Category: нийгэм

Хан-Уул дүүргийн Эрүүл мэндийн төвийн эмч, ажилчид ажиллах нөхцөл байдал хүнд, даргынхаа дарамтад ажиллаж буй талаараа үзэл бодлоо илэрхийлж, эсэргүүцээд байгаа билээ. Тодруулбал, илүү цагийн цалин өгдөггүй, сүүлийн зургаан сар нийгмийн даатгалын шимтгэл төлөгдөөгүй, даргын ёс зүй, эмнэлгийн хэрэгслийн хангамж муу орчинд ажиллаж байгаагаа илэрхийлээд буй юм. Ийнхүү тус эмнэлгийн эмэгтэйчүүдийн эмч Б.Мэндбаяртай үүсээд буй асуудлын талаар тодрууллаа.

-Эмнэлэг дээр үүсээд байгаа нөхцөл байдлын талаар тодруулаач?

-Манайд өмнө байсан дарга нарын үед иймэрхүү тохиолдлууд гарч байгаагүй. Өмнө нь эмэгтэйчүүдийн үзлэгт хэрэглэдэг бээлий, дэвсгэр, толь, мазок шинжилгээ авахад хэрэглэдэг багаж, хэрэгслүүд хангалттай ирдэг байсан. Есдүгээр сараас эхлээд энэ зүйлүүд доголдоод эхэлсэн. Миний хувьд эмэгтэйчүүдийн эмч учраас үзлэгээ л хийдэг. Харин манай эх баригч нар өглөө шинжилгээгээ авдаг. Нэг өглөө ортол эх баригч нар маань “Дэвсгэр байхгүй, нэг удаагийн халатаа хайчлаад дэвсгэр болгож ашигла гэсэн” гээд байж байсан. Тэгээд би бухимдаад эмнэлгийнхээ эм, хэрэгслийн хангамжийг хариуцдаг газартаа хэлэхэд тоосон шинжгүй, үдээс хойш оруулаад өгчихье гэсэн.

Тэгээд ирж байгаа нь 200-хан ширхэг. Мазокийн шинжилгээг өдөрт 3040 хүн дээр авч байгаа. Дээрээс нь эмэгтэйчүүдийн үзлэг, жирэмсний хяналтын үзлэг тус бүр дээр дэвсгэр хэрэглэдэг учраас өгсөн дэвсгэр нь хоёр гурав хоноод л дуусна. Гэтэл “Одоо байхгүй. 200-гаа ашиглаарай” гэж хэлсэн гэсэн.

Тэгээд бид манайд байж болох бүх нэг удаагийн халатаа хайчилж дуусаад, нэг өглөө үзлэг хийх гэтэл дэвсгэр байдаггүй. Хэдэн сарын өмнөөс цаг аваад, ажлаасаа чөлөө аваад ирж байгаа хүнийг дэвсгэрээс болж буцаана гэж байхгүй учраас би аргаа бараад эмнэлгийн хог хаягдал хаядаг хар, шар хоёр уутны хар уутаа хайчлаад дэвсэж байгаа юм. Үйлчлүүлж буй хүндээ “Яана аа, уучлаарай манай дэвсгэр дуусчихжээ” гээд тайлбарласан л даа.

-Эмнэлэгт үзлэг, шинжилгээнд орохоор ирж буй иргэд үүсээд буй асуудлыг хэрхэн хүлээж авдаг вэ?

-Мазокийн шинжилгээг өглөө авч эхлээд, орой 9 цаг 30 минут хүртэл ажиллаад лаборатори ажилладаггүй. Маргааш өглөө нь зарим хүмүүс цаг аваад шинжилгээ өгөх гээд ирдэг. Тэгэхэд нь манай эмнэлгийн бээлий дуусчихсан гэж хэлэлтэй биш “Лаборатори цэрэг татлагатай холбоотой авахгүй, нэг дэх өдөр хүрээд ирэх үү” гээд тайлбарлаад явуулдаг. Зарим хүнд нь үнэхээр үнэнээ хэлэхээр “эмч ээ, би хэдэн сарын өмнөөс цаг аваад, оочерлож орж ирээд,ажлаасаа чөлөө аваад ирж байгаа юм. Би эмийн сангаас очоод бүгдийг нь аваад ирье” гэж байгаа юм. Би яахав тэр хүнийг явуулаад үзэж болно л доо. Гэхдээ ингээд байвал эрүүл мэндийн салбар хөгжихгүй шүү дээ. Бид болгоод байвал “өө эд нар болдог юм байна. Хувь хүнээс нь аваад үзчихдэг юм байна” гэсэн хандлага тогтоно.

-Өмнө нь энэ талаар эсэргүүцэж байсан уу. Ямар нэгэн дарамт шахалт ирж байвуу?

-Өмнө нь дөрөвдүгээр сард ажлаа аваад удаагүй байхад нь би групп дээр пост бичсэн чинь бас загнуулаад бөөн юм болж байсан.Одоогоор намайг дуудаад дарамталсан зүйл бол алга. Хүмүүсийн дам ярианаас сонсоход ер нь дарамталж байсан гэсэн. Өмнөх даргын үед ажиллаж байсан ажилчдаас 10-20 хүн бол халагдсан. Яаж халагдсаныг нь бол би сайн мэдэхгүй байна.

-Цалин хангамжийн тал дээр ямар асуудал үүсч байна вэ?

-Эмнэлэг чинь эмч, хүн хүчээ нэмээд, эмнэлгийн тусламж үйлчилгээ тасралтгүй, түргэн шуурхай явагдахад санхүүгээ тийшээ чиглүүлэх ёстой. Гэвч ашиггүй зардал гаргаад бидний цалинг нэмсэн үндэслэлээр “Та нарын нийгмийн даатгалыг төлж чадаагүй, эм эмнэлгийн хэрэгслийг авч чадахгүй байна” гэсэн тайлбар тавиад байгаа нь шал утгагүй санагдаж байна. Миний харж байгаагаар энэ дарга жаахан менежмент муутай юм байна л гэж харж байна. Цаанаа эдийн засгийн ямар нэгэн тооцоо, судалгаа хийдэг юм уу бүү мэд. Өмнөх даргын үед үндсэн цалин бага байсан ч давхар 20 хувь байсан. Гэтэл энэ даргын үед тэр 20 хувийг үндсэн цалин руу оруулчихсан учраас нэмсэн ялгаа байхгүй. Бидний эрүүл мэндийн даатгалыг төлөх боломжгүй, эм, эмнэлгийн хэрэгслээр хангах боломжгүй байдал үүсч байгаа бол яах гэж нэмсэн юм бол ойлгохгүй байгаа. “E-Mongolia”-аас харахад өнгөрсөн 5 сараас хойш нийгмийн даатгал төлөгдөөгүй байсан.

-Нийгмийн даатгалын төлөлт тасарснаас үүдэн ямар нэгэн бэрхшээл гарч байна уу?

-Манай ажилчид аппликэйшний зээл авах гэхээр “Боломжгүй байна, манай шаардлагыг хангасангүй” гээд буцаачихдаг. Дээрээс нь тэтгэвэрт гарахад тэтгэмжийн мөнгөө авч чадахгүй байна гэсэн яриа гарсан. Мөн гадаад руу визэнд орох боломжгүй байна гэсэн. Хөнгөлөлттэй эм авдаг хүмүүс эмээ авч чадахгүй байгаа асуудлууд үүсээд байна.

-Эмнэлгийн удирдлагын хувьд ёс зүйн ямар зөрчил гаргасан гэж үзэж байна вэ?

-Эмч нартай ямар ч харилцаа хандлага байхгүй. Орж ирээд загнаад, орилоод эхэлдэг. Жишээ нь, манай ургийн бичлэг хийдэг 3 хяналтын өрөө байдаг. Тэрнийхээ нэгийг сулла гэсэн. Яах гэж байгаа билээ дарга аа гэхэд “Орлогч даргыг суулгана” гэсэн. Жирэмсэн ээжүүд тав тухтай үзүүлэх ерөөсөө хамаагүй, даргыг оруулна гэж байгаа юм. Энэ чинь ганцхан зориулалтаар биш нэгдүгээрт, бид жирэмсэн ээжүүдэд сургалт оруулдаг, даралт ихсэхээр цохилтын тоо авдаг. Дээрээс нь зарим жирэмсэн ээжүүд өглөө шинжилгээ өгөх гэж өлөн гараад муужирч унадаг, энэхүү өрөө рүү оруулж хэвтүүлээд хүчилтөрөгч амьсгалуулдаг зэрэг олон зориулалтаар ашигладаг шүү дээ гэсэн чинь “Та нарын яаралтай тусламж авна гэж юу байдаг юм. Доошоо буулгаад яаралтай руу явуул” гэж байсан. Даралт нь 180 хүрсэн хүнийг босгох юм бол тархинд цус харвах, хүүхэд эндэх зэрэг зөндөө олон хүндрэл үүснэ. Тийм үед бид шууд хэвтүүлээд цохилтын тунгаа аваад, дараагийн тусламж руугаа нацистаар өргөөд шатаар буулгаад яаралтайд шилжүүлдэг. Лифт нь ч стандартын биш. Тэгээд бид тэр хүний хэлснээр даралтыг нь үзэж, цохилтын тунгаа авахгүй яаралтай руу доошоо буулгах юм шиг байна лээ. Замдаа тэр хүн явж байгаад ямар нэгэн хүндрэл өгвөл яах вэ гэдгийг бодохгүйгээр шууд ийм ёс зүйгүй үйлдлийг гаргаж байсан. Бид долоон сарын хугацаанд нөхцөл байдлыг хүлээцтэй харж, маш их тэвчсэн. Үнэхээр аргагүйн эрхэнд өнөөдөр тэсэрч байна.

Г.Балгармаа

Сүүлийн үед ил биш далд өрнөөд байгаа улс төрөөс нэг тийм эвгүй байдал ажиглагдаад байна. Тиймээс ажигласнаа хүргэх энэ бичвэрийг “Монголын нууц улс төр” гэчихмээр санагдаад салдаггүй. Учир нь энэ зүгээр нэг цагийн урсгал дагасан үйл явдал огт биш. Тэр бүр болоод байхгүй улс төр. Тийм явдал нууцаар болж байна. Олон таван оршилгүй шууд хэлэхэд, Үндсэн хуулийн 32 жил явж ирсэн тогтолцоо доргилт авчихжээ. Тэр доргилтын нөлөөгөөр төрийн институциүдийн дахин хуваарилалт явах гээд байна. Тэрийг дагаад тэдний хоорондын зөрчил хурцадлаа. Энэ бүхэн анхнаасаа 1992 оны Үндсэн хуульд төрийн эрх мэдлийг өөх ч биш, булчирхай ч биш тогтолцоотой хийсний гор.

Нэг. Анхдугаар Үндсэн хуулийн 100 жилийн ой баулс төр

Монгол Улс парламентын засаглалтай гэх атлаа УИХ нь юу ч шийдэж чаддаггүй. Дөнгөн данган Засгийн газрыг л байгуулахад оролцдог. Ерөнхийлөгч нь УИХ-тайгаа адилхан ард түмнээс сонгогддог. Тэгж сонгогдоод УИХ-аасаа илүү эрх мэдэл хэрэгжүүлдэг. Засгийн газар шиг гүйцэтгэх эрх мэдэл ч Монголын Ерөнхийлөгчид байна. Ийм дэлхийд ганцхан хэн нь ч илүүрхэхгүй, нэг талаас ардчилсан мэт харагдах тогтолцоог 1992 онд тэр үеийнхээ нөхцөлд тохируулаад хийчихсэн байдаг. Парламентын засаглал уу, Ерөнхийлөгчийн засаглал уу гэдэг дээр 1992 оны Үндсэн хуулийн баталсан АИХ маргаж, маргаж олонхын засаглалыг сонгосон. Тэгэхдээ УИХ-ын эрх мэдлийг бусад институцид хуваачихсан. Тэгж парламентын засаглал гэдэг маань хоосон тунхаг төдий зүйл болж үлдсэн. Уул нь УИХ л ард түмнээс сонгогдож гараад Ерөнхийлөгч болон Засгийн газрыг сонгож томилж байж парламентын засаглалтай бүгд найрамдах улсын хэлбэрээ зөв олох учиртай юм. Гэвч энэ нь гажуудал үүсгэж он цаг улирч, цаг үе өөрчлөгдөх тусам улам ташуурч байна. Угтаа Монгол Улс тогтолцооны хямралд хүрээд өнөөдөр тэсэрч дэлбэрэхдээ тулж ирэв. Үүнтэй холбоотой улс төрийн дахин хуваарилалт, төрийн институциүдийн зөрчил, урвалт шарвалт хүртэл явагдаж тэр нь хурц хэлбэрт шилжлээ. Ийм дүр зураг ажиглагдаж байна. Энэ бүхнийг иргэд мэдэх эрхтэй хэрэгтэй юм. Анхдугаар Үндсэн хуулийн 100 жилийн ой 11 дүгээр сарын 26-нд тохионо. Ой угтсан эвгүйдүү л үйл явдал болж байна. Иргэд хараахан мэдээгүй, улстөрчид аль хэдийнэ мэдчихээд байгаагаар Үндсэн хуульд 2019 онд оруулсан зарим өөрчлөлтийг эргэн харж, дахин өөрчлөх гэсэн үйл ажиллагаа явагдаад байна. Ингэж чадах хоёр субьект байгаа нь УИХ болон Үндсэн хуулийн Цэц юм. Гэтэл энэ нь УИХ, Үндсэн хуулийн Цэц хоёрын зөрчил биш. Ард нь улс төрийн, эсхүл баялгийн эрх мэдлийн төлөөх мацалт явагдаж байна.

Хоёр. Д.Амарбаясгалан ба126 ямар байр суурьтай байгаавэ?

Үндсэн хууль, УИХ-ын сонгуулийн тухай хуульд 2023 онд хийсэн өөрчлөлтөөр УИХ холимог тогтолцоо, 126 гишүүнтэй байхаар болсон. Анх удаа тэр дагуу УИХ бүрдсэн. Хэдийгээр иргэдэд 100 хувь таалагдаагүй ч парламентын засаглалын чадамжид хүчтэй дэм болох УИХ байгуулагдсан. Нийгмийн сегментүүдийг бөөндсөн анхны энэ УИХ-ын даргаар нам, хувийн секторт олон жил ажиллаад хоёр жилийн өмнө төрд буюу ЗГХЭГ-ын дарга болсон Д.Амарбаясгалан сонгогдсон. Шинэ дарга, шинэ УИХ гэсэн үг. Удахгүй Монголын парламентын засаглалыг авч үлдэж чадах уу гэдэг маш том сорилттой нүүр тулна. Үндсэн хуулийн хамгийн том тунхаг “УИХ бол төрийн эрх барих дээд байгууллага мөн бөгөөд хууль тогтоох эрх мэдлийг гагцхүү УИХ-д хадгална” гэдгийг Үндсэн хуулийн Цэц унагаж болзошгүй нь. Гэхдээ ингэж шийдэхэд УИХ-ын дарга Д.Амарбаясгалан болон 126 гишүүний байр суурь чухал. Хүлцэнгүй байж, эс үйлдлээр тэд сунгахыг дэмжиж болно. Эсхүл Үндсэн хуулийн Цэцийн санаархлыг зогсоох боломжтой. Бүр Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг өөрчлөх эрх мэдэл ч өнөөдөр УИХ-д байгаа. Хүсвэл, нэгдвэл шууд хэлэлцээд хийж болно. УИХ сонголтын өмнө байна.

Гурав. Цэц шулуудсан уу?

Үндсэн хуулийн Цэцэд С.Номынбаясгалан, Э.Хишигжаргал нар “Үндсэн хуулийн Цэц Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг хянах эрхтэй байх ёстой” гэсэн гол утгатай мэдээллийг гаргасан. Тэр талаар хэвлэлүүд мэдээлээд байгаа. Үндсэн хуулийн Цэц бол таг. Харин УИХ бол хууль тогтоогч болохоос Үндсэн хууль тогтоогч биш гэсэн утгатай хууль зүйн эрдэмтдийн нийтлэлүүд Үндсэн хуулийн Цэцийн вэбсайтад харагдах болсон. Мөн Г.Занданшатар даргатай УИХ-ыг бууж байх үед Үндсэн хуулийн Цэцээс тус Цэцийн гишүүд болон өөр бусад зарим өндөр дээр албан тушаалынхны томилгоог УИХ-ын сонсголоор оруулдгийг Үндсэн хууль зөрчсөн гэж дүгнэсэн. Энэ мэтчилэн УИХ-ын хууль тогтоох эрх мэдлийг УИХ бол Үндсэн хуулийг тогтоогч биш гэдэг утгаар хасах процесс нэгэнт эхэлсэн байна. Харин Үндсэн хуулийн Цэц С.Номынбаясгалан, Э.Хишигжаргал нарын мэдээллийг ёсоор болгож Үндсэн хуулийн өөрчлөлтөд гар хүрэх эрхээ олж авна. Үндсэн хуулийн Цэц ингэх нь зөв гэдэг дээр урьд нь дарга байсан Д.Одбаяр, одоогийн дарга Г.Баясгалан нарын хамт байр суурь нэг, хамт байгаа байж болзошгүйг эх сурвалжууд хэлсээр байна. Үнэхээр Үндсэн хуулийн Цэц Үндсэн хуулийн өөрчлөлтүүдийг өөрчлөх дээр шулуудчихсан уу. Үүнийг тун удахгүй бид харна.

Дөрөв. Ерөнхийлөгч үү, стратегийн орд эзэмшигчид үү?

Үндсэн хуульд 2019 онд Ерөнхийлөгчийг зургаан жилээр зөвхөн нэг удаа сонгоно, Ерөнхий сайд танхимаа өөрөө бүрдүүлнэ, Баялгийг тэгш хуваарилж стратегийн ордуудад түшиглэсэн Үндэсний баялгийн сан байгуулна гэсэн гол өөрчлөлтүүд орсон. Эдгээрийн яг аль нь хэний эрх ашгийг зөрчөөд УИХ, эсвэл Үндсэн хуулийн Цэцээр хийлгэх байна вэ гэдэг тун оньсого шиг яригдаж байна. Аль нь вэ.

Олны ярихаас харвал одоогийн Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийг 2027 онд дахин сунгах процесс ингэж явагдаж байна гэж байгаа. УИХ-ын сонгуулийн дараахнаас МАН-аас сонгогдсон зарим гишүүн “Отгонбаяр уулзлаа, сунгах хэрэгтэй байна гэсэн, тусалж дэмжинэ гэсэн” гэж байгаа тухай яригдсан. Уржигдар АН-ын бүлгийн гишүүд Тэрэлжид уулзаж задгай ярих үед “Отгонбаяр ярьсан, дэмжээрэй, томилгоо ярьж өгч болно гэсэн” гэж ярьсан байна.

Стратегийн орд эзэмшигчдээс Үндэсний баялгийн санд ордынхоо 34 хувийг өгөх сонирхолтой компани бараг л гарахгүй. МАК, “Энержи ресурс” -аас эхлээд стратегийн ордтой компаниудад 126 биш 9 хүнтэй яриад шийдүүлэх нь амар. Тэгэхээр Үндсэн хуульд орсон өөрсдийнх нь эрх ашгийг хөндсөн заалтыг өөрчлүүлэх санаачилга тэднийх байх боломжтой.

Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ УИХ-ыг Үндсэн хуулийн Цэцийг лоббидоход оролцохгүй байх. 2019 оны өөрчлөлт Ерөнхий сайдын эрх мэдлийг нэмсэн. Хэрэв Үндсэн хуулийн Цэц, УИХ-ын аль нэг тэр өөрчлөлтийг өөрчлөх процесс явж амжилтад хүрвэл эрх ашиг нь хөндөгдөж эрх мэдлээ алдаж болох субьектийн нэг нь Ерөнхий сайд. Тэгэхээр тэр эсрэг байр суурь дээр зогсох магадлалтай.

Монголын улс төрд иймэрхүү нууц үйл явдлууд өрнөж байна. Энэ бүхний эцэст УИХ, Үндсэн хуулийн Цэц хоёрын нэг нь дийлнэ. Нэг ёсондоо УИХ-ын 126 гишүүн хууль тогтоох уу, Үндсэн хуулийн 9 гишүүн хууль тогтоох уу гэдэг дээр шийдэл гарна. Энэ талаарх чихээр орсон болгоноо энд бурсангүй. Тэгэх юм бол та нарт тун хэцүү сонсогдоно. Хямарна. Харин Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг дахин өөрчлөх нь хэнд хэрэгтэй вэ. УИХ-ыг, Үндсэн хуулийн Цэцийг хэн түншээд байна вэ. УИХ, Үндсэн хуулийн Цэц хоёр ямар байр суурьтай байгаа вэ. Мөн энэ үйл явц ажил хэрэг болж биелэхэд гол үүрэг бүхий оролцогчид болох Ерөнхийлөгч, УИХ-ын дарга, Ерөнхий сайд, Үндсэн хуулийн Цэцийн дарга, УИХ-ын гишүүд, Үндсэн хуулийн Цэцийн гишүүд яагаад таг чиг байна вэ. Хуульчид, эрх зүйчид, Үндсэн хууль судлаачид ямар учраас үг дуугарахгүй байгаа вэ. Эдгээрт хариулт авах юмсан, бүгдээрээ.

Ажиглагч А.Батболд

Улаанбаатар хотын замын хөдөлгөөний түгжрэлийг бууруулах, гэр хорооллыг орон сууцжуулах тухай хуульд такси үйлчилгээ эрхлэхийн тулд тэмдэгтийн хураамжид 3-10 сая төгрөг төлөхөөр заасан нь сүүлийн үед маргаан дагуулж байна. Уг нь ч нэг их маргаад, иргэд олон нийт бухимдаад байх зүйл биш юм билээ л дээ. Холбогдох албаныхан, хариуцсан хүмүүс нь хуулиа олигтойхон сурталчлаад, таниулаад өгсөн бол ийм “хэрүүлийн алим” ургахгүй байлаа. Харин албаныхнаас өрсөөд хэн нэгэн нь энэхүү мэдээллийг буруу талаас нь түгээснээр үүссэн. Буруу мэдээллийг ойлголт дутуугаас уу, аль эсвэл албаар олон нийтэд тараасан уу гэдэг нь өөр зүйл. Гарсан хууль бүхэн эцсийн үнэн, зөв гэсэн үг биш.

Гэхдээ л тухайн хуулийг гаргах шалтгаан нөхцөл гэж бий. Нэмээд муу ч, сайн ч суурь судалгаануудыг хийж таарна. Нийслэлд сүүлийн таван жилд 2900 гаруй гэмт хэрэг гарсны 2116 нь таксины жолоочтой холбоотой байна гэсэн судалгаа бий. Үүнийг л зохицуулахын тулд хууль баталсан хэрэг. Үнэхээр ч улсын төв нийслэл юм бол үүнийгээ нэг цэгцлэх цаг нь болчихсон л доо. Яг үнэндээ таксинд явдаг хүмүүс амандаа орсон үнэ хэлдэг, үйлчлүүлэгчээ айлгадаг, сүрдүүлдэг, машин нь бохир гээд олон шүүмжлэл байдаг. Үүнийг л зохицуулах гээд буй ухаантай юм шиг байгаа юм, уг нь. Гэтэл аль болох л буруу талаас нь шүүмжлээд, цахим орчинд холбогдох албаныхныг нь дүүжилж дураа хангах нь дэндүү олон байх юм. Тэгээд ч манайхан сошиалын хандалт харж байж ажлаа хийдэг болохоор энэ хууль бараг эргүүлэн татагдах хэмжээнд хүрч байх шиг байна.

Тэгвэл та бүхэн ажлаасаа оройтож тарсан бүсгүй гар өргөөд таарсан таксиндаа суугаад алслагдсан гэр хорооллын харанхуй гудамжинд буух үеийг төсөөлж үзсэн үү. Улаанчулуутын хогийн цэг дээр мөчлүүлчихсэн эмэгтэйг санаж байна уу. Саяхан даа, Өмнөговь аймагт алуулсан бяцхан охины хэргийг мартаагүй биз дээ. Энэ мэт аймшигт хэрэг гарангуут улс даяараа хэдхэн өдөр гасалчихаад мартдаг. Дараагийн гэмт хэрэг гарахаар уйлан дуугардаг байдалтай дахиад хэдүүлээ хэдэн жил амьдрах юм. Албан ёсны бүртгэлтэй, хаягтай, цэвэр цэмцгэр, буцах эзэн буух хаягтай таксигаар үйлчлүүлдэг болох чинь наад захын шаардлага болчихсон. Гэтэл өнөөдөр зам дээрээс таксинд суухдаа арай овсгоотой нэг нь улсын дугаарыг нь дотны хэн нэгэн рүүгээ илгээхээс өөрөөр хэтрэхгүй л байгаа шүү дээ. Амьдрал дээр өнөөх серийн дугаарыг нь хуурамчаар хийж чадахаар болсон.

Хууль нь хэчнээн сайн байлаа ч дагалдах журмаар нь түүнийг завхруулдаг байдал энэ удаад ч давтагдсан. Бүр хорлож байгаа юм шиг байдалтай журам гаргачихсан гэж хэлж болно. Такси үйлчилгээнд бүртгүүлэхдээ таван сая төгрөг төлнө гэсэн ганц өгүүлбэр л энэ бүхнийг орвонгоор нь эргүүлж орхисон. Өнөөдөр таксинд явж нэмэлт орлого олж, ар гэрээ тэжээж байгаа нь хэд билээ. Угаасаа авч байгаа хэд нь амьдралд хүрэлцэхгүй байгаа юм чинь үүнээс өөрөөр яах билээ. Тийм болохоор хувиараа таксинд явдгууд нь явж байг л дээ. Гол нь хуульд заасан шаардлагуудыг нь ягштал биелүүлээд, албан ёсоор бүртгүүлчих хэрэгтэй. Бүр болохгүй бол шаардлагатай үед алсаас хаана явааг нь харж болдог чип, дохиолол суулгасан ч болохгүй юмгүй. Харин үүнийхээ төлөө 200 мянган төгрөгийн хураамж төл гэсэн бол ийм хэл ам огт гарахгүй. Дургүйцээд байгаа шалтгаан нь энэ таван сая төгрөг л юм шүү дээ. Нээрээ ч ийм хэмжээний мөнгөтэй байсан бол ТҮЦ, эсвэл лангуу түрээслээд суух нь биед нь амар байж таарна. Ядарсан ард түмнээ таван сая гэх тэнгэрийн тоогоор айлгаад энэ хуулийг үгүй хийж болно гэж мэддэг хүмүүс л ийм журам гаргаж байгаа.

Яг үүнтэй адилхан тун хэрэгтэй мөртлөө сошиалд балбуулж байгаа зүйл бол Эм, эмнэлгийн хэрэгслийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулга. Үүнийг УИХ-аас өнгөрсөн зургадугаар сарын 5-ны өдөр баталсан бөгөөд энэ сарын 1-нээс хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж эхэлсэн. Бас л хуулийнхаа таниулгыг салбар яам нь огт хийгээгүй. Цахим орчинд хүмүүс шуугиад, эмийн сангууд эм олгохоо болиод ирсний дараа л алга дарам мэдэгдэл гаргаснаас өөр зүйл огт хийсэнгүй. Гэтэл эмийг чихэр шиг, хоол шиг хэрэглэдэг болчихсон байдлыг л таслан зогсоох, болиулах гэж энэ хуулийн шинэчилсэн найруулгыг хийсэн шиг билээ.

Ер нь манай улс ардчилсан зарчимд шилжих үедээ эмийн салбараа тэр чигээр нь зөнд нь орхисон. Ингэхдээ “Зөвхөн хямд эм” гэсэн уралдааныг зарлаж, тендерийн гол шалгуураа ч хямд болгосон. Үүнийх нь гор гарч өнөөдөр манай улсад үйлчилгээ сайтай, өвчнийг дарангуйлдаг эм бараг байхгүй болсон гэхэд болно. Тэрийгээ хямдаар бараг кг-аар нь зардаг. Тиймээс манайд шүдний эмнэлэг, эмийн сан хоёрыг гүйцэх өндөр ашигтай бизнес байхгүй. Тэгэхээр энэ будлианыг далимдуулаад эмийн сангууд нугалаа гаргаж байхыг ч үгүйсгэхгүй. Өвчин намдаах болон энгийн нэг эмийг хүртэл жороор олгоно гээд тас гүрийж буй нь ийм хардлага төрүүлж байгаа юм. Ингэж асуудлыг хүндрүүлж, сошиалаар балбуулж байгаад эмийн сангууд хуучин шигээ эм гэх хуурамч хороороо ард түмнээ шулж байхыг санаархаж ийм байдалд хүргэж байж ч магадгүй.

Гадаадад бол даралтны эмийг дуртай газраасаа очоод авчихна гэсэн ойлголт байхгүй. Эхлээд даралтаа үзүүлж байж, эмчийн бичигтэйгээр үйлчилдэг гэх юм билээ. Гадаадад өвдсөн л бол өнгөрөө болдгийг захын сурвалжлагч ч мэднэ. Гүйж гараад өвчин намдаах эм лав авч чаддаггүй. Нөгөө орны бүртгэл энээ тэрээ нь байхгүй учраас, эмчийн бичиг үгүй болохоор яг л хаягдсан амьтан шиг болдог. Эрхбиш албан ажлаар яваа тулдаа л албаны хүнээр нь дамжуулж эм тан олдог. Тийм учраас манайхан гадагшаа явахдаа эм авч явдаг юм. Үүнийг мэдэх нэг нь мэднэ. Харанхуйгаар муйхарласан энэ үед мэддэг зарим нь түүнийгээ бичихээр Эрүүл мэндийн яамны өнөөх мэдэгдэл шиг дарагдчихаад байна. Ер нь өндөр хөгжилтэй орнуудад эмийг ингэж хязгаарлах нь хүн ардынхаа эрүүл мэндийг хамгаалж байгаа чухал алхам болдог бололтой. Учир нь эмийн зохисгүй хэрэглээг болиулж, хэн ямар өвчинд юу ууж байгааг нь хянаад эхлэхээр иргэд нь эрүүл мэнддээ анхаарч ядахдаа л өглөөдөө алхаж, гүйж, спортоор хичээллэдэг болдог байна.

Бүр архи, тамхиныхаа хэрэглээг багасгаж, хужирссан мал шиг газтай ундаа уухаа больдог адил уншигдаад байгаа юм. Өнгөрсөн хавар баталсан Эм, эмнэлгийн хэрэгслийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулга урт хугацаандаа монголчуудад яг л ийм дадал бий болгох учиртай байлаа. Даанч санаатай, санамсаргүй байдлаар мушгин гуйвуулагчид, худал мэдээллээр монголчуудыг талцуулахыг хүсэгчид, хэрэгтэй, зөв хууль, журмыг завхруулахыг хичээгчдийн балгаар зорилго нь хазайж байх шиг байна. Дээрээс нь сошиал хандалтаар өглөөний шийдвэрээ орой нь, өчигдрийн ажлаа өнөөдөр нураадаг дарга нартай болохоор яалтай ч билээ дээ.

Т.ДАРХАНХӨВСГӨЛ