусахаас нэг жилийн өмнө сайн дураараа ажлаа хүлээлгэж өгөөд явсан. Ажлаа өгснөөс хойш ч бидний хооронд ямар нэгэн хувийн харилцаа, өр авлага байхгүй тус тусын амьдралын мөрөө хөөцгөөсөн.
Гэтэл хаа хамаагүй хоёрыг холбосон эрүүгийн зохиомол хэрэг үүсгэж, олон хүнийг яллагдагчаар татаж, хэлмэгдүүлж, бизнест саад тотгор учруулж байна. Манай компанид Элбэгдорж гэдэг хүний оролцоо хумхын тоосны чинээ ч байхгүй гэж зурагдсан пянз шиг мөн ч олон удаа хэллээ. Угаасаа байхгүй болохоор худал гүтгэлэг гээд тоолгүй орхисон маань буруу байж. Намайг анх улс төрд орж байхад, нутгийн нэг буурал “Хол явах хүн хуцсан нохой болгон руу эргэж хараад чулуу шидээд байвал газар хордоггүй юм. Чамайг муулах, сайлах хүмүүс зөндөө л учирна. Тэднийг ажрахгүйгээр ажлаа л сайн хий” гэж захиж байсныг дагаж ирсэн.
-Сонгуулийн үеэр та хоёрыг бас Солонгосын нэг иргэнд алтны лиценз зарсан, залилсан, хахууль авсан, сонгуульд ашигласан гэсэн ТВ-ийн нэвтрүүлэг цацагдсан. Тэр тухайд?
-Бас л үндэслэлгүй гүтгэлэг, эвлүүлэг. Энэ хэрэг надтай огт холбоогүй. Миний санаж байгаагаар, таван жилийн өмнө АТГ-ын зүгээс хохирсон гэх Солонгосын иргэний асуудлыг шалгаж, мухарласан ба хэргийн эзэд нь тухайн үед тодорхой л юм шиг санагдсан. Яагаад шийддэггүй юм бол оо гэж гайхаж байна.
-Танай компаниудыг мөнгө угаасан, татвараас зугтсан хэргээр шалгаад байгаа гэсэн үү?
-Тийм ээ. Татварын албыг, цагдаагийнхантай зуузай холбоод хүрээд ирэхээр нь татвар төлөгчдөө хамгаалах болов уу гэж бодсон чинь эсрэгээрээ, эрүүгийн хэрэгт холбох, торгох, дарамтлах ажлыг хамтран шуурхай гүйцэтгэсэн. Гэхдээ ихэнх нь, уучлаарай дээрээс өгсөн даалгавар гэж гэмшингүй байгаа сурагтай. Насаараа чин шударга хөдөлмөрлөж, бүхнээ төр, түмний төлөө зориулсны эцэст “мөнгө угаасан, татвараас зугтсан” гэж гүтгүүлж байгаадаа үнэхээр гутах юм. Уг нь мөнгө угаах гэмт хэрэг нь хууль бус орлогыг хууль ёсны болгох үйлдэл. Манай компани үйлдвэрлэл эрхэлж, бүтээгдэхүүний борлуулалтаас олсон орлого нь хууль ёсны орлого учраас мөнгө угаах гэсэн ойлголтод хамрах ёсгүй.
Татвараас зугтаасан өчүүхэн ч үйлдэл бидэнд байхгүй. Манай компанийг 2015 оноос хойш Монгол Улсын Засгийн газар, МХАҮТанхимтай хамтран шилдэг татвар төлөгч, ТОП-100 ААН-ээр тогтмол шалгаруулж байснаа, гэнэт энэ жил “татвараас зугтаагч” болгоод төрөл арилжуулчихсан. Уг нь манайхан жил бүр татвар, санхүүгийн тайлангаа хөндлөнгийн олон улсын аудитын байгууллагаар хянуулж, татвараа цаг хугацаанд нь үлгэр жишээ төлж ирсэн.
-Тэгвэл яг юунд буруутгаад байгаа юм. Тодорхой жишээ байна уу?
-Хоёр жишээ хэлье. Орчин цагт уул уурхайн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэгч, эцсийн хэрэглэгчид бие биеэ мэддэггүй, мэдсэн ч худалдан борлуулахдаа тохиролцож чаддаггүй учраас дунд нь худалдааны компаниуд зуучилдаг. Монгол Улс ДХБ-ын гишүүн. Ийм учраас ДХБ-ын Гадаад Худалдааны Ерөнхий Нөхцөл, олон улсын жишгээр бүтээгдэхүүний нэр төрөл, чанар, тоо хэмжээ, зарах цэг, зах зээлийн үнийн чиг хандлага, санхүүжилт, тээвэр, төлбөрийн нөхцөл, даатгал, маркетинг зэрэг олон хүчин зүйлийг харгалзан худалдааны компанид үнийн хөнгөлөлт олгодог. Энэ бол худалдааны алтан дүрэм. Манай катодын зэсийн хувьд, ЛМБиржийн үнийн нэмэх, хасах 5 хувийн хөнгөлөлт олгодог. “Ачит Ихт” ХХК-ийн олгож байгаа үнийн хөнгөлөлт нь дундаж түвшинд л байгаа. Гэтэл үүнийг мөнгө угаасан, татвараас зугтсан гэж гүтгэж, олон хүнийг яллагдагчаар татсан. Ийм жишиг тогтвол, маргааш өглөө Эрдэнэт, ОТ, гадаад худалдаа эрхэлж байгаа бүх компани ялтнууд болж хувирна. Бид ер нь хаашаа явж байна вэ? Эрүүл саруул ухаанаа арай гээчихсэн юм биш байгаа даа?
Саяхан, Улаанбаатар хотод ажлаар ирсэн Лондонгийн Металлын Биржийн Гүйцэтгэх Захирал Монгол Улсаас ганц гишүүн, манай компанитай уулзсан. Худалдааны хөнгөлөлтийн талаар үүссэн дээрх асуудлыг сонсоод чихэндээ итгээгүйгээр барахгүй хамтран ажиллаж, ойлгуулахад нь туслахаа илэрхийлсэн гэсэн. Дэлхий дахины тогтсон жишигт нийцсэн ердийн үйл ажиллагааг гэмт хэрэг гэж үзээд эхэлбэл Монгол Улс яаж хөгжих вэ?
Өөр нэг жишээ. Олсон орлогоосоо татвараа төлөөд, олон хүний мөрөөдөл биелүүлсэн, төрийн ачааг нимгэлсэн “Степпе арена” мөсөн өргөөнд оруулсан хөрөнгө оруулалтыг “татвараас зугтаасан”, “мөнгө угаасан” гэж буруутгаж байгаа гэсэн. Татвараа төлсөн л бол мөнгөө Мөсөн өргөөнд байна уу? Хойд мөсөн далайд байна уу, дэлхийн хаана ч хөрөнгө оруулах, захиран зарцуулах нь Үндсэн хуулиар баталгаажсан хүний эрх, өмчийн эрх юм. Энэ эрх рүү ингэж бүдүүлгээр халдаж, хууль ёсыг завхруулж болохгүй.
-Сонсоход сонин жигтэй л юм. Ачит Ихтийн 34 хувийг асуухгүй өнгөрч болохгүй нь. 34 хувийн хувьцаагаа Эрдэнэтэд анхнаасаа өгчихсөн бол ийм хэл ам дагуулахгүй байсан болов уу. Таны бодлыг сонсъё.
-Үнэндээ эхнээс нь өгөх гээд бараагүй. Үйлдвэр туршилтаар ажиллаж эхэлмэгц л манай компани, хувьцааны 34 хувийг эзэмшиж, ТУЗ-ийн хоёр гишүүнээ томилно уу гэсэн хүсэлтээ албан ёсоор хүргүүлж гэрээний үүргээ биелүүлсэн боловч Эрдэнэт үйлдвэр үйлдвэрийг судлаад, олон эрсдэлтэй төсөл гэж үзээд хувьцаа эзэмшихээс татгалзсан. Оронд нь хэрэв үйлдвэр ажиллаж бүтээгдэхүүн гарч байвал борлуулалтын орлогоос нь тусгай төлбөр авна гэж тохиролцон гэрээ байгуулсан. Ер нь бол балансаас хасагдаж, нар салхинд олон арван жил гандаж, уусч, үнэт чанараа алдаж байсан овоолгоос цэвэр зэс ялгаж авах эрсдэлтэй төсөл амжилттай үргэлжилж явна гэдэгт Эрдэнэт үйлдвэр бүү хэл төслийг санхүүжүүлж, хувь эзэмшиж байсан Голомт банк ч эргэлзэж, санхүүжилтээ зогсоож байсан. Манай бизнесийн томчуул, Хөгжлийн банк бүгд татгалзаж байсан. Эцэст нь гадаадын компаниас хатуу нөхцөлтэй, өндөр хүүтэй зээл авч, үйлдвэрээ ашиглалтад оруулсан. Төслийг бүрэн санхүүжүүлэх үүргээ биелүүлээгүй Голомт банкнаас хувиа эргүүлэн худалдан авч, банкнаас авсан зээл болон хүүг хугацаанаас нь өмнө бүрэн төлж барагдуулж байсан гээд яриад байвал урт түүх болно.
Өнгөрсөн хугацаанд 34 хувийн асуудлаар Эрдэнэт үйлдвэрт гэрээнд өөрчлөлт оруулж, хамтарч ажиллах саналаа 12 удаа албан бичгээр өгсөн байдаг. Борлуулалтын орлогоосоо ашиглалтын тусгай төлбөр төлөхөө больж, хувьцааныхаа 34 хувийг өнөөдөр ч эзэмшүүлэхэд бэлэн байгаа. Түншийн нэг нь гараа сунгаад, нөгөө нь гараа өгөхгүй бол гар барилцаж болдоггүй юм байна.
-Шийдчихээр л асуудал дээр яагаад цаг алдаад байдаг юм бол?
-Өмнө хууль эрх зүйн орчин тодорхойгүй байсан болов уу. Одоо Үндэсний баялгийн сангийн хууль батлагдсан ч төрийн өмчийн үйлдвэрийн шийдвэр гаргах процесс нь нарийн төвөгтэй, бас сүүлд буруудахаас эмээдэг нь шууд ажиглагддаг. Хамтарсан Эрдэнэт үйлдвэрийн үед мэргэжлийн Ажлын хэсгийн дүгнэлтийг үндэслэж хамтын шийдвэр гаргасан өмнөх захирал нь буруутгагдаж байхад арга ч үгүй биз ээ.
-Танай үйлдвэр сая хэр удаан зогсов. Үйлдвэрлэл зогсохоор, улс татварын орлогоороо хохирно биз. Чат худал хуурамч байж гэж бодъё. Гэвч Та сонгуульд зориулж Элбэгдорж гуай руу тэр олон сая долларыг ч юм уу, аль эсвэл ямар нэгэн мөнгө шилжүүлсэн үү. Одоо хэлж болно биз дээ.
-Та нэг амьсгаагаар хоёр ондоо асуулт асуулаа. Үйлдвэр гурван сар гаран зогссон. Үйлдвэр зогсохоор зөвхөн зарлага л гарна. Орлого олоогүй болохоор, эхний ээлжинд, улс татвараар, Эрдэнэт үйлдвэр ашиглалтын төлбөрөөр, компанийн ажилтнууд урамшууллаар хохирсон. Бүтээгдэхүүн нийлүүлэх гэрээ тасалдаж, компанийн нэр хүнд олон улсад унасан. Гадаадынхан Ачит Ихт гэхээс илүү Монголын компани л гэнэ шүү дээ.
Хоёр дахь чухал асуултын тухайд гэвэл, Элбэгдорж руу шилжүүлсэн гэх тэр 13.5 сая гэдэг тоо нь өнгөрсөн жилүүдэд худалдааны компанид олгосон үнийн хөнгөлөлтийн нийлбэр дүн болж байх шиг байна. Арай л дэндүүлсэн шүү. Элбэгдоржид үнэндээ сохор зоос ч шилжээгүй, өмнө нь ч шилжиж байгаагүйг хариуцлагатай хэлчихье.
-Та тухайн үед У.Хүрэлсүх Ерөнхийлөгчид хандаж нээлттэй ил захидал бичсэн. Олон хүнд хүрсэн. Ямар нэг хариу авсан уу?
– У.Хүрэлсүх Ерөнхийлөгч шинээр бүрэлдсэн УИХ-ын нээлтийн чуулган дээр хэлсэн үгэндээ, хуулийн байгууллагуудын удирдлагад хандаж, гэм буруугүй нэг ч хүнийг хэлмэгдүүлж болохгүй гэж анхааруулсан. Нээлттэй захидлын минь хариу, бизнес эрхлэгчдийг өмөөрч хамгаалсан үг нь дотно сонсогдсон.
-Төгсгөлд нь танд нээлттэй асуулт тавья. Ер нь яагаад танд ямар нэгэн хэрэг тохох гээд байгаа юм бол?
-Би хууль эрх зүйн мэргэжлээр олон жил суралцсан, бичиг цаастай нухалдсан хүн. Үндэсний болон олон улсын хууль эрх зүйг эрх биш гадарлана. Бас Дэлхийн өрсөлдөх чадварын төвтэй хамтарч улс орнууд хэрхэн өгсөж, уруудаж байгаа талаар арав гаруй жил судалгаа хийж байна. Миний эргэн тойронд болж байгаа дуулиан, хэрэг гэгч нь хүний жудаг, шударга ёсонд харш, Үндсэн хууль болон бусад хуулийг ноцтой зөрчсөн, улс орны хөгжил дэвшилд хор хөнөөлтэй, Монголыг муухай харагдуулах олон муу үр дагавартай зохиомол, хүчирхийллийн үйл ажиллагаа.
Хуурамч баримтаар иргэнээ хэлмэгдүүлдэг улс ХХI зуунд байж болохгүй. Ийм бүдүүлэг, бурангуй үйлдлийн үүд хаалгыг эрт хааж, цоожлохгүй бол бидний цөөхөн монголчуудыг хэлмэгдүүлсэн өнгөрсөн зууны хар түүх давтагдах аюул нүүрлэж байгааг, Цагаатгалын комиссын ажлыг хариуцаж байсан хүний хувьд сэрэмжлүүлж байна.
Монгол Улс маань зүгээр л хөгжих, өрсөлдөх чадвартай болох хэрэгтэй байна шүү дээ. Ингэхэд ард иргэд нь айх аюулгүй амгалан тайван орчинд амьдарч, эрх чөлөөтэй, ажил, бизнесээ эрхлэх таатай орчин бүрдүүлж, хууль бус халдлагаас хамгаалах нь л анхдагч нөхцөл, төрийн үүрэг гэдгийг судлаачийн хувьд хэлье.
Монгол төрд хөгжлийн төлөө зүрх сэтгэлтэй, хүний эрх, хуулиа дээдэлдэг нь хувиа хичээгч, шимигчдээс хавьгүй олон гэдэгт би итгэдэг.
Мөнх хөх тэнгэр минь Монголыг минь ивээж байх болтугай.
-Ярилцлага өгсөн танд баярлалаа.
Ц.ГАНБОЛД
Он гарснаас хойш нийслэлийн хэмжээнд гал түймрийн 1700 гаруй дуудлага бүртгэгдэж, үүнээс 17 хувийг хогийн цэг, хогийн суваг шатсан дуудлага мэдээлэл эзэлж байна.
Сүүлийн өдрүүдэд энэ төрлийн дуудлага нэмэгдэх хандлагатай байна.
Иймд хогийн суваг, хогийн цэгт ил гал гаргахгүй, тамхины ишийг бүрэн унтрааж, аюулгүй байдлаа хангахыг Нийслэлийн Онцгой байдлын газраас онцгойлон анхааруулж байна.
Улсын хэмжээнд аравдугаар сарын сүүл үеэс томуу, томуу төст өвчний идэвхжил нэмэгдсэн. Арваннэгдүгээр сарын 5-ний өдрийн байдлаар өвчлөл идэвхжилийн түвшинд шилжээд байгааг ХӨСҮТ-өөс мэдээлсэн билээ. Энэ хугацаанд амбулаториор үйлчлүүлсэн нийт иргэдийн 5.2 хувь томуу, томуу төст өвчний шалтгаантай байгаа аж.
Ялангуяа бага насны хүүхдүүдийн дунд өвчлөл нэмэгдэж байгаатай холбогдуулан зөвлөхөд, хүүхдэд эмнэл зүйн шинж тэмдэг илрэхэд буюу халуурах, хоолой өвдөх, толгой өвдөх, бөөлжих, суулгавал харьяа өрхийн эмнэлэгт хандахыг Эрүүл мэндийн яамнаас зөвлөж байна. Мөн 119 дугаарт залгаж, эрүл мэндийн тусламж үйлчилгээний талаар үнэгүй зөвлөгөө мэдээлэл авах боломжтой аж.
Уртасгасан цагаар дараах амбулаториуд ажиллаж байна. Ажлын өдөр 8:30- 20:00 цаг, амралтын өдрүүдэд буюу бямба, ням гарагт 10:00 – 17:00 цагийн хооронд ажиллана.
Улаанбаатар хотын зургаан дүүрэгт уртасгасан цагаар ажиллаж буй хүүхдийн эмнэлгүүд
Эрх чөлөөний эвсэл намаас энэ удаагийн УИХ-ын сонгуульд нэр дэвшсэн 40 нэр дэвшигч хандивын данс нээгээгүй гэдэг шалтгаанаар зөрчлийн хэрэг нээн шалгаж байгаа аж. Энэ асуудлаар тус намын дарга Б.Цацралтай ярилцлаа.
-Танай намыг шүүхэд өгсөн гэдэг асуудал яригдаад байна. Энэ тал дээр тайлбар өгөхгүй юу?
-Энэ удаагийн УИХ-ын ээлжит сонгуулийн тайлан мэдээ гараад Үндэсний аудитын газраас есдүгээр сарын 25-ны өдөр Сангийн яам руу явсан байна. Хуулийн хүрээндээ л энэ бүхэн хийгдэж байгаа. Гэвч Эрх чөлөөний эвсэл намаас нэр дэвшсэн 40 нэр дэвшигчийг сонгуулийн зардлын данс нээгээгүй, бүртгүүлээгүй. Бүртгүүлээгүй дансан дээр аудит тайлангаа Үндэсний аудитын газар хүргүүлээгүй гэх зөрчлийн хэрэг, хүн тус бүр дээр гурван хэрэг нээгээд нийтдээ 120 хэрэг нээчихсэн явж байна. Уг хэргүүдийн зөрчлийн шийтгэлийн нийт хэмжээ нь 1.6 тэрбум төгрөг болох юм байна. Эхнээсээ хоёр ч нэр дэвшигч шийтгэлийн хуудас авсан. Харин бидний зүгээс Захиргааны хэргийн шүүхэд нэхэмжлэл гаргана гэсэн байдалтай байна. Бидний хувьд дотоод зохион байгуулалтаа өөрсдөө хийгээд сонгуульд хэрхэн оролцохоо шийдээд төв намаасаа сонгуулийн сурталчилгааны үйл ажиллагааг зохион байгуулахаар болсон.
Нам дээрээ хандивын данс нээгээд хуулийн дагуу явцын тайлангаа бүртгүүлээд, аудитлагдсан тайлангаа мөн бүртгүүлээд явсан. Гэтэл бидний энэ бүх баримтыг үл харгалзан нэр дэвшигч тус бүр дээр данс нээсэнгүй гэх зөрчлийн хэрэг үүсгэсэн. Одоо 21 аймаг, есөн дүүргийн татварын байцаагч, эрх бүхий албан тушаалтнууд байцаалт явуулж байна. Нэмээд Төрийн сангийн байцаагч нар шалгалт явуулж байгаа. Бидний зүгээс бүхий л нотлох баримтуудаа өгөөд явж байна. Сонгуулийн тухай хуульд нам нь нэр дэвшигчийнхээ зардлыг хариуцаж гаргаж болно гэх заалт байгаа. Гэтэл энэ заалт бидэнд үйлчлэхгүй байна. Заавал данс нээсэн байх ёстой гэж тулгаагүй байхад зөрчлийн хэрэг нээгээд шалгаж байгаа юм. Ер нь энэ бол төрийн байгууллагуудын хоорондын уялдаа холбоогүй, алдаатай байдлаас шалтгаалсан.
-Үндэсний аудитын газраас гомдол гаргасан гэсэн үг үү?
-Үндэсний аудитын газрын гомдлоор Татварын ерөнхий газраас зөрчил үйлдсэн гэдгийг чинь тогтоосон учраас та хэдийг шийтгэнэ гэсэн байр суурьтай байгаа. Энэ бол байцаагч нарын л үг. Төрийн гэх нэрийн дор ажлаа хйиж байгаа хүмүүсийг бид буруутгахгүй. Эсрэгээрээ төрийн байгууллагуудын уялдаа холбоогүй байдал биднийг залхаан цээрлүүлэх, дарамт шахалт үзүүлэх, айлган сүрдүүлэх харилцаа хандлагатай байгаад бид шүүмжлэлтэй хандаж байна. Үүнийг шийдээч гэдэг шаардлага бид хүргүүлсэн. Гэвч одоогоор ямар нэгэн хариу ирээгүй л байна.
-Нэр дэвшигч данс нээж ч болно, нээхгүй ч байж болох юм байна. Гэвч данс нээлгээгүй гээд буруутгаад байгаа хэрэг үү?
-Энэ хэд маань ажлаа сайн хийгээд өмнө нь гарч байсан алдаануудаасаа сургамж авдаг байсан бол өнгөрсөн 2016, 2020 оны сонгуулиудаар данс нээхтэй холбоотой асуудал гарч ирж байсан байна. Нөгөөтэйгүүр сонгуульд оролцохдоо заавал зардал гаргана гэсэн зүйл байхгүй. Үүнийг хуульчилсан заалт байхгүй. Хүн өөрийн итгэл үнэмшилтэй, үзэл баримтлалтай, эвлэлдэн нэгдэх эрх чөлөөгөө хэрэгжүүлэхийн тулд зардал гаргах шаардлага байхгүй. Бид үүнийг л хэлж байгаа. Тиймээс Эрх чөлөөний эвсэл нам дээр явуулж байгаа энэ үйл ажиллагааг залхаан цээрлүүлэлт гэж ойлгож байна.
-Ямар нэг хүн, нам, эвслээс захиалгатай гэж үзэж байна уу?
-Хардах биш, бүр нотлогдож байна л гэж хэлмээр байна. Татварын байцаагч нар биднээс байцаалт авахдаа хувийн шинж чанартай асуулт асуудаг. Сонгуульд нэр дэвших саналыг танд хэн тавьсан бэ гэж асууж байгаа. Энэ асуулт данс нээгээгүйтэй ямар холбогдолтой вэ гэдгээ тайлбарладаггүй. Та бүхнийг дээрээс шийтгэ гэсэн гэж хэлдэг. Тэр нь хэн юм бэ. Энэ нь тодорхой болчихвол х уулийн маргаанаа үргэлжлүүлээд явж болж байна.
Мөн шууд бусаар оролцож байгаа нэг газар нь прокурор. Прокуророос ийм чиглэл өгсөн л гэдэг байдалтай байна. Энэ дабль стандартыг эсэргүүцэхээр буцаагаад бидэнд давхар стандартаар шийтгэж байгаа юм уу. Дарангуйллыг эсэргүүцэхээр буцаагаад дарангуйллын хэлбэрээр айлгаж ичээгээд байгаа юм уу гэдгийг асуумаар байна.
Т.Хөвсгөл
Төрийн ордонд өнөөдөр (2024.11.20) хүний эрх, эрх чөлөөг хамгаалахтай холбоотой хяналтын сонсгол “Эрүүдэн шүүлт тулгах, хүнлэг бус, хэрцгий хандахаас ангид байх хүний эрхийн хэрэгжилт” сэдвээр зохион байгуулагдана. Энэхүү сонсголыг санаачлагч, УИХ-ын гишүүн Ж.Баярмаатай ярилцлаа.
-Хүний эрхийн түгээмэл тунхаглалын 1 дүгээр зүйлд “Хүн бүр төрөхөөсөө эрх чөлөөтэй, нэр төр, эрхийнхээ хувьд адил тэгш байна” гэж онцлон заасан. Өнөөдөр монгол хүний эдгээр эрх бүрэн хангагдаж байна уу гэдгээс ярилцъя?
-Хүний эрх хэр хангагдаж байгааг бид өдөр тутамдаа мэдрэхээс гадна олон улсын байгууллагууд дүгнээд байгаа шүү дээ. Олон улсын байгууллагууд улс орнууд дахь Ардчиллын төлөв байдлын индексийг тогтоохдоо хүний эрх, эрх чөлөө, хэвлэлийн эрх чөлөө, үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх чөлөө, жагсаал цуглаан хийх эрх чөлөө хэр хангагдаж байгаа вэ, шүүхийн засаглал хэр хараат бус байна вэ, сонгууль нь хэр чөлөөтэй бөгөөд шударга явагддаг вэ зэргийг гол шалгуураа болгодог. Эдгээрээс хамгийн чухлуудын нэг бол хүний эрх, эрх чөлөөний асуудал. Угаасаа Монгол Улсын шинэ Ардчилсан Үндсэн хуулийн гол үзэл санаа бол хүний эрх, эрх чөлөө юм. Өөрөөр хэлбэл, Монголд хүн дээрх эрхүүдийг хуулиар эдлэх эрхтэй болсон явдал юм. Мэдээж үүн дээр өмчийн эрх гээд нэмэгдэнэ. Харамсалтай нь, эдгээр эрхийн хэрэгжилт хангалтгүй байгаа учраас манайх байр ухраад байгаа юм. V-dem гээд олон улсын хүрээлэнгээс гаргадаг судалгаагаар дэлхийн 180 орчим орноос Монгол 2022 онд 61 дүгээр байранд байсан бол 2023 онд 77 дугаар байранд, 2024 онд дахин 4 байраар ухарч 81 дүгээр байранд орсон.
Мөн хамгийн ноцтой нь, дэлхийд ардчиллаас маш эрчимтэй ухарч байгаа долоон улсын нэг болсон. Эндээс Монгол Улсад хүний эрх хэрхэн хангагдаж буй нь харагдаж байгаа юм. Нарийвчлаад яривал, ялангуяа сайн дураараа орж, гарах эрхээ түр хязгаарлуулсан хүмүүсийн асуудал бүр амаргүй нөхцөл байдалд байгаа нь үйл явдлуудаас харагдаад байгаа шүү дээ.
-Олон нийтийн сүлжээгээр хүний нэр төрд халдаж, гутаан доромжилж, бүр “яллах” байдал цөөнгүй гарч байгаа нь хүний эрхийг ноцтой зөрчиж буй нэг хэлбэр. Та энэ талаар ямар бодолтой явна вэ?
-Хэнбугай ч хэний ч нэр төр, алдар хүндэд халдах ёсгүй. Энэ нь өөрөө бас Хүний эрхийн Түгээмэл Тунхаглал болон Үндсэн хуулиар хамгаалуулсан байдаг. Тиймээс хүнийг гүтгэн доромжилж, нэр хүндэд нь халдана гэдэг яавч зөв зүйтэй зүйл биш. Гэхдээ гүтгэсэн, доромжиллоо гээд гэмт хэрэгт тооцож, эрүүгийн ялаар шийтгэж болохгүй. Учир нь бүх зүйл хоёр талтай гэдэг шиг үүгээр далимдуулж иргэдэд мэдээлэл дамжуулах, ялангуяа төр засаг, эрх баригчдыг шүүмжлэх урсгал хаагдах эрсдэлтэй. Хэрвээ гүтгэсэн нь нотлогдвол Иргэний хуулиар тохирсон торгууль л ногдуулж байх нь зөв болов уу.
-Монгол Улсад цагдаа, шүүх, прокурорын байгууллага дээр хүний эрх зөрчигддөг жишээ олон. Сэжигтэнийг эрүүдэн шүүх, хийгээгүй хэргийг нь хүлээлгэдэг ч тохиолдол байна. Үүн дээр таны бодол?
-Мэдээж эрүү шүүлт тулгах, хүнлэг бус, хэрцгий харьцах нь НҮБ-ын Хүний эрхийн түгээмэл тунхаглалаас гадна Эрүү шүүлтийн эсрэг конвенц, манай Үндсэн хуулиар хүртэл хориотой байдаг. Гараад байгаа зөрчлүүдийн дийлэнх хувь нь хууль сахиулах байгууллагууд дээр байна. Цагдаа, өөрөөр хэлбэл мөрдөн байцаах ажиллагаа, түр саатуулах явцад илүүтэй тохиолдож байна. Өнгөрсөн зун 461 дүгээр ангид нэг ноцтой асуудал үүссэн. 21 настай амь хохирогч эрүү шүүлтэд өртсөн тухай гомдол гаргасан байдаг. Энэ асуудалд санаа тавьж, хууль сахиулах, прокурор зэрэг холбогдох байгууллагуудаас мэдээллүүд авахаар албан шугамаар хандаж байгаа. Гэхдээ харамсалтай нь, хамгийн сүүлийн энэ хэрэг дээр гэхэд л “Авлигатай тэмцэх газар шалгаж байгаа” гэх ч одоо хүртэл яаж шийдэгдсэн нь, хэн нэгэнд хариуцлага тооцсон эсэх нь тодорхойгүй байна. Хуулиараа мөрдөн шалгах ажиллагааны нууцад хамаардаг тул тэр бүр мэдээлэл өгдөггүй. Талийгаач нэг сард гомдол гаргаснаас хойш асуудал шийдэгдэхгүй арай л удаж байна. Уг нь Эрүүгийн хуулиар “Эрүү шүүлт тулгаж авсан нотлох баримтыг нотлох баримтаар тооцохгүй” гэж байдаг ч ингэж авдаг тохиолдлууд байсаар л байх шиг байна. Энэ бол гэмт хэрэгтэй огт холбоогүй. Тэр хүн ямар ч хэрэг үйлдсэн бай эрүүдэж, байцааж хэрхэвч болохгүй л гэсэн санаа. Энэ үзэгдэл эгнэгт байхгүй болох ёстой.
-Эрүүгийн хуулийн 13.14.1 дэх заалт Үндсэн хуулиар олгогдсон “Үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх” эрхтэй зөрчилдөж байна. Энэ хэрээр ялангуяа сэтгүүлчдийн ажил үүргээ гүйцэтгэх эрх хязгаарлагдаж байна. Эрүүгийн хуульд гүтгэх, доромжлох гэж хоёр тусдаа заалт байсныг “илт худал мэдээлэх” гэж ерөнхийлсөн заалт болгож оруулсныг өөрчлөх хэрэгтэй гэдэгтэй та санал нийлж байна уу?
-Энэ заалтыг өөрчлөх шаардлагатай. Би ноднин сэтгүүлч Н.Өнөрцэцэгийн асуудлаас болоод үүнийг өөрчлөх шаардлагатай гэсэн итгэл үнэмшилтэй болсон. Түүнээс гадна ХЭҮК-ынхонтой энэ асуудлаар уулзаж байхад НҮБ-ын Хүний эрхийн зөвлөлөөс байнга “Энэ заалтыг Эрүүгийн хуулиасаа аваач ээ, Иргэний хуульдаа оруулаач” ээ гэж анхааруулдаг юм билээ. Эрүүгийн хуулинд “гүтгэх” гэж байгаад, 2015 онд Ардчилсан нам засаглах үед Эрүүгийн хуулиас аваад, Зөрчлийн хуулинд оруулсан байна. 2017 онд Ардын нам засаглаж байхдаа буцаад хүрээг нь томруулаад, “илт худал мэдээлэх” гээд, том малгай дор бүгдийг нь чихээд, үүнийг зөрчсөн гэж эрүүгийн ял хүлээлгэж байгаа нь буруу гэж үзэж байна. Үүнийг зөвхөн дан ганц сэтгүүлчид, хувь улстөрчид хүсээд байгаа юм биш. Түрүүн хэлсэнчлэн НҮБ-ын Хүний эрхийн зөвлөлөөс үүнийгээ болиоч ээ гэж зөвлөөд байгаа юм. Үүний гор яаж гарч байна вэ гэвэл, манайх хэвлэлийн эрх чөлөөний индексээр илтэд ухарч байна. 2023 оноос хойш нэгхэн жилийн дотор бүхэл бүтэн 21 байраар ухарчихлаа. 92 дугаар байранд байж байгаад, 109 рүү ороод ирсэн. Дүнгээр харьцуулж яривал 5, 4, 3, 2, 1 гэдэг шиг ангилал байдаг юм байна. Үүнээс Монгол 2-ын дүн авсан буюу “Difficult” гэх ангилал руу шилжчихсэн байна. Энэ нь хэвлэлийн эрх чөлөөний байдал “хүнд, хэцүү” гэсэн ангилал юм. Энэ нь Эрүүгийн хуулийн 13.14 дүгээр заалтаас болж хэвлэл мэдээллийнхэн асуудалд орооцолдоод байгаатай холбоотой болов уу.
-Таны эрх өнөөдөр ямар нэг байдлаар зөрчигдөж байна уу?
-Эрхээ мэддэг тул учиртай. Юун төлөө Үндсэн хуулиар олгогдсон эрхүүд байгаа билээ. Ямар нэгэн эрх зөрчигдөх аяс илэрвэл эрхийнхээ төлөө тэмцэнэ. Ямар ч байсан хуулийн хүрээнд хаана ч, ямар ч газар үг, үзэл бодлоо илэрхийлж, эрхээ эдэлсээр л явах болно. Гэвч Үндсэн хуулиар олгосон эдгээр үндсэн эрхүүдээ мэдэхгүй иргэд зөндөө байгаа нь харамсалтай. Жишээ нь, хөдөө орон нутагт фэйсбүүкээр сум орон нутгийн удирдлагаа шүүмжилсэн постонд лайк дарвал ямар нэгэн байдлаар өөрөө, эсвэл ар гэр нь дарамтлуулдаг тохиолдол элбэг гэдэг. Мөн Улаанбаатар хотод ч гэсэн сошиал платформоор үг, үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлснийх нь төлөө цагдаагийн байгууллагаас утасдаж, “Постоо авна уу” гэсэн шаардлага тавьсан тохиолдлууд байдаг.
-Та “Эрүүдэн шүүлт тулгах, хүнлэг бус, хэрцгий хандахаас ангид байх хүний эрхийн хэрэгжилт” сэдэвт сонсголоос ямар үр дүн хүлээж байна вэ?
-Бид том зургаараа бол энэ сонсголын үр дүнд эрүү шүүлт, хүнлэг бус харьцаанд өртөж хохирч ирсэн иргэдийн үнэн байдлыг ил гаргах, тэдний эрхийг хамгаалах үүрэгтэй төрийн алба, албан тушаалтнуудын үүнтэй холбоотой үйл ажиллагаанд цогц дүгнэлт хийх, хууль эрх зүйн хувьд ямар ч хүний эрхийг бодитоор нь хамгаалж чадах системийг бүтээх асуудлуудыг цогцоор нь шийдэх шийдэлд хүрэхийг зорьж байна. Энэ бол зөвхөн бидний биш, нийт монголчуудын хүсэл. Монголд өөрийн дураараа гарч явж болдоггүй 840 гаруй байгууллага байдаг. Энэ удаагийн сонсголоор хорих ангиуд, цэргийн анги, заставууд, түр саатуулах газрууд зэрэг байгууллагадуудад төвлөрч байгаа. Товчхондоо энгийн үгээр хэлбэл, эцсийн үр дүн бол эрүү шүүлт, хүнлэг бус хэрцгий хандлагаас ангид байх хүний эрхийн зөрчил тулгараад байгаа эдгээр объектууд дахь хүний эрхийн зөрчил арилах ёстой. Улмаар бусад газрууд болох Сэтгэцийн эрүүл мэндийн үндэсний төв, Хүүхдийн асрамжийн төв, Ахмадын асрамжийн төв зэрэг байгууллага дахь хүний эрхийн хэрэгжилт сайжрах ёстой.
-Нэлээн сайн үр дүн гарна гэсэн итгэлтэй байгаа бололтой?
-Энэ сонсголыг долдугаар сард санаачилснаас хойш илэрхий үр дүн харагдаж байна. Би түрүүн хэлсэнчлэн, ХЭҮК, цагдаа, прокурор зэрэг холбогдох байгууллагуудад асуудал юу болж байгаа талаар асуулга, асуулт тавиад явж байгаа. Тэдний хариултаас харахад, эрүү шүүлт, хүнлэг бус харилцаа арилахгүй байгаад байгаа асуудлыг хүчтэй ярьж, сонсгол санаачлах болсноос хойш ХЭҮК гэхэд хяналт шалгалтаа нэлээн сайн эрчимжүүлээд байгаа нь харагдсан. Холбогдох байгууллагуудаар явж байгаа юм байна. Цагдаагийн байгууллага ч дутуу байсан газруудаа камертай болгох зэргээр ажлаа сайжруулж, эрчимжүүлж байгаа гэж ойлгосон.
-Камер нь ажилладаггүй гэсэн асуудал гарч байсан. Эвдэрч хэмхэрсэн камеруудаа бүгдийг нь зассан байна уу?
-Яг тийм, бүгдийг нь засаж янзалсан гэж ойлгосон. Тухайн байгууллагуудад энэ сонсголд бэлдэх ажиллагаа бас явагдсан байна шүү дээ. Маргааш болох сонсголын эхний үр дүн, нөлөө ийм маягаар гарч байна гэж бодож байна. Камергүй цагдаагийн байгууллага байхгүй болсон байх. Сонсгол дээр тийм мэдээ сонсоно гэж бодож байна. Гарах үр дүнгийн тухайд, шаардлагатай хууль тогтоомжуудад ямар өөрчлөлт оруулбал урьдчилан сэргийлэх ажиллагаа сайн явагдах вэ гэдэг дээр бид нэлээн анхаарал хандуулах ёстой. Аливаа асуудлыг “Ниргэсэн хойно нь хашгирав” гэгчээр араас нь тийм ч зөрчил үүслээ гэж явах биш, урьдчилан сэргийлэх ёстой гэдэг дээр илүү их ач холбогдол өгнө. Яг тэрэндээ шаардлагатай хууль эрх зүйн орчныг нь сайжруулах дээр ХЭҮК-ын, Эрүүгийн болон Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хууль, Цагдаагийн байгууллагын тухай хуульд өөрчлөлтүүд нэн даруй орох байх гэж бодож байна.
Д.ЭРДЭНЭТУЯА
Аргын тооллын арваннэг дүгээр сарын 21, Бархасбадь гариг. Билгийн тооллын 21, Найралт эх одтой, шарагчин үхэр өдөр. Өдрийн наран 08:07 цагт мандаж 17:09 цагт жаргана. Тухайн өдөр тахиа, могой жилтнээ аливаа үйлийг хийхэд эерэг сайн ба үхэр, луу, хонь, нохой жилтнээ сөрөг муу нөлөөтэй тул элдэв үйлд хянамгай хандаж, биеэ энхрийлүүштэй. Эл өдөр буян номын үйлийг эхлэх, дээдсээс халамж хүсэх, лам хувраг болох, багш шавьд барилдах, номын абшиг авах, шинэ гэр ба байр авах, хишиг даллага дуудуулах, насан бүтээл хийлгэх, мал арилжих, гэр бүрэхэд сайн. Эрдэнийг гадагш өгөхөд муу. Өдрийн сайн цаг нь бар, туулай, могой, бич, нохой, гахай болой. Хол газар яваар одогсод баруун хойш мөрөө гаргавал зохистой. Үс шинээр үргээлгэх буюу засуулахад тохиромжгүй.
Хур тунадас: Нийт нутгаар солигдмол үүлтэй, цас орохгүй.
Салхи: Ихэнх нутгаар баруун хойноос секундэд 5-10 метр. Нутгийн зүүн хэсгээр зарим үед секундэд 14-16 метр хүрч ширүүснэ.
Агаарын температур: Шөнөдөө Завхан голын эх, Хүрэнбэлчир орчмоор -27…-32 градус, Дархадын хотгор, Хангайн уулархаг нутгаар -21…-26 градус, Монгол-Алтай, Хэнтийн уулархаг нутаг, Идэр, Тэс, Хараа, Ерөө, Туул, Тэрэлж, Хэрлэн голын хөндийгөөр -16…-21 градус, говийн бүс нутгийн өмнөд хэсгээр -3…-8 градус, бусад нутгаар -10…-15 градус хүйтэн, өдөртөө Завхан голын эх, Хүрэнбэлчир орчмоор -11…-16 градус, Монгол-Алтай, Хангай, Хөвсгөлийн уулархаг нутаг, Идэр, Тэс голын хөндийгөөр -3…-8 градус хүйтэн, говийн бүс нутгаар +3…+8 градус, бусад нутгаар -2…+3 градус дулаан байна.
УЛААНБААТАР ХОТ ОРЧМООР: Их төлөв цэлмэг. Салхи баруун хойноос секундэд 5-10 метр. Шөнөдөө Яармаг-Сонгины орчмоор -17…-19 градус, бусад хэсгээр -11…-13 градус хүйтэн, өдөртөө 0…+2 градус дулаан байна.
БАГАНУУР ОРЧМООР: Их төлөв цэлмэг. Салхи баруун хойноос секундэд 6-11 метр. Шөнөдөө -18…-20 градус хүйтэн, өдөртөө 0 градус орчим байна.
ТЭРЭЛЖ ОРЧМООР: Их төлөв цэлмэг. Салхи баруун хойноос секундэд 4-9 метр. Шөнөдөө -18…-20 градус, өдөртөө 0…-2 градус хүйтэн байна.