Category: нийгэм

Сангийн сайд Б.Жавхлантай ярилцлаа.

---

-УИХ-ын гишүүн Г.Тэмүүлэн, Д.Энхтүвшин, Ж.Баярмаа, Б.Түвшин нар ирэх оны төсвийн төслийг эргүүлэн татах шаардлагыг хүргүүлсэн. Тэгэхээр цаг хугацааны хувьд ийм боломж бий юу. Үүн дээр та ямар байр суурьтай байна вэ?

-Энэ жил цоо шинэ цагалбараар есдүгээр сарын 1-нд Засгийн газар 2025 оны төсвөө өргөн барьсан. Үүнээс хойш ажлын хэсэг байгуулагдаж байнгын хороод, УИХ дээр нийтдээ 65 хоног хэлэлцэгдсэн. Өөрөөр хэлбэл, УИХ дээр ийм хугацаанд байсан гэсэн үг. Тэгэхээр ийм асуудлаа өмнө ярьж болох өчнөөн хоног байсан. Ирэх оны төсөвтэй холбоотой бид олон ч хэлэлцүүлэг хийсэн. Гэтэл аравдугаар сарын 1-нд байгуулагдсан ажлын хэсэг дэгийн дагуу ажилласан, ингээд хоёрдугаар хэлэлцүүлэг болсны дараа хуулиа хамгийн сайн мэддэг, дэгээ хамгийн сайн барьж байх ёстой хүмүүс, нэр бүхий гишүүд маань ийм зүйл гаргаж байгаад харамсаж байна. Өмнөх парламентуудын үед гишүүдээс ийм санал гаргадаг л байсан. Гэхдээ хоёрдугаар хэлэлцүүлгийн дараа гаргаж байгаагүй. Бараг анхны тохиолдол нь энэ болж байгаа байх.

-Соёлын яамны төсөв дээр байгаа 18 тэрбум төгрөг нэлээд асуудал дагуулж байна?

-Тийм, тоог ярихаасаа өмнө агуулгыг нь ярих ёстой. Өөрөөр хэлбэл, хуулиа ярих ёстой юм. Соёлын бүтээлч үйлдвэрлэлийг дэмжих тухай хууль гэж сая хавар батлагдсан. Энэ хуулийн наймдугаар бүлэгт дөрвөн заалт бий. Эдгээр заалт дээр 16-18 насны өсвөр үеийнхэнд зориулсан ваучерыг төрөөс даана гэчихсэн байгаа. Хэрвээ уг хуулийн үзэл баримтлал нь буруу гэж үзэж байгаа бол гишүүд хууль санаачлах эрхтэй. Энэ удаад ингээд тоотой нь ноцолдоод өнгөрлөө гэхэд хойтон энэ хуулиараа дахиад л орно шүү дээ. Харин агуулгаараа буруу гэж байгаа бол тухай хуулийг хүчингүй болгох, шинэчилсэн найруулга хийх зэргээр ажил хэрэгч хандах ёстой.

-Эдгээр гишүүд ирэх оны төсвийн урсгал зардлаас 3.6 их наяд төгрөгийг танах боломжтой гээд байгаа шүү дээ?

-Би дахиад хэлье. Тоотой биш агуулгатайгаа ноцолдох 65 хоногийн хугацаа тэдэнд байсан. Өнгөрсөн хугацаанд энэ талаар ерөөсөө яриагүй. Ажлын хэсэг дээр 3.6 их наяд төгрөг гэсэн тоог огт гаргаж тавиагүй. Яагаад хоёрдугаар хэлэлцүүлгийн ард энэ бүхнийг яриад байгаа вэ гэдэг л өөрөө асуудал. Буруу зөрүү зүйл байгаа бол тэр талаар нь илэн далангүйгээр хуулийнх нь хугацаанд ярилцах ёстой. Тэгэхгүйгээр гуравдугаар хэлэлцүүлэгт тулгаж ирээд, төсвөө батлах ёстой арваннэгдүгээр сарын 15-ны өдөр гэсэн хуулийн заалттайг мэдсээр байж ингэж байгаад би гайхаж л байна.

-Төсвийн хэлэлцүүлгийн үеэр хоёр болон түүнээс дээш сонгогдсон гишүүдийн зүгээс таван тэрбум төгрөгийн асуудал ярилаа гэсэн. Үнэхээр ийм зүйл болсон юм уу. Ноднин жил гурван тэрбум байсан нь өсөөд таван тэрбум болчихсон байна гээд шуугиад байсан шүү дээ?

-Тийм санал гаргасан гишүүдээ би буруутгамааргүй байна. Өмнө нь 76 тойрог байхад жил бүр л ийм хандлага гардаг байсан. Гишүүд чинь өөрөө үүрэгтэй шүү дээ. Тойрогтоо бүтээн байгуулалт хийх, хөрөнгө оруулалт татахын тулд бараг уралдаан болдог байсан. Харин 126 гишүүнтэй болсноор гишүүдийн хандлага их зөв байна гэж би харж байгаа. Засгийн газраас оруулж ирсэн бүсчилсэн хөгжлийн үзэл баримтлал дээр суурилсан хөрөнгө оруулалт, бүтээн байгуулалт дээр их зөв хандлага гарсан. Гишүүдийн дийлэнх олонх нь дэмжсэн байгаа. Тийм болохоор ирэх дөрвөн жилд бүсчилсэн хөгжлийн үзэл баримтлал амжилттай явах юм байна гэсэн бүрэн итгэлийг авсан.

-Засгийн газрын 14 мега төслөөр халхавчилсан үр ашиггүй зардлууд их байна гэж яриад байгаа. Гадаад томилолт, зочин хүлээж авах зардал дөрөв дахин өссөн гэсэн. Яагаад ингэж их өсөөд байгаа юм бэ?

-Зардал өсч байгаа асууд лыг бодит байдалтай нь задалж авч харах хэрэгтэй. Гадаад томилолтын зардал 2021, 2022 онтой харьцуулахад нэмэгдэхээс аргагүй. Тэр үед чинь хил хаагдчихсан, бүгдийг нь цахимаар хийдэг байсан. Тэр бүү хэл дотоод томилолтуудаа ч зогсоож байсан үе шүү дээ. Үнэ өртөг ч нэмэгдлээ. Манай улсын гадаад харилцаа эрс өргөжин тэлж байна. Үүнтэй холбоотой өсөлтүүд байна. Мөн урсгал зардал өссөн гурван шалтгаан л байгаа. Хамгийн том шалтгаан буюу 60 хувийг эзэлж байгаа нь тариф, хүн амын өсөлт, цалин байна. Мөн хууль дагасан зардлын өсөлт 20 хувь байгаа. Түрүүн дурдсан Соёлын бүтээлч үйлдвэрлэлийг дэмжих тухай хууль дээр гарч байгаа өөрчлөлт бол нэг жишээ нь. Үүнээс гадна маш олон хууль бий. Нийгмийн даатгалын тухай хууль дээр долоон жилийг таван жил болголоо. Маш их ачаалал авч байна. Он гараад хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээ нэмэгдэнэ. Нийгмийн даатгал дээр бид чинь хуримтлалын тогтолцоо руугаа шилжиж хоёр хувийг шууд хадгалдаг болж байгаа. Энэ л гэхэд шууд 300 тэрбум төгрөг болж байх жишээтэй. Мөн Цагаан алт, Шинэ хоршоо, Хүнсний хувьсгал гэсэн үндэсний томоохон хөтөлбөрүүд жил ирэх тусам маш их өргөжиж, тэлж байна. Ингэхээс ч өөр арга байхгүй. Үүнээс гадна хөрөнгө оруулалтууд жил ирэх тусам нэмэгдэнэ.Өнөөдөр хувийн хэвшил нэг томоохон бүтээн байгуулалт хийх, хороолол барих гэхээр бид эрчим хүчийг нь өгч чадахгүй болж ирж байна. Тийм болохоор эрчим хүчнийхээ бүтээн байгуулалтуудыг хийе. Хувийн хэвшлийнхэн хөрөнгө оруулалт хийхэд өртгийг нь хамгийн их бууруулж өгдөг, хөгжлийн хурдыг нь нэмдэг зүйл бол зам, тээвэр ложистик. Тийм учраас энэ хоёрыг хамгийн түрүүнд хийх ёстой. Энэ шинэ хандлагыг ч гишүүд маань хүлээж авч дэмжсэн. Цаашдаа ч дэмжээд явах байх гэж бодож байгаа.

-Ирэх оны төсөв дээр хувийн хэвшлээ дэмжсэн зүйл хэр их байна вэ гэдгийг хүмүүс их асууж, сонирхож байгаа. Энэ тал дээр юу хэлэх вэ?

-Хувийн хэвшлийг дэмжинэ гэхээр их хэмжээний татаас өгдөг халамжийн байдалтай байж болохгүй. Хүмүүс энэ тал руу нь гуйвуулж асуугаад байдаг. Харин бид хувийн хэвшлээ эрчим хүч, дэд бүтэц, татварын бодлого, зээлийн хүүгээр нь хангаж, дэмжиж өгөх ёстой. Энэ бүх зүйл бүгдээрээ энэ удаагийн төсөв дээр орж ирсэн байгаа. Боловсруулах үйлдвэр дээр салбар харгалзахгүйгээр татварын бодлогоор дэмжье гэж байна. Бүсчилсэн хөгжил дээр ялгаатай татварын бодлогуудаа явуулна. Энэ бүхэн чинь хувийн хэвшлүүдээ дэмжиж байгаа маш том бодлогын шилжилт байхгүй юу. Түүнээс биш хувийн хэвшлээ дэмжиж байна гээд халамжийн бодлого явуулж болохгүй.

-Ирэх онд инфляцийн түвшинг ямар байхаар төсөөлж байна вэ?

-Өнгөрсөн дөрвөн жил ковид болон ковидын дараахь эдийн засгаа сэргээх, тогтворжуулах хүнд сорилтын жилүүд байлаа. Харин ирэх дөрвөн жил бол хөгжлийн жилүүд байна гэж харж байгаа. Гэхдээ аливаа хөгжил тэлэлтийн эрсдлийг дагуулдаг. Бид тэлэхгүйгээр бүх зүйлээ хумиад боломжуудаа алдаад суух уу. Эсвэл тэлэлтийн эрсдлээ шингээгээд, түүндээ таарсан төсөв, мөнгөний бодлогоо гаргаад явах уу гэдэг нь сонголтын л асуудал. Бид амаргүй замыг нь сонгосон, бид хөгжлийн төлөө зорино. Харин хөгжил нь хүртээмжтэй, ил тод, иргэн бүрд хүрсэн байх учиртай.

-Сүүлийн хэдэн өдөр валютын ханш чангарч байх шиг байна. Үүнийг юутай холбож тайлбарлах вэ?

-Би үүнийг улирлын эффект гэж харж байгаа. Манайх чинь бүтээн байгуулалтын улирал багатай улс. Тийм болохоор гурав, дөрөвдүгээр улиралд гүйцэтгэл шахагдаж гардаг. Үүнтэй холбоотой л гэж харж байгаа.

-Манай улсын эдийн засаг уул уурхайгаас хэт хамааралтай. Харин эдийн засгаа солонгоруулна гээд олон жил ярьж байна. Ирэх оны төсвийн орлого дээр ингэж солонгоруулах талын ямар зүйл байна вэ?

-Уул уурхайгаас хамааралтай орлого эмзэг байгааг бид бүгдээрээ хүлээн зөвшөөрөх хэрэгтэй. Харин үүний эсрэг юу хийх вэ гэвэл хувийн сектороо л дэмжих ёстой. Тийм болохоор одоо эцсийн бүтээгдэхүүн гаргадаг болох тал дээр л анхаарах хэрэгтэй. Одоо бидэнд эрчим хүчний түүхий нүүрс экспортлох 10 жилийн л хугацаа байна. Энэ хугацааны дараагаар бид тултал боловсруулаад эцсийн коксжих нүүрс гаргадаг л болох хэрэгтэй юм.

-Энэ 10 жилийн хугацаанд бид яриад байгаа том төслүүдээ гараанаас гаргаж, хөдөлгөж чадах болов уу?

-Яриад байгаа энэ 14 мега төсөл гэдэг чинь үүнийг л дэмжиж байгаа дэд бүтцийн төслүүд шүү дээ. Хилийн нэвтрэн өнгөрөх чадвар, эрчим хүчний эх үүсвэрүүдээ нэмэгдүүлэх, зам харилцаагаа нэмэх төслүүд юм. Тийм учраас би чадна гэж харж байгаа. Энэ төсөв маань ч ийшээ зориглож байгаа юм. Гэтэл төсөв дээр янз бүрийн нэр зүүж байгаад дэгээдэж унагаах юм бол энэ 14 төсөл маань ёстой жинхэнэ цаасан дээрээ л үлдэнэ.

Манай улсад сүүлийн зургаан сарын байдлаар телеграм залилантай холбоотой нийт 619 гэмт хэрэг бүртгэгдэж, иргэдэд 10.3 тэрбум төгрөгийн мөнгөн хохирол учирсан байна. Энэ төрлийн гэмт хэрэгтэй тэмцэх чиглэлээр Цагдаагийн ерөнхий газар холбогдох байгууллагуудтай хамтран, шат дараалсан ажил, арга хэмжээг зохион байгуулж байна. Үүнтэй холбогдуулан ЦЕГ-ын Урьдчилан сэргийлэх газрын ахлах мэргэжилтэн, Цагдаагийн ахмад А.Итгэлттэй ярилцлаа.

---

-Сүүлийн үед иргэд яагаад телеграм платформыг их ашиглан, цахим залиланд өртөх нь нэмэгдэж байна вэ?

-Энэ оны долдугаар сараас эхлэн Цагдаагийн байгууллагад гар утасны телеграм аппликэйшнийг ашиглан “цагийн ажил буюу даалгавар биелүүлэх, мөнгө өсгөж өгнө” гэсэн зарын дагуу мөнгө байршуулж, залилуулсан гэх гомдол, мэдээлэл нэмэгдэж байна.

Сүүлийн дөрвөн сарын хугацаанд 619 гэмт хэрэг бүртгэгдэн, шалгагдаж байна. Эдгээр иргэдэд нийт 10 гаруй тэрбум төгрөгийн хохирол учраад байгаа юм. Бусад платформуудаас яагаад онцлоод ашиглаад байна вэ гэвэл, нууцлалын хувьд дэлхий нийтэд хамгийн өндөр агууламжтай платформуудын нэг.

Монголчууд яагаад идэвхтэй ашиглаад байна вэ гэвэл, цахим орчинд залилан мэхлэх гэмт хэрэг үйлдэж байгаа хүмүүсийн гол хийж байгаа зүйл нь “ажил сонирхож байна уу, цагийн ажил байна, мөнгийг тань өсгөөд өгье” гэх мэт холбоосоор дараад ороход телеграм платформ руу нэвтэрч орох зааврыг нь явуулдаг. Тэгэхээр ухаалаг утас барьж байгаа хүн тэр зааврыг нь дагахад л уг платформ автоматаар утсан дээр сууна гэсэн үг. Телеграм нь бусад харилцааны системүүдтэй “messenger, we chat, viber гэх мэт” адилхан учраас иргэд их ашиглаад байгаа юм.

-Цахимаар даалгавар биелүүлээд мөнгөө өсгөх залилан нь хэрхэн явагддаг юм бол?

-Телеграм руу нэвтрээд, мөнгийг нь өсгөж өгч байгаа зүйл нь хиймэл оюун ухаан юм. Телеграм даалгаврыг үе шатаар биелүүлээд дараа, дараагийн даалгаврыг биелүүлснээр мөнгөө нэмэгдүүлж авах боломжтой гэж төөрөгдүүлдэг. Хэрэв даалгаврыг биелүүлээгүй, эсвэл дундаас нь зогсоовол систем таны цэнэглэсэн баримтыг шалгах боломжгүй болж төлбөр тооцоо, бонус мөнгө, буцаан олголт зэргийг танд өгөх боломжгүй гэх зэргээр шахалтад оруулдаг. Жишээ нь, 80 мянгаас эхэлж ороод, тэр нь 160 мянга болоод өсчихвөл мөнгөө авч болно.

Мөн авахгүйгээр 320 мянга болгож өсгөх боломжтой. Гэхдээ өмнөхөөс хоёр, гурван даалгавар илүү биелүүлэх ёстой гэх мэтээр залилдаг. Монголчуудын интернэтээр худалдан авалт хийдэг онлайн шопууд бараагаа сурталчилдаг системтэй. Түүнийг нь ашиглаад мөн залилдаг. Ингэж явсаар байгаад их хэмжээний хохирол бий болдог. Иргэд мөнгө олох гэж орсон байж, яагаад мөнгө өгөөд байна гэдгийг бодох ёстой. Мөн албан ёсны ажил хийлгээд байгаа хэрнээ яагаад хувь хүний дансаар аваад байна гэдгийг сайтар нягтлах хэрэгтэй. Залилуулаад хохирсон иргэд “монгол хүний данс байсан, цагдаад хэлээд мөнгөө олоод авчихна” гэж бодоод байдаг. Үгүй юм аа. Монгол хүний нэртэй данс байсан хэдий ч тэр хүн тантай адилхан ажилд ороод, давхар залилуулаад байгаа гэсэн үг. Тэр хүн нь таны явуулсан мөнгийг орж ирэхэд нь нэгээс хоёр минутын дотор цааш өөр данс руу гаргаж байх ёстой. Тэгснийхээ хүчинд мөн урамшуулал авч байгаа.

-Иргэд цахим орчинд танихгүй хүнд хувийн мэдээллээ тарааснаар өөрсдөө гэмт хэргийн хохирогч болоод үлдэх тохиолдол их гардаг байх?

-Ямар нэгэн байдлаар регистрийн дугаар, интернэт банкны нэвтрэх нэр, нууц үг гэх мэт хувийн мэдээллээ бусдад битгий өгөөч ээ гэж хэлмээр байна. Эдгээр хувийн мэдээлэл чинь таны аюулгүй байдал, нууцыг чинь хадгалах ёстой болохоос биш хэн нэгэнд тараах зүйл биш юм. Жишээ нь, хувийн мэдээллээ өгснөөр интернэт банкаа ашиглах боломжгүй болно. Улмаар данстай холбоотой утасны дугаар, бүх мэдээллийг нь өөрчлөөд нэр дээр чинь зээл авчихна. Өөрөө ч мэдээгүй байж байтал банкны найдваргүй зээлдэгч болчихсон байдаг. Ямар нэгэн байдлаар өөрийнхөө хувийн мэдээллийг бусдад дамжуулбал, тэр хүнийг санхүүжүүлж байна гэж ойлгох хэрэгтэй. Тийм учраас хувийн мэдээллээ хэн нэгэнд битгий өгөөч ээ гэж хэлмээр байна.

-Иргэд цахим ажил хайж байх үедээ хуурамч хаягийг хэрхэн таньж болох вэ?

-Иргэд цахим ажил хайхдаа тухайн зарыг байршуулсан хаягийг ямар хаяг байна гэдгийг сайтар нягтлах хэрэгтэй. Хуурамч хаяг руу ороод харахад арваас хорин найзтай, зураг нь өөрийнх нь биш байдаг. Хэзээнээс эхэлж ашиглаж эхэлсэн байна гэдгийг нягталж харах ёстой. Мөн гэртээ сууж байгаа ээж нар маань мөнгийг нь өсгөж өгье гэсэн заруудад итгээд залилуулах тохиолдол гардаг. Өөрийнхөө хуримтлуулсан мөнгөө үр хүүхэд, гэр бүлдээ зарцуулах байтал цахим залилангийн хохирогч болоод үлддэг. Тийм учраас хуурамч хаягийг маш сайн нягтлах хэрэгтэй байна.

-Сүүлийн дөрвөн сард цахимаар залилуулж байгаа иргэдийн дийлэнх нь дээд боловсролтой, төрийн болон хувийн байгууллагад ажилладаг иргэд байсан?

-Өмнө нь Монгол Улсад гарч байсан цахим гэмт хэргийн хохирогчид ихэнх нь боловсролын түвшин доогуур, бүрэн дунд боловсролтой иргэд байсан. Гэтэл сүүлийн үед эсрэгээрээ дээд боловсролтой, ажил мэргэжилтэй, 35-44 насны ажил төрөл хийдэг, өөрөөр хэлбэл санхүүгийн эрх чөлөөнд хүрсэн хүмүүс байна. Яагаад гэвэл эдгээр хүмүүс хөдөлмөрлөөд олсон мөнгөө амар хялбар аргаар өсгөх сонирхолтой байгаа учраас цахим залилангийн хохирогч болж байна.

-Иргэдэд нийт арав гаруй тэрбум төгрөгийн хохирол учирсан. Хохирлыг барагдуулах тал дээр ямар хүндрэл учирч байна?

-Цагдаагийн байгууллагаас мөрдөн шалгах ажиллагааг явуулж байна. Хохирсон иргэд маань цаг хугацаа алдаж байна. Бүртгэгдсэн залилах гэмт хэрэгт 976 дансаар мөнгөн гүйлгээ хийгдсэн нь тогтоогдсон. Тухайн хүний шилжүүлсэн мөнгө нөгөө данснаасаа гараад олон улсын крипто бирж, бооцоот болон мөрийтэй тоглоомын сайтуудаар дамжин гадаад улсын хяналтгүй бүс рүү шилжиж байгаа нь илэрсэн. Цаг хугацаа алдаагүй мэдээлэл өгсөн иргэдийн хувьд монгол данснаас гарч амжаагүй мөнгийг арилжааны банктай хамтарч ажиллаад битүүмжилсэн байна. Шалгалтын ажиллагааны явцад 1.8 тэрбум төгрөгийг одоогоор хохирогч нарт өгсөн байна. Иймд иргэд үл мэдэгдэх телеграм группүүдэд элсэж, ямар ч тохиолдолд мөнгө шилжүүлэхгүй байх, хэрэв мөнгө шилжүүлсэн бол дахин давтаж шилжүүлэхгүй байх, хохирсон тохиолдолд цагдаагийн байгууллагад нэн даруй мэдэгдэхийг зөвлөж байна.

Г.Балгармаа