Абу Даби хотноо энэ сарын сарын 6-16нд болох жюү жицүгийн бүсний ангилалтай ДАШТ-нд оролцох баг тамирчдын түрүүч өнөөдөр эх орноосоо мордлоо.
Тус Дэлхийн аваргад 137 орны 9000 тамирчин 11 өдрийн турш бүх нас, бүсний ангилалд өрсөлдөнө. Манай улсаас 107 тамирчин, 6 дасгалжуулагч, 2 шүүгч, 3 албаны хүмүүс оролцоно.
Улсын Их Хурлын Эдийн засгийн байнгын хорооны өнөөдрийн (2024.11.05) хуралдаан 10 цаг 57 минутад гишүүдийн 52 хувийн ирцтэйгээр эхэлж, хоёр асуудал хэлэлцэн шийдвэрлэлээ.
Эхлээд “Нэр дэвших хүсэлтийн загвар батлах тухай” Байнгын хорооны тогтоолын төслийг хэлэлцэн батлав. Байнгын хорооны дарга Р.Сэддорж төслийн талаар танилцуулсан. Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуулийн 22 дугаар зүйлийн 22.3.13 дахь заалт, Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 129 дүгээр зүйл, Монгол Улсын Их Хурлын хяналт шалгалтын тухай хуулийн 30 дугаар зүйлийн 30.1, 30.6 дахь хэсэг, Төвбанк/Монголбанк/-ны тухай хуулийн 26 дугаар зүйл 1, 2, 3 дахь хэсэг, 271 дүгээр зүйлийн 3, 4 дэх хэсэг, 273 дугаар зүйлийн 2 дахь хэсэг, Санхүүгийн зохицуулах хорооны эрх зүйн байдлын тухай хуулийн 11 дүгээр зүйлийн 11.2, 11.5, 11.6 дахь хэсэг, 29 дүгээр зүйлийн 29.3, 29.4, Статистикийн тухай хуулийн 131 дугаар зүйлийн 131.2 дахь хэсэг, 14 дүгээр зүйлийн 3 дахь хэсгийг үндэслэн Эдийн засгийн байнгын хорооноос төслийг боловсруулжээ. Тус төслийн хавсралтаар Монголбанкны ерөнхийлөгч, Тэргүүн дэд ерөнхийлөгч, Дэд ерөнхийлөгч, Монголбанкны Хяналтын зөвлөлийн дарга, гишүүн, Төв банкны Мөнгөний бодлогын хорооны гишүүн, Санхүүгийн зохицуулах хорооны дарга, гишүүн, тус Хорооны Хяналтын зөвлөлийн дарга, гишүүн, Үндэсний статистикийн хорооны дарга, тус Хорооны зөвлөлийн гишүүнд нэр дэвших хүсэлтийн загваруудыг төслийн хавсралтаар тус бүрд нь батлахаар боловсруулсан байна.
Төслийн танилцуулгатай холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн М.Бадамсүрэн, Л.Соронзонболд, А.Ундраа, Н.Батсүмбэрэл, П.Батчимэг нар асуулт асууж, Байнгын хорооны дарга болон Байнгын хорооны ажлын албанаас хариулт, тайлбар авав. Нэр дэвших хүсэлтийн маягтыг холбогдох хуульд заасан шалгуурын дагуу нарийвчлан боловсруулах саналыг М.Бадамсүрэн гишүүн хэлсэн бол тус маягтуудад хуулиас давсан шалгуур, шаардлагыг тусгахгүй байхад анхаарахыг Э.Батшугар гишүүн анхааруулж байв.
Хуулиар тогтоосон хугацаатай албан тушаалтнуудын ажиллах хуулийн хугацаа дуусч байгаатай холбогдуулан сонгон шалгаруулалт болон нээлттэй сонсголыг шуурхайн зохион байгуулах саналыг Н.Батсүмбэрэл гишүүн гаргасан. Ийнхүү гишүүд төсөлтэй холбогдуулан үг хэлсний дараа санал хураалт явуулахад хуралдаанд оролцсон гишүүдийн 84.6 хувь нь дэмжиж “Нэр дэвших хүсэлтийн загвар батлах тухай” Байнгын хорооны тогтоолын төслийг баталлаа.
“Тогтвортой хөгжлийн зорилгын дэд хорооны даргыг сонгох тухай” Байнгын хорооны тогтоолын төслийг дараа нь хэлэлцэв. Эдийн засгийн байнгын хорооны харьяанд Монгол Улсын тогтвортой хөгжлийн зорилгуудыг хууль тогтоомж болон хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтийн баримт бичигт тусгах, хэрэгжилтэд хяналт тавих асуудлыг дагнан хариуцаж, эрхлэх асуудлынхаа хүрээнд судалгаа хийх, холбогдох мэдээлэл авах, зохих албан тушаалтан, иргэн, байгууллагаас тайлбар авах, ажлын хэсэг байгуулах, Улсын Их Хурлын бусад шийдвэрийн төсөл боловсруулах, санал, дүгнэлт гаргаж, түүнийгээ харьяалагдах Байнгын хороонд, шаардлагатай бол Байнгын хороогоор уламжлан нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцүүлэх, эрхэлсэн асуудлаараа тогтоол гаргах эрхтэй Тогтвортой хөгжлийн зорилгын дэд хороо байгуулагдсан. Тус дэд хорооны даргад Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Мөнхсоёлыг нэр дэвшүүлж буйг Р.Сэддорж дарга танилцууллаа.
Тогтвортой хөгжлийн зорилгын дэд хорооны даргад нэр дэвшүүлэхтэй холбоотой асуудлаар Н.Алтаншагай гишүүн лавлаж, Байнгын хорооны даргаас хариулт авлаа. Дэд хорооны даргад нэр дэвшүүлэх, сонгох нь Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуулийн дагуу явагддаг гэлээ. Дараа нь санал хураалт явуулахад гишүүдийн олонх Тогтвортой хөгжлийн зорилгын дэд хорооны даргаар Б.Мөнхсоёл гишүүнийг сонгохыг дэмжив. Иймд холбогдох тогтоолын төсөл батлагдаж, Р.Сэддорж
Баянзүрх дүүргийн 21, 27 дугаар хороо, Дарь-Эх Ганц худгийн ам орчим нь сүүлийн жилүүдэд дараалан үер бууж, их хэмжээний хохирол учруулж байсан эрсдэл ихтэй байршил юм. Тиймээс үер болдог эрсдэл ихтэй тухайн байршилд гурван хэсэгт ус хуримтлуулах сан бүхий 150 метр урттай үерийн хамгаалалтын сувгийн засвар, нөхөн сэргээлтийн ажлыг хийхээр төлөвлөж, газар шорооны ажлыг хийж байна. Энэ талаар ГУББГ-ын Ерөнхий инженер С.Батсайханаас тодрууллаа.
Тэрбээр “Улаанбаатар хотод орсон усархаг борооны улмаас 2023 оны зун Дарь-Эх, Ганц худгийн ам орчимд үер бууж, дөрвөн хүний амь эрсдэж, айл өрхүүдийн хашаа, байшин, автомашин үерт автаж их хэмжээний хохирол учруулж байсан. Мөн 2018, 2021, 2022 онд ч Дарь-Эхийн үерийн улмаас хохирол үүсэж, Ганц худгийн урссан замыг дахин барьсан ч тохиолдол байдаг. Тиймээс тухайн хэсгийн үерийн байгууламжийг сэргээн засварлах, дээд хэсэгт шаталсан байдлаар 3 ус хуримтлуулах сан үүсгэхээр зураг төслийг боловсруулсан.
2024 оны хавар НОБГ-ын дарга, хурандаа А.Дашнямаар ахлуулсан ажлын хэсгийн бүрэлдэхүүн Дарь-Эх Ганц худаг орчимд газар чөлөөлөлтийг эхлүүлсэн. Айл өрхүүдийн орон байрыг шийдэж, нүүлгэн шилжүүлэх ажлуудыг НОБГ, ГУБГГ, Баянзүрх дүүргийн тохижилт үйлчилгээний компаниудтай хамтарч хийсэн. Газрыг чөлөөлж, өнөөдрийн байдлаар ГУБГГ-аас 11 машин механизм, 23 инженер, техникийн ажилчдын бүрэлдэхүүнтэйгээр тухайн байршилд ажиллаж байна. Ус хуримтлуулах сангийн байршлын талбайг гаргаж авах газар шорооны ажлыг арваннэгдүгээр сард багтаан хийнэ. Ажил 10-20 хувийн гүйцэтгэлтэй байна. Харин ирэх хавар инженерийн хийцлэлтэй барилгуудыг барихаар төлөвлөж, төсөвт санал оруулсан” гэлээ.
Тодруулбал, Ганц худгийн ам орчимд нийт 80 мянган метр куб газар шорооны ажлыг арваннэгдүгээр сард багтаан хийж дуусгана. Үргэлжүүлэн 3 шаталсан ус хуримтлуулах сан, 150 метр үерийн хамгаалалтын даланг хавтанжуулах, боомтын барилгыг сэргээн засварлах ажлуудыг хийхээр төлөвлөжээ.
Өнөө өглөөний /11.05/ цаг уурын өртөө, харуулын цасны зузааны мэдээгээр Монгол-Алтай, Хангай, Хөвсгөл, Хэнтийн уулархаг нутаг, Орхон, Сэлэнгэ, Хэрлэн, Онон голын хөндий, Дорнод-Дарьгангын тал нутгаар 0.0-18.0 см цасан бүрхүүл тогтсоноос хамгийн их нь Хэнтийн Баян-Адаргад 18.0 см, Баянхонгорын Баянбулаг, Жаргалант, Гурванбулаг, Дорнодын Булган, Хэнтийн Батноров, Дадалд 9.0-12.0 см, бусад хэсгээр 0.0-7.0 см цасан бүрхүүлтэй байна.
Молдовын Сонгуулийн Төв Хороо ерөнхийлөгчийн сонгуулийн хоёр дахь шатанд нийт 2219 хэсгийн саналыг тоолсны дараа “Одоогийн ерөнхийлөгч Майя Санду сонгогчдын 55.41 хувийн санал авч өөрийн өрсөлдөгч, тус улсын Ерөнхий прокурор асан Александр Стояноглог яллаа” гэж зарлав. Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн хоёр дахь шатанд бараг 1.7 сая хүн буюу нийт сонгогчдын 54 гаруй хувь нь саналаа өгсөн байна. Ийнхүү Оросын дарангуйллыг бус Европын ардчиллыг дэмжигч Санду Оросын талыг баримтлагч Социалистуудын намыг төлөөлж буй Стояноглог ялсан нь дэлхий нийтэд тодорхой болов.
Ерөнхийлөгч Майя Санду “Молдов, чи яллаа! Бидний сайн сайхан ирээдүйн төлөө энэ санал хураалтад бидний хэн ч ялагдаагүй. Намайг дэмжсэн болон ноён Стояноглогийн төлөө санал өгсөн хүмүүсийн дуу хоолойг би сонссон. Би та бүхний, бүх Молдовчуудын ерөнхийлөгч байна гэдгээ амлаж байна” гэж хэлжээ.
Санду ерөнхийлөгчийн сонгуулийн эхний шатанд ялалт байгуулсан ч үнэмлэхүй олонх буюу 50 гаруй хувийн санал авч чадаагүй юм. Харин Молдовын ерөнхийлөгчийн сонгуулийн эхний шатны сонгуультай хамт Молдов улсыг Европын Холбоонд элсүүлэх тухай бүх нийтийн санал асуулга явагдаж үүнийг дэмжигчид нэг хувийн саналаар ялсан билээ. Молдовын Оросын талын намынхан бүх нийтийн санал хураалтын дүнг эсэргүүцсэн боловч Үндсэн хуулийн шүүх энэ дүнг баталж, тус улсын үндсэн хуульд “Европын интеграцчилал нь Бүгд Найрамдах Молдов Улсын стратегийн зорилт мөн” гэсэн нэмэлт, өөрчлөлт
оруулахаар болсон. Энэ үед “Франс Пресс” агентлаг “Молдов дахь ерөнхийлөгчийн сонгуулийн хоёр дахь шат тус улсын ирээдүйн гадаад бодлого Европыг дэмжигч, эсвэл Оросыг дэмжигч байх уу гэдгийг эцэслэн шийднэ” гэж онцолж байв. Тэгвэл хоёр дахь шатны сонгуулийн дараа Молдовын ерөнхийлөгчийн Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөх Станислав Секрьеру “Москва энэ санал хураах үйл явцад их хэмжээгээр хөндлөнгөөс оролцсон” гээд “Молдовын түрүүний төр, засаг олон орос иргэдэд өөрийн улсын паспорт олгосон бөгөөд Кремль Москвагаас Молдовын паспорттой олон хүнийг зохион багуулж Турк, Азербайжан, Армени руу санал өгүүлэхээр зөөж, Их Британи, Германы хэд хэдэн хотод нээгдсэн манай санал авах хэсгийн байранд “тэсрэх бөмбөг тавьсан” гэсэн хуурамч мэдээлэл тарааж сонгуульд саад болох гэж оролдсон. Мөн Белорусь Молдовын паспорттай орос иргэдэд зориулан олон тооны санал өгөх байр ажиллуулсан” гэж мэдэгдэв. Тэгвэл Молдовын Цагдаагийн Ерөнхий газар “Оросын эрх баригчид Молдовын ерөнхийлөгчийн сонгуульд оролцуулахын тулд сонгогчдыг Москвагаас онгоцоор Азербайжан, Беларусь, Туркийн сонгуулийн санал авах байр руу зохион байгуулалттай тээвэрлэсэн асуудлыг шалгаж эхлээд байна” гэж мэдээлэв.
Одоогийн ерөнхийлөгч Майя Сандугаас өмнө Молдовын олигарх Илан Шор гэх нөхөр Оросын дэмжлэгээр энэ улсын ерөнхийлөгч, засгийн газар, шүүх эрх мэдлийг бүхэлд нь гартаа атгаж байсан бөгөөд тэр үед энэхүү Александр Стояногло энэ улсын Ерөнхий прокуророор ажиллаж байсан юм. Улсын нэг тэрбум ам.долларыг зувчуулсан учир Молдовын Давж заалдах шатны шүүх “банкны луйврын” хэргээр олигарх Илан Шорт 15 жилийн хорих ял оноосны дараа тэрээр ОХУ-д зугтан гарч, Интерполоор эрэн сурвалжлагдаж байгаа билээ. Харин Молдов дахь Интерполын Үндэсний товчоо “Шор 2024 оны нэгдүгээр сарын 1-нээс ОХУ-ын иргэн болсон байна” гэж мэдээлсэн бөгөөд энэ оны дөрөвдүгээр сард тэрээр Молдовт Оросыг дэмжигчдээс бүрдсэн “Ялалтын нам” хэмээх эвсэл байгуулж үүнээсээ ерөнхийлөгчийн сонгуульд Ерөнхий прокурор байсан Александр Стояноглог дэвшүүсэн юм. Чухамхүү олигарх Илан Шор Кремлийн гар, хөл болж Молдов Улсад Оросын авлигалын сүлжээг нэвтрүүлэн иргэдийг нь улам ядууруулж, энэ сонгуулиар ядуу иргэдийн саналыг 100 еврогоор худалдан авч, ерөнхийлөгчийн хоёр дахь шатны сонгуульд Молдовын дотоодод ялж эхэлсэн ч баруунд амьдардаг иргэдийн ач тусаар ийнхүү ялагдав. Учир нь Сонгуулийн Төв Хороо сонгуулийн эхний дүнг санал хураалт хаагдсанаас нэг цагийн дараа нийтэлж, сонгогчдын саналын дөрөвний гурвыг тоолсны дараа Александр Стояногло бараг 52 хувийн санал авч байгаа нь тодорхой болоод байсан билээ. Тэгвэл хамгийн сүүлд гадаадын сонгуулийн хэсгийн саналуудыг тоолсон бөгөөд Европт амьдардаг олон тооны молдовчуудын 87 хувь нь Сандуг дэмжсэнээр тэрээр Стояноглогийг гүйцэж түрүүлэн, тэргүүллээ хурдацтай ахиулан маш хэцүү бас маш үнэтэй энэхүү ялалтыг байгуулж чадсан. Ийнхүү Молдов Улс ерөнхийлөгчийн хоёр дахь шатны сонгуулиар Оросын авлигын дөнгөнөөс чөлөөлөгдөж, Москвад “Баяртай!” гэж хэлэх эрхтэй болов.
BBC-ийн тусгай сурвалжлагч Илья Барабанов “Молдовын ерөнхийлөгчийн сонгууль хэд хэдэн шалтгааны улмаас дэлхий нийтийн анхаарлыг татсан бөгөөд үүний нэг нь бүхнийг гайхшируулсан, бүгдийн нүдэн дээр бэлэн мөнгөөр санал худалдаж авах замаар тусгаар улсын ирээдүйг залах гэж оролдсон явдал байв” гэж онцолжээ. Харин Молдовын Европын талын улс төрч Ромын хуулийн “хэнд ашигтайг тогтоо” гэсэн зарчмыг дагавал жижиг бас эдийн засгийн хувьд сул дорой Молдов улсад тогтворгүй байдал үүсгэх сонирхолтой хэн байгааг ойлгож цөхөх зүйлгүй” гэжээ. Мөн Орост Элчин сайд байсан Молдовын улс төр судлаач Анатоли Тарану “Олон улсаас тусгаарлагдсан, Орост захирагдаж, түүнийг найрсаг улс хэмээн хүлээн зөвшөөрөх нэг ч гэсэн /жижиг ч гэсэн/ улс байх нь Оросын гадаад бодлогын том амжилт юм. Иймээс Москва Молдовын төлөө бүх хүчээ дайчлан тэмцэж, тэд энд их хэмжээний мөнгө цацаж байна” гэж мэдэгджээ.
Европын Комиссын ерөнхийлөгч Урсула фон дер Лейен Молдовын ерөнхийлөгч Майя Сандуд хоёр дахь шатанд ялалт байгуулсанд баяр хүргээд “Энэ сонгуульд тулгарсан бэрхшээлийг даван туулахад маш их хүч, зориг гаргах хэрэгтэй байсан. Молдов болон түүний ард түмний Европын ирээдүйн төлөө тантай хамт, үргэлжлүүлж ажиллахыг тэсэн ядан хүлээж байна” гэсэн бол Францын ерөнхийлөгч Эммануэль Макрон мөн Сандуг дахин сонгогдсонд баяр хүргээд “Ардчилал бүх хөндлөнгийн оролцоог ялсан” гэжээ. Румыны ерөнхий сайд Марсель Чиолаку “Европыг дэмжигч ерөнхийлөгчийн ялалт нь Молдовын ард түмний ардчиллыг хамгаалж, Европын Холбоонд элсэх замаа баталгаажуулах хүсэл зоригийн тод нотолгоо” гэж тэмдэглэв. Польшийн Засгийн газрын тэргүүн Дональд Туск “Молдовын ерөнхийлөгчийн сонгуульд Оросууд түрэмгий, өргөн цар хүрээтэй хөндлөнгөөс оролцсон ч ард түмэн Москвагийн талынхны эсрэг ялалт байгуулж чадлаа. Энэ хандлага ойрын өдөр, саруудад бусад улс оронд үргэлжилнэ гэдэгт найдаж байна” гэжээ. Харин олон улсын судлаачид Молдовчуудын энэхүү ялалтыг “маш хэцүү бас төвөгтэй” гэж тодорхойлоод “Путины дарангуйллын дэглэмийн мөхлийн эхлэл” гэж дүгнэжээ.
Гэр хорооллын айл, өрхийн зай хэмжээ алдагдаж гэр, байшингаа хэтэрхий ойрхон тулгаж барьсан нөхцөл байдал нь гал түймэр гарах эрсдэлийг дагуулж байна.
Авлигатай тэмцэх газрын Мөрдөн шалгах хэлтэс 2024 оны 10 дугаар сарын 28-наас 11 дүгээр сарын 03-ны өдрүүдэд гэмт хэргийн шинжтэй 83 гомдол, мэдээллийг шалгав. Үүнээс 8 гомдол, мэдээлэлд хэрэг бүртгэлтийн хэрэг нээх, 9 гомдол, мэдээлэлд хэрэг бүртгэлтийн хэрэг нээхээс татгалзах, 2 гомдол, мэдээллийг харьяаллын дагуу шилжүүлэх саналтайгаар прокурорт шилжүүлсэн бөгөөд одоогоор 64 гомдол, мэдээллийг хянан шалгаж байна.
Түүнчлэн эрүүгийн 885 хэрэгт мөрдөн байцаалтын ажиллагаа явуулснаас өнгөрсөн долоо хоногт 5 хэргийг шүүхэд шилжүүлэх, 20 хэргийг хаах, 1 хэргийг харьяаллын дагуу шилжүүлэх саналтай прокурорт хүргүүлж, 1 хэргийг нэгтгэн шалгаж байна. Мөрдөн шалгах ажиллагаанд одоогоор 858 хэрэг шалгагдаж байна.
Гэмт хэрэг гарахад нөлөөлсөн шалтгаан, нөхцөлийг арилгуулахаар мөрдөгчийн 2 мэдэгдэл бичиж холбогдох байгууллагад хүргүүлэв.
Эрүүгийн хэрэгт 6 объектод нэгжлэгийн ажиллагаа хийв.
Сэтгүүлч Н.Өнөрцэцэгийн ар гэрийнхэн Хэлмэгдэгсдийн хөшөөний урд шүүх хурлыг нээлттэй явуулахыг хүсэж буйгаа илэрхийлэн суулт зарлахаа мэдэгдлээ.
Н.Өнөрцэцэгийн ээж М.Алдартуяа “Охин маань хоригдоод гурван сар гаруй болж байна. Давж заалдах шүүх хурал нь арваннэгдүгээр сарын 7-нд гэж товлогдсон. Шүүх хурлыг хаалттай хийнэ гэж байна, шүүх хурлыг нээлттэй хийлгэхийн тулд суулт зарлаж байна. Өмнөх шүүх хурлын шийдвэрийг сонсоод сэтгэл үймрээд хэцүү байсан. Охинтойгоо уулзаагүй байгаа” гэв.
Эрчим хүчний реформ нийгмийн анхаарлын төвд орсон сэдэв болоод байна. Энэ цаг үед Эрчим хүчний зөвлөх инженер Г.Ёндонгомботой ярилцлаа.
-Эрчим хүчний реформоор сүрхий шуугьж байна. Энэ салбарын шинэчлэлийг яаж явуулах ёстой вэ?
-Хамгийн түрүүнд үнэ тарифаа барьж авахгүй бол энэ салбар цаашид сэхэшгүй байдалд орж өнөөгийнхөөс хэд дахин өндөр үнээр амь орж магадгүй болчихлоо. Үнэ тарифаа нэг цэгцэлж аваад дараагийн арга хэмжээнүүдийг цаг алдалгүй хийх хэрэгтэй. Тэр нь юу гэсэн үг вэ гэвэл төрийн өмчийг олон нийтийн болгох ажлыг яаралтай хийх ёстой. Салбарыг мэддэггүй хүмүүс байгалийн монополийг хувьчилж болохгүй гэж л байдаг. Үнэндээ цахилгаан станц, түгээх сүлжээ бол монополь биш ээ. Ганц монополь хэсэг бол дамжуулах сүлжээ юм. Яагаад гэвэл улсын хэмжээнд нэг л байдаг. Тиймээс ч дамжуулах сүлжээг хувьчлахгүй байх ҮАБЗ-ийн зөвлөмж бий. Тийм учраас бүх цахилгаан станц, түгээх сүлжээнүүдийг 100 хувь олон нийтийн өмчид шилжүүлэх хэрэгтэй. Харин Диспетчерийн үндэсний төвийг төрийн оролцоотой байлгаж болох талтай. Гэхдээ хэдэн хувийг төрд үлдээх, бас хэдий хүртэл вэ гэдгийг бодох л учиртай.
Яагаад гэвэл салбарыг нийтэд нь хамгийн бага зардлаар ажиллуулах буюу эдийн засгийн диспетчерийн зохицуулалтыг энэ компани хариуцдаг учиртай. Өөрөөр хэлбэл, хэрэглэгчид очиж байгаа цахилгааныг байж болох хамгийн бага үнээр хүргэх зохицуулалтыг хангах үүрэгтэй байгууллага болж хувирах ёстой. Гэхдээ төр энэ байгууллагад хөрөнгө оруулалт хийхгүй бол хувьчилсан нь дээр.
-“ДЦС”-ууд хүнд байдалд орсон учраас цахилгаан, дулааны үнийг нэмэхээс өөр замгүй гэж төр засгаас тайлбарлаж байгаа. Харин зарим судлаачид “Одоо үнэ нэмэх тохиромжтой цаг нь биш” гэж байна. Эрчим хүчний салбарын өнөөгийн нөхцөл байдлын яг бодит байдлыг үнэнээр нь хэлж өгөөч?
-Үнэ нэмэх өөр тохиромжтой цаг хайх боломж үлдээгүй. Тийм цаг үе байсан уу гэвэл байсан. Одоо дууссан. Өнөөгийн эрчмийн салбарын нөхцөл байдлыг цөөн үгээр илэрхийлбэл хөгжлийн тушаа, үндэсний аюулгүй байдал, тусгаар тогтнолын гамшиг гэчихвэл нэг их зөрөхгүй болов уу.
-Хэдэн жилийн өмнө “ДЦС-III”-т 100 гаруй сая ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийнэ гээд Оросын талаас санхүүжилт авсан тухай улс төрийн хүрээнийхэн жиргэж байна. Тэр үед энэхүү хөрөнгөөр засвар үйлчилгээ, тоног төхөөрөмжийн шинэчлэл хийгдээгүй юм уу?
-Би тэрийг мэдэхгүй. Азийн хөгжлийн банкны хөнгөлөлттэй зээлээр 1990-ээд оны сүүлчээр хэдэн зуухаа бага сага янзалж авсан. Дараа нь Хятадын зээлээр 50 МВт чадал нэмсэн. Өөр юм хийснийг мэдэхгүй байна. Харин тулгамдсан асуудлууд бол маш их. Хэдэн инженерүүд нь болгоод л явдаг. Одоо цөхөрч байгаа байх аа.
-“Эрчим хүчний реформ хийх нэрийдлээр үнэ нэмчихлээ. Цаашид энэ реформоо үргэлжлүүлж гүйцээхгүй байх вий” гэж ард түмэн болгоомжилж байна. Засгийн газраас зарласан бодлого шийдвэрүүдийн талаар та ямар байр суурь, итгэл үнэмшилтэй байна вэ?
-Одоо төлөвлөж байгаа нь ерөнхийдөө таалагдсан. Улс төр саатуулчихгүй бол болох байх. Улс төр гэж гадаад, дотоод бүх хүчин зүйлийг хэлж байна. Монголд хэрэгжих байсан бүх төслүүд бүтэлгүй болж байсан нь улс төрийн нөлөөг давж чадаагүйнх.
-Мэдээж танай салбарынхан эрчим хүчний үнэ чөлөөлөх ёстой гэж дуу нэгтэй хэлнэ. Тэгвэл чөлөөт зах зээл, өрсөлдөөн байхгүй энэ салбарт үнэ чөлөөлөх нь хамгийн түрүүнд барьж авах ажил биш. Ямар ч үр дүнгүй гэх тайлбарууд хөвөрч байна. Эдийн засаг инфляциа дийлэхгүй гэх болгоомж байх шиг. Эх лээд цахилгаан станцуудаа олон болговол эрчим хүчний системийн өрсөлдөх чадвар нэмэгдэх юм биш үү. Тэр цагт эрчим хүчний үнийг чөлөөлснөөр зах зээлийнхээ зарчмаар салбар аяндаа хөгжинө гэж харах хэсэг байна. Монгол Улсын эрчим хүчний зөвлөх инженерийн хувьд энэ тал дээр та юу хэлэх вэ?
-Хэн цахилгаан станцуудыг олон болгох юм бэ. Үнэндээ төр хийж чадахгүй. Хөрөнгө оруулагч сонирхохгүй. Тэгэхээр ингэж аяндаа хөгжихийг хүлээвэл аяндаа харанхуйлахыг л харна даа. Ингэхэд манай салбарынхан үнэ чөлөөл гэж нэг ч дуугараагүй шүү. Өртгөө нөхдөг болъё гэж л олон жил мөрөөдсөн, хэлсэн тэр нь бүтээгүй. Дэлхий дээр цахилгаан, дулааны үнэ чөлөөлсөн туршлага байхгүй дээ. Харин төрийн зохицуулалт бол бидний үлгэр жишээ болгодог өндөр хөгжилтэй бүх оронд бий.
-Америкчууд “Танай эрчим хүчийг шийдээд өгье” гэж удаа дараа мэдэгдсэн. Бас Европын холбооны зүгээс “Танай Засгийн газар саналаа тавибал бидэнд эрчим хүчний чиглэлээр дэмжих төсөв бий” гэлээ. Эрчим хүчний салбарт хөрөнгө оруулалт татах иймэрхүү боломжуудыг яагаад төр засаг ашиглахгүй байна вэ?
-Энд улс төрийн нөлөөллөөс өөр ямар ч тайлбар байхгүй. Энэ нөлөөллийг сөрөн туулах чадвар бидэнд алга.
-Манай улсын эрчим хүчний чадлын есөн хувьд нь сэргээгдэх эрчим хүч нийлүүлдэг хэрнээ орлогын 35 хувийг авдаг юм билээ. Энэ мөнгө томоохон биз нес эрхлэгчдийн халаасыг дүүргэж байна гэх хардлага дагуулдаг. Сэргээгдэх эрчим хүчний ойрын ирээдүй ямар байна вэ?
-Энд хөрөнгө оруулагчдын буруу байхгүй. Гэрээний нөгөө тал болох төр асуудлаа дутуу харсных. Хөнжлийнхөө хэрээр хөлөө жийх гэж үг бий. Сэргээгдэх эрчмийн нөөцийг илүү ашиглахын тулд зохицуулах чадлыг бий болгох хэрэгтэй байсан. Гэтэл тийм зорилготой төслүүд, тухайлбал Эг, Шүрэн гээд усан цахилгаан станцын төслүүд яваагүй, явах эсэх нь тодорхойгүй. Монгол Улс сэргээгдэх эрчмийн асар их нөөцтэй. Цаашид эрчимтэй хөгжүүлэх хэрэгтэй. Үүний тулд манай төвийн эрчим хүчний системтэй ижил чадлын батерейн станц барих концепцийг би яриад байгаа. Богино бодолтонгууд ойлгодоггүй, бүр шоолдог гээч. Гээд яахав ухаарах цаг нь ирнэ ээ.
-УИХ-аар Цөмийн энергийн тухай хууль орж ирлээ. Ураны төслийг явуулс наар манай улс атомын станцтай болох суурь тавигдана гэж байгаа. Гол нь улс төрийн шийдэл хэрэгтэй байх. Харин салбарын эрдэмтний хувьд атомын станцтай болсны эерэг болон сөрөг талыг нь та яаж харж байгаа вэ?
-Ураны төсөл Атомын цахилгаан станц барих асуудалтай нэг их холбоод байх зүйл биш. Ураны баяжмал экспортолдог болвол сайн л биз. Харин атомын цахилгаан станцын хувьд шинжлэх ухаан, технологийн дэвшлийг жаахан хүлээх, бас хэнтэй хамтрахаа бодох хэрэгтэй. Атомын цахилгаан станц бол уурын зуухны оронд цөмийн реактор байдгаас бусад нь байдаг л дулааны цахилгаан станц шүү дээ. Миний хувьд Японы өндөр температуртай хийн хөргөлттэй реакторыг боломжийн гэж хардаг. Цахилгаан ба устөрөгчийг зэрэг болон аль нэгийг нь дагнаад үйлдвэрлэх боломжтой болохоор тэр юм.
М.Мөнхцэцэг
Монголбанк 2024 оны аравдугаар сард 1,902.5 кг үнэт металл худалдан авч, оны эхнээс өссөн дүнгээр 14.1 тонн үнэт металл худалдан аваад байна. Энэ нь өмнөх оны мөн үетэй харьцуулбал 0.6 хувиар буурсан үзүүлэлт аж.
Оны эхнээс өссөн дүнгээр Дархан-Уул аймаг дахь Монголбанкны хэлтэс 670.9 кг, Баянхонгор аймаг дахь Монголбанкны хэлтэс 1,085.7 кг үнэт металл тус тус худалдан авсан байна. Монголбанкны үнэт металл худалдан авах үнийг дэлхийн зах зээл дээрх үнээр тогтоодог. 2024 оны 10 дугаар сард алт худалдаж авах дундаж үнэ 292,856.04 төгрөг байв