Category: нийгэм

Стандарт, хэмжил зүйн газрын Стандартчилал, тохирлын үнэлгээний бодлогын газрын дарга Г.Тулгаатай ярилцлаа.

-Дэлхийн стандартын өдрийн мэнд хүргэе. Манай улсын хамгийн анхны стандартыг хэзээ баталж байсан бэ. Ямар стандарт байдаг юм бол?

-1929 онд Сайд нарын зөвлөлөөс Ардын засгийн газарт арьс ширийг судалж, стандартыг боловсруулах чиглэл өгсөн. Ингээд 1930 онд Ардын засгийн газар тухайн үеийн Худалдааны яаманд үүрэг өгсөн. Улмаар 1931 оны есдүгээр сарын 6-нд анхны стандарт болох тарваганы арьсны стандарт батлагдсан. Энэхүү стандартаар тарваганы арьсыг хэмжээ болон сор, чанар гэсэн хоёр үзүүлэлтээр нэгээс дөрөв хүртэл ангилсан байдаг.

-Өнөөгийн байдлаар Монгол Улсад нийт хэдэн стандарт хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байна вэ?

-Өнөөдрийн байдлаар 6688 стандарт хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байна. Нэг жилд 150-200 стандартыг Стандартчиллын техникийн болон дэд хороогоор хэлэлцүүлэн баталж, олон нийтийн хэрэглээнд гаргаж байна.

-Дэлхийн хэмжээнд нийт хэдэн стандарт байдаг юм бол?

-Олон улсын стандартыг боловсруулан баталдаг Олон улсын стандартчиллын байгууллага (ОУСБ) гэж бий

Энэ байгууллагын баталсан 25613 стандарт хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгаа. ОУСБ 172 гишүүн оронтой. Гишүүн орнууд нь тухайн стандартыг харах, 1х1-ээр үндэсний стандарт болгох боломж бололцоог бий болгож байна. Монгол Улс дэлхийн худалдааны байгууллагын гишүүн орны хувьд холбогдох олон улсын стандартыг мөрдөх, үндэсний хэмжээний баримт бичигт ашиглах үүрэг хүлээдэг.

-Манай улс дээрх байгууллагад нэгдсэн үү. Нэгдсэн бол хэдэн онд вэ?

-Монгол Улс ОУСБ-д 1979 онд 86 дахь гишүүнээр элсэн орсон. Жил бүрийн аравдугаар сарын 14-ний өдрийг ОУСБ-ын ерөнхийлөгч Парук Сунтэр анх 1970 онд санаачлан тэмдэглэж эхэлсэн. Энэ жил тэмдэглэж эхэлсний 54 жилийн ой тохиож байна.Монгол Улс 1997 оноос эхлэн Дэлхийн стандартын өдрийг 27 дахь жилдээ тэмдэглэж байна.

-Стандарт амьдралд ямар хэрэгцээтэй байдаг вэ?

-Стандарт бол таны хоол гэсэн үг. Таны идэж байгаа хоол хүнс аюулгүй байдлын үзүүлэлтийн шаардлагуудыг хангасан эсэх, таны өмсөж байгаа хувцсыг биед тань харшил өгөхгүй материалаар хийсэн эсэх, ажил руугаа орохдоо баталгаатай цахилгаан шатанд сууж байгаа эсэх стандартын дагуу барьсан орон сууцанд ажиллаж амьдарч байгаа юу, таны алхаж байгаа явган хүний зам хоёр хүн зөрөх хэмжээний зай талбайтай юу гэх мэт бидний өдөр тутмын хэрэглээнд байгаа бүх зүйл стандарттай. Энэ стандартыг Монгол Улсын нийт иргэд ашигладаг. Бид амьд явах эрхтэй. Иргэдийн эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах эрхийн баталгаа бол стандарт. Энэ баталгаагаа хүмүүс мэддэг байх ёстой. Иргэд стандартыг төрөөс нэхдэг. Стандартыг сонирхогч талууд зөвшилцсөний үндсэн дээр боловсруулдаг юм. Иргэн, ААН стандартыг боловсруулж бид тэрхүү стандартыг техникийн хороогоор хэлэлцэж, батлах үйл ажиллагааг зохион байгуулдаг. Тэгэхээр улс орондоо хэрэгтэй гэж үзсэн стандартыг боловсруулах, боловсруулагдсан стандартад санал өгөх, хэрэгжилтийг шүүмжлэх эрх хүн бүрд бий. Үүнийг бид хамтдаа л хийх ёстой. Тиймээс хэн нэгнээс хариуцлага нэхэх шаардлагагүй.

-Стандарт, хэмжил зүйн газрын чиг үүргийн тухайд та юуг хэлэх вэ?

-Стандарт, хэмжилзүйн газар 21 аймагт салбартай, нийт 700 гаруй албан хаагчтай байгууллага. Бид зөвхөн чанарыг түгээдэг, чанартай гэдгийг тодорхойлдог байгууллага биш, дараахь чиглэлийн үйл ажиллагааг эрхэлдэг байгууллага юм. Үүнд, нэгдүгээрт, стандартыг хэлэлцүүлэх, батлах, мэргэжлийн арга зүйгээр хангах, олон улсын стандартын байгууллагатай хамтран ажиллах чиг үүргийг хэрэгжүүлдэг.

Хоёрдугаарт, хэмжил зүй буюу хэмжих зориулалттай нэг сая дөрвөн зуун хэмжих хэрэгслийг баталгаажуулах үйл ажиллагааг хийж байна. Гуравдугаарт, хүмүүсийн эдэлж хэрэглэдэг алт мөнгөн эдлэлийг шинжилж сорьцын тэмдэг тавьж баталгаажуулж байна. Дөрөвдүгээрт, тухайн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ нь стандартын шаардлага хангаж байгаа эсэхийг баталгаажуулах үйл ажиллагааг хийж ажиллаж байна. Тавдугаарт, дотоодын болон импортын хүнсний бүтээгдэхүүн стандартын шаардлага хангасан эсэхийг шинжлэх лабораторийн үйл ажиллагааг эрхэлж байна.

-Манай улсад олон улсын стандартыг нэвтрүүлсэн хэдэн байгууллага байдаг юм бол?

-Олон улсын стандартыг нэвтрүүлсэн байгууллага гэдэг асуулт нь өөрөө хоёрдмол утгатай. Дийлэнх олонхын ойлголтоор энэ нь менежментийн тогтолцооны стандартыг нэвтрүүлсэн аж ахуйн нэгжийн талаарх асуулт байдаг. Олон улсын менежментийн тогтолцооны стандартыг судалж өөрийн үйл ажиллагаанд нэвтрүүлсний дараа үнэлгээ хийлгэдэг. Тохирлын үнэлгээг зохион байгуулдаг төрийн болон төрийн бус байгууллага, ААН-ийн тохирлын үнэлгээний байгууллагууд хийдэг. Нэг жилд 100 гаруй ААН тохирлын гэрчилгээ авдаг гэсэн баримжаа тоо байдаг.

-ААН-үүд үйлдвэрлэсэн бараа бүтээгдэхүүнээ экспортлоход тухайн бараа нь олон улсын стандартад нийцсэн байх ёстой юу?

-Олон улсын худалдаанд техникийн саад үүсгэхгүй байхын тулд стандарт техник зохицуулалт, тохирлын гэрчилгээ гэдэг зүйл зайлшгүй шаардлагатай. Дээр хэлсэнчлэн стандартыг баримталдаг аль болох олон улсын стандартыг мөрдөхийг зөвлөдөг. Аливаа бүтээгдэхүүн стандартын шаардлага хангаснаар тохирлын гэрчилгээ авдаг тухай ярьсан шүү дээ. Тохирлын гэрчилгээтэй бүтээгдэхүүнийг л хүлээн авагч улс орон худалдаж авдаг. Экспортолсон бүтээгдэхүүнийг худалдан авагч орон нь тухайн бүтээгдэхүүн ямар стандарт шаардлага хангасан, мөн үүнийг нь нотлох тохирлын гэрчилгээг шалгаж байж хүлээн авдаг.

-Стандартад нийцсэн эсэх талаар хяналт шалгалтыг ямар байгууллага хариуцдаг юм бол?

-2022 оноос өмнө Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газар гэдэг байгууллага байлаа шүү дээ. Энэ байгууллага бүхий л салбарт хяналт тавин ажилладаг байсан. Одоо яамдууд салбарынхаа стандартын хяналтыг хийж ажилладаг болсон. Яамдад Салбарын хяналтын газар гэж бий. Тухайн газарт улсын байцаагч нар ажиллаж байгаа. Мөн Шадар сайдын эрхлэх асуудлын хүрээний агентлаг болох Монополийн эсрэг газар энэ тал дээр ажилладаг.

-Ямар стандартыг хамгийн сайн стандарт гэж үздэг вэ?

-Бүх стандарт сайн. Хүн бүдэрч унахаараа явж байсан замаа буруутгах хандлагатай байдаг. Гол нь иргэн, ААН-үүд стандартын талаар мэдлэг ойлголтоо сайжруулж хэрэглэдэг болох, хариуцлага нэхдэг болох хэрэгтэй.

-Стандартыг ямар тохиолдолд шинэчилдэг вэ?

-Стандарт бол нэг баталчихаад хэрэглээд л байдаг баримт бичиг биш. Стандарт, хэмжил зүйн газар, хоёроос дээш байгууллага санал гаргасан тохиолдолд стандартыг шинэчлэх ажлыг хийдэг. Мөн тухайн цаг үеийн нөхцөл байдлаас хамааран шинэчлэх шаардлагатай бол шинжлэх ухаан техникийн түвшний үзлэг (systematic review) хийдэг. Энэ үзлэгийг тогтмол хийж байх ёстой. Үзлэгийн дүнгээр салбарууд Стандарт, хэмжил зүйн газартай хамтраад шинэчлэх шаардлагатай стандартын тоог гаргадаг. Сүүлийн жилүүдэд Шадар сайдаас өгсөн үүрэг чиглэлийн дагуу уул уурхай, эрүүл мэнд, хүнс, зам тээвэр, барилгын салбарын нийт 2031 стандарт орчин үеийн шинжлэх ухаан техникийн түвшинд үзлэг зохион байгуулсан. 2031 стандарт гэдэг бол Монгол Улсын нийт стандартын гуравны нэг нь. Үзлэг хийгээд 150 орчим стандартыг хүчингүй болгож, дахин энэ тооны стандартыг шинээр болон шинэчлэн баталсан. Мөн шинэчлэх шаардлагатай стандартуудыг шинэчлээд тухайн жилийн төлөвлөгөөндөө тусгаад ажиллаж байгаа. Бид амьдралд нийцэхгүй стандарт гаргаад байгаа хэрэг огт биш. Гол нь хэрэглэж байгаа ААН-үүд маань ашиг тусыг нь ойлгохгүй, хэрэглэх аргаа олохгүй байна. Хэрэв аргаа олчихвол таны амьдралын баталгааг хангадаг баримт бичиг. Тиймээс стандартчиллын үйл ажиллагаанд идэвхтэй оролцохыг иргэдээсээ хүсмээр байна.

Ө.АНХЗАЯА

“Эмчийн жоргүйгээр эм олгохгүй” гэдэг мэдээлэл гэрлийн хурдаар тарж, өнөөдөр даралтны эмээ авч чадахгүй байдал бий болчихоод байна. Гэтэл энэ мэдээлэл нь худлаа болж таарсан. Эрүүл мэндийн яамнаас худлаа гэсэн мэдэгдэл гаргасан ч нэгэнт төөрөгдөлд орсон эмийн санч нар эмчийн жор нэхэж, хүмүүс эмч нараа шаналгаж байна. Аль алийг нь буруутгах аргагүй.

Эм, эмнэлгийн хэрэгслийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулга энэ сарын 01-ний өдрөөс орон даяар хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж эхэлсэн. Харин энэ хуулийг өнгөрсөн хаврын чуулганаар баталсан юм. хууль батлагдаад бараг хагас жилийн хугацаа өнгөрч байхад салбар яамныхан хуулиа сурталчлах, олон нийтэд таниулах ямар ажил хийсэн бэ. Лав л олигтой ажил хийгээгүй бололтой. Хэрэв хийсэн бол өнөөдөр улс даяараа худал мэдээлэлд автчихаад сандарч мэгдэхгүй байлаа. Одоо ч тус яамнаас “Жороор олгох эмийн талаар ямар нэгэн шинэ журам гараагүй” гэсэн алга дарам мэдэглээс өөр олигтойхон зүйл хийгээгүй байна.

Хуулийг таниулж сурталчлах нь яам, харьяа агентлагийн үүрэг. Тиймээс цахим хуудастаа хэдэн мөр мэдэгдэл гаргаж суухаар өргөн хүрээгээр мэдээллийн залруулга гаргаж, бухимдаж, стресстсэн ард олныгоо тайвшруулж аль.

Дэлхий даяар 10 дугаар сарыг “Хөхний хорт хавдартай тэмцэх сар” болгон зарлаж, энэхүү өвчин эмгэгийг эмчлэх, эрт илрүүлэхэд анхаарлаа хандуулах, дэмжлэг үзүүлэхэд тусалдаг байна. Жилд ойролцоогоор 1.38 сая тохиолдол шинээр бүртгэгдэж, энэ өвчнөөс шалтгаалан 458000 хүн нас бардаг байна.

Манай улсад уг өвчлөл хэр илэрч байгаа болон оношлох аргууд, шалтгааны тухай “Хөхний эрүүл мэндийн төв”-ийн Хөхний дүрс оношилгооны эмч Э.Аззаяатай ярилцлаа.

-Хөхний хорт хавдар гэж ямар өвчлөлийг хэлдэг вэ. Манай улсад илэрч буй хөхний хорт хавдрын статистик тоо баримт ямар байна вэ?

-Хөхний хорт хавдар гэдэг нь сүүний булчирхай болох сүү дамжуулах сувгийн эпител эсийн эмгэг ургалт цус болон тунгалгаар дамжиж алсын эрхтэнд үсэрхийлж үүсдэг, хоруу чанар өндөртэй хавдрыг хэлдэг. Хөхний хорт хавдар нь эмэгтэйчүүдийн дунд тохиолдох хорт хавдрын дөрөвдүгээрт орж байна. Манай улсад жилдээ 280320 орчим хүн хөхний хорт хавдраар бүртгэгдэж байна гэсэн тоо байдаг. 2023 онд 343 хөхний хорт хавдар оношлогдсон нь өмнөх онуудтай харьцуулахад 2022 хувь нэмэгдсэн байна. Эмэгтэйчүүдийн насны ангиллыг цэвэршилтийн өмнөх болон дараахь гэж ангилдаг. Өмнө нь цэвэршилтийн дараахь насны хүмүүст ихэвчлэн илэрч байсан бол одоо цэвэршилтийн өмнөх насны хүмүүс хөхний хавдраар өвчилж байна гэсэн судалгаа гарсан.

-Хөхний хорт хавдар ямар шалтгаанаас ихэвчлэн үүсдэг вэ?

-Нэгдүгээрт, удамшлынх байж болно. Нийт бүртгэгдэж буй хөхний хорт хавдрын 10-15 хувь нь удамшлын шалтгаантай байдаг. Ээжийн талын эмэгтэйчүүдийг дагаж BRCA 1\2 генийн мутацитайгаар холбоотой удамших. Хоёрдугаарт, тухайн хүний амьдралын хэв маяг буюу архи тамхины хэрэглээ, хэт таргалалт, жирэмсэн болон хөхүүл үеийн хөхний арьс арчилгаа, дааврын өөрчлөлт буюу залуучууд сүүлийн үед их хэрэглээд байгаа 72 цагийн эм, жирэмснээс хамгаалах эм, тариа хэрэглэх нь хөхөнд хавдар үүсэх эрсдэлийг бүрдүүлдэг. Хөх нь даавраар зохицуулагддаг булчирхайлаг эрхтэн учраас дааврын өөрчлөлтөд маш мэдрэг эрхтэн. Дааврын өөрчлөлттэй холбоотой хоргүй жижиг үүсгэвэр байсан ч нэмэлтээр дааврын эмнүүд хэрэглээд, буруу зуршилтай байвал хоргүй байснаа хортой болох эрсдэл үүсдэг.

-Хүмүүсийн дунд хүүхдээ хөхөөр хооллосон бол хорт хавдраар өвчилдөггүй гэсэн яриа байдаг. Энэ нь хэр үнэний ортой вэ?

-Хүүхдээ хөхөөр хооллох нь хөхний хавдраар өвчлөх эрсдэлийг бууруулдаг. Гэхдээ болж өгвөл хоёр нас хүртэл нь хөхүүлэх ёстой. Тэрнээс цааш үед сүүний өсөлт багасна, амаар дамжин халдвар ороод хөх үрэвсэж, өвдөх тал байдаг учраас яг л хөхүүлэх насанд нь хөхүүлэх хэрэгтэй.

-Хөхний хорт хавдрыг ямар шинж тэмдгээр таньж, мэргэжлийн эмчид хандах хэрэгтэй байдаг вэ?

-Эмэгтэй хүн өдөр тутамдаа хөхөө шалгадаг байх хэрэгтэй. Шалгахдаа усанд орж байхдаа, эсвэл хэвтээ байрлалтайгаар өөрт эвтэйхэн байдлаар хэвтээд цагийн зүүний дагуу тэмтрээд шалгах ёстой. Энэ үед ямар нэгэн хатуу, эмзэглэлтэй зүйл байна уу, арьсан дээр өнгөний өөрчлөлт өгсөн байна уу, хөхнөөс ямар нэгэн эмгэг шүүрэл гарч байна уу, эсвэл хөхний товч шархалсан байна уу, хэлбэр хэмжээ алдагдсан зэрэг хөхөн дээр ажиглагдаж байгаа шинж тэмдгээ харах хэрэгтэй. Шалгасны дараа ямар нэгэн эмгэг, хатуу зүйл өөрт мэдрэгдвэл хугацаа алдахгүй мэргэжлийн эмчид очоод эхо, рентгендээ ороод оношлуулах хэрэгтэй. Хэрэв бүр нарийн шинжилгээ авна гэвэл эдийн шинжилгээгээр ямар төрлийн онош гэдэг нь илэрнэ.

-Хөхний хорт хавдраар өвчилбөл хөхөө авахуулна гэдэг айдас хүмүүст байдаг байх?

-Хэддүгээр үе шатандаа, хэдэн насандаа оношлогдсон бэ гэдэг нь чухал. Эрт үе шатандаа оношлогдсон хүмүүсийн хөхийг аль болох хадгалж үлдэх хагалгаа хийдэг. Эцсийн шатандаа орсон, насны хувьд ахимаг бол бүтэн авагдах хагалгаа хийгддэг. Мөн тухайн хүний эмчлэгдэж байх хугацаанд өөрийн сэтгэл зүйн байдал болон эргэн тойрны хүмүүсийн дэмжлэг чухал.

-Хоргүй, болон хортой хавдрын ялгаа нь юу байдаг вэ?

-Хортой хавдар нь цус болон тунгалгаар дамжаад бусад эрхтэндээ алсын үсэрхийлэл өгдөг, хоруу чанартайг нь хэлж байгаа юм. Ямар нэгэн зовуурь өгөх нь бага, ер нь дүлийдүү. Жижиг бэрсүү үүсээд зовуурилаад байдаг юм шиг хүмүүс санадаг боловч ерөөсөө өвддөггүй. Хүмүүс нэг юм тэмтрэгдээд маш олон жил болж байгаа, хөхүүл үед тэд дэх төрөлтөн дээрээ бэрсүү үүссэн, одоо л жаахан зовуурь үүсчихлээ гээд ирдэг. Тэгэхээр хөхүүл үед уураг нь зангираад жижиг бэрсүү үүссэн байж болно. Тэр нь урт хугацааны туршид хортой руу шилждэг. Аль хэзээний өвдөлт зовуурь илэрч байна гэдэг нь хожуу оношлогдож байна гэсэн үг. Тухайн хүний нас, онцлог, дархлаа тогтолцооны систем, үе шатаас шалтгаалаад эдгэрэх хугацаа өөр өөр байдаг. Хортой хавдар оношлогдсон бол эхний хоёр жил заавал эмчийн хяналтад байх ёстой. Хоргүй хавдар нь тухайн хэсэг газраа л байдаг, бусад эрхтэн тогтолцоо руугаа хальж үсэрхийлэл өгдөггүй. Хоргүй хавдар дотроо үрэвсэл буюу хөхүүл үеийн үрэвсэл, идээлж бугласан, уйланхайт болон зангилаат өөрчлөлтүүд ордог.

-Эмэгтэй хүмүүс хэдэн наснаас эхэлж хөхний урьдчилан сэргийлэх үзлэгт орох боломжтой байдаг вэ?

-Хөх ургасан цагаас нь хөхөө шалгаж байх ёстой гэдгийг охидод зааж өгөх хэрэгтэй. Хөхний хөгжил нь явагдаад эхэлсэн бол жилдээ заавал нэг удаа урьдчилан сэргийлэх үзлэгт хамрагдах. Хөхөн дээр хөхний эхо оношилгоо, хөхний рентген буюу маммографи гэсэн хоёр шинжилгээ хийгддэг. Хөхний рентген нь удирдамжийн дагуу 35-аас дээш насныхан жилдээ нэг удаа заавал, урьдчилан сэргийлэх үзлэгт хамрагдах хэрэгтэй.

-Сүүлийн үед хүмүүс урьдчилан сэргийлэх үзлэгт хамрагдах нь хэр байна вэ?

-Эрт илрүүлэг улс орон даяар явж байгаа. Эрт илрүүлэгт хөхний эхо, оношилгоо давхар явагдаж байгаа учраас илрэх тохиолдол нэмэгдэж байна. Мөн сүүлийн үед үзлэг, оношилгоо хийдэг эмнэлгүүд нэмэгдсэн байна. Хуучин бол хавдрыг хавдар судлалаас өөр газар үздэггүй байсан бол одоо улсын болон хувийн эмнэлгүүд үздэг болсон. Хүмүүс мөн цахим орчноос мэдээлэл сайн авч байна. хөхний хавдрын хувьд Монголд бүх оношилгоо, хагалгаа, хагалгааны даарахь хими, туяа эмчилгээ бүгд цогцоороо хийгддэг.

-Хөхний хорт хавдраар зөвхөн эмэгтэй хүмүүс оношлогддог уу. Эрэгтэй хүмүүст илрэх тохиолдол байдаг уу?

-Хөхний хортой хавдар эмэгтэй хүнд ганц тохиолддог зүйл биш. Жил болгон оношлогдоод байгаа нийт хортой хавдрын 1-2 хувьд нь эрэгтэй хүн оношлогддог. Сүүлийн үеийн хүүхдүүд тахианы мах их идэж байгаатай холбоотой дааврын өөрчлөлтөд ороод шилжилтийн насны эрэгтэй хүүхдүүдэд хөх ургах шинжүүд илрээд байгаа. хөхний булчирхайлаг эд үүсээд гайгүй болчихдог ч хүмүүс байна. Тэр чигээрээ үлдээд, явцдаа томордог тохиолдол ч байгаа. Энэ нь эрэгтэй хүн хөхний хорт хавдраар өвчлөх эрсдэл байна гэсэн үг.

-Эмэгтэйчүүдэд хөхний эрүүл мэндийн талаар зөвлөгөө өгөөч?

-Эмэгтэйчүүд маань өөрөө болон эргэн тойрныхоо эмэгтэйчүүдэд хөхөө тогтмол шалгахыг дадал болгож хэвшүүлээсэй гэж хэлмээр байна. Энэ нь дараа дараагийн өөрчлөлтөд өөртөө хяналт тавих давуу тал үүсдэг. Мөн урьдчилан сэргийлэх үзлэгт жилдээ нэг удаа ороод явчихдаг байгаасай гэж зөвлөмөөр байна.

Г.Балгармаа